CC BY
43International journal of theoretical and practical research
QR-Article
Year: 2023 Issue: 1 Published: http://alferganus.uz
Scientific Journal Volume: 3 31.01.2023
Citation:
Nazarova, L.T. (2023). The role of investment attractiveness in ensuring high efficiency in enterprises of the chemical industry.
SJ International journal of theoretical and practical research, 3 (01), 34-39.
Nazarova, L.T. (2022). Kimyo sanoati korxonalarida yuqori samaradorlikni ta'minlashda investitsion jozibadorlikning o'rni. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 3 (01), 3439.
Nazarova, Latofat Toirjon Kizi
Assistant, Department of Economics Fergana Polytechnic Institute
E-mail:
nazarovalatofat0108@gmail. com
Doi:
https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.7595240
UDC 332.146
THE ROLE OF INVESTMENT ATTRACTIVENESS IN ENSURING HIGH EFFICIENCY IN ENTERPRISES OF THE CHEMICAL INDUSTRY
Abstract. Today, an urgent issue is the development of the chemical industry and increasing the investment attractiveness of the chemical industry market in order for it to constantly function for consumers. Ensuring the production of high-quality products at chemical industry enterprises is considered as the main system-forming branch of the country's economy. The prospects for the development of this industry in the conditions of the competitiveness of the chemical industry and global competition have a direct impact on the conditions and quality of labor reproduction in the national economy. In this process, the development of this industry with the attraction of investments is an urgent issue.
Keywords: industry, chemical industry, investment, investment, policy, resource conservation, innovation.
© ©
Nazarova, Latofat Toirjon qizi
Assistent, "Iqtisodiyot " kafedrasi Farg'ona politexnika instituti E-mail: nazarovalatofat0108@gmail. com
34
KIMYO SANOATI KORXONALARIDA YUQORI SAMARADORLIKNI TA'MINLASHDA INVESTITSION JOZIBADORLIKNING O'RNI
Annotatsiya. Bugungi kunda kimyo sanoatini rivojlantirish va kimyo sanoatini bozorini iste 'molchilar uchun doimiy ravishda faoliyat olib borishi uchun investitsion jozibadorligini oshirish dolzarb masala hisoblanadi. Kimyo sanoati korxonalarida sifatli mahsulotlar ishlab chiqarilishini ta'minlash mamlakat iqtisodiyotining asosiy tizimni tashkil etuvchi sohasi sifatida qaraladi. Kimyo sanoatining raqobatbardoshligi va global raqobat sharoitda ushbu sanoat tarmog'ining rivojlanish istiqbollari milliy iqtisodiyotda ishchi kuchini ko'paytirish shartlari va sifatiga bevosita ta'sir qiladi. Ushbu jarayonda bu sanoat tarmog'ini investitsiya jalb qilish bilan rivojlantirish dolzarb masala hisoblanadi.
Kalit so'zlar: sanoat, kimyo sanoati, investitsiya, investitson siyosat, resurs tejamkorligi, innovatsiya.
Назарова, Латофат Тоиржон кизи
Ассистент, кафедра «Экономика», Ферганский политехнический институт
РОЛЬ ИНВЕСТИЦИОННОЙ ПРИВЛЕКАТЕЛЬНОСТИ В ОБЕСПЕЧЕНИИ ВЫСОКОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ ХИМИЧЕСКОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ
Аннотация. Сегодня актуальным вопросом являеця развитие химической промышленности и повышение инвестиционной привлекательности рынка химической промышленности для того, чтобы он постоянно функционировал для потребителей. Обеспечение производства качественной продукции на предприятиях химической промышленности рассматриваеця как основная системообразующая отрасль экономики страны. Перспективы развития этой отрасли промышленности в условиях конкурентоспособности химической промышленности и глобальной конкуренции оказывают непосредственное влияние на условия и качество воспроизводства рабочей силы в национальной экономике. В этом процессе актуальным вопросом являеця развитие данной отрасли промышленности с привлечением инвестиций.
Ключевые слова: промышленность, химическая промышленность, инвестиции, инвестиции, политика, ресурсосбережение, инновации.
