CC BY
20Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
KITAP - RUWXIY DÚNYAMIZDI BAYITIWSHI KUSH SIPATINDA
*
>
! >V * ;>
Gózzal Kalmuratovna Jumamuratova
Berdaq atindagi QMU Tariyx fakulteti filosofiya bagdari
2-kurs studenti https://doi.org/10.5281/zenodo.7264507
i <\ Annotaciya: Avtodin pikirinshe insanin ruwxiy dúnyasinm mazmunin ashiwda,
jámiyetlik sanani rawajlandiriwda kitaplardin,, kitapqumarliq mádeniyatinin orni
áhmiyetli esaplanadi. Onda kitaplar adamda dóretiwshilik qábiletin rawajlandiriwshi,
PA onin dúnyaga kóz qarasin, dúnyaga qatnasin jaqsi tárepke ózgertiwshi kush sipatinda
alip qaraladi. Bunda kitaplarga saylandi qatnas jasaw máselesinde insanlardin talgami
da áhmiyetli rol oynawi da aytiladi
Tiykargi túsinikler: Jámiyetlik sana, ruwxiy turmis, ruwxiy bahaliqlar,
ím kitapqumarliq mádeniyati, qádiriyatlar, estetikaliq talgam.
• >#• slN>
Kitap hámme zamanda da insan ruwxiy dúnyasin bayitiwshi, mánáwiy aziq
- *
beriwshi áhmiyetli faktor bolip kelgen. Hár bir dáwirde úlken áwlad keyingi áwladqa
»
m?
kitap oqiwdi násiyat etedi.
Adamzattin ruwxiy turmisi materialliq ómirge tiykarlanganligi sebepli onin strukturasi logikaga qarsi keledi: ruwxiy talap, ruwxiy máp, ruwxiy iskerlik, bul iskerlik tárepinen óndirilgen ruwxiy bahaliqlar, ruwxiy talaplardi qanaatlandiriw hám basqalar. Bugan qosimsha, ruwxiy iskerliktin hám onin jemislerinin bar boliwi zárúrli túrde jámiyetlik qatnaslardin ózgeshe tegin (estetikaliq, diniy, ádep-ikramliq h.t.b) payda etedi.
Jámiyetlik sanada, ruwxiy turmisimizda kitaplardin orni hám áhmiyeti qay dárejede ekenligi búgingi kúnde aktual sorawlardan biri. Bir tárepten, rawajlangan joqari texnologiyalar, internet hám socialliq tarmaqlardin adam turmisinin bárshe tarawlarina kirip bariwi kitapqa bolgan múnasebettin ózgeriwine de alip keldi. Bunda
*
búgingi xabar jámiyetinde rawajlangan texnologiyalardin ornin joqari qoyiwshi taypalar, hám kitapqumarliq mádeniyatinin tómenlewinde internetten paydalaniw texnikalarin ayiplawshi, konservativ taypalar ajralip turadi38.
taypalar, hám kitapqumarliq mádeniyatinin tómenlewinde internetten paydalaniw
m.
Bizin mámleketimizde kitap oqiwdin, kitapqumarliq mádeniyatin asiriwdin mámleketlik siyasat dárejesine kóteriliwi, bul boyinsha Ózbekstan Respublikasi Prezidentinin 2018-jil 12-maydagi "Ulli ulamalar, jaziwshi hám oyshillardin ádebiy
¡ j>:*-
miyrasin úyreniw hám úgit-násiyatlaw maqsetinde jaslar arasinda kitapqumarliq tanlawlarin shólkemlestiriw haqqinda" gi PQ-3721-sanli qarari 2017-jil 13-
sentyabrdegi "Kitap ónimlerin basip shigariw hám tarqatiw sistemasin _
-
38 A.K.Berdimuratova " Filosofiya" Qaraqalpaqstan -2010
Sp^^ J^ ' JSP^"
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
rawajlandiriw, kitap oqiwdi hámkitapqumarliq mádeniyatin arttiriw jáne úgit-
#
>
nasiyatlaw boyinsha kompleksli ilájlar bagdarlamasi haqqinda"gi PQ-3271-sanli qararlari tiykarinda túrli tanlawlar ótkerilip, olarga qimbat bahali sawgalar usinip jaslardi kitap oqiwga qiziqtiriw isleri alip barilmaqta. Bul bir faktor.
