CC BY
9e-ISSN: 2687-3583 https://dergipark.org.tr/trad
TRAD - Türkiye Rusya Ara§tirmalari Dergisi Sayi: 3 (Yaz 2020)
TJORS - Turkish Journal of Russian Studies Issue: 3 (Summer 2020)
Kitap Inceleme / Book Review: Onur I§gi ve Onur Önol, Rusya imparatorlugu'nun ^ökü§ü: Harp Yahut ihtilal, istanbul: Kronik, 2019, 368 s. ISBN: 978-605-7635-31-0
Yazarlar / Authors ORCID ID
Emre ÖZSOY 0000-0001-6803-5099
Makale Türü / Type of Article: Kitap inceleme / Book Review Yayin Geli§ Tarihi / Submission Date: 06.05.2020 Yayina Kabul Tarihi / Acceptance Date: 29.05.2020 Yayin Tarihi / Date Published: 30.06.2020
Tarandigi Indeksler / Abstracting & Indexing
DRJI
R
.Acuiirmfc Äwourct
ESJI
w.E SJIades.org
Lurasian «{ b
Scientific »Ii\\\[0
Jamal
AS OS
indeks
idea
i^ateFactor
m
CYBERLEKINKA
E30'©
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-
NonCommercial 4.0 International License.
Yazar: Emre ÖZSOY*
KiTAP iNCELEMESi: Onur iggi ve Onur Önol, Rusya imparatorlugu'nun Qökügü: Harp Yahut ihtilal, istanbul: Kronik, 2019, 368 s., ISBN 978-605-763531-0
1917 Ekim Devrimi XX. yüzyilin en önemli hadiselerinden biri olarak dünya tarihinde yerini aldi. En basit tanimi ile Ekim Devrimi, ^arlik rejiminin sonunu getiren bir hadiseydi. Öne sürdügü argümanlar, demokrasi anlayigi ve kurmak istedigi düzen, dönemin diger devletlerinden farkli olarak sosyalizme ulagma amaa tagiyordu. Gerek olugum süreciyle gerekse devaminda kurdugu yeni düzen ile Ekim Devrimi, dünyada hakkinda galigmalarin yapildigi önemli konulardan birisi oldu.
Türkiye'de de Ekim Devrimi'ne yönelik akademik galigmalarda bir artigin oldugu görülmektedir. Devrimin 100. yili münasebetiyle 2017 yilinda düzenlenen sempozyumlar ve yayimlanan eserler, bu ilginin bir neticesi olarak ortaya gikti. Yapilan galigmalarda Ekim Devrimi pek gok yönden ele alindi. Ayrica devrimin Türk Dünyasi'na yönelik etkileri üzerinde de duruldu.1 Türkiye'de genel olarak Rusya tarihi ve özelde Ekim Devrimi üzerine yapilan galigmalarin gogalmasinin nedenleri göyle siralanabilir: Sovyetler Birligi'nin gökügünün dünya siyasetine ve bulundugumuz cografyaya etkileri, Rus ve Türk milletleri arasindaki tarihi bag, Rusya'nin yükseligi ve son dönemlerde iki ülke arasinda geligen yakin iligkiler. Diger taraftan Ekim Devrimi, olugum süreci ve devaminda kurdugu yeni düzen ile
* Doktora Ögrencisi, Ankara Üniversitesi SBE, Genel Türk Tarihi ABD, Ankara/Türkiye, E-mail: emreozsoy206@gmail.com, ORCID ID: 0000-0001-6803-5099.
1 Bazilari igin bkz. 100. Yilinda Sovyet ihtilali ve Türk Dünyasi, ed. Yunus Kog-Mikail Cengiz, (Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Aragtirmalari Enstitüsü Yayinlari, 2018); 100. Yilinda Sovyet Ihtilali, Geligimi ve Bölgesel Etkileri Uluslararasi Sempozyumu, Haz. Erdem Ünlen, (Ankara: Atatürk Aragtirma Merkezi Yayinlari, 2019); Ekim 1917 Sovyet ihtilali'nin Yüzüncü Yilinda Türk Dünyasindaki Bagimsizlik Fikri ve Siyasi Hareketler Uluslararasi Sempozyumu, ed. Fatih M. Sancaktar-Ayna Askeroglu Arslan-Filiz Ferhatoglu-Cezmi Bayraktar, (istanbul: Türk Ocaklari istanbul §ubesi-istanbul Üniversitesi, 2017); 100. Yilinda Ekim Devrimi, haz. Gökhan Atilgan, (istanbul: Yordam Kitap, 2017); 100. Yilinda Büyük Ekim Devrimi, ed. E. Zeynep Suda- Nevzat Evrim Önal, (istanbul: Yazilama Yayinevi, 2017).
