CC BY
1INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
KO'P QIRRALI XALQARO MUNOSABATLARNING JADAL RIVOJLANISH JARAYONIDA OLIY HARBIY TA'LIM MUASSASALARI O'QITUVCHILARINING KASBIY KOMPETENSIYASINI RIVOJLANTIRISH
Kurbanov Gani Abilovich
O'zbekiston Milliy universiteti Harbiy tayyorgarlik o'quv markazi katta o'qituvchisi, dotsent,
podpolkovnik https://doi.org/10.5281/zenodo.11531581
Annotatsiya. Ushbu maqola ko'p tomonlama xalqaro munosabatlarning jadal rivojlanishi jarayonida oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirishga bag'ishlangan.
Kalit so'zlar: o'qituvchi, kursant, oliy harbiy ta'lim muassasasi, kasbiy kompetentsiyani rivojlantirish, xalqaro aloqalar, hamkorlik, tajriba, kasbiy mahorat.
Аннотация. В данной статье речь о развитии профессиональной компетенции преподавателей высших военных образовательных учреждений в процессе стремительного развития многосторонних международных отношений.
Ключевые слова: преподаватель, курсант, высшее военное образовательное учреждение, развитие профессиональной компетенции, международные отношения, сотрудничество, опыт, профессионализм.
Abstract. This article is about the development of professional competence of teachers of higher military educational institutions in the process of the rapid development of multilateral international relations.
Keywords: teacher, cadet, higher military educational institution, development of professional competence, international relations, cooperation, experience, professionalism.
Milliy oliy harbiy ta'lim tizimini isloh qilish ta'limning maqsadlari va yakuniy natijalarini belgilab beruvchi va akmeologik yondashuvga asoslangan oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini tashkil etishga rahbarlik qiluvchi davlat ta'lim standard talablariga muvofiq ta'lim sifatini oshirishning samarali yo'nalishlarini dolzarblashtiradi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarining o'quv jarayoniga akmeologik yondashuvni amalga oshirish zarurati va pedagogik innovatsiyalarni joriy etish o'qituvchining kasbiy tayyorgarligi darajasiga qo'yiladigan talablarni o'zgartirish uchun asos bo'ldi.
Harbiy ta'lim tizimida ro'y berayotgan tub o'zgarishlar o'qituvchilarni o'quv jarayonini tashkil etishning innovatsion yondashuvlarini izlashga yo'naltiradi, ularga qo'yil adigan talablar Davlat ta'lim standartida va oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligiga qo'yiladigan malaka talablarida belgilangan. Bu hujjatlar oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarida yuqori darajadagi kasbiy malakani shakllantirish zarurligini aks ettiradi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarining o'quv jarayonini samarali tashkil etish uchun o'qituvchilarni tayyorlash tizimi tashkiliy-texnologik, psixologik-pedagogik va kasbiy-axborot yo'nalishlarida amalga oshirilishi zarur.
Kasbiy kompetentsiya oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining pedagogik faoliyatining muhim tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, o'qituvchi tomonidan o'quv faoliyatida bilim, ko'nikma va tajribaning mavjudligi va amalga oshirilishini nazarda tutadi. Zamonaviy
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
sharoitda oliy harbiy ta'lim muassasalari yuqori darajadagi professional malakaga ega o'qituvchilarga juda muhtoj.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarida o'quv faoliyatini tashkil etish bo'yicha mavjud tajribani tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ko'plab yosh o'qituvchilarning kasbiy kompetentsiyalar darajasini oshirish lozim, bu uni rivojlantirishning ilmiy asoslangan tizimini takomillashtirishni talab etadi. Yosh o'qituvchilar o'zlarining o'quv fanlarini o'qitish usullari haqida to'liq tasavvurga ega emaslar, ular ushbu turdagi o'quv ishlarini tashkil etishda qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy malakasini oshirish - bugungi kunda dolzarb masalalalaridan biri hisoblanadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, biz dissertatsiya tadqiqotining mavzusini quyidagicha shakllantirdik: "Akmeologik yondashuv asosida oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy faoliyatini rivojlantirish texnologiyasi". Mazkur tadqiqotimiz mavzusidan kelib chiqib, milliy harbiy ta'lim tizimini isloh qilish maqsad va vazifalarni belgilab beruvchi Davlat ta'lim standarti talablariga muvofiq ta'lim sifatini oshirishning samarali yo'nalishlarini izlashni dolzarblashtirishiga alohida e'tibor qaratdik. Ta'limning natijalari va oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini tashkil etishni kompetensiyaga asoslangan va subyektiv yondashuvlarga yo'naltiradi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarining o'quv jarayonida kompetensiyaga asoslangan yondashuvni va pedagogik yangiliklarni joriy etish zarurati oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarlik darajasiga qo'yiladigan talablarni o'zgartirishga asos bo'ldi.