Kirish
So'nggi yillarda kimyo sanoati korxonalarini moliyaviy-iqtisodiy sog'lomlashtirish va ularning faoliyatini barqarorlashtirish, amaldagi ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, uglevodorod xomashyosi va mineral resurslarni chuqur qayta ishlash bo'yicha yangi quvvatlarni barpo etishga qaratilgan investitsiya
ce
®
35
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
ISSN 2181-2357
T. 3 №1
RESEARCH ___
ISJIF 2023:5.971
loyihalarini amalga oshirish orqali tarmoqni yanada rivojlantirishning asosiy yo'nalishlarini belgilab berish, shuningdek, ishlab chiqarilayotgan yuqori qo'shilgan qiymatli kimyoviy mahsulotlar nomenklaturasini kengaytirish borasidagi chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Shu bilan birga, kimyo sanoatini jadal rivojlantirish va diversifikatsiya qilishga qaratilgan loyihalarni amalda ro'yobga chiqarish, eng avvalo, davlat aktivlarini xususiy mulkka sotish hisobiga korxonalardagi davlat ulushini qisqartirish, korporativ boshqaruvning zamonaviy uslublari, moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlarini joriy etish hamda korxonalarning boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish orqali tarmoqning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish bo'yicha ta'sirchan choralar ko'rilishi zarurligini taqozo etmoqda.
Adabiyotlar sharxi
Iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti laureati bo'lgan U.F. Sharpning fikricha, «Investitsiyalar kelgusida (ehtimol nomuayyan) qiymatga ega bo'lish maqsadida ayni vaqtda muayyan qiymatdan voz kechishdir», «Investatsiyalash»ni kelajakda foyda olish uchun bugungi puldan ajralishidir», «yo real yoki moliyaviy aktivlarga investitsiyalash mumkin» deb e'tirof etadi. Investitsiyalarni jalb qilish borasida chet ellik olimlardan Sushama Deshmukh, Davies S., Hallett M. kabilar bir qator tadqiqotlar olib borgan. MDH davlatlaridan Tumusov F.S., Butov V.I., Ignatov V.G., Kerova N.P., Granberg A.G., o'zlarining ilmiy tadqiqotlarida asosan investitsiyalar jalb qilish orqali samarali, ilg'or ishlab chiqarishni tashkil qilishning nazariy asoslari to'g'risida so'z yuritgan. J.Douns va G.Elliotning ta'kidlashlaricha «investitsion muhit investitsiyalar samaradorligiga ta'sir ko'rsatuvchi iqtisodiy, moliyaviy va boshqa sharoitlardir". M.Mur va X.Shmittslar "Investitsion muhitning yaxshilanishi - kapitalni investitsiyalashdagi risklarni pasaytirish imkonini ko'zda tutadi" degan fikrni aytib o'tishgan.
Mahalliy tadqiqotchi olimlarimizdan S.Soliyev, Sh.I.Mustafaqulovlar tomonidan "Investitsiya muhiti qanchalik qulay bo'lsa, investorning tadbirkorlik tavakkali shunchalik past darajada bo'ladi va bu investorlarning kirib kelishini faollashtiradi" deb e'tirof etiladi. D.G'ozibekov fikricha, «investitsion muhit jozibadorligi - investorlar uchun yaratilgan, kafolatlangan shart-sharoitlar va imkoniyatlarning mavjudligining asoslari majmuidir». Bizning fikrimizcha, sanoat korxonalari faoliyatining samaradorligini oshirishda investitsion jozibadorlikni ta'minlash - qulay investitsion muhit va mustahkam kafolatlash tizimlarini yaratish bilan bog'liqdir.
Tadqiqot metodologiyasi
Tadqiqotning instrumental va uslubiy apparati sifatida qiyosiy, tizimli tahlil usullaridan foydalanildi. Tadqiqotning axborot va yempirik bazasi O'zbekiston Respublikasi davlat statistika qo'mitasining rasmiy statistik materiallari, ko'rib chiqilgan qator masalalar bo'yicha sanoat korxonalarining faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlar hisoblanadi.
Tahlil va natijalar
O'zbekiston kimyo sanoati nafaqat eksportni diversifikatsiya qilish va respublikaning mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, balki fuqarolarning hayotiy ehtiyojlarini ta'minlash uchun ham muhim ahamiyatga ega. Kimyo sanoati mahsulotlarini iste'molchilari bunday tarmoqlar, qishloq xo'jaligi (mineral o'g'itlar, defoliantlar,
@ ©
36
o'simliklarni kimyoviy himoya qilish vositalari), mebel sanoati (formalin, karbamid, KFF qatroni), tog' - kon kompleksi (natriy siyanidning suvli eritmasi, poliakrilamidlar, tiourea, nitrat kislota, ammiak suvi), elektron va elektrotexnika sanoati (epoksi qatronlar), neft va gaz sanoati, qurilish sanoati (soda kuli, natriy nitrat), oziq-ovqat sanoati (tsirka kislotasi, pishirish soda va tuz) va boshqalar.
