Научная статья на тему 'КООРДИНАЦИОННЫЕ СОЕДИНЕНИЯ ИОНОВ ЦИНКА С НОРЛЕЙЦИНОМ В ВОДНЫХ РАСТВОРАХ'

КООРДИНАЦИОННЫЕ СОЕДИНЕНИЯ ИОНОВ ЦИНКА С НОРЛЕЙЦИНОМ В ВОДНЫХ РАСТВОРАХ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
31
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КООРДИНАЦИОННЫЕ СОДИНЕНИЯ / АМИНОКИСЛОТЫ / ВОДНЫЕ РАСТВОРЫ / НОРЛЕЙЦИН / ИЗОЛЕЙЦИН / ИОНИЗАЦИЯ / АЦЕТАТ ЦИНКА / КОМПЛЕКСООБРАЗОВАНИЕ / КОНСТАНТА УСТОЙЧИВОСТИ / ЕДКИЙ НАТРИЙ / СОЛЯНАЯ КИСЛОТА / ФУНКЦИЯ ОБРАЗОВАНИЯ / РН РАСТВОРА

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Суяров Курбон Джураевич, Бобоев Мухаммадисо Убайдуллоевич, Рахимова Мубаширхон

Материалы, предложенные в данной статье, являются логическим продолжением исследований в водных растворах в системе цинк(2+)-норлейцин-вода в температурном интервале 288-318К с целью определения состава, интервала сусществования и расчета констант устойчивости комплексов и посвящена изучению процессов комплексообразования ионов цинка и норлейцина при температуре 328К в водных растворах методом рН-метрии. С учетом результатов титрования водных растворов 001М норлейтсина с 0,1 М водными растворами NaOH и HCl выявлены три возможные формы норлейцина в широком интервале рН, вычислены его константы основной и кислотной ионизации. Изучение процессов комплексообразования в системе цинк(2+)-норлейцин - вода подтвредил существование шести комплексных форм при указанных условиях эксперимента. Константы устойчивости комплексов рассчитаны по методу Бьерумма с помощью соответствующих компютерных программ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по химическим наукам , автор научной работы — Суяров Курбон Джураевич, Бобоев Мухаммадисо Убайдуллоевич, Рахимова Мубаширхон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COORDINATION COMPOUNDS OF ZINC ION WITH NORLEUCINE IN AQUEOUS SOLUTIONS

The materials proposed in this article are a logical continuation of research aimed at determining the composition, the range of existence and calculating the stability constants of complexes in aqueous solutions in the zinc (2 +) - norleucine - water system in the temperature range 288-318K and is devoted to the study of the complexation processes of zinc ions and norleucine at a temperature of 328K in aqueous solutions by pH-metry. Taking into account the results of titration of aqueous solutions of 001M norleitsin with 0.1 M aqueous solutions of NaOH and HCl, three possible forms of norleucine were identified in a wide pH range, and its constants of basic and acid ionization were calculated. The study of complexation processes in the zinc (2 +) - norleucine - water system confirmed the existence of six complex forms under the indicated experimental conditions. The stability constants of the complexes were calculated by the Bjerumm method using the appropriate computer programs.

Текст научной работы на тему «КООРДИНАЦИОННЫЕ СОЕДИНЕНИЯ ИОНОВ ЦИНКА С НОРЛЕЙЦИНОМ В ВОДНЫХ РАСТВОРАХ»

ПАЙВАСТАХОИ КООРДИНАТСИОНИИ ИОЩОИ РУ^ БО НОРЛЕЙТСИН ДАР МА^ЛУЛ^ОИ ОБЙ

Суяров Ц. Ц., Бобоев М. У., Рщимова М.М.

