CC BY
93
ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՐԵՆԴԸ ԵՎ ԴՐԱ ՁԵՎԱՎՈՐՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ
Վարդան Աթոյաե, Կտրեն Բաբաջանյան
Հոդվածը ներկայացնում է բրենդի էությունը, քննարկվում են պետության բրենդի ձևավորման ընթացքում առաջ եկող հիմնախնդիրները, ինչպես նաև ներկայացվում է միջոցառումների համալիր, որի իրագործումը հնարավորություն է ընձեռում բարձրացնել պետության վարկանիշը: Այդ միջոցառումները և առաջարկությունները հիմնված են միջազգային առաջադեմ փորձի վրա, որոնք կիրառության դեպքում կարող են մեծապես օգտակար լինել Հայաստանի Հանրապետության դիրքավորման ռազմավարությունը մշակելիս: Հոդվածն անդրադառնում է նաև Հայաստանի Հանրապետության համար հույժ կարևոր այնպիսի խնդիրների, ինչպիսիք են պետության հեղինակությունը, երկրի ներդրու-մային գրավչությունը, զբոսաշրջության զարգացումը, արտահանվող ապրանքների որակը և արտերկրում դրանց իրացվելիության բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների անցկացման անհրաժեշտությունը:
Պետության բրենդի ձևավորումը ռազմավարական նշանակություն ունեցող գործընթաց է ցանկացած պետության համար: Արտաքին տնտեսական քաղաքականության արդյունավետությունը և տնտեսական աճի դինամիկ զարգացումը մեծապես կախված է արտաքին շուկայում տվյալ երկրի առկա հեղինակությունից: Նախ և առաջ, փորձենք հակիրճ ներկայացնել, թե ինչ է բրենդը և ինչով է այն առանձնանում սովորական անվանումից:
Նշենք, որ բրենդ կարող է լինել ցանկացած անվանում, օրինակ' «FedEX», «Porsche», «Marlboro», ««Նյու Յորք», «Ճապոնիա», «Մոցարտ» և այլն: Այսինքն' ցանկացած անուն, անվանում, ապրանքանիշ, որը համապատասխան լսարանի մոտ զուգորդվում է մի շարք դրական հատկանիշներով: Այլ կերպ ասած' բրենդը կարելի է սահմանել որպես հույզերի, զգացմունքների ամբողջություն: Եթե փորձենք սահմանազատել բրենդը և ապրանքանիշը, ապա պետք է ընդգծել, որ ապրանքանիշն իրավական կատեգորիա է, իսկ բրենդը ապրանքի, այսպես ասած' ինտելեկտուալ հատվածն է: Այն գոյություն ունի միայն սպառողների ենթագիտակցության մեջ: Հատկանշական է, որ որոշ երկրնե- 71
71
ՎԱթոյաե, ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
րում բրեեդի արժեքը ներառվում է ընկերության հաշվապահական հաշվեկշռում' որպես նյութական ակտիվ (օրինակ' Մեծ Բրիտանիայում), որը հաճախ ավելի բարձր է գնահատվում, քան տվյալ կազմակերպության արտադրական ողջ կարողություններն իրար գումարած: Այսպես' «Phillip Morris» ընկերությունը ձեռք է բերել «Kraft Food» ապրանքանիշը $13 մլրդ-ով, որը 600%-ով ավելի է, քան նրա հաշվեկշռային արժեքը, «GrandMetropolitan» ընկերությունը գնել է «Pillsbury» ապրանքանիշը, որը $5,5 մլրդ-ով ավելի թանկ է, քան դրա սեփականատեր ընկերության արժեքը [1]:
Մեր կարծիքով, պետության բրենդի ձևավորմանը նպաստող քաղաքականությունը մշակելիս պետք է ուսումնասիրել մի քանի հանգամանք: Բերենք մի քանի օրինակ. այսպես' Փարիզ ասելով, նախ և առաջ, հասկանում ենք նորաձևություն, ռոմանտիզմ, Նյու Յորքի դեպքում' բիզնես, էներգիա, Վա-շինգտոն' ուժ, հզորություն, Տոկիո' ժամանակակից, առաջավոր տեխնոլոգիա, Եգիպտոս' հին մշակույթ, Հռոմ' հիասքանչ դասական ճարտարապետություն, Ռիո դե Ժանեյրո' տոնախմբություն, Գերմանիա' հուսալիություն, ճշտապահություն և այլն:
Ներկայիս համաշխարհային համընդհանրացման գործընթացներում աշխարհի տարբեր պետություններ, քաղաքներ, ընկերություններ հաճախ բացահայտ, երբեմն' աներևույթ մրցակցում են միմյանց հետ' զբոսաշրջիկների, տեղական և արտասահմանյան ներդրողների, սպառողների ուշադրությունը գրավելու ու տնտեսության մեջ հավելյալ գումարներ ներգրավելու նպատակով: Այդ մրցապայքարում, մեր համոզմամբ, հաղթում են նրանք, ովքեր կարողանում են լավագույնս ճիշտ դիրքավորվել համաշխարհային շուկայում, այդ թվում' վարելով արդյունավետ տարաշրջանային մարքեթին-գային քաղաքականություն: Այդ տեսանկյունից չափազանց արժեքավոր է բրիտանացի գիտնական Սայմոն Անհոլտի և մարքեթինգային հետազոտությունների արդյունքների մշակմամբ զբաղվող ամերիկյան «Global Market Insite» (GMI) կազմակերպության իրականացրած ուսումնասիրությունը, որի արդյունքում նրանք փորձել են գնահատել 35 զարգացած և զարգացող պետությունների վարկանիշներ և գումարային տեսքով ներկայացնել դրանց բրենդի արժեքը: Այսպես, օրինակ' Ռուսաստանի բրենդը, այդ գնահատման համաձայն, արժե շուրջ $663 մլրդ [2]:
Վարկանիշը գնահատելու համար նրանք օգտագործել են 6 հիմնական ցուցիչներ.
• գրավչություն զբոսաշրջության տեսանկյունից,
• մարդկային կապիտալ,
• արտահանվող ապրանքների որակ,
• գրավչություն մշակութային առումով, 72
72
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՎԱթոյաե, ԳԲաբաջաեյաե
• կառավարության կողմից տարվող քաղաքականության արդարության աստիճանը,
• պետության' որպես բնակության հիմնական վայրի, գրավչությունը:
Հարցմանը մասնակցել է ավելի քան 25 հազար մարդ, որոնց միջոցով հետազոտողները կազմել են ազգային բրենդերի վարկանիշը, այնուհետև «BrandFinance» (BF) ընկերությունը յուրաքանչյուր բրենդին տվել է գումարային տեսք: Պետք է նշել, որ նրանց գնահատմամբ' յուրաքանչյուր պետության բրեն-դի արժեքը կազմում է տվյալ պետության ՀՆԱ-ի 2-10%-ը, իսկ տոկոսների միջև տարբերությունը մեկնաբանվում է երկրի ընդհանուր զարգացածության մակարդակով, սակայն վերջնական արժեքը ձևավորվում է ՀՆԱ-ի հինգ տարիների գումարով, որը հաշվարկվել է դրամական միջոցների ներկա արժեքով:
Չնայած այն հանգամանքին, որ գոյություն ունեն բրենդի գնահատման մի շարք մեթոդներ, այնուամենայնիվ, վերջինիս գնահատումը բավական աշխատատար և ժամանակատար գործընթաց է, որի արդյունքում, սակայն, լինում են որոշակի շեղումներ: Այդ մեթոդներն օգտագործվում են հիմնականում առևտրային ապրանքանիշների վարկանիշը գնահատելու համար, իսկ պետության բրենդի թե վարկանիշային, թե գումարային գնահատումը մեզանում նորություն է, և այն պետք է դառնա առանձնահատուկ ուսումնասիրության առարկա, սակայն, այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ, մեր դիտարկ-մամբ, պետության բրենդի արժեքի ձևավորման վրա մեծապես անդրադառնում է նաև տվյալ պետության տարածքում գործող ընկերությունների, կազմակերպությունների, ձեռնարկությունների բրենդերի արժեքի համագումարը: Ստորև ներկայացված աղյուսակում արտացոլված է պետությունների բրենդերի առաջին տասնյակը' 2006թ. երրորդ եռամսյակի արդյունքներով [3].