TRAD - Türkiye Rusya Ara§ttrmalan Dergisi, 3 (Yaz/Summer 2020)
dikkatleri üzerine gekmekle birlikte Sovyetler sonrasi kurulan yeni Rusya'nin tarihsel perspektifte gözümlenmesi igin de yol gösterici özellige sahiptir.
1917 Ekim Devrimi'nin karmagik sürecini okuyucuya bagarili bir gekilde sunabilmek özel bir gaba istemektedir. Onur Iggi ve Onur Önol tarafindan kaleme alinan "Rusya Imparatorlugu'nun ^ökügü: Harp Yahut Ihtilal" adli galigma, özel bir gabanin ürünü olarak kargimiza gikmaktadir.
^aligmada kullanilan kaynaklar igerisinde Ingilizce eserlerin büyük oranda yer tuttugu görülmektedir. Bunun kargisinda Rusga eserlerin azligi dikkat gekmektedir. Bu haliyle galigmada bir kismi Rusgadan Ingilizceye tercüme edilen ana kaynaklar, monografiler ve hatiralar ile ^ar II. Nikolay dönemini ele alan aragtirma eserleri kullanilmigtir.
Iggi ve Önol tarafindan hazirlanan eser, "Girig" ve "Son" bölümleri diginda toplamda alti bölümden olugmaktadir. Eserin üg temel faktör üzerine inga edildigi ve bölümlerin de buna göre gekillendigini belirtmek mümkündür. Bunlardan birincisi Rusya'nin büyük devlet statükosunu koruma istegidir. Ikincisi yaganan sosyal ve ekonomik geligim ve degigime bagli olarak rejimin buna ayak uyduramamasidir. Son faktör ise otokrasinin korunmasinda ^arlarin israrli tutumlaridir.2
^aligmanin Girig bölümünde "otokrasi" mirasi üzerinde durularak bu mirasin II. Nikolay'a gegig süreci incelenmigtir. Bu sürecin baglangicini ^ar II. Aleksandr'in bombali saldiri sonucu hayatini kaybetmesi olugturmaktadir. galigmada, söz konusu hadisenin ^ar III. Aleksandr'in dügüncesinde ve psikolojisinde edindigi yere dikkat gekilerek onun otokratik rejime yöneliginde bu tecrübenin etkisi vurgulanmaktadir. ^ar III. Aleksandr'in otokrasiyi güglendirmek adina polisiye ve idari tedbirleri artirmasi, sansür yasagini yeniden getirmesi, üniversitelere yönelik baskilari arttirmasi, Ortodoks Kilisesi'nin nüfuzunu kuvvetlendirmesi, Rus olmayan milletlere kargi Ruslagtirma siyaseti uygulamasi ve zemstvo yönetiminde degigiklikler yapmasi bu arka plan ile agiklanmaktadir. Bunun yaninda III. Aleksandr'in otokrasiye inancinda kilisenin ve muhafazakar gevrelerin güglü etkisine de yer verilmektedir.
^aligmanin girig kisminda ek olarak III. Aleksandr dönemi Rus dig politikasi da ele alinmaktadir. Bu minvalde ig politikada otokrat ^ar'in dig politikada izledigi "Barigtirici" misyon, Kirim Savagi'ndan itibaren süregelen gerileyigin ve Avrupa kargisindaki yetersizligin anlagilmasinin bir sonucu olarak degerlendirilmektedir. Buna bagli olarak digarida takip edilen bariggil politikaya, ilerleme yolunda zaman kazanma geklinde taktiksel bir anlam
2 Onur Iggi ve Onur Önol, Rusya imparatorlugu'nun Qökü§ü: Harp Yahut ihtilal (Istanbul: Kronik, 2019), 17-19.
yuklenmektedir. Diger taraftan donemin Rusya'sinda otokratik rejimin ulkeyi içte ve digta bagariya goturecegi duguncesine vurgu yapilmaktadir. Buna istinaden Rusya'nin buyuk devletler arasindaki statukosunu koruma hedefinin yonetim tarzi ile uyugmadigi ve otokrasinin bu anlamda faydasiz kaldigi ifade edilmektedir.