Biroq, O'zbekiston kimyo sanoatida bir qator muammolar mavjud edi. Xususan, korxonalarning eskirgan moddiy-texnik bazasi, bu yerda uskunalarning 60% gacha eskirgan va energiya sarfi dunyo o'rtacha ko'rsatkichlaridan ikki-uch baravar ko'p bo'lgan.
Shuni ham ta'kidlash joizki, tarixda birinchi marta O'zbekiston fosforit unini eksport qila boshladi (2020 yilda eksport - 258 ming dollar) yoki 3033 tonna), kaustik soda (110 ming dollar yoki 322 tonna), PVX (11680 ming dollar), PVX (11680 ming dollar). yoki 14171 tonna) va avtomobil shinalari (199 ming dollar yoki 6070 dona). Ilgari respublikada ushbu turdagi mahsulotlar ishlab chiqarilmagan, buni mamlakatimiz rahbari bir necha bor ta'kidlagan.
Ushbu davrda ishlab chiqarishning ko'payishi va kimyoviy mahsulotlar eksportining oshishining yana bir sababi investitsiyalar edi. Quyida 2016-2021 yillar uchun investitsiyalarni rivojlantirish jadvali keltirilgan.
2016-2021 yillarda o'zlashtirilgan investitsiyalar hajmi1
2016-2021 yillarda investitsiyalar rivojl antiri sh.(mln.doll.) 2016 yil 2017 yil 2018 yil 2019 yil 2020 yil 2021 yil
"O'zkimyosanoat" AJ 328,6 311,4 467,0 602,8 391,4 281,4
Jadval ma'lumotlarini tahlili shuni ko'rsatadiki, 2016 yilda investitsiyalar hajmi 2019 yilga kelib 2 barobarga oshganligini, 2020 yilga kelib esa pandemiya tufayli 2019 yilga nisbatan 2 barobarga pasayganini ko'rishimiz mumkin.
So'nggi 5 yil ichida resurs va energiya sarfini kamaytirish, shuningdek, boshqa chora-tadbirlar orqali O'zbekiston kimyo sanoati mahsulotlari ishlab chiqarishning o'sishiga, shuningdek, eksportning sezilarli o'sishiga erishdi. Biroq, bir qator muammolar hali ham hal qilinmagan, xususan eksportni diversifikatsiya qilish va joriy uskunalarni modernizatsiya qilish.
Shu bilan birga, kimyo sanoatini jadal rivojlantirish va diversifikatsiya qilishga qaratilgan loyihalarni amalda ro'yobga chiqarish, eng avvalo, davlat aktivlarini xususiy mulkka sotish hisobiga korxonalardagi davlat ulushini qisqartirish, korporativ boshqaruvning zamonaviy uslublari, moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlarini joriy etish hamda korxonalarning boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish orqali tarmoqning investitsiyaviy jozibadorligini oshirish bo'yicha ta'sirchan choralar ko'rilishi zarurligini taqozo etmoqda.
1 rv
O'zbekiston Respublikasi statistika qo'mitasining ma'lumotlari asosida tayyorlangan.
@ ©
37
Shunga asosan, - umumiy qiymati 1 176 mln. AQSh dollarga teng, shundan 700 mln. AQSh dollari to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investisiyalar va kreditlar hisobidan moliyalashtiriladigan 2021-2025 yillarda kimyo korxonalarida ishlab chiqarishni diversifikasiya qilish, mavjud xomashyo bazasidan samarali foydalanish orqali yuqori qo'shimcha qiymatga ega bo'lgan kimyoviy mahsulotlarning yangi turlarini ishlab chiqarishni tashkil etishga qaratilgan 16 ta yangi investisiya loyihalari ro'yxati shakllantirildi.
Kimyo sanoati korxonasida investitsiya jarayonlarini hisobga olish asosida sanoat korxonalarida raqamli texnologiyalarni joriy etishda investitsiya faoliyati samaradorligiga ta'sir etuvchi parametrlar deb qaralmoqda.