1. Մեծ Բրիտանիա
2. Գերմանիա
3. Իտալիա
4. Կանադա
5. Շվեյցարիա
6. Ֆրանսիա
7. Շվեդիա
8. Ճապոնիա
9. ԱՄՆ
10. Ավստրալիա
73
ՎԱթոյաե, ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
Կազմակերպությունների միջև տեղի ունեցող մրցակցության և մարքե-թիեգայիե համալիր միջոցառումների հիմքում գործող օրինաչափությունները գրեթե նույնությամբ կիրառելի եե պետության մարքեթիեգայիե քաղաքականությունը մշակելիս: Ահա այս համատեքստում, մեր դիտարկմամբ, անհրաժեշտ է մշակել Հայաստանի Հանրապետության երկարաժամկետ մարքեթիեգայիե ռազմավարության հայեցակարգ, որտեղ առանձին բաժին հատկացված կլինի բրեեդիեգիե: Այս խնդրի կարևորությունը, արդիականությունը և կյանքի կոչելու հրատապությունն առավել ցայտուն արտահայտվում է անցումային տնտեսություն ունեցող երկրեերում, որտեղ դեռ նոր ձևավորվում և կայացմաե ճանապարհին եե գտնվում ազատ շուկայական տնտեսությանը բնորոշ ինստիտուտները:
Մեր համոզմամբ, Հայաստանի Հանրապետության բրեեդի ձևավորմանն ուղղված քաղաքականությունը դրական ազդեցություն կունենա, նախ և առաջ, Հայաստանի Հանրապետության եերդրումայիե գրավչության բարձրացման և զբոսաշրջության զարգացման համար: Խնդրի հրատապությունը պայմանավորված է եաև երանով, որ պետության բրեեդի ձևավորմանն ուղղված հստակ համակարգված, մշակված պետական քաղաքականությունը չափազանց դրական է տվյալ պետության համար, մասնավորապես' միջազգային շուկայում ճիշտ դիրքավորման առումով:
Այսօր ցանկացած երկիր ներկայանում է իր լսելի և տեսանելի բաղկացուցիչներով, այդ թվում' զինանշան, դրոշ, օրհներգ, սակայն, ինչպես նշում է Մարտին Լիեդստրոմը, բրեեդը ձևավորվում է ոչ միայն մարդու լսողական և տեսողական զգայարանների միջոցով, այլ եաև' համային, հոտային և շոշափելիքի զգայարանների օգնությամբ:
Մարքեթինգի մասնագետները հիմնականում գործում եե բրեեդիեգի երկտարածակաե աշխարհում և շատ հաճախ անտեսում եե մարդու հինգ
ռ
զգայարանների վրա ազդելու կարևորությունը: Չէ որ մենք շրջակա միջավայրի վերաբերյալ տեղեկատվությունը ստանում ենք մեր զգայարանների միջոցով: Այսօր գովազդի օգնությամբ հնարավոր է ազդել միայն լսողական և տեսողական զգայարանների վրա, սակայն մնացյալ զգայարանները մնում եե չօգտագործված: Այսպես' աշխարհի բոլոր խոշոր քաղաքների մասնագիտացված վաճառակետերից անուշաբույր հոտ է բուրում: Այդ գործելաոճը որդե-գրել եե եաև այլ ոլորտներում մասնագիտացված ընկերությունները, մասնավորապես' ավտոմոբիլաշինության տիտաններ, ինչպիսիք եե «BMW-ե, «Rolls-Royce»֊ը, «VW-ե, ««Mercedes-benz.»֊ը, ունեն իրենց ֆիրմային բույրը, որը բուրում է ավտոմեքենաների սրահներից, «Singapore Airlines» ընկերությունը դարձավ միակն իր տեսակի մեջ, որի ինքնաթիռների սրահներից բուրում է այդ կազմակերպության ֆիրմային բույրը: Ահա նմանատիպ միջոցառումեե- 74
74
21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՎԱթոյաե, ԿԲաբաջաեյաե
րով է նաև պայմանավորված վերազգայիե բրեեդերի հաջողությունը: Այս և այլ մարքեթիեգայիե գործիքների կիրառությունը կարող է մեծապես ազդել թե' Հայաստանի և թե' Հայաստանն արտերկրում ներկայացնող ընկերությունների հաջողության վրա:
Աշխարհի զարգացած պետություններն ուժեղ եե իրենց տետեսվարող սուբյեկտներով: Առանց վերջիններիս կատարելագործման հնարավոր չէ պետության բրեեդ ստեղծել: Օրինակ, շվեյցարական կազմակերպություններն առաջատար տեղեր եե զբաղեցնում բարձրորակ ժամացույցների, դանակների, պաերի և շոկոլադի շուկաներում: Ամբողջ աշխարհին հայտեի եե եաև շվեյցարական բանկային համակարգի հուսալիությունը և հաճախորդների սպասարկման բարձր մակարդակը: Այստեղ պետք է նշել, որ շվեյցարական բանկերն իրենց անհատական բրեեդերի ձևավորմամբ սկսել եե զբաղվել դեռևս Ճ1ճդ. կեսերից, որի ընթացքում առավելագույնս օգտագործել եե կարմիր գույնը: Այսօր կարմիր և սպիտակ գույները դարձել եե Շվեյցարիայի խորհրդանիշը, կարելի է ասել եաև՝ հոմանիշը, ինչը վկայում է, որ այս երկիրն ունի հստակ մշակված մարքեթիեգայիե ռազմավարություն:
Բացի վերը նշվածներից, կան եաև պետությունների և քաղաքների ընդունված խորհրդաեիշեեր, կարգախոսներ, որոնք ճանաչելի եե շատերին: Բերենք պետություեեեերի կարգախոսների մի քանի օրինակ.
