CC BY
93
ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՐԵՆԴԻ ԲԱՂԱԴՐԻՉՆԵՐԸ
Կարեն Բաբաջաեյաե
Աշխարհագրական շրջանների հեղինակության բարձրացումը, շատ հաճախ' նաև արհեստական իմիջի ստեղծումը մշտապես տվյալ տարածքի գործադիր մարմինների մտահոգության առարկան են եղել, որոնք կարողացել են հաջողության հասնել միայն այն պարագայում, երբ բազմակողմանի պատկերացում են ունեցել խնդրի էության վերաբերյալ:
«Բրենդ-պետությունները» իրենց կերպարը ձևավորելիս առաջնորդվել են արդեն իսկ ընդունված մոդելներով, որոնք, սակայն, կարող են իրարից տարբերվել' կախված երկրի քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական առանձնահատկություններից: Հոդվածում առավել մանրամասն ներկայացված են այն գլխավոր բաղադրիչները, որոնց հիման վրա կառուցվում են «բրենդ-պետությունները»:
Այն ժամանակներից ի վեր, երբ Ադամ Սմիթը բացահայտեց կախվածությունը ազատ տնտեսական առևտրի և ազգային հարստության միջև, պետությունների համար բրենդի մշակման անհրաժեշտությունն առավել ակնհայտ դարձավ: Հետագայում Մ.Պորտերը, ինչպես ներկայացնում է «Ազգի մրցակցային առավելությունները» («The Competitive Advantage of Nations») գրքում, նշանակեց մի ժամանակային սահման, որով ակնհայտ դարձավ, որ երկրի զարգացման համար գոյություն չունի այլ ճանապարհ' միասնական շուկայական տարածության մեջ մրցակցային առավելություններով դիրքավորվելուց բացի:
Պետությունը բրենդի վերածելու գաղափարը ենթադրում է ռազմավարական ծրագրի մշակում, որը, սակայն, բավարար պայման չէ այն իրագործելու համար, քանզի առանց համակարգված քայլերի հստակ ուղղվածության, խնդրի էության համակողմանի պատկերացման և գաղափարի արժևորման' այն չի կարող կյանքի կոչվել: Ոլորտի մասնագետները նշում են, որ նախ և առաջ անհրաժեշտ է սահմանել պետության դիրքավորման առանցքային գաղափարները, որոնք իրենց կենսունակությամբ և գրավչությամբ կմրցեն միջազգային ասպարեզում: Բացի այդ, ստեղծված գաղափարները հարկավոր է հմտորեն, նախապես մշակված տեխնոլոգիաների միջոցով դիրքավորել զբոսաշրջիկների, օտարերկրյա ներդրողների, քաղաքացիների և հետաքրքրվող խմբերի գիտակցության մեջ:
87
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
Ըստ պետությունների բրեեդիեգով զբաղվող հայտեի մասնագետ Սայմոե Աեհոլտի' գոյություե ուեի պետությաե բրեեդի «վեցաեկյուե կառուցվածք», որը եերառում է այե հիմեակաե ուղղություեեերը, որոեցով ձևավորվում եե բրեեդ-պետություեեերը (տե 'ս եկ. 1):
Նկար 1
Արտահաեում
Այսպիսով, Սայմոե Աեհոլտը պետությաե բրեեդիեգը սահմաեում է որպես համաձայեեցված գործողություեեերի, վարքագծի, եերդրումեերի, իեովա-ցիոե և հաղորդակցությաե միջոցեերի համակարգված գործըեթաց' երկրի մրցակցայիե եույեակաեացմաե ռազմավարություեե իրագործելու եպատակով: Դա կարող է լիեել իեչպես ակտիվ համագործակցություե կառավարությաե և զբոսաշրջայիե գործակալություեեերի միջև եերդրումեերի եերգրավմաե եպա-տակով, այեպես էլ երկար տարիեերի կոորդիեացված և հստակ պլաեավորված ռազմավարությաե իրակաեացում' քաղաքակաեությաե, գիտությաե և կրթու-թյաե, մշակույթի, միջազգայիե առևտրի, սպորտի, զբոսաշրջությաե ոլորտեե-րում, իեչպես երկրի եերսում, այեպես էլ միջազգայիե ասպարեզում:
Այժմ փորձեեք առավել հաեգամաեորեե եերկայացեել բրեեդ-պետու-թյաե վեցաեկյուե կառուցվածքը և մատեաեշել այե հիմեակաե ուղղություեեերը, որոեք էակաե դեր եե կատարում եմաեատիպ ծրագրեր իրակաեացեելիս:
88
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
1. Արտահանում
Պետությունների տնտեսական զարգացումն առանց արտահանման գրեթե անհնար է պատկերացնել: Օրինակ' վերցնենք մի տարածք, որտեղ աճեցնում են միայն խնձոր և միաժամանակ ամբողջությամբ սպառում են այդ աճեցված բերքը: Բնականաբար, նման տարածքներին, գոյատևելու համար, հարկավոր է ներկրել նաև այլ ապրանքներ, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում իրենք չեն արտադրում. համակարգիչներ, ավտոմեքենաներ և այլն: Բայց այս պարագայում հարց է առաջանում, թե ինչպես պետք է այդ նեղ մասնագիտացված տարածքը, որտեղ միայն խնձոր են աճեցնում, վճարի ներկրված ապրանքների դիմաց:
Անկասկած, որպեսզի ներմուծման համար վճարվի, նախ և առաջ հարկավոր է ինչ-որ բան արտահանել: Մի շարք եվրոպական քաղաքների, շրջանների և պետությունների համար արտահանումը կյանքի աղբյուր է [1]: Եվրամիությունն աշխարհի ամենամեծ առևտրային տերությունն է: Արտահանման ծավալների մեծությամբ աչքի են ընկել Նիդեռլանդները, Բելգիան, Դանիան և Շվեյ-ցարիան: Սակայն քաղաքները դիտարկելիս' արտահանման ցուցանիշներով առաջ են ընկնում Լոնդոնը, Բրեմենը, Շտուտգարտը, Գրոնինգենը և Լյուքսեմ-բուրգը: Նմանատիպ երկրներում կյանքի որակը գնահատվում է չափազանց բարձր, ինչը մեծապես կախված է արտահանման գործունեության հաջողությունից: Այս տարածքների գերխնդիրն է ստեղծել այնպիսի գործարար միջավայր, որը կնպաստի արտահանող ընկերությունների զարգացմանը:
Իսկ ընկերություններն էլ իրենց արտադրած որակյալ արտադրանքով բարձրացնում են երկրի, քաղաքի, շատ հաճախ' նաև գյուղերի վարկանիշը' դարձնելով դրանք բրենդ-քաղաքներ: Գնորդների գերակշռող հատվածը բարյացակամ է վերաբերվում «արտադրված է Իտալիայում» պիտակին, իսկ «արտադրված է Անգլիայում» գրվածքը շքեղ ավտոմեքենաների վրա բացասական տպավորություն էր թողնում ԱՄՆ-ում, քանի դեռ չէր վերականգնվել «Jaguar» ապրանքանիշի որակը: Տարիներ առաջ «արտադրված է Լեհաստանում» կամ այլ արևելաեվրոպական երկրների պիտակներով ապրանքները ցածրորակ արտադրանքի համբավ ունեին: Այսօր այդ ընկալումն էապես փոխվել է, ինչի մասին վկայում է սպառողների օրեցօր աճող վստահությունը «Volvo» ավտոբուսների նկատմամբ, որոնք արտադրվել են Վարշավայում: Միջազգային շուկայում արտահանվող ապրանքների վրա հիմնականում նշվում է ապրանքի ծագման վայրը: Սպառողների գերակշռող մասը քաջատեղյակ է, որ լավագույն ժամացույցներն արտադրվում են Շվեյցարիայում, բարձրորակ ավտոմեքենաները' Գերմանիայում, իսկ յուրահատուկ կաշվե իրերը' Իտալիայում: Ապրանքային բրենդերը շատ հաճախ զուգորդվում են այն քաղաքների կամ գյուղերի հետ, որտեղ նրանք արտադրվել են: «Rolex» ժամացույցներն անբաժանելիորեն կապված են Ժնև քաղաքի հետ, «Guinness»
89
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
գարեջուրը զուգորդվում է Դուբլիեի հետ: «Chanel» օծանելիքը կապված է Փարիզի, իսկ «Absolut» օղին առաջ է մղում շվեդական իմիջը: Անվերապահորեն, «քաղաքի» անվանումն ի վիճակի է ապրանքներին և ծառայություններին հաղորդել լրացուցիչ արժեք: Դ.Յոհանսոնը պնդում է, որ սպառողները պիտակի միջոցով են կողմնորոշվում ապրանքի արժանիքների մասին: Այդ միջոցով գնորդները ենթադրում են, որ Գերմանիայում արտադրված նույնանման ապ-
ռ
րանքն ավելի որակյալ է, քան Բուլղարիայում [2, pp. 47-58]: Իսկ ի նչ պետք է անեն այն երկրները, որոնք արտադրելով բարձրորակ ապրանքներ' չեն կարողանում գտնել իրենց տեղը, քանի որ երկրի անվանումը մի շարք բացասական զուգորդումներ է առաջացնում սպառողների շրջանում: Այս պարագայում բազմաթիվ կազմակերպություններ, համատեղ գործունեություն իրականացնելով մեկ այլ հեղինակավոր ընկերության կամ դուստր ձեռնարկությունների հետ, իրենց արտադրանքի վերջնական մշակումն իրականացնում են, այսպես կոչված, «բրենդ-պետություններում», և վերջնական ապրանքի վրա փակցվում է «արտադրված է Իտալիայում» պիտակը:
Արտահանվող ապրանքների որակից, ֆունկցիոնալ և էմոցիոնալ հատկություններից է կախված արտահանող երկրի դրական կամ բացասական կերպարի ընկալումը: Անորակ արտադրանքի համբավ ձեռք բերած պետություններին տասնյակ տարիներ են պահանջվում, որպեսզի ջնջեն նմանօրինակ ընկալումը սպառողների գիտակցությունից: Շատ հաճախ այդ գիտակցությունն այնքան է արմատավորվում, որ երկրների կառավարություններին այդպես էլ չի հաջողվում պայքարել այդ կործանարար ընկալման դեմ: 2008թ. Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալներով Հայաստանից արտահանվել է $832.5 մլն-ի, ներկրվել $3126.6 մլն-ի ապրանք [3]: Այսինքն առևտրային հաշվեկշռի բացասական սալդոն ավելացել է 3 անգամ: Այս թվերը վկայում են այլ երկրներից մեր պետության կախվածության մասին: Նման մակրոտնտեսական ցուցանիշներով հնարավոր չէ մրցել միջազգային ասպարեզում և, առավել ևս, պետության բրենդ ձևավորել:
Ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու համար հարկավոր է անհապաղ վերանայել դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությունները: Պետությունը և մասնավոր հատվածը սերտ համագործակցության ճանապարհով պետք է մեկտեղեն իրենց շահերը' դառնալով գործընկերներ: Այսօրվա մեր ընկալումները թույլ չեն տալիս շրջանցել այն մեծ անջրպետը, որն առաջացել է տնտեսվարող սուբյեկտների և պետական մարմինների միջև: Պետության և տնտեսվարող սուբյեկտների մերօրյա հարաբերությունների պարագայում տեղական արտադրության խթանման և բացասական սալդոյի վերացմանն ուղղված քայլերը կձևախեղվեն, եթե չվերանա այն կարծրատիպը, որով պետական մարմինները, այն է' Պետական եկամուտների նախարարությունը,
90
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
գործարարների թշնամիներն եե համարվում և հակառակը: Նմանատիպ պատկերացումները կարող են հանգեցնել ստվերային տնտեսության ծավալների ավելացման, ինչպես նաև տնտեսական ակտիվության նվազման, որն էլ ուղղակի ազդեցություն է ունենում երկրի դրական կերպարը միջազգային ասպարեզում դիրքավորելու հույժ կարևոր խնդրում: Երկկողմանի անվստահության միջավայրում հնարավոր չէ կառուցել առողջ տնտեսություն: Իսկ առևտրային հաշվեկշռի դրական տարբերության հնարավոր է հասնել միայն այն դեպքում, երբ ներքին շուկան հագեցած է տեղական արտադրանքով: Այսպիսով' գալիս ենք այն անվիճելի և հիմնավորված եզրահանգմանը, որ մեր երկրի դրական կերպարը միջազգային տնտեսական ասպարեզում կարող ենք ձևավորել միայն մեր ազգային արտադրանքով, որի վրա փակցված կլինի «արտադրված է Հայաստանում» պիտակը:
2. Ներդրումներ և ներգաղթ
Պետության բրենդի կարևոր բաղադրիչ է համարվում նաև տարածքի ներդրու-մային գրավչությունը, որով չափում են երկրի մրցունակության մակարդակը: Ներդրումային ռազմավարության իրագործմամբ են պայմանավորված կոմերցիոն գործունեության զարգացումը և բնակչության զբաղվածության բարձր ցուցանիշը: Տարածքը կարող է զարգանալ ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին աղբյուրների հաշվին: Եթե խոսքը վերաբերում է ներքին աղբյուրներին, ապա երկրների գերնպատակն է ստեղծել այնպիսի նախադրյալներ, որ տնտեսվա-րողները շարունակեն գործել և զարգացնել իրենց գործունեությունը տվյալ երկ-րում: Իսկ արտաքին աղբյուրների պարագայում ուշադրության ներգրավման խնդիր է առաջանում: Բացի այդ, հարկավոր է բարենպաստ նախապայմաններ ստեղծել, որպեսզի տարածքը պոտենցիալ ներդրողների համար դիտվի իբրև գրավիչ տնտեսական գործունեության վայր, որտեղ սեփականատերերը կստանան ամենամեծ օգուտները, որտեղ մարդկանց կտրվեն անձի ինքնադրսևոր-ման իրատեսական հնարավորություններ: Աղյուսակ 1-ում ներկայացված են պետության ներդրումային գրավչության գործոնները, որոնք մանրակրկիտ ուսումնասիրվում են ոչ ռեզիդենտ տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից:
