Научная статья на тему 'Активлар тушунчасининг иқтисодий мазмуни ва уларни ҳисобга олишнинг айрим мунозарали жиҳатлари'

Активлар тушунчасининг иқтисодий мазмуни ва уларни ҳисобга олишнинг айрим мунозарали жиҳатлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
3732
188
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эҳтиёж / капитал / актив / demand / capital / assets.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исманов Иброҳим Набиевич

Мақолада бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида бухгалтерия ҳисоби объектлари бўлган активларнинг мазмунан ҳамда таркибан ўзгариши ва унинг натижасида уларни таснифланиш белгиларидаги ва ҳисобга олишдаги мунозарали жиҳатлар кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ECONOMIC CONCEPT OF ASSETS AND DISCUSSION OF SOME ASPECTS OF THOSE ACCOUNTING

There is discussed in the article some aspects of assets accounting and economic concepts of content and those classification in the transition to the market economy.

Текст научной работы на тему «Активлар тушунчасининг иқтисодий мазмуни ва уларни ҳисобга олишнинг айрим мунозарали жиҳатлари»

Исманов И.Н.,

ФарFона политехника институти профессори, иктисод фанлари доктори

АКТИВЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ ИКТИСОДИЙ МАЗМУНИ ВА УЛАРНИ ЩОБГА ОЛИШНИНГ АЙРИМ МУНОЗАРАЛИ ЖИДОТЛАРИ

ИСМАНОВ И.Н. АКТИВЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ ИКТИСОДИЙ МАЗМУНИ ВА УЛАРНИ ЦИСОБГА ОЛИШНИНГ АЙРИМ МУНОЗАРАЛИ ЖИЦАТЛАРИ

Маколада бозор иктисодиётига утиш шароитида бухгалтерия х,исоби объектлари булган активларнинг мазмунан х,амда таркибан узгариши ва унинг натижасида уларни таснифланиш белгиларидаги ва х,исобга олишдаги мунозарали жих,атлар куриб чикилган. Таянч иборалар: эх,тиёж, капитал, актив.

ИСМАНОВ И.Н. ПОНЯТИЯ ЭКОНОМИЧЕСКИХ СОДЕРЖАНИЯ АКТИВОВ И НЕКОТОРЫЕ ДИСКУССИОННЫЕ АСПЕКТЫ ИХ УЧЕТА

В статье рассматриваются некоторые дискуссионные аспекты учета и понятия экономического содержания активов, а также их классификация в условиях перехода к рыночной экономике.

Ключевые слова: потребность, капитал, активы.

ISMANOV I.N. THE ECONOMIC CONCEPT OF ASSETS AND DISCUSSION OF SOME ASPECTS OF THOSE ACCOUNTING

There is discussed in the article some aspects of assets accounting and economic concepts of content and those classification in the transition to the market economy. Keywords: demand, capital, assets.

Иктисодчи олимлар уртасида мунозарага сабаб булаёт-ган масалалардан бири - капитални иктисодий категория эмас, балки бухгалтерия цисоби категорияси сифатида эътироф этиш лозимлигидир.

Кишиларнинг кундалик х,аётида муайян тирикчилик воситаларини истеъмол килиш эх,тиёжи мавжуддир. Бу х,аёт фаолияти-нинг мунтазамлигини таъминловчи озик-овкат, кийим-кечак ва бошкаларга булган эх,тиёждир. Кишилар эх,тиёжини кондириш манбаи булган материаллар, хом ашё ва жих,озларнинг узига х,ам эх,тиёж мавжуддир. Кишилар эх,тиёжини кондириш усули эса нафлилик деб аталади. Иктисодий на-зария курсидан маълумки, барча нафли-ликка эга булган нарсалар - неъматдир.

Эх,тиёж билан неъмат уртасидаги узаро боFликлик куйидаги х,олат билан харак-терланади: эх,тиёжлар чексиз булган х,олда неъматлар чеклангандир. Чекланган неъ-матлар иктисодий неъматлар деб аталади.

Иктисодий неъматлар орасида бошка неъматларни ишлаб чикарувчи неъматлар, яъни ресурслар алох,ида урин эгаллайди. Иктисодий назарияда улар одатда ишлаб чикариш омиллари, деб эътироф этилади.

