Научная статья на тему 'КОРКАРДИ МОДЕЛИ ИҚТИСОДИЁТИ РАҚАМӢ ОМИЛИ АСОСИИ РУШДИ ИҚТИСОДИЁТ'

КОРКАРДИ МОДЕЛИ ИҚТИСОДИЁТИ РАҚАМӢ ОМИЛИ АСОСИИ РУШДИ ИҚТИСОДИЁТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
цифровая экономика / информационная безопасность / простая криптосистема / рабочие места / трансформация / секторы экономики / государственный сектор / отраслевые отчеты / компьютерная экономика / российские алгоритмы / объем интеллектуального анализа данных / идентификация объектов / электронная почта / информационные документы / сельское хозяйство / цифровые технологии. Электронная коммерция.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мисоков Суҳроб Сабзаалиевич

Переработка модели цыфровой экономики– главный фактор развития экономики. Цифровая экономика (сетевая, интернет-экономика, электронная экономика) — это экономическая деятельность, основанная на цифровых технологиях, связанных с электронной коммерцией и цифровыми товарами и услугами, которые с их помощью производятся и продаются. Прежнее урегулирование экономической среды общества на современном этапе постепенно заменяется новым направлением развития глобальной экономики, таким как цифровая экономика. Цифровая экономика охватывает все сферы жизни общества и затрагивает как физических, так и юридических лиц. Текущие изменения в экономике способствуют трансформации еще в 76 сферах общественной жизни. Появляются новые специальности и рабочие места, требующие изучения передовых знаний, навыков и компетенций.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРКАРДИ МОДЕЛИ ИҚТИСОДИЁТИ РАҚАМӢ ОМИЛИ АСОСИИ РУШДИ ИҚТИСОДИЁТ»

КОРКАРДИ МОДЕЛИ ЩТИСОДИЁТИ РАЗАМИ - ОМИЛИ АСОСИИ

РУШДИ ЩТИСОДИЁТ

МИСОКОВ СУГРОБ САБЗААЛИЕВИЧ

омузгори кафедраи менечмент ва ташкили сайёх,ии ДДБ ба номи Носири Хусрав

Переработка модели цыфровой экономики- главный фактор развития экономики.

Цифровая экономика (сетевая, интернет-экономика, электронная экономика) — это экономическая деятельность, основанная на цифровых технологиях, связанных с электронной коммерцией и цифровыми товарами и услугами, которые с их помощью производятся и продаются. Прежнее урегулирование экономической среды общества на современном этапе постепенно заменяется новым направлением развития глобальной экономики, таким как цифровая экономика. Цифровая экономика охватывает все сферы жизни общества и затрагивает как физических, так и юридических лиц. Текущие изменения в экономике способствуют трансформации еще в 76 сферах общественной жизни. Появляются новые специальности и рабочие места, требующие изучения передовых знаний, навыков и компетенций.

Ключевые слова: цифровая экономика, информационная безопасность, простая криптосистема, рабочие места, трансформация, секторы экономики, государственный сектор, отраслевые отчеты, компьютерная экономика, российские алгоритмы, объем интеллектуального анализа данных, идентификация объектов, электронная почта, информационные документы, сельское хозяйство, цифровые технологии. Электронная коммерция.

INFORMATION SECURITY IS THE MAIN FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF

THE DIGITAL ECONOMY.

The digital economy (network, Internet economy, electronic economy) is an economic activity based on digital technologies associated with e-commerce and digital goods and services that are produced and sold with their help. The previous regulation of the economic environment of society at the present stage is gradually being replaced by a new direction in the development of the global economy, such as the digital economy. The digital economy covers all spheres of society and affects both individuals and legal entities. Current changes in the economy are facilitating transformation in 76 more areas of public life. New specialties and jobs are emerging that require learning advanced knowledge, skills and competencies.

Keywords: Digital economy, information security, simple cryptosystem, jobs, transformation, economic sectors, public sectors, industry reports, computer economy, Russian algorithms, quantitative information mining, object identification, e-mail, information documents, agriculture, digital technology. Electronic commerce.

Иктисодиёт ин яке аз сохахои хаёти чамъиятие мебошад, ки омили асосй иттилоот ба хисоб меравад. Яке аз муаммохое, ки бевосита бо чараёни ракамигардонии иктисодиёт алокаманд мебошад, ин дар навбати аввал набудани базаи конунгузорй мебошад, ки ба лахзахои бахсталаб оварда мерасонад. Иктисоди ракамй (веб, иктисодиёти интернет, иктисодиёти электронй) як фаъолияти иктисодй мебошад, ки ба технологиями ракамй асос ёфтааст, ки бо тичорати электронй алокаманд аст ва молу хидматхои ракамй, ки аз чониби онхо истехсол ва фурухта мешаванд. Ч,обачогузории пешинаи мухити иктисодии чамъият дар мархилаи муосир бо самти нави тараккиёти иктисодиёти чахонй ба монанди иктисодиёти ракамй тадричан иваз карда мешавад.