Ներդրումները մենք դիտարկում ենք լայն իմաստով, որտեղ առանձնանում են նյութական, ոչ նյութական և ֆինանսական ներդրումները: Այսօր արդեն մեծ տեղ է հատկացվում ոչ նյութական ներդրումներին' «նոու-հաու, անձնակազմի պատրաստում, մտավոր արժեքներ, գիտական փորձարկումներ», որովհետև հետարդյունաբերական տիպի տնտեսությունները որդեգրել են ծառայությունների արտադրման ուղին, որտեղ ապրանքը դադարել է միայն որպես նյութական առարկա դիտվել: Ժամանակակից ապրանքի ընկալման սահմաններն էապես փոխվել են: Զարգացած երկրներում արդեն վաղուց
91
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
կայացել է վեեչուրայիե բիզնեսի շուկան, որն, ի դեպ, դասվում է ռիսկայիե ներդրումների շարքիե: Մտավոր սեփակաեություեը դարձել է տետեսվարող սուբյեկտեերի հաջողության բանալին, որը ձեռք եե բերում երկար տարիների ընթացքում, սակայն կորցնում եե շատ կարճ ժամանակահատվածում:
Աղյուսակ 1
Տնտեսական աճի մակարդակը Համախառն ներքին արդյունքի աճ
Քաղաքական կայունությունը Վերջին 10 տարիների ընթացքում հեղափոխությունների վտանգները
Շուկայի տարողունակությունը Մեկ շեչիե ընկնող ՀՆԱ-ե և բնակչության թվաքաեակը
Երկրի կախվածությունն արտասահմանյան երկրեերից Անազատ տնտեսական պայմաններ, բարեփոխումների հապավում և զարգացման աեըեդուեակություե
Արտաքին պարտքի չափը Ներգրավված փոխառությունների կառուցվածքային ուղղվածությունը և արտահանումից ստացված այն եկամուտների մակարդակը, որոնք սպասարկելու եե պետ. պարտքը
Փոխարկելի արժույթներ Արժույթի ներքին փոխարկելիության ազատության մակարդակը
Արժույթի ուժը Արժույթի իեֆլյացիոե կայունությունը
Ներքին խեայողություեեերի մակարդակը ՀՆԱ-ի և սպառման միջև տարբերությունը
Ենթակաոուցվածքների զարգացածության մակարդակը Որակյալ ճանապարհների, կապի, տրանսպորտի և էներգիայի ապահովվածությունը
Միացյալ Նահանգներում արտադրանքի աճի մեկ երկրորդից մի փոքր ավելին կարելի է վերագրել աշխատուժի և հիմնական միջոցների աճին: Մնացած աճը մնացորդային մեծություն է, որը կարելի է վերագրել կրթությանը, նորարարությանը, գիտական առաջընթացին և մյուս գործոններին:
Աճի հաշվարկը տնտեսական աճի ըմբռնման համար շատ օգտակար է: Օրինակ, շատերն եե մտորել այս դարի ընթացքում այնպիսի երկրեերի աճի աղբյուրների մասին, ինչպիսիք եե Ճապոեիաե և Խորհրդային Միությունը:
Օգտագործելով աճի հաշվարկը, որը ենթադրում է տնտեսական բաղադրիչների վերլուծություն, և որը ցույց է տալիս տնտեսական աճի կախվածությունն այս կամ այն գործոնից, հետազոտողեերը գտել եե այս առեղծվածի որոշ զարմանալի պատասխաններ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածի մեծ մասում Ճապոեիայի ՀԱԵ-ե զարմանալիորեն աճել է տարեկան 10%-ով: Փորձնական տվյալների ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դա մասամբ ներդրումների շատ արագ աճի արդյունք է: Բացի դրանից, այդ ընթացքում Ճապոեիաե մյուս արդյունաբերական երկրեերի համեմատությամբ ունեցել է չափազանց արագ տեխնոլոգիական փոփոխություններ, իսկ ԱՄՆ մասնավոր գործարար հատվածում աճի հաշ-
92
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
վարկի տեխնիկական ուսումնասիրությունները ՀԱԵ աճը տրոհում եե ըստ ներդրում ունեցող գործոնների: Այս ուսումնասիրությունները բացահայտել են, որ արտադրանքի աճի 37%-ը պայմանավորված է հիմնական միջոցներով: Կրթությունը, տեխնոլոգիական փոփոխությունը և այլ աղբյուրներ պայմանավորում են ՀԱԱ ամբողջ աճի 42%-ը և մեկ աշխատողին ընկնող արտադրանքի աճի կեսից ավելին [4]:
Կարևորելով ներդրումային առողջ միջավայրի ապահովումը' հարկավոր է դիտարկել մարդկային կապիտալի ազդեցությունն այդ միջավայրի ձևավորման խնդրում: Խնդրահարույց կարելի է համարել այն իրավիճակը, երբ աշխատանքի բացակայությունը և գործազրկության բարձր մակարդակը դրդում են մարդկանց լքել իրենց բնակավայրերը և աշխատանք փնտրել տնտեսապես ապահով այլ տարածքներում: Այս պարագայում տարածքը չի կարելի համարել գրավիչ, եթե աշխատունակ բնակչությունը լքում է այն, ընկնում է ծննդաբերությունը, և միգրացիոն հոսքը դառնում է բացասական: Ներդրումային ռեսուրսներ հայթայթողը և օգտագործողը եղել և մնում է մարդը, որն այդ նպատակի համար օգտագործում է բոլոր միջոցները' դրամական, մտավոր և ֆիզիկական: Երկրի քաղաքացիները տարածքի հիմնական ներդրողներն են, ովքեր իրենց խնայողությունները սպառելով' ստեղծում են նոր արժեքներ: Առողջ ներքին ներդրումային միջավայրի ձևավորման արդյունքում է, որ օտարերկրյա ներդրողները հետաքրքրվում են այս կամ այն տարածքում գործունեություն իրականացնելու մասին:
Այն դեպքում, երբ ներդրումային պոտենցիալը գերազանցում է ներդրու-մային ռիսկերը, տարածքը համարվում է ներդրումների համար գրավիչ, իսկ հակառակ պարագայում գործում է «անտեսանելի ոտքի» էֆեկտը, որի դեպքում մարդիկ անբարենպաստ ներդրումային միջավայրից տեղափոխվում են առավել բարենպաստ միջավայր: Այսպիսով, հասարակության որոշ անդամներ «քվեարկում են ոտքերով»:
3. Մարդկային կապիտալ
