CC BY
0KONDA BAXTSIZ HODISALAR ACCIDENTS IN MINES
Jo'raqulov Abdumurod A'zam o'g'li Beshimov Umed Zafar o'g'li
Nukus konchilik instituti, «Konchilik va metallurgiya » kafedrasi talabalari, O'zbekiston, Qaraqalpog'iston, Nukus [email protected]
Annotatsiya. Xavfli ishlab chiqaruvchi obyektlar (опасные производственные объекты) — bu ishlab chiqarish jarayonida yoki ishlov berish, saqlash va tashish paytida insonlar, atrof-muhit yoki moddiy boyliklar uchun xavf tug'dirishi mumkin bo'lgan obyektlardir. Ular, odatda, portlovchi, yonuvchi, zaharli va boshqa xavfli moddalar bilan bog'liq bo'ladi.
Annotation. Dangerous Production Facilities — these are objects that can pose a risk to humans, the environment, or material assets during the production process, processing, storage, and transportation. They are usually associated with explosive, flammable, toxic, and other hazardous materials.
Kalit so'zlar: Portlovchi moddalar, yonuvchan moddalar, zaharli moddalar, kimyo sanoati, sanoat xavfsizligi, atrof-muhitga zarar, ishlab chiqarish jarayoni.
Keywords: Explosive materials, flammable substances, toxic substances, chemical industry, industrial safety, environmental damage, production process.
Baxtsiz hodisalar turli sabablarga ko'ra yuzaga kelishi mumkin, va ularni tahlil qilish jarayonida quyidagi asosiy omillar ko'pincha uchraydi:
1. Inson xatolari:
Ishchilarning e'tiborsizligi, ehtiyot choralariga rioya qilmasligi yoki noto'g'ri qarorlar qabul qilishi.
Tajribasizlik yoki yetarli bilimga ega bo'lmaslik.
Ish paytida charchoq, stress yoki shoshilinchlik kabi omillar.
2. Texnik nosozliklar:
Jihozlarning texnik xizmat ko'rsatmasdan foydalanilishi.
Ishlashda foydalaniladigan texnologiya yoki uskunalar yaroqsiz yoki eskirgan bo'lishi.
Xavfsizlik tizimlarining yetarli darajada ishlamasligi.
3. Xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik:
Mehnat xavfsizligi bo'yicha belgilangan qoidalarga amal qilmaslik.
Himoya vositalaridan foydalanmaslik yoki noto'g'ri foydalanish.
Xavfsizlikni ta'minlash bo'yicha nazoratning yetishmasligi.
4. Ish sharoitlarining yomonligi:
Ish joyidagi muhit: namlik, chang, shovqin va yomon yoritilish.
Noqulay yoki xavfli ish sharoitlari.
Uskunalar va mehnat vositalarining noto'g'ri joylashtirilishi.
5. Tabiiy omillar:
Ob-havo sharoitlari (masalan, yomg'ir, muz yoki kuchli shamol) tufayli baxtsiz hodisalar.
Yer qimirlashi yoki boshqa tabiiy ofatlar sababli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan hodisalar.
Bu sabablarni bartaraf etish uchun texnik xizmat, muntazam xavfsizlik tekshiruvlari, xodimlarni o'qitish va xavfsizlik qoidalariga qat'iy rioya qilish muhim ahamiyatga ega.
Konda baxtsiz hodisalar, ayniqsa tog'-kon sanoatida, jiddiy xavf tug'dirishi mumkin. Ushbu sohada yuzaga keladigan baxtsiz hodisalar ko'pincha inson xatolari, texnik nosozliklar yoki tabiiy ofatlar natijasida sodir bo'ladi. Baxtsiz hodisalarning asosiy sabablari va omillari quyidagilardir:
1. Gaz portlashi va chaqnashlar:
Tog'-kon shaxtalarida tabiiy gazlar, masalan, metan yoki uglerod oksidi to'planishi mumkin. Agar bu gazlar havo bilan aralashsa va chaqnash omillari yuzaga kelsa, katta portlashlar ro'y beradi.
Bu turdagi baxtsiz hodisalar odatda gazni ventilyatsiya qilish yoki gazni aniqlovchi texnik vositalarning yetarli darajada ishlamasligi tufayli sodir bo'ladi.
2. Zilzila va yer ko'chishlari:
Tog' jinslari beqaror bo'lgan joylarda yer ko'chishi yoki toshlar qulab tushishi natijasida konchilar jiddiy shikastlanishi yoki halok bo'lishi mumkin.