Иктисодиёти ракамй хамаи сохахои чамъиятро фаро гирифта, ба доираи худ хам шахсони физикй ва хам хукукиро чалб менамояд.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Тагйиротх,ои чорй дар сохаи иктисодиёт ба трансформатсия дар 76 дигар сохахои хаёти чамъият мусоидат менамояд. Ихтисосхо ва чойхои кории нав пайдо мегарданд, ки омузиши донишхои мукаммал, малака ва салохиятро талаб мекунанд. Коркарди модели иктисодиёти ракамй дорои як катор душворихо мебошад, ки пеш аз хама ин аз системаи иктисодии давлат вобаста мебошад ва гузариш ба иктисодиёти ракамиро асосан он давлатхое бомуваффакият тадби; намуда истодаанд, ки намуди иктисодиёти бозориро доранд. Яке аз муаммохои калидии чараёни ташаккули иктисодиёти ракамй ин таъмини бехатарии иттилоотй махсуб меёбад. Санадхои меъёрй - хукукии мавчуда ба таври пурра ба холати кунунй мувофикат намекунанд ва масъалаи хифзи иттилоот то хол тезу тунд бокй мемонад. Маълум аст, ки зарари ба хифзи иттилооти иктисодй расонида шуда метавонад, зарари калонро ба бехатарии давлатй пеш орад. Истифодабарии технологиями иттилоотй ба шарофати тараккиёти иктисодиёти ракамй ба амал меоянд, ки хам сифатан ва хам микдоран имконияти тадбики хамаи амалиётхоро ба воситаи истифодабарии компютер афзун мегардонад. Х,аминро бояд кайд намуд, ки хиссаи иттилооте, ки ба истифодабарандагони маълумоти хизматрасонихои иттилоотй (хам ба шахсони хукукй ва хам шахсони физикй) тааллук доранд, дорои хусусияти махфият буда, ба чунин хатархо ба монанди воридшавии беичозат ё рабудашавй аз тарафи дигар шахсони хукукй ё физикй ру ба ру мешаванд. Дар чунин шароит масъалаи хифзи маълумоти шахсй худуди глобалиро сохиб мегардад. Маълумоти шахсй ба яке аз дороихои гаронарзиш мубаддал мегардад. Аз хамин сабаб, афзоиши ходисаи ихрочи иттилоот ба назар мерасад.

Масалан: Соли 2020 аз тарафи мутахассисони Маркази тахлилии - ташхисии InfoWatch 2395 ихрочи маълумот аз ташкилотхои тичоратй ва гайритичоратй (давлатй, мунисипалй) дар давлатхои гуногуни чахон ба кайд гирифта шудааст, ки ин 4,5% назар ба соли 2020 (2509 истихроч) камтар мебошад, аммо ин аз нишондихандаи соли 2018(2263) зиёдтар мебошад. Дар мархилаи солхои 2018-2020 тамоюли афзоиши хиссаи истихрочи хусусияти 77 касдандошта (дохилй ва берунй) ба назар расида, пастшавии хиссаи истихрочи хусусияти дохилидошта, ба кайд гирифта шудааст. Х,иссаи умумии истихрочи иттилооти шахсй бошад, аз 60,2% то 72,5% афзоиш намудааст. Аз хисоботи марказ, инчунин ба назар мерасад, ки хиссаи истихрочи иттилооти пардохтй (хам касдан ва хам нохоста) пастшавиро давом дода, соли 2020 назар ба соли 2019 ду маротиб ва назар ба соли 2018 зиёда аз се маротиба кам гардидааст.Тахлилхо нишон медиханд, ки 55,9% истихроч аз тарафи вайронкунандагони берунй барангехта шуда, 44,1% бошад аз дохил ба амал оварда шудааст. Дар радифи ин, 35,4% истихроч ин натичаи фаъолият ва бетарафии коркунони афзалиятнадошта рух додааст. Зиёда аз 79% истихроч ба воситаи шабака ба амал баровада мешавад. Х,иссаи истихроч бо истифодабарии почтаи электронй ва хуччатхои когазй дар мархилаи солхои 2018 - 2020 пастравиро идома дода истодааст.