Harbiy pedagogika fanidan oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy faoliyat turlariga tayyorgarligini rivojlantirishning nazariy-metodik muammolari A.A.Vahobov, V.P.Davidov, F.Dosumxo'jaev, A.Y.Uzoqov; harbiy o'qituvchilarning kasbiy o'zini o'zi rivojlantirishga tayyorligi G.A.Volkovitskiy, A.P.Komarov, A.R.Xonimkulovlar tomonidan o'rganilgan; o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishning akmeologik asoslari S.A.Djumayeva, A.G.Karayani, L.G.Laptev tomonidan o'rganilgan; samarali harbiy-professional hamkorlikka tayyorlik - A.A.Shibaev va boshqalar. Bu ishlarda kasbiy tayyorgarlikni tashkil etishning turli jihatlari o'rganilgan, biroq oliy harbiy ta'lim muassasalarida kompetensiyaviy yondashuvni joriy etish va o'qituvchilarning kasbiy malakasini oshirish muammosiga yetarl icha e'tibor berilmayapti. Oliy harbiy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini samarali tashkil etish uchun harbiy o'qituvchilarni tayyorlash tizimi tashkiliy-texnologik, psixologik-pedagogik va kasbiy-axborot yo'nalishlarida amalga oshirilishi zarur.
Oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarini pedagogik faoliyatga tayyorlashning tashkiliy-texnologik yo'nalishi tashkiliy, kommunikativ va tezkor-texnologik kompetensiyalarni, shuningdek, o'qitishning asosini tashkil etuvchi oqilona shakllar va usullarni h ar tomonlama shakllantirishni ta'minlaydi. Kursantlarning oliy harbiy ta'limi va tarbiyasida o'qituvchining uslubiy faoliyatini amalga oshirish texnologiyasi oliy harbiy ta'lim muassasalarining pedagogik faoliyati uchun o'qituvchilarni tayyorlashning pedagogik yo'nalishi uning funksional xususiyatini aks ettiradi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarida o'qituvchining kasbiy faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari uchta asosiy kasbiy kompetentsiyani rivojlantirishga e'tibor qaratishni nazarda tutadi: professional-reflektiv; baholash va tartibga solish; ijtimoiy-madaniy.
Ushbu kompetensiyalarning yetukligi oliy harbiy ta'lim muassasalari professor -o'qituvchilarining kasbiy faoliyatining samaradorlik darajasini belgilaydi. Oliy harbiy ta'lim
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
muassasalari professor-o'qituvchilarini oliy harbiy ta'lim muassasasida pedagogik faoliyatga kasbiy tayyorlash ularning harbiy-professional, axborot, kommunikativ va prognostik kompetensiyalarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu harbiy o'qituvchilarning o'qitiladigan o'quv faniga oid zarur fundamental bilimlarni, shuningdek, harbiy ta'limni axborotlashtirish vositalaridan oqilona foydalanish asoslari bo'yicha bilimlarni va ularni pedagogik hamkorlikni tashkil etishda qo'llashda amaliy ko'nikmalarga ega bo'lishlarini nazarda tutadigan ta'lim jarayon hisoblanadi.
Oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarini samarali o'quv va tarbiyaviy faoliyatga tayyorlashning pedagogik shartlari - bu oliy harbiy ta'lim muassasalarining maxsus tashkil etilgan o'quv jarayonining borishi va xususiyatlarini belgilaydigan, o'qituvchilarni kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan qadriyatlarni va bilimlarni o'zlashtirishga yo'naltiradigan barqaror holatlar majmui, o'qituvchilik faoliyatidagi ko'nikmalar va tajribalar, kasbiy o'zini-o'zi rivojlantirish va o'z-o'zini tarbiyalashning oqilona usullari bo'lib xizmat qiladi.