Ишлаб чикариш омиллари кишилик жа-мияти тараккиётининг барча боскичлари учун умумий булган булса-да, уларга тур-ли адабиётларда турлича таъриф бери-либ, турлича тушунтирилади. Жумладан, сиёсий иктисод дарсликларида ишлаб чикаришнинг икки омили: моддий ва шах-сий омиллари тан олинади. Бунда мех,нат куроллари ва мех,нат буюмлари (ер-сув, ер ости бойликлари каби табиий бойликлар) ишлаб чикариш воситалари дейилади ва ишлаб чикаришнинг моддий омилини таш-кил этади, ишчи кучи эса унинг шахсий омили деб эътироф этилади.

Х,озирги бозор иктисодиётига доир купчилик адабиётларда эса ишлаб чикаришнинг турт омили: ер, ишчи кучи, капитал ва тадбиркорлик кобилияти тан олинади1.

Ишлаб чикариш омилларидан бири булган капитал иктисодчи олимлар томо-нидан атрофлича тадкик килинган. Мумтоз иктисодчи Давид Рикардонинг фикрича: «Капитал бу мамлакат бойлигининг ишлаб чикаришда иштирок этадиган кисми булиб, машина ва жих,озлар х,амда хом ашё мате-риалларидан иборатдир»2.

Томас Мальтуснинг фикрича, «капитал - мамлакат зах,ирасининг шундай кисмидирки, ундан моддий неъмат иш-лаб чикариш ва уни таксимлаш максадида фойдаланилади»3.

Дж.Кларк, Л.Валрас ва И.Фишер «капитал - даромад, фойда ва фоиз келтирувчи киймат», деб карайдилар.

Аммо К.Макконнелл, С.Брю4, С.Фишер, Р.Дорнбуш, Р.Шмалензилар5 капитални барча ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сох,аларида кулланиладиган моддий восита-лардан, яъни машиналар, асбоб-ускуналар, иншоотлар, завод-фабрикалар, омборлар, транспорт воситалари кабилардан иборат, деб товар ва пулни бунга киритмайдилар.

1 Эконмика: учебник. / Под ред. Архипова А.И., Большакова А.К. - М.: «Проспект», 2005. -С. 151; Экономическая теория: учебник для студ. вузов. / Камаев В.Д. и др. - М.: «ВЛАДОС», 1999. -С. 154; Шодмонов Ш.Ш., Алимов Р.Х., Жураев Т.Т. Иктисодиёт назарияси. - Т.: «Молия», 2002. -35-б.

2 Пети В., Смит А., Рикардо Д. Антология экономической классики. - М.: «Экономика», 1993. -С. 117.

3 Маршалл А. Принципы политической экономии. / Пер. с англ. - М.: «Прогресс», 1981. -С. 107.

4 Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: 17-е изд. - М.: «ИНФРА-М», 2009. -С. 107.

5 Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. - М.: «Дело-ЛТД», 1995. -С. 127.

1-жадвал. Капиталнинг айланма ва асосий капитал сифатида фаркланиш белгилари1

Айланма Асосий

Капитал кийматининг айланиш усулига кура

Бир доиравий айланиш Бир неча доиравий айланиш

Капитал кийматининг ишлаб чикаришдан олинадиган даромадга бомиклик хусусиятига кура

Даромаднинг асосини ташкил этади Даромаднинг бир кисмини ташкил этади

Капиталнинг ишлаб чикариш жараёнида ^аракат килиш хусусиятларига кура

Натурал буюм шаклини саклаб колмай, мах,сулот таркибига тулик киради Натурал буюм шаклини саклаб колиб, мах,сулот таркибига кирмайди

Капитал кийматининг кайта тикланиш усулига кура

Ашёвий буюм сифатида бир доиравий айланишдан сунг кайта тикланади Бир неча доиравий айланишдан сунг амортизацияланиб, пул шаклидан асосий капитал

шаклига айланади

Куриниб турибдики, ушбу иктисодчилар капиталистик иктисодий тузумнинг иж-тимоий мох,иятини очиш учун маса-лага бир томонлама ёндашиб, ишлаб чикариш омилларининг кийматига эъти-борни каратган. Мамлакатимиз олимлари-дан Ш.Шодмонов, Р.Алимов, Т.Жураевлар Fарб олимларининг айримлари томони-дан капитални бир томонлама, яъни унинг киймат тарафини эътиборга олганликла-ри, бошкалари эса иктисодий тушунча-ларнинг тарихийлигини эътибордан чет-да колдириб, унинг моддий объекти, нар-са ва х,одисаларнинг ашёвий томонини курсатганликлари ва шунинг учун капитал доимий, узгармас тушунча, деб эътироф эт-ганликларини таъкидлаб, капитал мазму-нини куйидагича баён килишган: «Биз бу икки хил тушунчани бир танганинг икки то-мони, бир тушунчанинг, яъни капитал ту-шунчасининг икки томони: унинг бир то-мони моддий ва ашёвий куриниши, ик-кинчи томони эса унинг киймат куриниши эканлигини эътиборга оламиз ва уни бо-зор иктисодиёти шароитида капитал деб ишлатамиз»2.