Микдори истихрочи иттилоот дар чахон Ба максади бартараф намудани муаммои истихрочи иттилоот омилхоеро дарёфт намудан зарур аст, ки ба махвшавии иттилоот мусоидат мекунанд. Маълум аст, ки нодурустй ё иваз намудани баъзе аз иттилоот метавонад зарари моддй ва маънавии чиддиро пеш орад. Дар ин холат масъалаи таъмини бехатарии иттилоотии макомотхои давлатй, маълумот ва иттилооти шахсии ба сохторхои тичоратй марбутбуда, бенихоят мухим арзёбй мешавад. Пеш аз хама, бехатарии иттилоотй дар микёси давлат сохаи муваффаки иктисодй ба хисоб рафта, на танхо вазифахои худро дарк мекунад, балки методхо ва халли онхоро пешниход менамояд. Бисёр аз иктисоддонхо, тахлилгарон ва мутахассисон дар сохаи технологияхои иттилоотй чунин мехисобанд, ки тадбики методу принсипхои иктисодиёти ракамй ва таъмини бехатарии иттилооти он ба иктисодиёти кишвар фоидаи калон ворид мекунад. Модели иктисодиёти ракамй, ки дар заминаи он иктисодиёти ракамй дар бисёре аз давлатхо сохта мешавад, америкой буда, афзалияти бештарро сохиб мебошад. Вале баъзе аз давлатхои 78 абаркудрат варианти шахсии иктисодиёти ракамиро коркард ва пешниход карда истодаанд. Яке аз муаммохои калидй дар системаи бехатарии иттилоотй дар шароити иктисодиёти ракамй сатхи пасти маданияти бехатарии иттилоотй

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

махсуб меёбад. Коркунон на хама вакт хатари аз даст додани иттилооти иктисодиро дарк мекунанд. Fайр аз ин, хаминро кайд намудан мухим аст, ки фоизи зиёди истихроч махз аз тарафи коркунони дохилй рух медихад. Дар бисёр холатхо махз коркунони дохилй сабабгори истихрочи маълумот хисобида мешаванд. Бо максади ташаккули маданияти бехатарии иттилоотй дар ширкатхои муосир бояд тез - тез машварат ва тренингхо оид ба баланд бардоштани савияи дониши бехатарии иттилоотй баргузор намуд. Хададмоти корпоративии бехатарии иттилоотй бояд бо коркунон доимо дар тамос буда, дар вакти пайдоиши саволу муаммохо мададрасон бошад. Бехатарии иттилоотй имруз яке аз омилхои асосии тараккиёти иктисодиёти ракамй, васеъ шудани муносибатхои электронии иштирокдорони бозор, тадбики элементхои блокчейн, истифодаи васеи технологияхои нав ба хисоб рафта, масъалаи баланд бардоштани ракобатпазирии системаи молиявии давлат, таъмини бехатарии онро хамчун объекти инфрасохтори иттилоотй ба мадди аввал мегузорад.

Х,ифзи системахои иттилоотй барои давлат ахамияти стратегиро сохиб мебошад. Дар радифи ин, холати кунунй бо афзоиши хатар дар мухити иттилоотй тезу тунд гардида, методхо, тарзхо ва воситахои чунин чиноятхо табиатан хар чй бештар мураккабтар мегарданд. Ин холатхо чорахои амалкунандаро оид ба баланд бардоштани мустахкамии киберчинояткории субъектхои бозори молиявиро талаб мекунанд. Ба сифати яке аз олоти хифзи иттилооти иктисодй криптография баромад мекунад. Технологияхои криптография имконияти тадбики чунин чараёнхои хифзи иттилоотро пешниход менамоянд:

•идентификатсияи объект ё субъекти шабака ё системаи иттилоотй; •аутентификатсияи объект ё субъекти шабака;

•назорат - махдудкунии ичозат ба захирахои шабакавй ё хизматрасонихои берун аз шабакавй;

•таъмин ва назорати пуррагии маълумот.

Схемаи умумии криптосистемаи содда дар расми 1 нишон дода шудааст.