• ԱՄՆ - American Dream - Ամերիկյան երազանք,
• Մեծ Բրիտաեիա - Cool Britannia - զով Բրիտաեիա,
• Իտալիա - Dolce Vita– քաղցր կյանք,
• Գերմանիա - Vorsprtmgdurch Technik– առաջընթաց տեխնոլոգիայի միջոցով,
• Շվեյցարիա - Keeping Privacy- անձնական գաղտնիքի պահպանություն:
Խոշոր, տնտեսապես հզոր և զարգացած երկրեերը վաղուց արդեն ստեղծել եե ներքին ու արտաքին սպառման համար նախատեսված և իրենց պետությունը բնութագրող խորհրդաեիշեեր, կարգախոսներ, իսկ շատերն էլ, այդ թվում եաև Հայաստանի Հանրապետությունը, դեռ նոր եե փորձում որոշ քայլեր կատարել այդ բնագավառում:
Այսօր մի շարք երկրներ պետության առաջմղման համար, մասնավորապես' գովազդային արշավի իրականացում կամ գովազդի ավանդական և ոչ ավանդական մեթոդների կիրառում, ATL, BTL, ծախսում եե ահռելի գումարներ, որոնք սովորաբար բաշխվում եե գովազդային գործակալությունների, խորհրդատվական ընկերությունների և հասարակության հետ կապերի համար պատասխանատու մասնագետների միջև: Այսպես' Սիեգապուրը տարեկան ծախսում է շուրջ $60 մլե, Մալայզիաե' $150 մլե, Լոնդոնը 2003-2004թթ. այդ նպատակների համար ծախսել է շուրջ $40 մլե [4]: Ռուսաստանն աշխար- 75
75
ՎԱթոյան, ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
հում իր վարկանիշի բարելավման համար 2007թ. պետական բյուջեից ծախսել է շուրջ $5 մլն, նույն նպատակով ԱՄՆ-ը իր բյուջեից տարեկան ծախսում է շուրջ $1 մլրդ [5]:
Հատկանշական է, որ գովազդային ծախսերը չեն ենթադրում պետության բրենդի ձևավորում այն դեպքում, եթե բացակայում է գովազդի արդյունավետության գնահատման մեթոդներից որևիցե մեկը: Այսօր մարքեթինգային հետազոտությունները հուշում են, որ գովազդը դիրքերն աստիճանաբար զիջում է PR-ին ' հասարակության հետ կապերին, ընդ որում' չնայած ուսումնասիրություններից պարզ է դառնում, որ սպառողների ճնշող մեծամասնությունը չի հավատում գովազդին, սակայն, այնուամենայնիվ, այն առ այսօր շարունակում է մնալ տեղեկատվությունը սպառողին հասցնելու լավագույն մարքե-թինգային գործիքներից մեկը: Ընդունելով այս իրողությունը' մի շարք հեղինակավոր մասնագետներ գտնում են, որ ժամանակակից տնտեսական աշխարհում գովազդի միջոցով բրենդ չեն ձևավորում, այն ձևավորվում է հասարակության հետ կապերի միջոցով, իսկ գովազդը կատարում է մեկ ուրիշ գործառույթ, այն է' արդեն իսկ ձևավորված բրենդի պահպանում:
Պետության բրենդի ձևավորման անհրաժեշտությունն առավել պատկերավոր ներկայացնելու համար պարզապես հիշենք, թե ինչպես են մարդիկ ցանկանում գնել գերմանական ավտոմեքենաներ, ճապոնական տեխնիկա, ֆրանսիական մոդայիկ հագուստ, չեխական գարեջուր, շվեյցարական ժամացույց և այլն: Այս համատեքստում նշենք Հայաստանին վերաբերող մի քանի դրական գործընթացներ, մասնավորապես'
ա) աշխարհով մեկ հեռարձակվող ճձ^հեղինակավոր հեռուստաալիքով Հայաստանի մասին պատմող գովազդային հոլովակը, որը միտված է Հայաստանում զբոսաշրջության զարգացմանը և որը, բնականաբար, իր նպաստն ունեցավ Հայաստանի միջազգային ճանաչման և մեր պետության բրենդի ձևավորման գործում,
բ) վերջին տարիներին ավանդույթ են դարձել արտերկրում, մասնավորապես' Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում անցկացվող մշակութային միջոցառումները' Հայաստանի օրեր, Հայաստանի տարի և այլն, որոնք նույնպես չափազանց դրական ազդեցություն են ունենում «Հայաստան» բրենդի ձևավորման համար,
