Научная статья на тему 'КОРХОНАЛАРДА ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АУДИТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДАГИ ТАВСИФИ'

КОРХОНАЛАРДА ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АУДИТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДАГИ ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
молиявий ҳисобот / бизнес / бухгалтерия ҳисоби / хусусий капитал / стандартлар / баланс / financial reporting / business / accounting / private equity / standards / balance sheet.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ниятов Ж.А.

Хусусий капиталнинг моҳияти, корхоналар фаолияти равнақида тутган ўрни ва аудит объекти сифатидаги тавсифи, корхоналар фаолиятидан қатъий назар, хоҳ ишлаб чиқариш билан шуғуллансин, хоҳ хизмат кўрсатиш билан фаолияти боғлиқ бўлсин, ўзида моддий бойликлар ва пул маблағларидан ҳамда хўжалик фаолиятини юритиш учун амалга оширилган молиявий қуйилмалар йиғиндисидан ташкил топган капиталга эга бўлиши билан белгиланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DESCRIPTION OF ELEMENTS OF PRIVATE CAPITAL IN ENTERPRISES AS AN AUDIT OBJECT

The essence of private capital, its role in the development of enterprises' activities and its description as an audit object, regardless of the activities of enterprises, whether they are engaged in production or related to the provision of services, it includes material assets and funds, as well as financial activities carried out to run economic activities determined by having a capital consisting of the sum of deposits.

Текст научной работы на тему «КОРХОНАЛАРДА ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АУДИТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДАГИ ТАВСИФИ»

Ниятов Ж.А.

Бухгалтерия х;исоби кафедраси стажёр-ассистенти

КОРХОНАЛАРДА ХУСУСИЙ КАПИТАЛ ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ АУДИТ ОБЪЕКТИ СИФАТИДАГИ ТАВСИФИ

Аннотация. Хусусий капиталнинг моуияти, корхоналар фаолияти равнацида тутган урни ва аудит объекти сифатидаги тавсифи, корхоналар фаолиятидан цатъий назар, хоу ишлаб чицариш билан шугуллансин, хоу хизмат курсатиш билан фаолияти боглиц булсин, узида моддий бойликлар ва пул маблазларидан уамда хужалик фаолиятини юритиш учун амалга оширилган молиявий цуйилмалар йизиндисидан ташкил топган капиталга эга булиши билан белгиланади.

Калит сузлар: молиявий уисобот, бизнес, бухгалтерия уисоби, хусусий капитал, стандартлар, баланс.

Niyatov J. intern-assistant Department of Accounting

DESCRIPTION OF ELEMENTS OF PRIVATE CAPITAL IN ENTERPRISES AS AN AUDIT OBJECT

Abstract. The essence of private capital, its role in the development of enterprises' activities and its description as an audit object, regardless of the activities of enterprises, whether they are engaged in production or related to the provision of services, it includes material assets and funds, as well as financial activities carried out to run economic activities determined by having a capital consisting of the sum of deposits.

Key words: financial reporting, business, accounting, private equity, standards, balance sheet.

Капитал -бу моддий бойликлар ва пул маблаглари куринишида хужалик фаолиятини юритиш учун амалга оширилган молиявий куйилмалар йигиндисидир. Корхона капитали уз (ички) маблаглари ва жалб килинган (ташки) манбалардан шаклланган булиши мумкин. Молиялаштиришнинг асосий манбаси корхонанинг капиталидир. Корхонанинг молиявий баркарорлигини таъминлайдиган омиллардан бири корхона капиталининг купайиши.

Корхона хусусий капиталининг умумий куринишини активларни шакллантиришда инвестициялаштирилган пул маблаглари, моддий ва номоддий шаклдаги бойликлар бахрлайди.