Донишгоуи миллии Тоцикистон

Таркиб, сохт, мавчудият дар холатхои гуногуни агрегата, афзалият доштани шаклхои гуногуни таркибии пайвастахои координатсионй дар шароитхои мухталифи тахкикот ва сохахои истифодаи онхо аз пайвастахои гайриузвй ва пайвастахои узвй фарки назаррас доранд. ^онуниятхои умумикимиёй, ки дар бисёр мавридхо барои аксари пайвастахои гайриузвй ва пайвастахои узвй татбикшавандаанд, барои пайвастахои координатсионй пахлухои фарккунанда пайдо мекунанд. Аз ин ру, дар доирахои илмию таълимии кимиёй ва на танхо доирахои кимиёй хамчун илми мустакил пазируфта шудани кимиёи пайвастахои координатсионй аз хамин сабаб аст [1-6]. Тахкики хамачонибаи пайвастахои комплексии ионхои металлхо бо пайвастахои органикй, аз чумла бо аминокислотахо, дар махлулхои обй чихати ба даст овардани моддахои барои татбик зарурй бо истифода аз усулхои потенсиометрии тахкик, ба хусус усули рН-метрй, аз масъалахои мухими кимиёи пайвастахои координатсионй махсуб меёбад. Намунахои аминокислотахои ин талаботро конеъкунанда, аз чумла лейтсин ва изомерхои он мебошанд. Лейтсин аминокислотаи ивазнашаванда буда, ба аминокислотахои сершоха тааллук дорад. Изомерхои лейтсин- норлейтсин ва изолейтсин мебошанд, ки аз кабили а-аминокислотахои таркиби сафеда буда, организми инсон онро синтез карда наметавонад ва онро танхо тавассути истеъмоли гизо ва доруворй гирифта метавонад. Имрузхо маводи табобатии харду аминокислота, яъне лейтсин ва изолейтсин барои муоличаи беморихои гуногун дар тиб мавриди истифода карор доранд [7].

Дар кафедраи кимиёи физикй ва коллоидии Донишгохи миллии Точикистон пайвастахои комплексии изолейтсин ва норлейтсин дар махлулхои обй ва физиологй чихати омузиши таъсири параметрхои гуногуни термодинамикй ба таркиб, сохт, худуди мавчудият вобаста ба киматхои рН ва кувваи ионии махлулхо дар хароратхои мухталиф мавриди омузиш карор доранд. То кунун дар хароратхои 288, 298, 308 ва 318К таркиб, худуди мавчудият, диаграммахои таксимшавй, шаклхои ионии норлейтсин кимати константахои ионизатсия барои ду зинаи имконпазири раванди зикршуда ва хамин нишондихандахо барои пайвастахои комплексии норлейтсин бо рух бо истифодаи функсияи Биеррум тахкик ва хисоб карда шудаанд [8-11]. Маводи дар ин макола пешниходшуда давоми мантикии тахкикоти мазкур буда равандхои комплексхосилшавии ионхои рух ва норлейтсинро дар харорати 328К дар мухитхои обй тавассути тарикаи рН-метрй дар мегирад.

Барои амалй кардани тахкикот чихати омузиши хосиятхои кислотагй - асосии норлейтсин, яъне барои муайян намудани кобилияти ионизатсионии он ва хисоб кардани киматхои константахои ионизатсиониаш (барои гурухи аминй ва гурухи карбоксилй), дар харорати 328К дар махлулхои обй аз махлулхои 0,01М атсетати рух ва норлейтсин истифода карда шуд. Барои фарогирии худуди васеи имконпазири рН-и махлулхо чихати титронидани махлулхои тахкикшаванда махлулхои обии 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид мавриди истифода карор гирифтанд. Тарзи тайёр кардани махлулхо дар [11] пешниход гардидааст. Консентратсияи титрантхо назар ба махлулхои титршаванда 10 маротиба калон мебошад. Чунин зарурат ба он вобаста аст, ки ба серобшавии зиёди махлулхои тахкикй рох дода нашавад [11]. Аммо чунин тарзи истифодаи махлулхо як камбудии асосй дорад. Титронй бо хачмхои хеле ками титрантхо бояд амалй карда шавад (масалан бо хачмхои 0,1 ё 0,2 мл). Агар чунин тарзи титронй риоя карда нашавад, хосил кардани микдори зарурии нуктахои эксперименталй, ки минбаъд барои хисоби константахои кислотагй (-СООН) ва асосй (-ЫН2) барои дилхох аминокислотахо, аз чумла барои норлейтсин зарур мебошанд, имконнопазир мегардад. Дар ин маврид нуктаи эквивалентии титронй хам бо махлули ишкори натрий (барои гурухи -СООН) в хам бо махлули кислотаи хлорид (барои гурухи -КН2 ) бо шумораи ками нуктахои эксперименталй пайдо мешавад, ки минбаъд зимни