Shuningdek, 2024 yilga qadar "O'zkimyosanoat" AJ korxonalarida ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarini, moliyaviy, xo'jalik va tashkiliy faoliyatni boshqarish va monitoring qilish, ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish, yetkazib berish va ulardan foydalanishni nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi joriy qilinadi.
Xulosa sifatida shuni ta'kidlash mumkinki, har qanday tizimning boshqarilishi uchun eng muhim shart uning barqarorligi bo'lib, unda ma'lum bir qonun va qaror bilan ishlaydigan tizimning ta'minlanganligidir. Kimyo sanoati korxonalari faoliyatini faol investitsiya joriy qilinishi orqali uning jozibadorligini oshirish ham narx darajasi muvozanatini barqarorligini ta'minlash va kimyo sanoati korxonalarining uzluksiz ishlashini ta'minlashga erishish mumkin bo'ladi.
References:
1. Nazarova, L. T. Q. N. (2022). Kimyo sanoati korxonalarida tashkiliy-iqtisodiy boshqaruvning ayrim xususiyatlari. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2(3), 4251.
2. Kurpayanidi, K. I., & Muminova, E. A. (2016). Modern approaches to defining the nature and function of national innovation system of the Uzbek economy. Theoretical & Applied Science, (1), 75-85.
3. Sushama Deshmukh [2012], Effect of FDI on Emploment Generation International Referred Research Journal, p 28.
4. Davies S., Hallett M. (2002). Interactions between National and Regional Development. Hamburg Institute of Regional Economics, Hamburg.
5. 8. Бутов В.И., Игнатов В.Г., Керова Н.П. Основы региональной экономики. -Ростов на Дону, 2000.
6. Toxtasinovna, U. D. (2022). Реал сектор тармокларида кластерларни ташкил этиш ва уларнинг хусусиятлари. world scientific research journal, 3(1), 64-70.
1. Abdullaev, A. M. (2018). Activation of foreign economic relations on the basis of innovative development. Practice of Uzbekistan. Mauritius: International Book Market Service Ltd., member of OmniScriptum Publishing Group,160 p. ISBN 978-613-988371-4.
2. Kurpayanidi, K. I. (2022). Integration of innovation and information and communication technologies as a source of economic transformation. ISJ Theoretical & Applied Science, 10 (114), 1-6.
cc
®
38
ISSN 2181-2357
T. 3 №1
I INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL
RESEARCH___
ISJIF 2023:5.971
3. Kurpayanidi, K.I. (2022). Institutional conditions for the development of entrepreneurship in the context of the transformation of the national economy. Ukraine, Odessa, Economic Innovations, Vol. 24, Issue 3 (84). 68-77 p. Doi: https://doi.org/10.31520/ei.2022.24.3(84).67-76
4. Kurpayanidi, K.I. (2022). Issues of regulation of small business development in the region. Proceedings of the XV International Multidisciplinary Conference «Prospects and Key Tendencies of Science in Contemporary World». Bubok Publishing S.L., Madrid, Spain. Doi: https://doi.org/10.32743/SpainConf.2022.1.15.331624
5. Margianti, E.S., Ikramov, M.A., Abdullaev, A.M., Kurpayanidi, K. (2022). Development of the business sector of the economy in the context of institutional transformation Jakarta, Gunadarma Publisher, Indonesia, 2022. ISBN: 978-602-0764-474, 205 p. Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6658834
6. Musajonovich, N. F., & Adhamovich, U. A. (2021). Issues of technological and innovative development of industry. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 1(1), 69-75.
7. Nabiyeva, N. (2020). The role of investments in the development of the economy of uzbekistan. Архив научных исследований, 35.
8. Nabiyeva, N., & ets. (2021). Analysis of the State's Macroeconomic Policy. Revista Geintec-Gestao Inovacao E Tecnologias, 11(4), 4669-4680.
9. Nazarova, L. T. (2022). Kimyo sanoati korxonalarida tashkiliy-iqtisodiy boshqaruvning ayrim xususiyatlari. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2(3), 42-51.
10. Елизарьев, А. В. (2004). Организационно-экономические механизмы управления и стратегия развития химической и нефтехимической промышленности в Северо-Западном регионе России (Doctoral dissertation, [Рос. хим.-технол. ун-т им. ДИ Менделеева]).
© ©
39