Gúzetiwlerge bola búgingi kún adamlarinin insaniyat tariyxinin basqa dáwirlerine salistirganda kitap oqiw imkaniyati da, dárejesi de joqari dep ayta alamiz. Bunin dálili hám sebebi sipatinda rawajlangan texnologiyalar hám internetti kórsetiwge boladi. Solar nátiyjesinde búgingi kúnde "elektron kitapм, "audio ^tap"
O JJ O O r- > r- >
"elektron kitap dúkan" siyaqli túsinikler kúndelikli turmisimizga kennen sinip barmaqta. Bul atap ótilgenler kitaplardin formasi jaginan túrleri sipatinda alip
qaraladi. Olar adamlardin kitap oqiw imkaniyatin asiriwga xizmet etiw ushin jaratilgan.
Ózbekstandagi en iri internet dúkan esaplangan "Asaxiy.books" tiykarshisi óz sózinde: hár ayda minnan ziyat kitap satiwin aytip ótedi. Olardin zamanagóy
Kan+f 1 0*"\1 Of1 /A 1 r-w-t tv»l f\ /A Zi VM rrrnílT ro /Atf\f\T tY» O rzmi rrt VM r\ni\7rv1 r\ rrt T m ílÓtY»
bestselleri kitaplari diziminde biografiya, diniy mazmundagi, biznes, psixologiya hám
jeke rawajlaniw, ishqi - muhabbat haqqindagi kitaplardi kóbirek kórsek boladi.
XXI ásir - ruwxiy krizisler, globallasiwdin tezlesiwi, sol menen birge adamlardin jaqsi turmis keshiriwge bolgan talabi hám uriniwinin artiwi menen
»
xarakterlesek boladi. Bunda álbette Robert Kiosaki, Robin Sharma, Deyl Karnegi h.t.b basqa da oratorliq hám biznes motivatorlardin kitaplarina, túrli jeke rawajlaniwga, psixologiyaliq, emocianalliq tásir etiwshi kitaplarga qizigiwshiliq joqari. Sebebi insanlardin ruwxiy bahaliqlari da, materialliq talaplari da onin maqsetke bagdarlangan iskerliginin nátiyjeliligin arttiriwga qaratilgan. Insannin
baxitli turmis keshiriw tilegi onin háreketleriniñ hám qatnaslarinin mazmuninda kózge taslanadi. Sonliqtan da búgingi kúnde insanlardin materialliq talaplarin qandiriwshi, ámeliy iskerlikke baslawshi, turmis dárejesin jaqsilawga járdem beriwshi kitaplarga qizigiwshiligi joqari.
Kitaplar - belgili dárejede tárbiya, bilim hám kónlikpeler, ómirlik tájriybe, ruwxiy aziq beriwi hám tuwri jolga bagdarlawi kerek. Al bestseller kitaplar dizimindegi kitaplardin kópshiligi (hámmesi emes!) "jubatiwshi, isendiriwshi, ruwxlandiriwshi" mazmuni basim, tiykarinan adamlardin emociyalarina, ruwxiy dúnyasina tez tásir etiwshi kúsh bolip qalmaqta. Bálkim, usi mazmunnan kelip shigip jámiyetlik sanada "kitap oqiw azayip baratir" degen túsinik, soraw ele jasap atir, hám aktualliginsha qalmaqta. Sol menen birge kitapqumarliq mádeniyatin arttiriwga qaratilgan islerde de, tiykarina kitap oqiwdi "insannin ruwxiy dúnyasin bayitiwshi, onda kórkem pikirlewdi qáliplestiriwshi" bahaliq retinde emes, al "tek faktlik magliwmat beriwshi" xarakter basim bolip qalmaqta. Al kitaplar arqali adamnin qiyaliy pikirlewin kúsheytiw, dóretiwshilik qábiletin rawajlandiriw ushin ondagi
mazmun, aytilajaq oy-pikir, onnan alinatugin juwmaq belgilewshi tárep boliwi kerek.