хисобхои константахои кислотагй (-СООН) ва асосй (-ЫН2) тавассути барномаи компютерй мушкилот ба амал меорад [12]. Тахкикот дар рН-метри тамгаи рН 150 МИ амалй гардид.

Мувофики максади тахкикот корхои озмоишй дар якчанд зина амалй карда шуданд:

-Тахкики раванди ионизатсионии норлейтсин дар махлули обй.

-Омузиши рафтори атсетати рух дар худуди васеи рН - и махлули корй дар мухити обй.

- Муоинаи тачрибавии раванди ташкилшавии пайвастахои координатсионй ва муайян кардани шаклхои комплексхои ионхои рух ва норлейтсин дар махлули обй.

Дар зинаи аввал махлулхои корй (махлулхои обии норлейтсин, атсетати рух, омехтаи махлулхои обии атсетати рух ва норлейтсин) бо махлулхои титрантхо (махлулхои обии ишкори натрий ва кислотаи хлорид) мавриди титронй карор гирифтанд.

Дар чадвали 1 натичахои титронии омехтаи махлулхои обии 0,01 М атсетати рух ва норлетсин, атсетати рух ва норлейтсин бо махлули обии 0,1М ишкори натрий оварда шудааст. Натичахои пешниходшуда киматхои миёнаи титронии секаратаи махлулхои мавриди назар мебошанд. Харорати махлулхо, ки ба 328К баробар мебошад, тавассути термостат доимй нигох дошта шудааст.

Ч,адвали 1.

Натичахои титронии омехтаи махлулхои обии 0,01 М атсетати рух, норлетсин, омехтаи

атсетати рух ва норлейтсин бо махлули обии 0,1 М ишкори натрий, Т =328 К

,мл рН-и миёнаи п.кординатсионй рН-и миёнаи норлейтсин рН-и миёнаи атсетати рух

0 6,33 8,23 4,66

0,25 6,51 8,40 4,70

0,50 6,57 8,59 4,93

0,75 6,66 8,73 5,00

1,00 6,69 8,90 5,10

1,25 6,69 9,06 5,15

1,50 6,76 9,20 5,20

1,75 6,86 9,30 5,29

2,00 7,01 9,40 5,50

2,25 7,33 9,48 5,75

2,50 8,49 9,46 5,99

2,75 9,03 9,57 6,10

3,00 9,36 9,67 6,23

3,25 9,63 9,76 6,50

3,50 9,76 9,85 6,78

3,75 9,99 9,93 6,88

4,00 10,12 10,01 6,95

4,25 10,10 10,08 7,00

4,50 10,19 10,13 7,36

4,75 10,23 10,18 7,44

5,00 10,32 10,24 7,90

5,25 10,37 10,30 7,99

5,50 10,43 10,36 8,10

5,75 10,49 10,38 8,32

6,00 10,53 10,40 8,34

6,25 10,54 10,43 8,50

6,50 10,56 10,45 8,64

6,75 10,59 10,47 8,75

7,00 10,62 10,48 8,90

7,25 10,63 10,49 9,00

7,50 10,65 10,50 9,20

7,75 10,67 10,52 9,23

8,00 10,70 10,54 9,30

8,25 10,72 10,55 9,35

8,5 10,74 10,56 9,45

8,75 10,75 10,58 9,54

9 10,78 10,61 9,60

9,25 10,82 10,64 9,68

9,5 10,83 10,66 9,76

Дар чадвали 2 натичахои титронии омехтаи махлулхои обии 0,01 М атсетати рух,

норлетсин, атсетати рух ва норлейтсин бо махлули обии 0,1 М кислотаи хлорид дар Т =328 К

100

оварда шудааст. Шароитхои амалй кардани ин озмоишхо низ ба мисли натичахои чадвали 1 мебошад.