Խոսելով երկրների հզորության, տնտեսական զարգացածության, սոցիալական ապահովության մասին' հարկ է նշել, որ վերը նշվածի ապահովման առաքելությունը դրված է մարդու վրա: Մարդկային կապիտալ ասելով նախ և առաջ հասկանում ենք հասարակության այն հատվածը, որն ունակ է իր ֆիզիկական ու մտավոր ներուժով որոշակի արժեք ստեղծել: Առանց մարդկային գործոնի հնարավոր չէ իրականացնել և ոչ մի ծրագիր, գաղափար: Մասնավորապես' զարգացող երկրներն առավելապես մտահոգված են իրենց մարդկային ռեսուրսների որակով: Կրթված մարդիկ ավելի արտադրողունակ աշխատողներ են և ի վիճակի են միջոցներն օգտագործել ավելի արդյունավետ
93
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
կերպով, տիրապետել նոր տեխնոլոգիաներին և դաս առնել սեփական սխալներից: Երկրեերը կշահեն, եթե ճարտարագիտության, բժշկության և կառավարման առաջավոր ասպարեզներում կատարելագործվելու նպատակով իրենց լավագույն ուղեղներն արտասահման ուղարկեն, որպեսզի նրանք վերադառնան նորագույն նվաճումները յուրացրած, «բայց երկրները պետք է զգուշանան ուղեղների արտահոսքից, երբ ամենաընդունակ մարդիկ ձգտում են բարձր աշխատավարձով երկրներ» մեկնել: Քաղաքակիրթ աշխարհի երկր-ները մտահոգված են իրենց տարածքում ապրող մարդկանց կենսաձևով, մտավոր ունակություններով և ապրելակերպով: Մարդկային կապիտալի կառավարումը դարձել է նաև օրակարգային խնդիր մի շարք եվրոպական, առաջադեմ երկրների համար: Այսօրվա հասարակական հարաբերությունների պայմաններում մարդկային կապիտալը տնտեսական, քաղաքական և հասարակական կյանքի հիմքն է:
Ռոբերտ Լուկասի տնտեսական աճի նոր տեսությունում արտադրողականության աճը սերտորեն կապվում է մարդկային, այլ ոչ թե անշարժ կապիտալի մեջ ներդրումների հետ: Ըստ այդ հետազոտությունների' կոնկրետ մարդու վրա կատարված ներդրումները բարձրացնում են ոչ միայն տվյալ անձի արտադրողականությունը, այլև նպաստում են մյուս աշխատողների աշխատանքի արդյունավետության բարձրացմանը: Լուկասի հաշվարկներով'
մարդկային կապիտալի արդյունավետության նկատմամբ թողարկման առաձգականությունը կազմում է 0,4: Այսինքն' արդյունավետության 10% աճն ապահովում է 4% արտադրանքի աճ [5, էջ 198]: Եզրակացությունն այն է, որ կրթությունը և մասնագիտական պատրաստվածությունը, որոնք ավելացնում են մարդկային կապիտալը, պետք է ֆինանսավորվեն ինչպես պետության, այնպես էլ մասնավոր ընկերությունների կողմից ավելի մեծ չափով, քան կատարվում է այժմ:
Բուհում որակավորում ստացող մասնագետներն են մեր երկրի դիմանկարը կերտողները: Լինեն նրանք տնտեսագետներ, թե իրավաբաններ, քաղաքագետներ, թե բժիշկներ, ճարտարապետներ, թե երաժիշտներ, մարզիկներ, թե դերասաններ, միևնույն է, բոլորն իրենց մասնագիտական ունակությունների շրջանակներում մասնակիցն են լինում պետության բրենդի ձևավորման հույժ կարևոր հիմնախնդրին: Այս մասնագետներով է նաև պայմանավորված երկրի հեռանկարը և պետության դրական կերպարի ձևավորումը, իրենք են ծրագրերի և գաղափարների իրականացնողն ու առաջմղողը: Օրինակ' Եվրոպայում «տարածք վաճառողները» մեծ ուշադրություն են դարձնում բարձրորակ մասնագետների պատրաստմանը, քանի որ վերազգային կորպորացիաներն այս կամ այն վայրում ներդրում կատարելուց առաջ հետաքրքրվում են, թե արդյոք կկարողանան անհրաժեշտ մասնագետներով համա-
94
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
լրել աշխատատեղերը: Սրանք հաճախակի առաջացող խնդիրներ եե, որոնք անհանգստացնում են օտարերկրյա ներդրողներին և նույնիսկ վճռական գործոն են վերջնական որոշումներ կայացնելիս: Որակավորում ունեցող մասնագետների պատրաստումը մի շարք տարածքների համար դարձել է գեր-նպատակ: Այսօր արդեն կրթությունը դիտվում է որպես տարածքի գրավչության գրավական: Օրինակ, Ժնևը միջազգային ասպարեզում իրեն դիրքավորում է որպես կրթական կենտրոն, Մեծ Բրիտանիայում' Քեմբրիջից մինչև Աբերդին տեղաբաշխված են 50-ից ավելի գիտական կենտրոններ, իսկ Փարիզի մի շարք գիտական կենտրոններ վերակազմավորվել և դարձել են ակումբային տեխնոպոլիսներ [1, с. 179]: Շատ տնտեսագետներ հավատացած են, որ աշխատուժի ներդրման, մարդկային ռեսուրսների որակը տնտեսական զարգացման ամենակարևոր, եզակի կատալիզատորն է: Գործնականում արտադրության յուրաքանչյուր բաղադրիչ' հիմնական միջոցներ, հումք, տեխնոլոգիա, կարելի է գնել կամ պարտք վերցնել առաջատար երկրներից: Բայց տեղական պայմաններում բարձրարտադրողական եղանակների կիրառությունը համարյա միշտ պահանջում է կառավարում, արտադրության աշխատողներ և ճարտարագիտական հմտություններ, որոնցով օժտված է միայն գրագետ և բարձր որակավորում ունեցող աշխատուժը: Ժամանակակից տեխնոլոգիաները հաճախ մարմնավորվում են այնպիսի հիմնական միջոցներում, ինչպիսիք են, օրինակ, հեռուստահաղորդակայանները, համակարգիչները, բարդ էլեկտրածին սարքավորումները և կործանիչ ինքնաթիռները: Սակայն այս հիմնական միջոցների արդյունավետ օգտագործման և պահպանման համար պահանջվում է լրացուցիչ որակավորում ունեցող աշխատուժ: Որակյալ աշխատուժի վճռական դերն ի հայտ է գալիս ամեն անգամ, երբ հանքահանույթի, պաշտպանության կամ արդյունաբերական մեքենաների բարդ սարքավորումները մատնվել են պարապուրդի, թողնվել անսարք, քանի որ զարգացող երկր-ների աշխատուժը չի ունեցել դրանց շահագործման անհրաժեշտ հմտությունները: Բացի վերը շարադրվածից, երկրի քաղաքացիները կատարում են նաև մեկ այլ էական գործառույթ: Խոսքը վերաբերում է հյուրընկալության մակարդակին, ինչը մեծապես կախված է տեղաբնակ ժողովրդի ավանդույթների, հյուրասիրության, ջերմության և բարեհամբույր մոտեցման հետ: Այս պատկերացումները շատ հաճախ փոխում են օտարերկրացիների վերաբերմունքն այս կամ այն երկրի նկատմամբ: Ահա մի քանի տարածված պատկերացում համապատասխան բնակավայրերի քաղաքացիների վերաբերյալ.