Bu hodisalar ko'pincha shaxta tuzilmasi noto'g'ri loyihalangan bo'lsa yoki yer qattiq silkinishlarga duch kelsa sodir bo'ladi.
3. Uskuna va texnik nosozliklar:
Tog'-kon texnikalari yoki transport vositalarining nosozligi sababli ishchilar jiddiy jarohatlar olishi yoki vafot etishi mumkin.
Uskunalarga muntazam texnik xizmat ko'rsatmaslik, ularni noto'g'ri ishlatish yoki eski texnologiyalarni qo'llash baxtsiz hodisalar xavfini oshiradi.
4. Ishchilarning himoya vositalaridan foydalanmasligi:
Tog'-kon sanoatida og'ir mehnat sharoitlari bo'lganligi sababli, himoya kiyimlari, dubulg'alar, nafas olish vositalari kabi himoya vositalaridan foydalanmaslik ishchilarni xavf ostida qoldiradi.
Xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik baxtsiz hodisalarning ko'payishiga sabab bo'ladi.
5. Ish joyidagi zaharlanish:
Ba'zi tog' jinslari ichida zararli kimyoviy moddalar, masalan, uglerod oksidi yoki radon bo'lishi mumkin. Ularning havoga chiqishi ishchilarning zaharlanishiga olib kelishi mumkin.
6. Ob-havo sharoitlari:
Tog'-kon ishlarida kuchli yomg'ir, qor, yoki erigan muz natijasida suv toshqinlari, muz tushishi kabi hodisalar sodir bo'lishi mumkin.
Qattiq iqlim sharoitida xavfsizlik choralariga ko'proq e'tibor berish talab etiladi.
Bu kabi baxtsiz hodisalarni kamaytirish uchun konlarda quyidagilar amalga oshiriladi:
Muntazam ravishda xavfsizlik mashg'ulotlari va treninglar o'tkazish.
Zamonaviy texnik vositalar va uskunalar bilan ta'minlash.
Ventilyatsiya tizimlarini yaxshilash va gaz detektorlarini o'rnatish.
Ishchilarga zaruriy himoya vositalarini taqdim etish.
Baxtsiz hodisalar kon sanoatida katta iqtisodiy va insoniy yo'qotishlarga olib kelishi mumkin, shuning uchun xavfsizlik tadbirlari ustuvor ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Saparov B., Xayrulloyev S., Ibrohimov D. Organization of continuous monitoring of quarry sides //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2024. - Т. 525. - С. 02012.
2. Ермекбаев У. и др. НАБЛЮДЕНИЕ ЗА ДЕФОРМАЦИЯМИ БОРТОВ, ОТКОСОВ УСТУПОВ И ОТВАЛОВ НА КАРЬЕРАХ И РАЗРАБОТКЕ МЕРОПРИЯТИЙ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ИХ УСТОЙЧИВОСТИ: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11222640 //International Journal of scientific and Applied Research. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 73-76.
3. Хайруллоев Ш. и др. ОПРЕДЕЛЕНИЕ ОПТИМАЛЬНОЙ ВЫСОТЫ НАСЫПНОГО ОТВАЛА: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11239147 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 76-78.
4. Ниетбаев А., Ибрахимов Д. НЕДОСТАТКИ РОТОРНОГО ЭКСКАВАТОРА И ИХ РЕШЕНИЯ //Interpretation and researches. - 2024.
5. Niyetbaev A., Ibrahimov D., Smetullaev M. BARABANLI SHARLI TEGIRMANLARDA ILGERLENME-QAYTPA HAREKET QILIWSHI MEXANIZMDI QOLLANIP ONIMDARLIGIN ASIRIW JOLLARIN KORIP SHIGIW: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11218509 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 21-23.
6. Kurbanbayev M. et al. O'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA SUN'IY INTELEKTNI JORIY QILISH ORQALI TA'LIM TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11334901 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. - С. 398-402.
7. Dauletov K., Niyetbaev A., Jumabaeva G. ADVANTAGES AND DISADVANTAGES OF MINING MACHINES: https://doi. org/10.5281/zenodo. 11218418 //International scientific and practical conference. - 2024. - Т. 1. - №. 2. -С. 7-8.Жумабаева Г., Нийетбаев А. НЕДОСТАТКИ БУРОВЗРЫВНЫХ РАБОТ И ИХ РЕШЕНИЯ //Interpretation and researches. - 2024