Ч,адвали 2.

Натичахои титронии омехтаи махлулхои обии 0,01 М атсетати рух, норлетсин, омехтаи

атсетати рух ва норлейтсин бо махлули обии 0,1 М кислотаи хлорид, Т =328 К

V нс1 ,мл рН миёнаи п.кординатсионй рН-и миёнаи норлейтсин рН-и миёнаи атсетати рух

0 6,40 7,60 4,57

0,25 6,03 7,05 4,21

0,50 5,72 6,80 4,09

0,75 5,77 6,60 3,88

1,00 5,20 6.53 3,72

1,25 5,03 6.50 3,62

1,50 4,90 5,94 3,41

1,75 4,77 5,75 3,36

2,00 4,66 5,10 3,24

2,25 4,51 4,99 3,17

2,50 4,35 4,80 3,10

2,75 4,22 4,66 3,03

3,00 4,00 4,55 2,93

3,25 3,79 4,43 2,84

3,50 3,54 4,20 2,78

3,75 3,34 4,13 2,76

4,00 3,23 4,00 2,68

4,25 3,13 3,89 2,62

4,50 2,93 3,66 2,58

4,75 2,82 3,5 2,56

5,00 2,73 3,40 2,51

5,25 2,65 3,29 2,44

5,50 2,60 3,08 2,40

5,75 2,51 2,96 2,35

6,00 2,46 2,80 2,30

6,25 2,31 2,73 2,28

6,50 2,37 2,70 2,24

6,75 2,32 2,64 2,20

7,00 2,28 2,40 2,17

7,25 2,26 2,25 2,15

7,50 2,21 2,05 2,14

7,75 2,18 1,98 2,12

8,00 2,16 1,95 2,09

8,25 2,13 1,95 2,07

8,5 2,10 1,94 2,07

8,75 2,08 1,93 2,04

9 2,04 1,86 2,01

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9,25 2,03 1,85 1,97

9,5 2,02 1,86 1,95

Дар асоси натичахои титронии махлули 0,01 М обии норлейтсин, атсетати натрий ва

омехтаи норлейтсину атсетати рух бо махлулхои 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид (чадвали 1) графики вобастагии рН -и аз махлулхои 0,01 М обии норлейтсин, атсетати

натрий ва омехтаи норлейтсину атсетати рух бо махлули 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид баъди хисобхои зарурй бо барномаи компютерй тасвир карда шуд (расмхои 1-3).

Расми 1. Графики вобастагии рН -и махлули 0,01 М обии норлейтсин зимни титронй бо мах,лули 0,1 М иищори натрий ва кислотаи хлорид, Т =328 К

Расми 2. Графики вобастагии рН -и махлули 0,01 М обии атсетати рух зимни титронй бо махлули 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид,

Т = 328 К

8 9\/10 11, л

Расми 3. Графики вобастагии рН -и махлулхои 0,01 М обии омехтаи атсетати рух ва норлейтсин зимни титронй бо махлули 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид, Т = 328 К Х,арчанд, ки дар расмхои 1-3 чахиши вобастагии рН -и махлули 0,01 М обии норлейтсин, атсетати натрий ва омехтаи норлейтсину атсетати рух зимни титронй бо махлули 0,1 М ишкори натрий ва кислотаи хлорид баръало ба назар нарасад хам, вале хисобхо бо барномаи компютерй собит намуданд, ки чунин тарзи тагйирёбии киматхои рН имконпазир аст. Аз хамаи натичахои чадвалй ва графикии пешниходшуда айён аст, ки тагйироти сифатй рух медиханд, ки метавон доир ба хосилшавии тагйироти таркибй натичагирй кард. Барои натичагирии микдорй чихати муайян кардани таркиб, сохахои мавчудият ва устувории пайвастахои комплексии дар ин махлулхо хосилшаванда кокарди компютерии онхо ба воситаи усули Биеррум амалй гардид (расми 4).