• Սիցիլիա - վտանգավոր, քրեական ավանդույթներ
• Ֆրանսիա - սնոբիզմ, կոպտություն, լեզվական խնդիրներ
• Ֆինլանդիա - լռակյաց և զուսպ, մելանխոլիկ, գինեմոլություն
95
ԿԲաբաջաեյաե
21 րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
1960-ակաեեերի զբոսաշրջիկները հիանում էին Փարիզի տպավորիչ միջավայրով, սակայն բոլորը միաձայն դժգոհում էին այդ քաղաքի վաճառականների վերաբերմունքից: Նրանք չափից ավելի ինքնավստահ և կոպիտ էին հատկապես ամերիկացիների հետ շփվելիս: 70-ականների կեսերին Ֆրանսիայի կառավարությունը սկսեց իրականացնել «արշավ», որի նպատակն էր փոխել ֆրանսիացիների վերաբերմունքն օտարերկրացիների նկատմամբ: Իսկ Մեծ Բրիտանիան, թերևս, ամենամեծ ուշադրությունն է դարձնում նման խնդիրները կարգավորելու վրա: Այստեղ մանրակրկիտ ուսումնասիրվում և ուսուցանվում են բոլոր սպասարկող խմբերը, սկսած վարձու ավտոմեքենաների վարորդներից մինչև հյուրանոցի սպասարկող անձնակազմը: Այստեղ համակարգված մոտեցում է մշակված օդանավակայանում սպասարկող վարորդներից մինչև հասարակական սննդի օբյեկտները: Այսպիսով' պետության բրենդը ձևավորվում է տվյալ երկրի սահմանից մինչև հանգստավայրեր, խանութներ, ժամանցի վայրեր, երթուղային ավտոմեքենաներ և այլն: Այս ամենը գիտակցելով և կարևորելով' եվրոպական երկրների կառավարությունները ջանք չեն խնայում զանգվածային և լայնածավալ միջոցառումների իրականացման համար, որը ենթադրում է ամենօրյա քրտնաջան աշխատանք հասարակական տարբեր խմբերի հետ: Իսկ նմանատիպ ծրագրերն իրականանայի են դառնում, երբ վերածվում են ազգային ծրագրերի և այդ գաղափարով տարված է լինում ժողովրդի մեծամասնությունը:
4. Զբոսաշրջություն
Զբոսաշրջության արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության խոշոր և դինամիկ զարգացող ճյուղերից մեկն է: Զբոսաշրջիկությանը բաժին է ընկնում համաշխարհային համախառն արդյունքի, համաշխարհային ներդրումների, համընդհանուր աշխատատեղերի և համաշխարհային սպառողական ծախսումների մոտ 10%-ը: Համաշխարհային զբոսաշրջիկային կազմակերպության (ՀԶԿ) կանխատեսումներով' զբոսաշրջության ոլորտում բարձր և կայուն զարգացման տեմպերը կպահպանվեն, և արդեն 2010թ. միջազգային զբոսաշրջային ուղևորությունների քանակը կկրկնապատկվի' կազմելով 937 մլն ուղևորություն, իսկ զբոսաշրջությունից ստացված ներհոսքը կհասնի $1.1 տրիլիոնի:
Միջազգային ասպարեզում ծառայությունների վաճառքի գծով զբոսա-շրջիկությունը դուրս է եկել առաջին տեղը, իսկ Եվրոպայի, Հյուսիսային Ամերիկայի, Փոքր Ասիայի, Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի մի շարք երկրներում այն դարձել է ազգային եկամտի և շահույթի ծանրակշիռ հոդված (13-40%) [3]: Զբոսաշրջությունը շատ երկրների համար մնում է տնտեսության ամենագլխավոր ճյուղերից մեկը: Այն ոչ միայն աշխատատեղեր է ստեղծում և եկամուտներ բերում, այլ նաև աննկատ կերպով նպաստում է
96
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
բնակավայրի և բիզնեսի վայրի ընտրության հարցում: Օրինակ' Գերմանիայի Մյուեխեե քաղաքի գարեջրի ամենամյա փառատոնի ընթացքում աշխարհի տարբեր ծայրերից ժամանած զբոսաշրջիկները խմում են 5 մլն լիտր գարեջուր: Այս միջոցառման ընթացքում տեղի են ունենում հազարավոր գործնական հանդիպումներ, որոնք շատ հաճախ ավարտվում են պայմանագրերի կնքմամբ: Փառատոնի ամենախանդավառ հաճախորդներն են համարվում իտալացիները, ավստրալացիները, ճապոնացիները և ամերիկացիները: Մյունխենը կարողանում է զբոսաշրջիկների մեջ ստեղծել այնպիսի զգացողություն, որ քաղաքը աշխարհի գլխավոր գործարար հանդիպումների և զբոսաշրջության կենտրոններից մեկն է: Այս քաղաքը նպատակային սպառողների (զբոսաշրջիկների) գիտակցության մեջ իր հաստատուն դիրքը գրավելով' կարողացել է ստեղծել տասնյակ նոր ընկերություններ և հազարավոր աշխատատեղեր: Նմանօրինակ զարգացումները պայմանավորված են այն հանգամանքով, որ Մյունխենը դարձել է բրենդ-քաղաք, որից օգտվում են ինչպես տեղաբնակները, այնպես էլ ողջ Գերմանիան:
ռ ռ
Իսկ ի նչ են դարձել Ծաղկաձորը, Դիլիջանը կամ Ջերմուկը, ովքե ր են
ռ
այս տարածքի սպառողները, ի նչ պահանջմունքներ ունեն նրանք, արդյոք այս
ռ
վայրերում հանգստացող զբոսաշրջիկները բավարարված և տպավորվա ծ են
ռ
վերադառնում իրենց հանգստից, ո ր քաղաքների հետ են մրցակցում այս
ռ
հանգստյան գոտիները և, վերջապես, որո նք են այս տարածքների մրցակցային առավելությունները: Սրանք այն հարցերն են, որոնցով պետք է զբաղվի զբոսաշրջության զարգացմամբ զբաղվող յուրաքանչյուր պետական մարմին:
Այսպիսով' համաձայն ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության հետազոտությունների արդյունքում ձևավորված փորձագիտական գնահատումների, 2008թ. հունվար-դեկտեմբեր ամիսներին հանրապետություն են ժամանել 558443 զբոսաշրջիկներ, 2007թ. նույն ժամանակաշրջանի 510622 զբոսաշրջիկների համեմատ, կամ հավելաճի տեմպը կազմել է 9.4%: Նույն ժամանակաշրջանում զբոսաշրջության նպատակով հանրապետությունից մեկնել են 515547 մարդ, կամ 2007թ. հունվար-դեկտեմբերի նկատմամբ հավելաճի տեմպը կազմել է 10.3%: Հաշվի առնելով, որ զբոսաշրջիկը Հայաստանում միջին հաշվարկով ծախսում է $800-ին համարժեք դրամ և այն, որ 2008թ. Հայաստան ներգնա զբոսաշրջային այցելությունները կազմել է 558443 մարդ, ապա ներգնա զբոսաշրջության ցուցանիշը կազմել է համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 3.67%-ը: 2008թ. Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջեի հատկացումները զբոսաշրջության ոլորտի մարքեթինգային միջոցառումներին կազմել են 250 մլն դրամ [3]:
ՀՀ կառավարության 2008թ. սեպտեմբերի 18-ի N 1064–Ն որոշմամբ Ջերմուկ քաղաքը հայտարարվել է զբոսաշրջային կենտրոն, սակայն այս որոշում-
97
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
եերը իրականություն դարձնելու համար միայն հյուրանոցներ կառուցելը, եեթակառուցվածքայիե բարեփոխումներ և գովազդային պաստառներ փակցնելը բավարար չէ: Քանի որ Հայաստանի զբոսաշրջայիե շուկայի գիե-որակ հարաբերակցությունը միմյանց չի համապատասխանում: Չհիմնավորված բարձր գնային քաղաքականությունը կարող է լուրջ հարված հասցնել ոլորտի զարգացմանը' դարձնելով այն ոչ մրցունակ: Բացի այդ, չունենալով ոլորտին տիրապետող լուրջ մասնագետներ' մենք չենք կարողանում միջազգային չափանիշներին համապատասխան ծառայություն մատուցել: Հյուրանոցային բիզնեսով զբաղվողները պետք է հիշեն, որ հյուրանոցային սենյակ չեն վաճառում, այլ' հանգիստ, իսկ տարածքը առաջմղողեերը պետք է իմանան, որ բարձրորակ սնունդ կամ տեսարժան վայրեր չեն վաճառում, այլ' վառ զգացողությունների փաթեթ:
5 Մշակույթ և պատմական ժաոաեգություե
Մշակույթի պահպանումն ու տարածումը մշտապես ժողովուրդեերի ինքնապաշտպանության, իեքեամաքրմաե, իեքեադրսևորմաե և սեփական ազգային դիմանկարի ձևավորման ռազմավարություն եե եղել: Պետք է նշել, որ այն ազգերն ու պետությունները, որոնք միախառնվում եե այլ ժողովուրդեերի սովորություններին ու ավանդույթներին, կորցնում եե իրենց ազգային դեմքն ու
ռ
մշակութաստեղծ կարողությունը: Բայց չէ որ կորցնելով պատմական ժառանգություն արժևորելու ընդունակությունը' ազգերը հաճախ դադարում եե իրենց որևիցե ընտանիքի, գաղափարի, մշակույթի կրողը կոչել: Մշակութային քաղաքականության իրականացման գործառույթը նույնպես ընդգրկված է կառավարության, մասնավորապես' ՀՀ Մշակույթի նախարարության ընթացիկ և երկարաժամկետ ծրագրերում: Երկիրը միջազգային շուկայում որպես մշակութային կենտրոն հնարավոր է դիրքավորել այն դեպքում, երբ տվյալ տարածքն աչքի է ընկնում պատմամշակութայիե հարուստ ժառանգությամբ, և որ ամեեագլխավորե է, այն ունի ինքնուրույն, յուրահատուկ, ինքնաստեղծ մշակութային արժեհամակարգ, որն ազգերին տարանջատում է իբրև առանձին միավոր: Այս մոտեցումը բխում է մշակութային բրեեդիեգից և պետության բրեեդի գլխավոր բաղադրիչներից է: Օրինակ, Եվրախորհրդի իրականացրած հարցումների արդյունքում (որի նպատակն էր ի հայտ բերել հինգ հիմնական կերպարները, որոնք առաջանում եե մարդկանց մոտ համապատասխան երկիրը ներկայացնելիս) պարզվեց, որ գրեթե բոլոր երկրեերի աեվաեումեերե արտաբերելիս հարցվողների գերակշռող հատվածն անմիջապես մտաբերում է հայտեի մշակութային գործիչների կերպարները: Օրինակ' Ավստրիայի դեպքում' Մոցարտ, Գերմանիայի դեպքում' Գյոթե, Իտալիայի' Պավարոտի, Նիդեռլաեդեերի' Վաե Գոգ, Մեծ Բրիտաեիայի' Շեքսպիր, Ֆրանսիայի' Ժե-
98
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
րար Դեպարդիե, Շարլ Ազնավուր և այլն [1, с. 329]: Այս բրեեդ-կերպարեերը դարձել եե պետությունների խորհրդանիշեր, որոնք ինքնաբերաբար բարձրացնում եե իրենց երկրեերի գրավչությունը:
Բացի վերը նշվածից, հարկավոր է կարևորել եաև մշակութային կենտրոնների, կոթողների, տեսարժան վայրերի դերն ու նշանակությունը պետության կերպարը կերտելիս: Այսօր ամբողջ աշխարհում մեծանում է կրոնական տուրիզմով հետաքրքրվողների թվաքաեակը: Շուկայի այս հատվածում մեր պետությունն ունակ է իր առավելություններով մրցել աշխարհի այնպիսի խոշոր խաղացողի հետ, իեչպիսիե է Իսրայելը: Բավական է թերթենք պատմության էջերը, և ակնհայտ կդառնա Հայաստանի կրոնական ժառանգության հարստությունը: Հայկական եկեղեցիներն առանձնանում եե ուրույն ճարտարապետական լուծումներով, որոնցից մի քանիսը ներառված եե ՅՈԻՆԵՍԿՕ ցանկի մեջ, ինչը մեծ հնարավորություն է ընձեռում Հայաստանին գտնել իր հստակ տեղը զբոսաշրջության շուկայի այդ հատվածում:
6. Պետական կառավարում
Պետական կառավարման կամ տնտեսությանը միջամտելու կառավարությունների հետևողական, հաճախ եաև անհետևողական քայլերը մեզ հնարավորություն եե տալիս առավել մանրակրկիտ և օբյեկտիվ գեահատել պետության դերը մասնավոր սեփականություն ունեցող տնտեսությունների պայմաններում: Պետության միջամտության տրամաբանական հիմնավորումն այն է, որ կառավարությունն, ի տարբերություն առանձին կազմակերպությունների, տնտեսական խնդիրները տեսնում է ավելի լայն հեռանկարում: Այս խնդրի առջև կանգնած եե ինչպես զարգացող, այնպես էլ գերզարգացած արևմտաեվրոպակաե պետությունները: Այսպես, օրինակ, Ճապոեիայի տնտեսության այն ճյուղերում, որտեղ պետության միջամտություն է նկատվել ներքին արտադրողին պաշտպաեելու և արտաքին տետեսվարողիե սահմաեափակելու ճանապարհով, գրեթե տնտեսական աճ չի նկատվում, ավելին, այդ ճյուղերը եղել եե թերզարգացած և աեմրցուեակ ու այդպես էլ մնացել եե: Այսպիսով' այդ երկիրը բաժանված է «երկու Ճապոեիաեերի» միջև: Ճապոեիա, որին ճանաչում եե Արևմուտքում որպես «անպարտելի Ճապոեիա», և աեարդյուեավետ Ճապոեիա: Պետությունների մրցակցային առավելություններն ուսումնասիրող մասնագետ Մ.Պորտերը նշում է, որ բոլոր առևտրային արգելքները, որոնցով երկրեերի կառավարությունները փորձում եե պաշտպաեել հայրենական արտադրողներին, իրականում վնասում եե դրանց' դարձնելով աեմրցուեակ և ոչ ճկուն: Ճապոեիայի պետական կարգավորման մոդելը հիմնված է այն համոզմունքի վրա, որ միայն արտահանումն է տնտեսական աճի իրական հիմքը, և տնտեսության առանձին ճյուղեր պետք է առանձնացնել և պահպանել