Куйилган капитал компаниянинг фаоли-ятини кенгайтириб, келгусида ривожланиш учун зарур фойда олиш имкониятини яра-тади. Фойда олиш учун йуналтирилган капитал ишлаб чикариш ва муомала жараё-

1 Муаллиф томонидан тузилган.

2 Шодмонов Ш. ва бошкалар. Иктисодиёт наза-рияси. - Т.: «Молия», 2002. -37-б.

нида доимо х,аракатда булиб, бу х,аракат жараёнида бир катор боскичларни босиб утади. Хужалик юритувчи субъект уз их-тиёридаги пул капиталига ишлаб чикариш воситалари ва мех,нат буюмларини сотиб олиши ва унга ишлов берувчи ишчи ку-чини ёллаши билан капитал х,аракатининг биринчи боскичи бошланади. Бу боскичда пул шаклидаги маблаFлар унумли капитал-га айланади. Ишлаб чикариш жараёни капитал х,аракатининг иккинчи боскичини ташкил килиб, унда унумли капитал товар шаклини олади. Бу ерда вужудга келган товар киймати ишлаб чикариш воситалари ва ишчи кучига сарфланган кийматдан куп булади. Капитал х,аракатининг учин-чи боскичи ишлаб чикарилган товарлар-ни сотишни уз ичига олади. Бунда товар-лар пулга айланиб, дастлаб пул шаклида сарф килинган маблаF яна пул шаклида, аммо орттирилган киймат х,исобига купрок микдорда кайтади. Капиталнинг бундай боскичлардан утиши, унинг доиравий ай-ланишини ташкил этади.

Капитал доиравий айланишининг маз-мунига кура икки кисмга: асосий ва айланма капиталга булинади. Асосий капитал киймати бир неча доиравий айланишдан сунг узининг бошланFич кийматини тикла-са, айланма капитал бир доиравий айланишдан сунг узининг бошланFич шаклига кайтади.

Капиталнинг асосий ва айланма капитал сифатида фаркланиши 1-жадвалда келти-рилган белгилар асосида амалга ошади.

Капитал кийматининг айланиш усулига кура, асосий капитал киймати икки кисмга ажратилган булиб, мах,сулотга утган кисми товарлар ва хизматлар (ишлар) билан бир-га муомалада булади ва доиравий айланиш жараёнида товар шаклидан пул шаклига утади ва жамFарилган амортизация сум-маси куринишида тупланади. Капиталнинг мах,сулотга утмаган кисми ишлаб чикариш доирасида мавжуд моддий ва номоддий капиталда гавдаланганича колаверади. Айланма капиталнинг айланиши эса бир доиравий айланиш даврига туFри келганлиги учун мех,нат предметлари киймати тула-тукис айланиб, янги мах,сулот киймати тар-кибига киради.

Асосий капитал ишлаб чикариш жараёнида бир неча йиллар мобайнида иштирок этиши муносабати билан уларнинг киймати яратилган товарларга аста-секин кисмлаб утказилиб борилади. Бу ерда ишлаб чикариш жараёнида даромад олишга са-бабчи булган асосий капитал бир х,исобот даврига туFри келадиган харажатлар сифатида аста-секинлик билан узок йиллар давомида мах,сулот (товар) кийматига утказиб борилади. Айланма капитал эса ушбу х,исобот даврига тегишли булган да-ромаднинг асосини ташкил килган булиб, уз кийматини мах,сулот кийматига тулиFича утказади.

Ишлаб чикариш жараёнида х,аракат килиш хусусиятига кура асосий капитал буюм жих,атдан мах,сулот таркибига кир-майди, балки узок давр мобайнида узининг натурал-буюм шаклини саклаб колади. Айланма капитал эса узининг натурал-буюм шаклини тулиFича мах,сулот таркибига утказади.