Расми 4. Вобастагии функсияи хосилшавии Биеррум барои махлулхои обй дар системаи

рух(2+)-норлейтсин-об, Т = 328 К Дар чадвали 3 киматхои собитхои устуворй дар махлулхои обй дар харорати 328К ба асоси коркарди компютерии системаи рух(П) - норлейтсин - об пешниход гардидааст.

Ч,адвали 3.

Киматхои собитхои устуворй дар махлулхои обй ва физиологй дар харорати 328К

Шакли комплексхо Константаи устуворй Дар Н2О

[Zn(HL±)]2+ Жц 5,00E+01

[Zn(HL±)2]2+ ß 12 6,50E+01

[Zn(HL±)OH]+ ßlll 8,90E+04

[Zn(L")]+ ^Ll 3,85E+08

[Zn(L")2]+ ß 22 8,70E+16

[Zn(L")OH]+ ßLlll 9,97E+16

Ба воситаи тарикаи рН - метрй равандхои ионизатсияи норлейтсин ва комплексхосилшавии ионхои рух бо норсейтсин дар мухитхои обй дар харорати 328 К мавриди омузиш карор гирифт. Ба асоси натичахои титронии махлулхои обии 001М норлейтсин бо махлулхои 0,1 М обии ишкори натрий ва кислотаи хлорид се шакли имконпазири норлейтсин дар худуди васеи рН-и махлул муайян гардида, собитхои ионизатисонии кислотагй ва асосии норлейтсин дар мухитхои зикршуда, дар харорати 328 К хисоб карда шуданд. Омузиши раванди комплексташкилшавй дар системаи рух(2+)-норлейтсин - об собит намуд, ки шаш комплекс хосил мешавад. Бо истифодаи усули Биеррум ва барномаи компютерй таркиб ва собитхои устувории комплексхо хисоб карда шуд, ки онхо шаходати мавчудият ва устувории онхо дар шароити реаксионй мебошанд.

АДАБИЁТ

1. Кукушкин Ю.Н. Химия координационных соединений/ Ю.Н.Кукушкин. - М.: Высшая школа, 1985. -559 с.

2. Кисилев Ю.М. Химия координационных соединений/ Ю.М.Кисилев. --М.: Юрайт, 2014. - 365с.

3. Скопенко В.В., Цивадзе А.Ю., Савранский Л.И., Гарновский А.Д. Координационная химия / В.В.Скопенко, А.Ю.Цивадзе, Л.И.Савранский, А.Д.Гарновский. - М.: Академкнига, 2007. 488с.

4. Азизкулова О.А. Химияи умумй (кисми якум) / О.А. Азизкулова. Душанбе.: Бебок. 2014. 528с.

5. Холиков Ш. Химияи органикй/ Ш. Холиков. - Душанбе.: Эр-граф, 2011. -936c.

6. Солиев Л. Химияи умумй (асосхои назариявии химияи гайриорганикй) /Л.Солиев - Душанбе.: Эр-граф, 2017. - 400c.

7. Бобиев Г.М. Иммуноактивные пептиды и их координационные соединения в медицине / Г.М. Бобиев, Н.Д. Бунятян- М., 2009. - 239 с.

8. Эшова Г.Б., Давлатшоева Д.А., Рахимова М.М., Квятковская Л.В.Гуриев М.О.Влияние концентрационных параметров на комплексообразование в системе железо(0) - железо(П) - глицин - вода / Г.Б. Эшова, Д.А. Давлатшоева, М.М. Рахимова, Л.В.Квятковская, М.О. Гуриев// Журнал Неорганической химии. - 2018. - Т. 63, №4.С. 525 - 530.