գ) վերջին տարիներին «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանի արդիականացմանն ուղղված աշխատանքները, մասնավորապես' կարելի է նշել ժամանման սրահի միջազգային չափանիշներին համապատասխանեցնելը: Սա նաև շատ կարևոր է այն առումով, որ զբոսաշրջիկը երկրի մասին առաջին տպավորությունը ստանում է հենց օդանավակայանում: 76
76
21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՎԱթոյաե, ԳԲաբաջաեյաե
Այսօր, Հայաստանի Հանրապետությունն աշխարհին ներկայանալու խնդիր ունի և այս համատեքստում պետք է քննարկել, թե ինչով է այսօր հայտնի մեր հանրապետությունն արտերկրում, ինչպես և հատկապես ինչով պետք է ներկայանա աշխարհին, որպեսզի հնարավորություններ ստեղծվեն համաշխարհային շուկայում առավել արդյունավետ դիրքավորվելու և սպառողների ու ներդրողների համար գրավիչ լինելու նպատակով: Նշենք, որ նույնիսկ առանց խոր ուսումնասիրման կարող ենք փաստել, որ Հայաստանը և հայերին այսօր աշխարհում ճանաչում են առավելապես որպես ցեղասպանություն վերապրած, 1988թ. աղետալի երկրաշարժի ենթարկված և հարևան Ադրբեջանի հետ հակամարտության մեջ գտնվող պետություն: Այդ համատեքստում չափազանց դրական պետք է գնահատել 2001թ. Հայաստանում անցկացված միջոցառումների շարքը' նվիրված Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակին, որոնք, անկասկած, դրական անդրադարձան պետության վարկանիշի վրա:
Ցանկացած պետության վարկանիշը մեծապես պայմանավորված է նաև տվյալ երկրում զբոսաշրջության ոլորտի զարգացման մակարդակով, որի համար, բնականաբար, անհրաժեշտ են համապատասխան ենթակառուց-վածքներ: Այս համատեքստում մեր գերխնդիրն է առավելագույնս բավարարել Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկների պահանջմունքները, քանզի մեկ բավարարված զբոսաշրջիկը, վերադառնալով իր երկիր, իր հետ տանում է ստացած դրական տպավորությունները, ինչն իր ազդեցությունն է թողնում մեր պետության ընդհանուր վարկանիշի և զբոսաշրջության ոլորտի հետագա զարգացման վրա: Դրական վարկանիշի ձևավորմանը նպաստում են նաև սպորտի, մշակույթի, տնտեսական, գիտական և այլ ոլորտներում գրանցված հաջողությունները:
Մյուս կողմից' պետք է նշել, որ դրական վարկանիշի ձևավորումն ուղղակիորեն անդրադառնում է նաև տվյալ պետության սահմաններում արտադրվող ապրանքների գրավչության վրա, ինչն արտերկրում տվյալ երկրի ընկերություններին տալիս է մրցակցային առավելություն:
Մեր դիտարկմամբ, Հայաստանում պետական մակարդակով տարվող բրենդինգային քաղաքականությունը դրական ազդեցություն կունենա, նախ և առաջ, արտասահմանյան ներդրումների, զբոսաշրջության և Հայաստանում արտադրվող ու արտահանվող ապրանքատեսակների ծավալների մեծացման վրա: Այդ նպատակով կարևորում ենք Հայաստանում որևիցե գերատեսչության, օրինակ' ՀՀ առևտրի և տնտեսական զարգացման նախարարության կառուցվածքում ունենալ պետության բրենդինգային քաղաքականությամբ զբաղվող մարմին, որը և կմշակեր դրա ռազմավարությունը' որպես պետության մարքեթինգային քաղաքականության բաղադրիչ' կարճաժամկետ և եր- 77
77
ՎԱթոյան, ԿԲաբաջաեյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
կարաժամկետ կտրվածքով, համագործակցելով և օգտագործելով նաև մասնավոր սեփականատերերի հնարավորությունները: Այդ ռազմավարությունը պարտադիր պետք է ներառի սպառողի, ներդրողների հետ ուղիղ հաղորդակցության ժամանակակից մեթոդները, մասնավորապես'