К,ийматни кайта тиклаш усулига кура асосий капиталнинг ишлаб чикаришдан олинган даромадга утказилган киймати бир неча доиравий айланишлар давоми-

да катнашади ва амортизацияланади, пул шаклидан янги асосий капитал шаклига ай-ланади. Айланма капитал эса х,ар бир доиравий айланишдан сунг ашёвий буюм сифатида кайта тикланади.

Хозирги кунда иктисодчи олимлар уртасида мунозарага сабаб булаётган ма-салалардан бири - капитални иктисодий категория эмас, балки бухгалтерия х,исоби категорияси сифатида эътироф этиш ло-зимлигидир. Бизнингча, бундай мунозара-га урин бермаслик лозим. Чунки капитал, авваламбор, иктисодий категория сифатида барча иктисодий фанларнинг асоси булиб х,исобланади. Бухгалтерия х,исоби х,ам иктисодий фан сифатида иктисодий ту-шунча ва конуниятларни уз максади ва ва-зифалари доирасида тадкик этади. Капитал тушунчаси бухгалтерия х,исоби нуктаи на-заридан х,ам урганилиши табиийдир.

Бухгалтерия х,исоби дарслигида капитални таъсисчилар томонидан куйилган улушлар мажмуаси ва корхона томонидан жамFарилган фойда деб каралган1.

Америкалик олимларнинг фикрича, капитал - мулкдорнинг ихтиёридаги моддий ва номоддий шаклдаги маблаFлар ва пул маблаFлари каби иктисодий ресурслардир2. Ушбу мулох,азалар капиталнинг иктисодий категория эканлигини тулик ёрита олмай-ди. Балки бу таърифлар капитал мох,иятини бухгалтерия ^исоби категорияси сифатида очиб беради, холос.

Бизнинг фикримизча, иктисодиёт наза-риясида капитал тушунчасига берилган таърифлар купрок назарий, умумлашган х,олда булиб, унинг уз-узидан купайиш хусусия-тини акс эттиради. Бухгалтерия х,исобидаги таърифларда эса унинг аник намоён булиш шаклларига, буюмлашганлигига купрок урFу берилади. Бундай ёндашиш ^еч ^ам иктисодиёт назариясига зид эмас. Бухгалте-

1 Бухгалтерский учет. / Под ред. Безруких П.С. -М.: «Бухгалтерский учет», 2002. -С. 527.

2 Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. / Под ред. Я.В.Соколова. -М.: «Финансы и статистика», 1994. -С. 24.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 2

рия х,исобида кийматнинг каерда купайиши ва кандай купайиш жараёни, унинг ман-балари аник бандларда куриниб туради. Демак, бухгалтерия х,исобида капиталга иктисодиёт назариясида берилган таъриф янада пухта тизимлашган шаклда ойдинла-шади.

Бизнинг фикримизча, бухгалтерия х,исо-би нуктаи назаридан асосий капитал авва-ло иктисодий категория булиб, тайёрлаш, ишлаб чикариш ва сотиш х,амда ноишлаб чикариш сох,асида иштирок этаётган ва келгусида иктисодий наф келтирадиган ак-тивлардир. Асосий ва айланма капиталга ажратиш мезони негизида уларнинг маъ-лум бир кийматга боFликлиги эмас, балки иктисодий наф келтира олиши ётиши ке-рак.

Хужалик юритишнинг ривожланиш та-рихига назар ташлайдиган булсак, асосан ишлаб чикариш воситаларигина асосий капитал сифатида гавдаланганлигини ва хужалик юритувчи субъектлар томонидан олинадиган даромадлар сабабчиси эканли-гини куришимиз мумкин. Жамиятнинг ривожланиш боскичида иктисодий-ижтимоий муносабатлардаги узгаришлар натижасида хужалик юритувчи субъектлар фаолияти-даги ишлаб чикариш омилларидан булган капиталнинг таркибий кисми булган асосий капитал каторида номоддий активлар, молиявий куйилмалар каби активлар ву-жудга кела бошлади. Ушбу активларнинг хужалик юритувчи субъект фаолиятидаги иштироки ва даромад олишдаги улушла-ри асосий капиталга айнан ухшамаса-да, лекин корхона фаолиятида бир доиравий айланишдан кура купрок муддатда иштирок этишлари ва даромад олишга сабаб-чи булишлари асосий капиталга нисбатан ухшашликни келтириб чикаради. Шунинг учун х,ам асосий капиталдан фаркланувчи активларнинг вужудга келиши эндиликда бухгалтерия х,исобида асосий воситалар сифатида тан олинган ва аксарият корхона-ларнинг бухгалтерия балансида факатгина

асосий воситаларнинг акс эттирилишига бардам берилди. Асосий воситалар билан бир каторда номоддий активлар, молиявий ва капитал куйилмалар, кечиктирилган ха-ражатлар ва дебиторлик карзларини х,ам акс эттириш зарурияти келиб чикди.