Tadqiqot davomida biz oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarini kasbiy tayyorlash tizimida kasbiy kompetentsiyani rivojlantirish samaradorligini belgilaydigan bir qator pedagogik shart-sharoitlarni o'rnatdik: oliy harbiy ta'lim muassasalarining boshlang'ich o'qituvchilarini kasbiy moslashtirishni tashkil etish. Oliy harbiy ta'lim muassasasining o'quv faoliyatining o'ziga xos xususiyatlariga; oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarini kasbiy tayyorlash modeli va texnologiyasini ishlab chiqish va joriy etish, oliy harbiy ta'lim muassasalari professor -o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini didaktik ta'minlash tizimini loyihalash.
Belgilangan pedagogik shartlarning har birining mazmunini batafsil ko'rib chiqaylik. Oliy harbiy ta'lim muassasalarining o'quv faoliyatining o'ziga xos xususiyatlariga moslashish bilan bog'liq bo'lgan boshlang'ich o'qituvchilar uchun yuzaga keladigan qiyinchiliklarni engishda muvaffaqiyatga erishishning shartlaridan biri bu oliy harbiy ta'lim muassasalarida kasbiy fanlar o'qituvchilarining kasbiy kompetentsiyasini rivojlantirish tizimining mavjudligi uning uslubiy yordami.
Oliy harbiy ta'lim muassasalarida o'qituvchilik faoliyatiga kirish maxsus adabiyotla rni tahlil qilish va oliy harbiy ta'lim muassasalarida o'quv faoliyatini tashkil etish amaliyoti yosh harbiy o'qituvchilar uchun moslashuv, ijtimoiy-psixologik, shaxsiy va kasbiy xarakterdagi bir qator qiyinchiliklar mavjud degan xulosaga kelishimizga imkon berdi. Tajriba-sinov ishda ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun biz rejalashtirilgan natijaga erishish uchun model va didaktik ta'minot tizimida aks ettirilgan tegishli usul va vositalardan foydalandik.
Oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarining kasbiy tayyorgarligi modeli oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarining malakasini oshirish tizimining maqsadli, tashkiliy-texnologik, mazmunga asoslangan, baholash-samarali, aks ettiruvchi va korreksiyalovchi tarkibiy tarkibiy qismlarini o'z ichiga oladi.
Pedagogik texnologiyani ishlab chiqish oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy malakasini rivojlantirish jarayonini tashkil etish shakllari, vositalari va usullarini tegishli tanlashni belgilaydi [1]. Texnologiyaning asosiy yo'nalishi oliy harbiy ta'lim muassasasida pedagogik jarayonni tashkil etish samaradorligini belgilovchi turli omillarni hisobga olish asosida didaktik ta'minot tizimining imkoniyatlarini amalga oshirishdan iborat edi.
Texnologiya tabaqalashtirilgan yondashuvni va oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy va shaxsiy rivojlanishi uchun individual ta'lim yo'nalishlarini amalga oshirish imkoniyatini taqdim etdi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" _4 JUNE, 2024_
Texnologiyaning tarkibiy komponenti pedagogik monitoring bo'lib, u o'qituvchilarning kasbiy pedagogik tayyorgarligi natijalarini to'plash, qayta ishlash va tahlil qilishni ta'minlaydi.
Bizning tadqiqotimizda o'qituvchilarning kasbiy malakasini rivojlantirish darajasi kasbiy faoliyat sifatini tavsiflovchi ishlab chiqilgan mezonlar bo'yicha aniqlandi.
Pedagogik adabiyotlarda oliy harbiy ta'lim muassasalarining o'quv jarayonini didaktik ta'minlash oliy harbiy ta'lim muassasalarining axborot, o'quv va uslubiy moddiy-texnika resurslaridan foydalanishga asoslangan murakkab, ko'p bosqichli, bosqichma-bosqich dinamik jarayon sifatida qaraladi ta'lim tashkilotining ta'lim faoliyati. Didaktik ta'minot tizimi oliy harbiy ta'lim muassasalari professor-o'qituvchilarini tayyorlash, nazorat qilish va kasbiy tayyorgarligini tuzatishni tashkil etish amaliyotida keng qo'llanilishini topdi.