ա) տարածքային բրենդավորում' Հայաստանի, հանրապետության մարզերի, առանձին համայնքների առաջմղման համար պետք է ուսումնասիրել դրանց պատմական, մշակութային, տնտեսական ռեսուրսը, ներուժը, որի հիման վրա հնարավոր է կառուցել հանրապետության ընդհանուր զարգացման ծրագիրը,
բ) կրթական ռեսուրսի օգտագործում,
գ) ժամանակակից էլեկտրոնային միջոցների, մասնավորապես' համա-ցանցի հնարավորությունների օգտագործում,
դ) Հայաստանի մասին պատմող գրքերի, զբոսաշրջիկների համար նախատեսված ճանապարհային քարտեզների տպագրում, տարածում,
ե) էվենթ-մարքեթինգի կիրառում, որը թույլ կտա ավելի կոնկրետ ընդգծել նպատակային լսարանը, ուշադրություն հրավիրել Հայաստանի և Հայաստանում արտադրվող ապրանքների վրա:
Այս աշխատանքներին, մեր համոզմամբ, պետք է ներգրավել թե' արտասահմանյան մասնագետների, ճանաչված ընկերությունների՝ այս ոլորտում նրանց փորձը և արհեստավարժությունը օգտագործելու համար, թե հայաս-տանցի մասնագետների' որոնք ծանոթ են Հայաստանի առանձնահատկություններին: Ահա այդ համագործակցությունը, կարողությունները համատեղելը, վստահ ենք, պետք է դրական արդյունք տա:
Սեպ՛տեմբեր, 2008թ.
Աղբյուրներ և գրականություն
1. Голова А, Что нам стоит бренд построить. Создание и строительство бренда, http://4p.net.ua.
2. www.bestbrand.by,www.nationbrandindex.com.
3. www.admarket.ru/library/regions/regions
4. Фуколова Ю, www.sostav.ru.
5. Коробков Дм., Ведомости, № 107 (1881), 14.06.2007, տե ս նաև www.bestbrand.by, www.nationbrandindex.com:
6. www.stasmarketing.com
7. Пашутин СБ, Как создать национальный бренд, Москва, 2007.
8. Райс Эл и Лора, Расцвет пиара и упадок рекламы, Ст. Петербург, 2007. 78
78
«21-րդ ԴԱՐ», թիվ 4 (22), 2008թ.
ՎԱթոյաե, ԿԲաբաջաեյաե
9. Райс Джек Траут-Эл, Позиционирование: битва за умы. Юбилейное издание, Ст. Петербург, 2007.
10. Портер Майкл Е, Конкурентная стратегия, Методика анализа отраслей и конкурентов, Москва, 2006.
11. Линдстром Мартин, Чувство БРЕНДА. Роль пяти органов чувств в создании выдающихся брендов, М, 2006.
12. Питерс Том,Человек-Бренд, Москва, 2006.
БРЕНД СТРАНЫ И НЕОБХОДИМОСТЬ ЕГО СОЗДАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ АРМЕНИЯ
Вардан Атоян, Карен Бабаджанян
Резюме
Сегодня потребители и инвесторы, принимая экономические решения, в большей степени опираются на имидж конкретного государства, конкретной страны. Исходя из этого, можно сделать вывод, что продукт покупается или по ценовому признаку, или по уровню доверия к бренду страны-производителя. Также очевидно, что туристы являются своего рода «разносчиками» знаний и информации о стране, важнейшими коммуникаторами имиджа людей, стран, продуктов, традиций и т.д.
В данном материале анализируется сущность бренда, излагается комплекс маркетинговых мер по выведению на международный рынок качественного товара, обеспечению популярности и повышению конкурентоспособности страны, а также предлагаются конкретные меры по созданию и формированию бренда страны на примере Армении. 79
79