Хужалик юритувчи субъектлар фаолиятида иштирок этадиган ресурслар бухгалтерия х,исоби амалиётида активлар деб эъти-роф этилиб, улар шартли равишда узок муддатли (асосий капитал) ва жорий активлар (айланма капитал) каби гурух,ларга ажа-ратилади. Бундай гурух,ларга ажратишнинг асосини «Бухгалтерия х,исоби туFрисидаги конун» ташкил килади. Ушбу конун капитал х,исобининг ^укукий концепциясидир.

Активларнинг узок муддатли ва жорий активлар гурух,ларига ажратилиши, уларнинг бевосита хужалик юритувчи субъектларнинг фаолиятидан олинадиган даромадлар билан бевосита боFликлиги капитал х,исобининг иктисодий концепция-сини ташкил этади.

Узок муддатли активларнинг бухгалтерия х,исоби объекти сифатидаги концепцияси-ни ишлаб чикишда, авваламбор, уларнинг иктисодий мох,ияти асос килиб олиниши лозим.

Узок муддатли активларни тан олиш ва х,исобда акс эттириш кенг маънодаги активларнинг мох,иятини тадкик килиш му-аммолари билан бевосита боFликдир. Мамлакатимиз бухгалтерия ^исоби амалиётида активлар корхонага тегишли хужалик маблаFлари деб тан олинган ва эътироф этилган. Аммо бу эътироф асосан асосий капиталга тааллукли булган. Хозирги бозор муносабатлари шароити-даги даврда узок муддатли активлар тар-кибига кирадиган бухгалтерия х,исобининг бошка объектлари х,ам пайдо булганки, уларнинг иктисодий мох,ияти албатта асосий капиталнинг мох,иятидан фаркланади. Жумладан, номоддий активлар, молиявий куйилмалар, узок муддатли дебитор карз ва муддати узайтирилган харажатлар х,ам

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 2

2-жадвал. Узо^ муддатли активларнинг таснифланиши ва тавсифланиши1

Таснифи Тавсифи Таркиби

Моддий активлар Корхона фаолиятида бир йилдан ортик вакт мобайнида иштирок этадиган, келгусида иктисодий наф келтира оладиган моддий маблаFлар - асосий воситалар; - узок муддатга ижарага олинган асосий воситалар; - капитал куйилмалар; - урнатиладиган жих,озлар;

Номоддий активлар Корхона фаолиятида бир йилдан ортик вакт мобайинида иштирок этадиган, келгусида иктисодий наф келтира оладиган, идентификацияланувчи, моддий буюмлашган шаклга эга булмаган активлар - патент; - савдо маркаси; - товар белгиси; - дастурий таъминот; - ердан фойдаланиш хукуки; - ташкилий харажатлар; - франчайз; - муаллифлик хукуки; - гудвилл

Молиявий активлар Келгусида фоиз (дивиденд), улуш куринишида даромад олиш максадида бошка корхоналар фаолиятига бир йилдан ортик муддатга куйилган маблаFлар - кимматбахо ^озлар; - авлод корхоналарга инвестициялар; - карам хужаликларга инвестициялар; - хорижий капиталли корхоналарга инвестициялар

Муддати узайтирилган дебитор карзлар ва кечиктирилган харажатлар Бир йилдан узок муддатга узайтирилган дебиторлик карзлари ва кечиктирилган харажатлар - олинадиган векселлар; - узок муддатли ижара буйича олинадиган туловлар; - ходимларнинг карзлари буйича туловлар; - вактинчалик фарклар буйича кечиктирилган даромад солиFи; - кечиктирилган карзлар буйича дисконтлар

корхона фаолиятида узок муддат иштирок этади. Шулардан номоддий активлар бево-сита ишлаб чикариш жараёнида иштирок этмаса хам, билвосита даромад олишга са-бабчи булиб муайян иктисодий наф келти-ради. Узок муддатли молиявий куйилмалар ва инвестицион мулк сифатида эътироф этилаётган активлар эса келгусида даромад олиш максадида капитални инвестиция килишнинг яна бир йуналиши булиб хисобланади. Ушбу жих,атлар узок муддатли активларни таснифлаш ва тавсифлаш асосларини кайта куриб чикишни такозо этади.