-arzzr&Trztt—-K- rfisSa, >
Ü>j* ^ » !>
>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Ekonomikada talap hám usinis qatnasi principi baг. Ogan muwapiq talap artiwi
#
>
usinistiñ aгtlwlna, usinistiñ aгtlwl talapqa tásir etip otlгadl. Yagniy háг Ыг áwlad, ataana hám jámiyet - qanday kitap usinip atirmiz, qanday bilim beгmektemiz, qalay úlgi kórsetip atirmiz degen soгawlaгga juwap beriwi keгek.
Elektron yamasa audio kitaplar ne ushin qagaz kitaplardan aгtlq kóгinbekte? Qagaz kitaplaг basip shiganw taгawlnda mashqalalaг, kemshilikleг neler? Kitap oqi w áhmiyetli me, qanday kitap oqiw áhmiyetli me? Oqigani (sani) biгlemshi me, uqqani (sapasi) biгlemshi me? Siyaqli soгawlaгga juwap izlew aгqall kítapq^rn-hq
V Г- / ./ 1 o J 1 Г-11
mádeniyatiniñ taza mazmunin ashiw múmkin.
Búgingi "xabar jamiyetinde" - tezlik basli qádiriyat hám ólshem bolip esaplanip ol jámiyette háг biг tarawga, kúndelikli tuгmlsqa teгeñ kiгip barmaqta. Insanlaг ushin tez, sapali, qolayli hám arzan ónimleг diqqat orayinda. Ómiгimizdiñ háг taгawma kiгip bargan isbileгmenlik, biznes, hám onin usillan bolgan báseki, гeklama, maгketiñ siyaqli túsinikler hám ólshem, hám belgilep beriwshi táгep sipatinda qatnasip
ñoñi ri л; n 11 o rrl i Ka I m I an Karmal/ la I iniím пп /"vi р nûml In I П1л1 о п п о пшгпп
qádiriyаtlаrdl belgilep beгmekte. Qaysi tovar usi ólshemleг talaplanna juwap berse
>
"bazar"di iyelemekte. Ruwxiy dúnyamizdi bayitiwshi basli "tovar' bolgan kitaplar arasinda da usi qádiriyatlar ómir súrmekte.
Ch.Pirsdiñ sózin ózgerttip aytatugin bolsaq: "eger robotlardi emes, adamlardi tárbiyalaytugin bolsaq, kitap oqitiw kerek ". Yagniy, bizge tek faktliq mazmundagi statistikaliq magliwmatlar beriwshi kitaplar emes, al adamda dóretiwshilik qábiletin rawajlandiriwshi, oniñ dúnyaga kóz qarasin, dúnyaga qatnasin jaqsi tárepke ózgertiwshi kitaplar kerek. Bunda klassikaliq adebiyattiñ iri shigarmalarin alsaq
V\r»1aHi Olor Avinrlp íilm/mci incormi nóHirnrotlar тл orí VArVi=»m1iV Irám t^r^iS
boladi. Olar ózinde uliwma insaniy qádiriyatlar, joqari kórkemlik hám tereñ fílososfiyaliq mazmundi sáwlelendiredi.
Álbette, "Kitap - biybaha bayliq. Biraq satip alingani emes, oqilgani". Búgingi kúnde adamlardiñ aldinda kitaplardiñ formasi, mazmuni, sani, sapasi boyinsha tañlaw imkaniyati kóp ekenin esapqa alip, bul máselede insanlardiñ talgami (estetikaliq talgam)da áhmiyetli rol oynawi da áhmiyetli.
Kitaplarga saylandi qatnas jasaw arqali óz ruwxiy dúnyamizdi bayitiwshi kitaplar menen dos boliw kerek.
Insanniñ qansha kitap oqiganin emes qanday kitap oqiganin, ne maqsette oqiganin biliw kerek.
! l>)>j > Paydalaniléan ádebiyatlar:
1. A.K.Berdimuratova " Filosofiya" Qaraqalpaqstan -2010
2. https://lex.uz/docs/-3338600
3. https://lex.uz/docs/-4887792
4. https://ru.m.wikipedia
j > > >q ] i )> >
^ и -м- ^