Birinci Bolum yeni Çar II. Nikolay'in bir karakter tahlili ile baglamaktadir. Bu tahlilde Çar II. Nikolay'in Çarlik Rusya'yi yonetebilecek tecrubeden, egitimden ve bir otokratta olmasi gereken ozeliklerden yoksun oldugu ileri surulmektedir. Buna ragmen Çar'in, babasi III. Aleksandr'dan kendisine miras kalan otokrasiye guçlu bir gekilde sarildigi one çikartilmigtir. III. Aleksandr doneminde oldugu gibi bu donemde de sansur uygulamalari, Guvenlik tegkilatinin muhalefete kargi daha etkili gekilde kullanilmasi ve zemstvolara yonelik olumsuz tutumlar otokrasinin guçlendirilmesi yolunda atilan atimlar olarak ele alinmigtir. Ayrica Çar'in otokratik yonetiminde Çariçe Aleksandra'nin buyuk bir yeri oldugu belirtilerek Çar'in reform hareketlerinden uzak kalmasinda Çariçe, en buyuk faktorlerden birisi olarak gosterilmektedir. Çaligmanin bu bolumunde II. Nikolay'in baskici yonetimi ve yaganan ekonomik istikrarsizliklar muhalefetin buyumesi ile iligkilendirilirken, sanayilegme yolunda Maliye Bakani Vitte'nin onemli rolu uzerinde de durulmaktadir. Vitte doneminde her ne kadar Avrupa'daki rakiplerinin seviyesine yaklagamasa da Rusya'nin bir ilerleme kaydettiginin alti çizilmektedir. Bununla birlikte bu ilerlemenin igçi sinifi uzerindeki etkisine dikkat çekilen çaligmada mevcut geligmelerin aslinda igçi sinifini guçlendirdigi, uretim merkezlerinde daha iyi organize olmug bir igçi sinifi yarattigi ifade edilmektedir.
Ikinci Bolumde muhalefetin artan direnci ve rejimin bu dirence yonelik artan baskisi uzerinde durulmaktadir. Iç politikada otokrasinin devami adina daha onceki donemlerde oldugu gibi baskilar devam etmektedir. Muhalefet tarafinda ise liberal ve sosyalist kanatlarin faaliyetleri ve onlarin degigime yonelik talepleri ele alinmakta, igçi sinifinin yukseligi ve artan grevler uzerinde durulmaktadir. Igçi sinifindaki guçlenme sanayilegmede yaganan geligmenin bir sonucu olarak incelenirken, kaydedilen ilerlemenin daha egitimli, daha duyarli ve dunyayi takip eden gehirli bir sinifi dogurduguna igaret edilmektedir.
Çaligmanin Uçuncu Bolumunde Rusya'nin dig politikadaki faaliyetleri kapsaminda Rus-Japon Savagina odaklanilmakta ve bu savagin devrime giden yolda oynadigi rol uzerinde durulmaktadir. Bu çerçevede Çarlik Rusya'nin soz konusu savagi zafer kazanilmasi halinde içerde muhalefetin sesini kesmeyi, digarda ise Rusya'nin buyuk devlet statukosunu korumayi
TRAD - Türkiye Rusya Ara§ttrmalari Dergisi, 3 (Yaz/Summer 2020)
saglayacak bir firsat olarak degerlendirdigi ortaya konulmaktadir. Bununla birlikte Japonya kargisinda girigilen savag ve gelen yenilginin Çarlik rejiminin sonunu getirecek bir devrim hareketine nasil hizmet ettigi ön plana çikartilmaktadir. Bu srneç içerisinde rejime yönelik muhalif hareketlerin ne gartlarda gü^endigi ve "Kanli Pazar" hadisesinin devrime giden yolda nasil bir rol oynadigi ortaya konulmaktadir. Çaligmanin bu bölümünde ele alinan bir diger mesele de 17 Ekim Manifestosu'nun (1905) gerçekten megruti bir yönetimi getirip getirmedigi tartigmasidir. Çar'in haklarina bakilarak yapilan bu tartigmada 17 Ekim Manifestosu, muhalefetin kazandigi en büyük zaferlerden birisi olarak görülmekte ve otokrasinin sarsilmasi olarak ele alinmaktadir. Bununla birlikte 17 Ekim Manifestosu'nun düzeni saglamak yerine daha karmagik sosyal ve siyasî hadiselerin baglamasina neden oldugu vurgulanmaktadir.
Dördüncü Bölüm iç ve dig kuvvetlerin talebi ve etkisi ile kurulan megruti yönetime kargi yeniden otokrasinin güçlendirilmesi üzerine yogunlagmaktadir. Bu anlamda yeni Bagbakan Stolipin, rejimin en etkili ismi ve otokrasinin yeniden ingasinda önemli bir aktör olarak görülmektedir. Yazarlara göre Birinci ve Ikinci Duma'da artan muhalefet kariginda rejimin yalmz kalmasi, Çar ve Stolipin'i otokrasiyi koruma ve her türlü muhalefeti sindirme faaliyetinde birlegtirmigtir. Bu faaliyetler çerçevesinde devrimci gruplara, üniversitelere ve azinliklara yönelik baski, sansür ve kilise ile ig birliginin yani sira Üçüncü Duma seçimleri öncesi seçim siteminde yapilan degigim de muhalefetin kisitlanmasi ve otokrasinin güçlendirilmesine yönelik adimlar olarak degerlendirilmektedir. Dig politikada ise özellikle Osmanli Devleti'ne kargi izlenen siyaset ve Avrupa'da Ûç№ Itilaf'a katilig, 1904-1905 Rus-Japon Savagi ile edinilen tecrübenin bir sonucu olarak sunulmaktadir. Deniz, hava ve kara kuvvetlerinde yapilan düzenlemeler de bu tecrübenin bir getirisi olarak görülmektedir.