99
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
արտաքին վտանգներից այնքան ժամանակ, քանի դեռ տվյալ ճյուղը ոտքի չի կանգնել և չի կարող հաջող մրցակցել միջազգային շուկայում: Սակայն Պորտերի հետազոտությունների արդյունքները վկայում են այն մասին, որ վերը շարադրված մոդելն իրականում արդյունավետ չէ, որի վառ ապացույցն է այն, որ պետության հովանավորության տակ գտնվող ճյուղերն այդպես էլ ոտքի չեն կանգնում, իսկ շուկայական կանոններով առաջնորդվողները մեծ հաջողություններ են գրանցում միջազգային շուկայում:
Հակահովանավորչական գաղափարախոսության կողմնակիցները պնդում են, որ առողջ մակրոտնտեսական քաղաքականությունը և կայուն քաղաքական ու իրավական ինստիտուտները երկրի զարգացման նախադրյալներ են ստեղծում, սակայն իրականում հարստությունն առաջանում է միկրոտնտեսական մակարդակում և կախված է կազմակերպությունների արդյունավետ աշխատանքից, ինչը հնարավորություն է տալիս ապահովել բարձր աշխատավարձ և բարձրացնել շահութաբերության մակարդակը: Սակայն ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ենթակառուցվածքում պետական ներդրումներն էական ազդեցություն են թողնում աճի ընդհանուր տեմպերի վրա: Երկրի տնտեսության ենթակառուցվածքի զարգացումը կապված է էլեկտրակայանների, ավտոճանապարհների, ջրանցքների, օդանավակայանների, նավահանգիստների, ջրամատակարարման, կոյուղու և նման համակարգերի կառուցման հետ: Ենթակառուցվածքում պետական և մասնավոր ներդրումների միջև գոյություն ունի ֆունկցիոնալ կապ: Ուղղակի կապ գոյություն ունի նաև ենթակառուցվածքում կատարվող ներդրումների և աշխատանքի արտադրողականության միջև: Այնպիսի երկրներ, ինչպիսին, օրինակ, Ճապոնիան է, որտեղ ենթակառուցվածքում պետական ներդրումները կազմում են ՀՆԱ ավելի քան 5%-ը, ունեն արտադրողականության աճի բարձր տեմպեր, ի տարբերություն ԱՄՆ-ի, որտեղ այս ցուցանիշը ցածր է 1-ից, և արտադրողականությունն էլ աճում է համեմատաբար դանդաղ [5, էջ 199]: Սակայն կառավարության նմանօրինակ միջամտությունների անհրաժեշտությունը մենք դիտարկում ենք պետության բրենդի կառուցման և կառավարման տիրույթում: Պետության միջամտության կամ ավելի ստույգ' համագործակցության գերխնդիրներից պետք է հանդիսանան երկրի ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին իմիջի ստեղծումն ու պահպանումը: Դա մեկանգամյա աշխատանք չէ, այլ իրականում հետևողական արդյունավետ գործունեության հետևանք է, որը համապատասխան մարմիններից պահանջում է երկարատև և բազմա-ֆունկցիոնալ աշխատանք:
100
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
Ամփոփում
Շատ աղքատ երկրեերի մի մասը, ինչպիսիք եե Չադը, Բաեգլադեշը կամ Եթովպիան, գտնվում է սովի եախաշեմիե: Մյուս երկրեերը, որոեք այդ խմբի մեջ էիե երկու կամ երեք տասեամյակ առաջ, աճել եե' դառեալով միջիե եկամտով երկրեեր: Ավելի հաջողակեերը' Հոեկոեգը, Հարավայիե Կորեաե և Թայվաեը, կոչվում եե «Նորովի արդյուեաբերակաեացվող երկրեեր»' «ՆԱԵ»: Երեկվա հաջող զարգացող երկրեերը, որոեք այսօր «ՆԱԵ» եե, հավաեաբար կդառեաե վաղվա առաջավոր երկրեեր: Աղքատ երկրեերը, որոեք հիմեակաեում պետու-թյաե բրեեդի ձևավորմաե խեդիր ուեեե, պարտավոր չեե աեցեելու արդյուեաբե-րակաե հեղաշրջմաե դաեդաղ, ոլորապտույտ վերելքը: Իրեեց պատմակաե զարգացմաե ըեթացքում այս ամեեը պարզորոշ ցուցադրել եե Ճապոեիաե և Միացյալ Նահաեգեերը: Արդյուեաբերակաե մրցավազքիե Ճապոեիաե ուշ միացավ և միայե XIX դարի վերջիե սկսեց ուսաեողեեր ուղարկել արտասահմաե' արևմտյաե տեխեոլոգիաեեր ուսումեասիրելու համար: Ճապոեիայի կառավա-րություեե ակտիվ դեր ստաեձեեց զարգացմաե ըեթացքը խթաեելու և երկաթ-ուղիեեր ու հաերայիե սպասարկմաե շիեություեեեր կառուցելու գործում: Ապավիեելով արտաքիե տեխեոլոգիաեերի ըեդօրիեակմաեը' Ճապոեիաե դարձավ աշխարհի երկրորդ ամեեամեծ արդյուեաբերակաե տետեսություեը: Միացյալ Նահաեգեերի բարգավաճմաե փաստը աշխարհի մեացած մասի համար հուսադրող օրիեակ է: Ամերիկաե միայե 1930-ակաե թթ. հիմեարար գիտություեեերի ասպարեզում հասավ առաջատար դիրքերի: Այդուհաեդերձ, երա կիրառակաե տեխեոլոգիաե արդեե մեկ դար է, իեչ բարձրակարգ է: Ավ-տոմեքեեաեերի ասպարեզի հիմեակաե հայտեագործություեեերը համարյա բացառապես կատարված եե ԱՄՆ-ից դուրս: Չեայած դրաե, Հեերի Ֆորդե ու Ջեեերըլ Մոթորսը, կիրառելով արտասահմաեյաե հայտեագործություեեերը, արտադրությամբ գերազաեցեցիե աշխարհի մեացած մասիե: Միացյալ Նահաեգեերի, Ճապոեիայի և այլ զարգացած երկրեերի օրիեակեերը ցույց եե տալիս, թե երկրեերե իեչպես կարող եե բարգավաճել' արտասահմաեյաե գիտու-թյուեե ու տեխեիկաե հարմարեցեելով տեղակաե շուկայի պայմաեեերիե:
Տետեսակաե զարգացմաե և բրեեդ-պետությաե ստեղծմաե կարևոր խեդիրեերից մեկը ձեռեերեցությաե ոգու զարգացումե է: Երկիրը չի կարող բարգավաճել առաեց սեփակաեատերերի և կառավարիչեերի մի խմբի, որը պատրաստ է ռիսկի դիմելու, եոր գործարաեեեր բացելու, եոր տեխեոլոգիաեեր կիրառելու, մրցակցությաեը դիմակայելու և գործարարությաե եոր կարևոր ուղ-ղություեեեր եերմուծելու: Կառավարություեը կարող է օգեել ձեռեերեցությաեը' գյուղատետեսությամբ զբաղվողեերի համար լրացուցիչ ծառայություեեեր սահմաեելով, կրթելով աշխատուժը, հիմեելով կառավարմաե բիզեես դպրոցեեր և ապահովելով, որ կառավարություեե իեքը մասեավար եախաձեռեությաե դերի եկատմամբ ուեեեա գործեակաե, հստակ վերաբերմուեք: Այսօր զարգացող երկրեերիե «մեծ ցատկի» հեարավորություե է ըեձեռված:
101
ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
Ч.Ч. Ռոստովը զարգացրեց մի տեսություն, որը կարևորում էր տնտեսական աճի փուլերը, որոնցից մեկը կոչվում է «պոկում»: Տարբեր երկրների համար այդ պոկումը տեղի է ունեցել տարբեր ժամանակաշրջաններում: Անգ-լիայի համար' XVIII դարի սկզբին, Միացյալ Նահանգների համար' 1850-ական թթ., Ճապոնիայի համար' 1910թ., Մեքսիկայի համար' 1940թ. հետո: Պոկումը գործողության մեջ է դրվում առաջատար բնագավառների շնորհիվ, ինչպիսիք են, օրինակ, արագ մեծացող արտահանման շուկաները կամ խոշո-րամասշտաբ խնայողություններ իրականացնող արդյունաբերությունը: Հենց որ այս առաջատար բնագավառներն սկսում են բարգավաճել, տեղի է ունենում ինքնապահպանման աճը' «պոկումը»: Աճը շահույթ է բերում, շահույթները կրկին ներդրվում են, և հիմնական միջոցները, արտադրողականությունն ու մեկ շնչին ընկնող եկամուտներն առաջ են պոկվում, և սկսվում է տնտեսական զարգացման շրջանը: Այդ ինքնապահպանման աճով են պայմանավորված բ^նդ-պետությունների գերզարգացածությունը, ներդրումային գրավչությունը, միջազգային շուկայում հաստատուն դիրքերը և կյանքի բարձր որակը:
Հունիս, 2009
Աղբյուրներ և գրականություն
1. Филип Котлер, Маркетинг Мест: Привлечение инвестиций, предприятий, жителей и туристов в города, комуны, регионы и страны Европы, Стокгольмская школа экономики в Санкт-Петербурге, 2005.
2. Johnny K Johansson, «Determinats and effects of the use of “made in” labels», International Marking Review (UK).
3. http/ www. mineconomy.am, ՀՀ զբոսաշրջիկությաե զարգացման հայեցակարգ։
4. Փոլ ԱՍա^անսն, Տնտեսագիտություն, 1, Մակրոտնտեսագիտություն, Երևան, 1995թ.:
5. Ղուշչյան Հ.Բ., Մակրոտնտեսական կարգավորում, Երևան, 2005թ.:
6. Портер Майкл, Хиротака Такеути, Японская экономическая модель: Может ли Япония конкурировать?, Москва, 2005.
7. Портер Майкл, Конкурентная стратегия, Методика анализа отраслей и конкурентов, Москва, 2006.
8. Պոպեր 4.Ռ., Բաց հասարակությունը և դրա թշնամիները, հատոր 1, Երևան, 2001:
9. Жан-Ноэль Капферер, Бренд навсегда: Создание, Развитие, Поддержка ценности бренда, под общей ред. В.Н. Домина, Москва, 2007.
10. Овчинникова О.Г, Ребрендинг, Москва, 2007.
11. КлифтонР. - Симонз Д, Бренды и брендинг, редактор В. Стабников, Москва, 2008.
12. Масааки Имаи, Гемба Каи Дзен, Путь к снижению затрат и повышению качества, под ред. Ю.Адлер, Москва, 2005.
13. Чернатони Л., Как создать мощный бренд, 3-е издание, под редакцией Б.Л. Еремина, Москва, 2006.
102
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (27), 2009թ.
ԿԲաբաջաեյաե
КОМПОНЕНТЫ БРЕНДА ГОСУДАРСТВА Карен Бабаджанян
Резюме
В условиях рыночной экономики следует признать наличие конкурентных отношений между территориями. Цель конкурентной борьбы — оказаться более предпочтительной территорией для проживания и осуществления деятельности коммерческого и некоммерческого характера.
«Государства-бренды» при формировании своего образа руководствовались уже принятыми моделями, которые, однако, могли отличаться друг от друга в зависимости от политических и социально-экономических особенностей данной страны. Конкурентоспособность территории будет обеспечена при наличии конкурентных преимуществ территории, которыми она объективно может располагать. Конкурентные преимущества территорий во многом будут определять ключевые факторы успеха территорий, особенно если они являются исключительными на фоне других конкурентов, имеют хорошие перспективы во времени и могут быть защищены от подражания со стороны других конкурентов.
Национальный бренд определяется восприятием страны по 6 факторам: туристическая привлекательность, человеческий капитал, качество экспортируемых товаров, справедливость правительства, привлекательность культуры и спорта, а также инвестиционная привлекательность и привлекательность страны как места проживания. Данные факторы образуют «Шестиугольник» национальных брендов, который иллюстрирует основные области влияния на национальный бренд, а также объясняет, как строится бренд страны. Итак, «портфельная» стратегия территории позволяет оценить, какое развитие территориального продукта через создаваемые виды деятельности может обеспечить устойчивое развитие Армении в будущем, какие виды деятельности должны быть признаны приоритетными сегодня, чтобы через какой-то период времени стать основными на территории и обеспечить достаточный уровень доходности для следующего витка развития.
103