Bir qator olimlar didaktik ta'minot tizimini shaxsning yoshi, individual tipologik, kognitiv va ijodiy xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etilgan oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy va shaxsiy rivojlanishini pedagogik qo'llab-quvvatlash shakllaridan biri deb hisoblaydilar.
Bizning fikrimizcha, didaktik yordam o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi jarayonining samaradorligini oshirishga va ularda zarur kompetensiyalar majmuasini, shuningdek, kasbiy faoliyatni o'z-o'zini tashkil etish ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan vositalar majmuasi shaklida taqdim etiladi va quyidagilarni o'z ichiga oladi: a) o'quv jarayoni diagnostikasi; b) ta'lim jarayonini didaktik ta'minlash; v) o'qituvchi faoliyatini didaktik ta'minlash; d) o'quv-uslubiy majmua; e) o'qituvchilarning o'quv-uslubiy faoliyati.
Oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy malakalarini rivojlantirishni didaktik ta'minlash tizimini loyihalash davlat ta'lim standarti talablari asosida amalga oshirildi, unda o'quv faoliyatining didaktik maqsad va vazifalari, o'quv faoliyatining mazmuni va vazifalari belgilandi [2]. O'quv ma'lumotlari va harbiy o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligida foydalanish uchun uslubiy texnikalarni qo'llash maqsadga muvofiq bo'ladi.
Bizning tadqiqotimizda oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy malakasini rivojlantirishni didaktik ta'minlash tizimining mazmuni va tuzilishini loyihalashda asosiy komponentlar sifatida quyidagi tamoyillar tanlandi: o'qitishning uzluksizligi va izchilligi, didaktik maqsadga muvofiqlik, tizimlilik, ong va faoliyat, o'quv mazmunining chiziqli bo'lmagan va blok-modulli tuzilishi va boshqa bir qator.
Amaldagi tamoyillar jamida tizimni shakllantirish tamoyili didaktik maqsadga muvofiqlik printsipi bo'ldi, qolgan tamoyillar uni amalga oshirishning o'ziga xosligi va shartlarini konkretlashtirdi va ochib berdi.
Didaktik qo'llab-quvvatlash tizimini loyihalash jarayoni ta'lim va shaxsiy rivojlanish effektini olishga qaratilgan.
Tizimning har bir tarkibiy qismi yakuniy natijaga hissa qo'shdi va oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy mahoratini oshirishga yordam berdi.
Belgilangan pedagogik shart-sharoitlarni amalga oshirish oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy kompetensiyasini shakllantirish jarayoniga sezilarli ta'sir ko'rsatdi.
O'tkazilgan diagnostika tajriba-sinov ishlarda ishtirok etayotgan o'qituvchilarning kasbiy kompetentsiyalarini rivojlantirishni tavsiflovchi ko'rsatkichlarning ishonchli yuqori o'sish daraj asini ko'rsatdi.
Shunday qilib, ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish va oliy harbiy ta'lim muassasalari o'qituvchilarining kasbiy mahoratini rivojlantirish bo'yicha mavjud tajriba, tajriba-sinov
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "RAPID DEVELOPMENT OF MULTILATERAL INTERNATIONAL RELATIONS FROM A
PEDAGOGICAL POINT OF VIEW" 4 JUNE, 2024
ishlarning monitoringi natijalari ushbu jarayonning muvaffaqiyatini belgilaydigan pedagogik shart-sharoitlarni aniqlash va sinab ko'rish imkonini berdi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining 2018 yil 4 avgustdagi PQ-3898-son "O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiy xizmatchilarining ma'naviy-ma'rifiy saviyasini oshirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi qonuni: https://lex.uz
2. O'zbekiston Respublikasi 2018 yil 9 yanvardagi O'RQ-458-son "O'zbekiston Respublikasi Mudofaa doktrinasi to'g'risida"gi qonuni: https://lex.uz