Корхона устав капитали унинг устави ва таъсис шартномасига мувофик коидага кура, таъсисчиларнинг хиссалари хисобига барпо этилади. У корхонанинг хужалик фаолиятидан олинадиган фойдаси хисобига, зарур булганда таъсисчиларнинг максадли бадаллари хисобига хам тулдирилиши мумкин. Корхона устав капиталига хисса сифатида бинолар, иншоотлар, курилмалар ва бошка моддий кийматликлар: ер, сув ва бошка табиий ресурслардан фойдаланиш хукуклари, шунингдек, бошка мулкий хукуклар (шу жумладан, кашфиётлардан фойдаланиш учун, «НОУ ХАУ» ва бошка номоддий активлар); кушма корхона иштирокчи давлатларининг валюталаридаги эркин айирбошланадиган валюталарда пул маблаглари кушилишлари мумкин.

Муассисларнинг бадаллари пул суммалари, шунингдек бинолар, иншоотлар, ускуналар, номоддий активлар ва хоказо куринишида киритилиши мумкин. Устав капиталининг хусусиятларига куйидагилар киради:

устав капиталининг микдори корхона устави ва таъсис шартномасига мувофик белгиланади ва нисбатан доимий характерга эга булади. Унинг бирламчи микдорини узгариши факат корхона уставини давлат кайдномасидан кайта утказиш йули билан амалга оширилади;

устав капиталини хакикатда шакллантириш вакт буйича чегараланади.

Узбекистон Республикаси конунларига мувофик корхоналар устав капиталини шакллантиришнинг охирги муддати булиб таъсис этилган санадан бошлаб бир тавким йил хисобланади. Ушбу муддатда уз устав капиталини шакллантирмаган корхоналар юридик статусини йукотади ва тугатилади. Устав капитали корхоналарнинг ташкилий-хукукий шаклларига ва мулк шаклларига богликдир. Хусусий ва коллектив уртокчилик мулклари асосида ташкил этилган корхоналарда устав капитали таъсисчиларнинг пай ва бадалларидан иборат булади. Акционерлик жамиятларида устав капитали чикарилган оддий ва имтиёзли акцияларнинг номинал кийматидаги суммаларининг йигиндисидан ташкил топади.

Устав капиталига таъсисчиларнинг хиссалари узок ва киска муддатли активлар билан, яъни асосий воситалар, номоддий активлар, капитал ва молиявий инвестициялар, товар-моддий бойликлар ва пул маблаглари билан, киритилиши мумкин.

Таъсисчиларнинг устав капиталидаги хиссалари корхонанинг соф фойдасини хиссали усулда таксимлашга, акцияларнинг сони эса соф фойдани уларнинг хар бирига мос равишда таксимлашга асос булиб хисобланади. Давлат корхоналарида соф фойда таксимланмайди ва устав капиталининг микдорини оширишга йуналтирилади.

Хусусий капитал корхона балансининг 3 кисмида жойлашган унда мулк эгасига тегишли булган, ишлаб чикариш жараёнида катнашадиган ва фойда келтирадиган мол-мулклари йигиндиси акс эттирилгандир.

Хусусий капитал - корхона мол-мулкининг хакикий бахоси, активлари (мол мулклари) ва мажбуриятлари уртасидаги фарк билан аникланади.

Корхонанинг хусусий капитали уз ичига иктисодий келиб чикиши хар хил булган, шаклланиш усуллари ва корхонанинг молиявий ресурслари манбаларидан фойдаланишни олади. Бундай булишлар хужалик фаолиятини тахлил килиш жараёнида молиявий хисоботлардан фойдаланувчилар учун зарурдир. Корхона балансининг пассивлари тизимидаги капитал салмогининг юкорилиги корхонанинг молиявий баркарорлигидан далолат беради.

Корхона уз капитали уни маблагларининг умумий кийматини ифодалаб, унга мулк хукуки асосида тегишли булиб, активларининг маълум кисмини барпо этиш учун фойдаланилади. Уз капиталига инвестициялаш хисобидан барпо этилган активларнинг бу кисми, корхонанинг соф активларини ифодалайди. Корхона капитали айланиш жараёнида учта боскичдан утади:

Биринчи боскичда пул шаклида капитал операцион активларга (айланма ва айланмадан ташкари) инвестицияланиб, ишлаб чикарувчи шаклга айланади.