9. Рахимова М., Эшова Г.Б., Давлатшоева Дж.А., Квятковская Л.В., Мираминзода Ф. Образование глицинатных комплексов железа(П) при различных ионных силах раствора /М.Рахимова, Г.Б.Эшова, Дж.А.,Давлатшоева Л.В.Квятковская, Ф.Мираминзода// Журнал физической химии. - 2020. -Т. 94, № 8. C. 1179-1184.

10. Суяров КЧ. Тарзи анъанавй-инноватсионии тахкщи раванди комплексташкилшавй дар системаи термодинамикии ионхои рух-норлейтсин-об(махлули физиологй) / КЧСуяров, М.У.Бобоев, Г.Х,^оибова // Proceeding of the International Symposium On Innovative development of science December 10, 2020, Dushanbe, Tajikistan Research Center of Innovative Technologies Tajikistan National Academy of Sciences. -Душанбе , 2020, -С 166-168.

11. Суяров К.Ч,. Тахкщи хосиятхои кислотагй-асосии намояндахои баъзе синфхои пайвастахои узвй чихати татбики онхо дар тиб/КЧСуяров, М.У., Бобоев, Г.Х,Либова, А.А Латипов //Паёми Донишгохи миллии Точикистон. -Душанбе, Бахши илмхои табий, 2020, №3 С.211-220.

12. Кудратова Л.Х,, Давлатшоева ЧА., Суяров КЧ, Беляев А.П., Саидов Н.Б. Кимиёи физикй ва коллоидй / Л.Х,. Кудратова, ЧА. Давлатшоева, КЧ Суяров, А.П.Беляев, Н.Б.Саидов Кимиёи физикй ва коллоидй. -Душанбе.: Эр-граф, 2019. -656c.

КООРДИНАЦИОННЫЕ СОЕДИНЕНИЯ ИОНОВ ЦИНКА С НОРЛЕЙЦИНОМ В ВОДНЫХ РАСТВОРАХ

Материалы, предложенные в данной статье, являются логическим продолжением исследований в водных растворах в системе цинк(2+)-норлейцин-вода в температурном интервале 288-318К с целью определения состава, интервала сусществования и расчета констант устойчивости комплексов и посвящена изучению процессов комплексообразования ионов цинка и норлейцина при температуре 328К в водных растворах методом рН-метрии.

С учетом результатов титрования водных растворов 001М норлейтсина с 0,1 М водными растворами NaOH и HCl выявлены три возможные формы норлейцина в широком интервале рН, вычислены его константы основной и кислотной ионизации. Изучение процессов комплексообразования в системе цинк(2+)-норлейцин - вода подтвредил существование шести комплексных форм при указанных условиях эксперимента. Константы устойчивости комплексов рассчитаны по методу Бьерумма с помощью соответствующих компютерных программ.

Ключевые слова: координационные содинения, аминокислоты, водные растворы, норлейцин, изолейцин, ионизация, ацетат цинка, комплексообразование, константа устойчивости, едкий натрий, соляная кислота, функция образования, рН раствора.

COORDINATION COMPOUNDS OF ZINC ION WITH NORLEUCINE IN AQUEOUS SOLUTIONS

The materials proposed in this article are a logical continuation of research aimed at determining the composition, the range of existence and calculating the stability constants of complexes in aqueous solutions in the zinc (2 +) - norleucine - water system in the temperature range 288-318K and is devoted to the study of the complexation processes of zinc ions and norleucine at a temperature of 328K in aqueous solutions by pH-metry. Taking into account the results of titration of aqueous solutions of 001M norleitsin with 0.1 M aqueous solutions of NaOH and HCl, three possible forms of norleucine were identified in a wide pH range, and its constants of basic and acid ionization were calculated. The study of complexation processes in the zinc (2 +) -norleucine - water system confirmed the existence of six complex forms under the indicated experimental conditions. The stability constants of the complexes were calculated by the Bjerumm method using the appropriate computer programs.

Key words: coordination compounds, amino acids, aqueous solutions, norleucine, isoleucine, ionization, zinc acetate, complexation, stability constant, sodium hydroxide, hydrochloric acid, formation function, solution pH.