Тадкикотларнинг курсатишича, мамла-катимиз иктисодчи олимлари томонидан узок муддатли активларнинг таснифланиши етарлича урганилмаган.

Фикрларни умумлаштириб шу нарса-ни айтиш мумкинки, узок муддатли актив-

1 Муаллиф томонидан тузилган.

ларни х,исобга олиш ва улар туFрисидаги маълумотлар асосида хужалик юритув-чи субъектнинг молиявий ах,волини тахлил килишда молиявий хисоботдан фойдала-нувчиларга бошкарув учун зарур булган карорларни кабул килиш максадида улар-ни куйидаги тартибда таснифлаш ва тавсифлаш мумкин (2-жадвал).

Бизнинг фикримизча, юкорида баён килинган фикрлар, бир томондан, узок муддатли активлар таркибини молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари талаб-ларига уЙFунлаштиришга кумаклашса, ик-кинчи томондан, корхона фаолиятини тахлил килишда курсаткичлар тизимини тартибга солишни осонлаштиради.

Узок муддатли активлар туFрисидаги маълумотларни ихчам ва етарли даражада олиш имкониятини туFдириш хамда тахлил килишни осонлаштириш учун бухгалтерия х,исоби балансининг «Узок муддатли активлар» номли 1-булимини куйидагича

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 2

3-жадвал. «А.Акбарали» хусусий корхонасининг узо^ муддатли активларини бухгалтерия

балансида ифодалаш1 (2014 йил 1 январь х,олатига, минг сумда)

Баланс моддаларининг номи Давр бошига Давр охирига

I булим. Узок муддатли активлар

1.1. Моддий активлар (0100+0300+0700+0800-0200) 4653171 4218654

1.2. Номоддий активлар (0400+0830-0500) - -

1.3. Молиявий активлар (0600) 263109 263109

1.4. Узок муддатли дебитор карзлар ва муддати кечиктирилган харажатлар (0900) -

I булим буйича жами 4916280 4481763

куринишда ифодалаш максадга мувофик булади (3-жадвал).

Узок муддатли активлар корхона фао-лиятида иштирок этадиган мухим иктисодий категориялардан бири х,исобланади. Янги иктисодий муносабатлар шароитида маз-кур иктисодий категория етарлича чукур урганилмаган. Шунинг учун унинг тоифа-ларини аникловчи асосий тавсифларни х,ар томонлама куриб чикиш зарур.

Купчилик иктисодчилар узок муддатли активларни ишлатиш муддати 1 йилдан

Адабиётлар:

1. Архипова А.И., Большакова А.К. Эконмика: учебник. - М.: «Проспект», 2005.

2. Бухгалтерский учет. / Под ред. Безруких П.С. - М.: «Бухгалтерский учет», 2002.

3. Макконнелл К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: 17-е изд. - М.: «ИНФРА-М», 2009.

4. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэл Д. Принципы бухгалтерского учета. / Под ред. Я.В.Соколова. - М.: «Финансы и статистика», 1994.

5. Пети В., Смит А, Рикардо Д. Антология экономической классики. - М.: «Экономика», 1993.

6. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. - М.: «Дело-ЛТД», 1995.

7. Шодмонов Ш. ва бошкалар. Иктисодиёт назарияси. - Т.: «Молия», 2002.

8. Экономическая теория: учебник для студ. вузов. / Камаев В.Д. и др. - М.: «ВЛАДОС», 1999.

ортик булган активлар сифатида тасниф-лайдилар: узок муддатли капитал куйил-малар, номоддий активлар, асосий воси-талар, бошка узок муддатли активлар. Бун-дай тарзда таснифлаш бухгалтерия х,исоби коидаларига асосланади.

Активларни туFри таснифлаш оркали хужалик юритувчи субъектлар фаолиятини тах,лил килиш ва уларга бах,о бериш имко-нияти кенгаяди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 «А.Акбарали» хусусий корхонаси хисоботига асосан муаллиф томонидан тузилган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.