К л.IIJ.I

Расми L Схемаи умумии криптосистемаи содда

Гузариш ба таъминоти барномавии шифронй яке аз олоти боэътимоди хифзи иттилоот дар мухити иктисодй ба хисоб меравад. Имруз ду мактаби шифронй амал менамоянд: Россия ва ИМА. Чин низ дар ин самт корхоро фаъолона огоз намуда истодааст. Алгоритмхои русй бенихоят боэътимод мебошанд. Алгоритмхои Россия аз тарафи кумитаи махсуси Ташкилоти байналхалкй оид ба стандартизатсия(КО) маъкул дониста шудаанд. Ба эътирофи Ташкилоти байналхалкй оид ба стандартизатсияи нигох накарда, аз тарафи IT-корпоратсияхои бузурги чахонй оид ба истифодабарии алгоритмхои мазкур охистакорй ва радкунй ба назар мерасад. Имруз шифронии маълумот аз руи сертификати америкоии бехатарй ба амал бароварда мешавад. Барои нигохдории низоми бехатарии иттилоотй чорабинихои барномавй - техникй

Л

ва воситахо мухим арзёбй мешаванд, чунончи хатари асосй махз дар системахои компютерй рух медиханд: вайроншавии тачхизот, хатоии таъминоти барномавй, хатоии истифодабарандагон ва администраторон ва хоказо. Муаммои бехатарй ва ракамгардонй бенихоят зич алокаманд мебошад ва ба ин ахамияти махсус додан лозим аст. Истифодабарии технологияхои ракамй имкониятхои мусоиди иттилоотии баланд бардоштани бехатариро дар зинахои гуногун ба миён меорад. Микдори истихрочи иттилоот харсола афзоиш меёбад, ки ба ин ташаккулёбии иктисодиёти ракамй шароит фарохам меорад. Чунончи, аз соли 2006 то 2020 микдори истихрочи иттилооти махфй 8 маротиба зиёд гардидааст.

Сабаби асосии истихрочи иттилооти махфй чун пештара омилхои дохилй бокй мемонад, ки фоизи асосй 80 ба коркунон рост омада, аз нисф зиёди истихроч махз бо айби коркунон ба амал меояд. Дар замони муосир технологияхои иттилоотй- коммуникатсионй барои тараккиёти хар як давлат масъалаи иктисодиёти ракамй ва бехатарии иттилоотии мухит чун яке аз самтхои стратегй арзёбй мешавад. Иктисодиёти ракамй ба пайдоиши шахрхои "боакл", наклиёт ва хочагии кишлок оварда расонида, барои аз байн рафтани нобаробарии ракамии минтакахои чудогона ва баланд шудани саводнокии ракамй дар ахолй мусоидат мекунад. Инчунин, инсоният метавонад бо чанбахои манфии сохаи мазкур ру ба ру шавад: вайрон шудани махфияти маълумоти шахсии ахолй, олудашавии мухити иттилоотй, норасогии мутахассисони баландихтисос ё баръакс пайдоиши микдори зиёди бекорон аз хисоби тадбики иктисодиёти ракамй. Дар ин холат бартарй назар ба норасогй бештар аст ва аз хамин сабаб тараккй додани самти мазкури иктисодиёт ва тадбики он мухим арзёбй мешавад.

Бояд гуфт, ки дар Лумаурии Толикистон технологиями иттилоотию коммуникатсиош оаиста-оаиста ба лузъи органикии системааои муосири идоракуш дар тамоми соаааои иктисодиёт, соаааои идоракунии давлат', мудофиаи милл'1, амнияти давлат ва аифзи аукук табдил меёбанд.

Барои чамъбаст метавон кайд кард, ки иктисодиёти ракамй шакли босуръат инкишофёбандаи фаъолияти иктисодй дар чомеаи иттилоотй мебошад. Вай дар хама чо нуфуз карда, дар сектори реалии иктисодиёт мавкеи мустахкамро ишгол менамояд. Иктисоди ракамй шаклу усулхои мукаррарии пешбурди хаёти иктисодиро хам дар Чумхурии Точикистон ва хам дар тамоми чахон босуръат тагйир медихад.

1. Введение в «Цифровую» экономику / под общ. ред. А.В. Кешелава; гл. «цифр.» конс. И.А. Зимненко. -М.: ВНИИГеосистем, 2017. -28 с.

2. Аверьянов М.А., Евтушенко С.Н., Кочеткова Е.Ю. Цифровое общество: Новые вызовы // Экономические стратегии. 2016. -№ 7 (141). C. 90-91.

3. Андреева Г.Н., Бадальянц С.В., Богатырева Т.Г., Бородай В.А., Дудкина О.В., Зубарев А.Е., Казьмина Л.Н., Минасян Л.А., Миронов Л.В., Стрижов С.А., Шер М.Л. Развитие цифровой экономики в России как ключевой фактор экономического роста и повышения качества жизни населения: монография. -Нижний Новгород: Изд-во «Профессиональная наука», 2018. -131 с.

4. Удалов Д.В. Угрозы и вызовы цифровой экономики // Экономическая безопасность и качество. 2018. -№ 1. С. 12-18.

АДАБИЕТ^О

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.