Сведения об авторах:

Суяров Курбон Джураевич - Таджикский национальный университет, доцент кафедры физической и коллоидной химии. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки, 17. Телефон: (+992) 918-80-80-26. E-mail: kurbon.suyarov. 1958@mail.ru.

Бобоев Мухаммадисо Убайдуллоевич - Таджикский национальный университет, ассистент кафедры физической и коллоидной химии. Адрес: 734025, Республика

Таджикистан г. Душанбе проспект Рудаки 17. Телефон: 918-90-90-66. E-mail: bmu.251288@mail.ru.

Рахимова Мубаширхон - Таджикский национальный университет, доктор химических наук, профессор кафедры физической и коллоидной химии. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе проспект, Рудаки 17. Тел: (+992) 918769070. E-mail: mubоshira09@mail.ru.

About the uthors:

Suyarov Kurbon Djuraevich - Candidate of Chemical Sciences, Docent of the Department of Physical and Colloidal Chemistry of the Tajik National University, Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 17. Phone: (+992) 918808026. E-mail: kurbon.suyarov.1958@mail.ru.

Boboev Muhammadiso Ubaidulloevich - Senior lecturer of the Department of Physical and Colloidal Chemistry. Address: 734025, Republic of Tajikistan Dushanbe Rudaki Avenue 17. Phone: (+992) 918909066. E-mail: bmu.251288@mail.ru. Rakhimova Mubashirhon - Doctor of Chemistry, Professor of the Department of Physical and Colloidal Chemistry, Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 17. Telephone: (+992) 918769070. E-mail: muboshira09@mail.ru.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ БЕДНОГО ФОСФАТНОГО СЫРЬЯ ДЛЯ ПОЛУЧЕНИЯ

ФОСФОРНЫХ УДОБРЕНИЙ

Самихов Ш.Р., Тошов Ф.М., Курбанов Ш.А., Сафаров С.Ш.

Институт химии им. В.И. Никитина НАН Таджикистана

Фосфатное сырье является основой развития промышленности фосфорных и сложных удобрений и фосфорсодержащих продуктов, играет важную роль в народном хозяйстве, являясь сырьевой базой для получения минеральных удобрений - главного источника повышения эффективности сельского хозяйства.

Одним из перспективных методов обогащения фосфоритных руд являются промывка и флотация. К перспективным методам переработки и обогащения фосфоритов относят разделение в тяжелых суспензиях, сортировку, термическую обработку, магнитную сепарацию, бактериальное выщелачивание. В схемы также включены вспомогательные операции - дробление, грохочение, измельчение, обесшламливание, фильтрация и сушка. Большое разнообразие технологических типов фосфоритовых руд привело к распространению комбинированных схем обогащения. Так, извлечение фосфатных минералов из хвостов основного процесса промывки увеличивает общее извлечение Р2О5 и способствует повышению комплексности использования фосфатного сырья [1,2].

В то же время дешевизна соляной кислоты и необходимость ее использования в качестве побочного продукта в отдельных отраслях, делают её применение перспективным, в отраслях по производству удобрений. В литературе данные о промышленной кислотной переработке бедных фосфоритов, представлены в основном в виде разработок. Однако глобальные тенденции, как правило, снижают нагрузку высокосортного фосфатного сырья за счет привлечения к переработке, низкосортного сырья. В настоящее время низкосортное сырье используется в основном не как самостоятельный компонент, а как добавка к высокосортному сырью при производстве суперфосфата [3,4]. Имеются исследования, направленные на поиск способов прямой переработки фосфоритов при получении фосфорсодержащих удобрений, в том числе комплексных и экстракционных фосфорных кислот [5-7].

Разложение фосфатного сырья соляной кислотой происходит с образованием высоко растворимых веществ: карбонаты кальция и магния, содержащиеся в фосфоритах, и соединения полуторных оксидов превращающихся в хлориды.

Минералогический анализ средней пробы фосфатной руды показал, что в составе руды имеются: кварц-фосфоритовые песчаники желтовато-серого цвета с включением зерен и

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.