Beginci Bölümde iç politikada muhalif hareketlerin büyümesine odaklanilirken, dig politikada Rusya'nin mecburi olarak tedbirli siyasetine dikkat çekilmektedir. Özellikle iç politikada muhalif hareketlerin büyümesinde Çarlik ailesinde yaganan geligmelerin etkisi ön plana çikartilmaktadir. Bu anlamda Rasputin ve Çariçe arasindaki iligki, Dük Mihail'in onaylanmayan bir evlilige girigmesi toplumsal tepkiyi giddetlendiren nedenler olarak ele alinmigtir. Diger yandan sanayide gerçeklegen ilerlemenin bir kez daha igçi sinifi üzerindeki etkinligine dikkat çekilerek özellikle Bolgevik hareketin ilerleyigine igaret edilmektedir. Yazarlarin Rusya'nin dig politikasi hakkindaki tespitlerinde ise bir "hazir olmama" vurgusu vardir. Birinci Dünya Savagi'na dogru ilerlerken Rusya'nin
askeri anlamda hazirliksiz oldugu, bu savagtan bagari ile gikmasinin zor ve hatta imkansiz oldugu üzerinde durulmaktadir. Rusya'nin Osmanli Devleti'nin toprak bütünlügünü bir müddet daha korumak istemesi, Üglü Ittifak ile savaga girilmesine sebep olacak girigimlerden uzak durmasi gibi özel gabalar, bu hazirliksizligin bir neticesi olarak görülmektedir. Ayrica ekonomik anlamda da Rusya'nin savag yükünü kaldirabilecek maddi kaynaktan mahrum oldugu, her ne kadar ekonomide bazi geligmeler olsa da rakipleri ile aradaki farkin hala gok büyük oldugu belirtilmektedir. (aligmada bu farkin sistemsel ve kigisel nedenlerden kaynaklandiginin vurgusu yapilmaktadir. Buna göre Rusya'nin igte ve digta ulagmak istedigi hedeflere cevap veremeyen mevcut otokratik rejim, ülkenin geride kaliginin en önemli nedenlerinden birisi olarak sunulmaktadir. (ar II. Nikolay ise imparatorlugun yönetilmesi ve otokratik rejimin bagarisi igin becerikli bir otokratin gok gerisinde görülmektedir.
(aligmanin Altinci Bölümünde Birinci Dünya Savagi üzerinde durulmaktadir. Yazarlarin odaklandigi nokta, savagla birlikte Rusya'nin sosyal, siyasi ve ekonomik olarak gökügüdür. Bu gökügün en büyük göstergesi olarak da 1917 §ubat Devrimi gösterilmektedir. Bununla birlikte §ubat Devrimi dogrudan savagin bir sonucu olarak kabul edilmemektedir. Devrimin kaynagi, salt savag olmaktan ziyade uzun ve kapsamli bir sürecin, krizin sonucu olarak ele alinmaktadir. Ayrica §ubat Devrimi sadece (arlik rejimini ortadan kaldiran bir hadise olarak görülmemektedir. Bu anlamda §ubat Devrimi, Ekim Devrimine giden süreci baglatan bir hadise olarak yorumlanmaktadir.
(aligmanin Son bölümünde Bolgeviklerin öne gikigi, Gegici Hükümet, Kornilov'un darbe girigimi ve Ekim Devrimi konu edinilmigtir. Ekim Devrimi, Bolgeviklerin bagarisinin yani sira igteki politik durumun da bir neticesi olarak görülmektedir. Dolayisiyla eser, Bolgeviklerin iktidari ele gegirmelerini salt onlarin verdigi mücadelenin bir neticesi olarak degil, onlari iktidara tagiyan dolayli geligmelerle birlikte ele almaktadir.
(aligmanin dikkat geken bir özelligi (arlarin kigilikleri ve psikolojileri üzerinde durmasidir. Eger tarihin bir yönünün liderlerin kigilikleri ve psikolojilerinin getirdigi sonuglar oldugu dügünülürse, eser özellikle (ar II. Nikolay'in kigisel özelliklerinin konuya dähil edilmig olmasi bakimindan Ekim Devrimi'ne giden süreci tüm yönleriyle ele almigtir.
Eser, dogrudan Ekim Devrimi üzerine yogunlagmasiyla önemli bir kaynak olarak öne gikmaktadir. Bununla birlikte kullanmig oldugu sade dili akademik üslup ile birlegtirmesi, devrim sürecinin karmagik olaylarini insicami bozmadan sunmasiyla da dikkat gekmektedir.