Иккинчи боскичда ишлаб чикарувчи капитал махсулот ишлаб чикариш жараёнида товар шаклига айланади.

Учинчи боскичда товар капитали товар ва хизматларнинг сотилиши натижасида пул капиталига айланади.

Бозор иктисодиёти модернизация килиш шароити ва корхоналар фаолиятига талабларнинг ошиши билан, корхоналар баркарор ишлаши учун, уларнинг фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш зарурати кучаяди. Шунинг учун хар бир корхона кузда тутилган максадларга эришиш ва самарали ривожланишнинг оптимал йулини танлаш учун, муайян хисоб сиёсатига эга булиши лозим.Узбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2009 йил 19 мартдаги 37-сонли буйруги билан тасдикланган "Молиявий хисобот"нинг 5- шаклида хусусий капиталнинг тузилмаси куйидагилардан иборатдир деб курсатилган: Устав капитали, кушилган капитал, резерв капитали, таксимланмаган фойда (копланмаган зарар), сотиб олинган хусусий акциялар максадли тушумлар ва бошкалар.

Хусусий капитални таснифлаш учун тавсия этилаётган гурухлар бухгалтерия хисоби халкаро стандартларини тадкик этиш асосида ишлаб чикилган.

Устав капитали деганда корхонанинг таъсисчилари томонидан унга киритиладиган маблаглар мажмуаси, шунингдек чикарилган акцияларнинг номимал кийматидаги суммаларининг йигиндиси тушунилади.

Хусусий капитал аудитининг объекти, элементи хамда назорат нукталарини аниклашда Узбекистон Республикасида бухгалтерия хисобини тартибга солиб турувчи меъёрий-хукукий хужжатларга асосланилади. Шу

уринда хусусий капиталнинг таркибий элементларининг шакллантирилиши ва ишлатилиши буйича тулик тасаввурга эга булиш талаб этилади. Тадкикот жараёнида хусусий капитал хар бир элементининг хусусиятларидан келиб чикиб аудит килишда эътибордан кочирмаслик талаб этиладиган алохида жихатлар аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Shodiyevich, R. S.., Xusniddin Qizi, J. S.., & Zafar qizi, O. F.. (2024). Benefits of Social Networks in the Field of Services. Best Journal of Innovation in Science, Research and Development, 3(2), 84-88. Retrieved from https://www.bjisrd.com/index.php/bj isrd/article/view/1533

2. https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=2c hddD8AAAAJ&sortby=pubdate&citation_for_view=2chddD8AAAAJ:vV6vV6 tmYwMC

3. Ражабоев Ш. Ш. ПРАВИЛА УЧЕТА ПРИ ПРОЕКТИРОВАНИИ СТАРТАПОВ //ББК 65.29: 74.48 я431 П711. - 2023. - С. 26.

4. Sh R. S., Shodmonov T. S. POSITIVE AND NEGATIVE ASPECTS OF GLOBALIZATION //Теория и практика современной науки. - 2023. - №. 10 (100). - С. 15-18.

5. Sh R. S. USE OF INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN THE ACCOUNTING OF ENTERPRISES //Теория и практика современной науки. - 2023. - №. 10 (100). - С. 19-23.

6. Umidov D. U., Sh R. S. APPLICATION OF PROGRAMS USED IN THE FIELD OF ACCOUNTING IN STARTUPS //ББК 65.29: 74.48 я431 П711. -

2023. - С. 31.

7. Ражабоев Ш. Ш. МОНИТОРИНГ И ОЦЕНКА УРОВНЯ ЗНАНИЙ СТУДЕНТОВ ВО ВРЕМЯ УЧЕБНЫХ ЗАНЯТИЙ //Экономика и социум. -

2024. - №. 2-2 (117). - С. 585-591.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.