CC BY
16e-ISSN: 2687-3583 https://dergipark.org.tr/trad
TRAD - Türkiye Rusya Ara§tirmalari Dergisi Sayi: 3 (Yaz 2020)
TJORS - Turkish Journal of Russian Studies Issue: 3 (Summer 2020)
Kitap Inceleme / Book Review: Barbara Alpern Engel ve Janet Martin, Rusya Tarihi, ^ev. Feyyaz §ahin, istanbul, inkiläp Kitabevi, 2020, 176 s. ISBN: 978-975-10-3549-3.
Yazarlar / Authors ORCID ID
Meryem GÜNAYDIN 0000-0003-4077-3385
Makale Türü / Type of Article: Kitap incelemesi / Book Review Yayin Geli§ Tarihi / Submission Date: 28.05.2020 Yayina Kabul Tarihi / Acceptance Date: 05.06.2020 Yayin Tarihi / Date Published: 30.06.2020
Tarandigi Indeksler / Abstracting & Indexing
indeks ^ 'deal ..... «Ü9ÜÖ»
VS CVKERL i HINKA
@0@
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Yazar: Meryem GÜNAYDIN*
KiTAP iNCELEMESi: Barbara Alpern Engel ve Janet Martin, Rusya Tarihi, gev. Feyyaz §ahin, istanbul, inkilap Kitabevi, 2020, 176 s. ISBN: 978-975-103549-3.
"Rusya Tarihi", Sovyetler Birligi ve Rusya Federasyonu'nun kurulmasindan en az bin yil once, tarimla ugragan ve yerlegik bir topluluk olan Slav kabilelerinin, Fin ve Baltik komgularindan olan bir Nors savaggi grubunu derebeyleri olarak tanimasiyla baglar. Eser, Barbara Alpern Engel ve Janet Martin tarafindan, Rusya tarihini baglangicindan gunumuze kadar olan kismi kapsayacak gekilde kaleme alinmigtir. 2015 yilinda "Russia in World History" orijinal bagligi ile Oxford University Press tarafindan basilan bu kitabi, "Rusya Tarihi" adiyla ilk defa Ingilizce'den Turkge'ye geviren Feyyaz §ahin'dir.
Colorado Boulder Universitesi'nde profesor Mothers and Daughters: Women of the Intelligentsia in Nineteenth Centruy Russia (1983); Between the Fields and the City: Women, Work and Family in Russia (1994); Women in Russia: 1700-2000 (2004); Breaking the Ties that Bound: The Politics of Marital Strife in Late Imperial Russia (2011) gibi kitaplarin ve Rusya ile baglantili gok sayida makalenin yazari ve onemli eserlerin editorlerinden biridir. Janet Martin, Miami Universitesi Tarih Bolumu fahri profesoru olup Treasure of the Land of Darkness: the Fur Trade and its Significance for Medieval Russia (1986) ve Medieval Russia, 980-1584 (1995) adli kitaplar ile yine gok sayida makalenin yazaridir.
Kitabin "editorun onsozu" bolumunde yer alan gu ifadeler, sadece bu eser igin degil, tarih ile ilgili olan tum okumalar igin gegerli olan ilkeleri anlagilir bir dil ile ifade ederek kitabin yazilig amacini anlatmaktadir: Rusya'mn dunya tarihi igindeki yerini ve onemini konumlandirma gabasmm bir urunu olan bu eser, yerel ve kuresel ko§ullari anlayarak her §eyin -kulturel, ekonomik, politik, dini ve toplumsal- birbiri ile baglantili oldugu gergeginin bilinmesi ihtiyacindan yola gikilarak hazirlanmi§tir. Eserde, tarih anlayigini derinlegtirmek adina, siradan
* Doktora Ögrencisi, istanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Ara§tirmalari Anabilim Dali, E-mail: meryemkocer@gmail.com, ORCID ID: 0000-0003-4077-3385.
olan Barbara A. Engel,
insanlarin dahi bu eseri okurken dunyadaki olaylara daha genig bir yelpazeden bakabilmesini saglamak hedeflenmigtir. Eser onsoz, editorun onsozu, ana bolumler, kronoloji, notlar, ileri okumalar, web siteleri, tegekkur ve dizin baglikli bolumlerden olugur. Eserin 8 ana bolumu ise gunlardir:
■ Rusya'nin Olugumu Slavlar, Vikingler ve Bizans
■ Moskova'nin Olugumu ve Geligimi (1240-1462)
■ Moskova Geg Rurikler ve Erken Romanovlar (1452-1689)
■ Petro Devrimi (1689-1725)
■ Imparatorlugun Zaferi (1725-1855)
■ Reform ve Devrim (1855-1905)
■ Savaglar ve Devrimler (1905-1945)
■ Soguk Savag ve Komunizmin ^okugu (1945'ten Gunumuze)
Eserin "Rusya'nin Olugumu Slavlar, Vikingler ve Bizans" baglikli birinri
bolumunde Slav, Fin ve Baltik kabilelerinden olugan bir nufus, Iskandinav Viking soyundan gelen bir hanedanlik ve Bizans'tan alinmig resmi bir din ile Kiev Knezligi'nin olugumu uzerinde durulmugtur. Slav, Fin ve Baltik kabilelerinin hangi topraklarda yagadiklarina ve ugrag alanlarinin ne olduguna deginilerek bu ug toplulugun tamami ile Varegler'in kuzeydeki topraklarda kurulmug ilk kentsel yagam alani olan Eski Ladoga'da bir araya geldiklerinden ve daha sonra Rusya'yi olugturacaklarindan bahsedilmigtir. Tarihte hem Vareg hem de Rus olarak bilinen Vikingler'in, sekizinci yuzyilda bu ug topluluk arasindan gikmig olduklari, gemilerle doguya dogru ilerleyerek buralardaki topluluklarla ticari iligkilerini istikrarli hale getirdikleri, zamanla da savag beylerinin Kiev'e kadar tum Slav kabilelerini vergiye bagladigi anlatilmigtir. Rurik Hanedanligi devrinin baglamasi ve Vladimir'in soyundan devam eden bu hanedanlik uzerinden Kievan Rus federasyonunun nasil geligtigi ve hangi sebeplerden oturu dagildigi izah edilmigtir.
"Moskova'nin Olugumu ve Geligimi (1240-1462)" baglikli ikinci bolumde, steplerden yukselen Mogollara kargi Kipgaklarla birlikte hareket etmesine ragmen Rus prensliginin agir darbe almasindan; daha sonra Altinordu olarak anilacak olan devletin Kievan Rus federasyonunu maglup etmesinden bahsedilmigtir. Mogollarin, istemeden de olsa, Rus prensleri uzerinden, ileride Rusya'nin merkezi haline gelecek Moskova'nin ortaya gikig surecine olumlu katkisi, donemin siyasi ve ekonomik durumlari goz onunde bulundurularak verilmigtir. Moskova'nin megru bir gug olarak yukseliginin arkasindaki Ortodoks Kilisesinin manevi desteginden soz edilmigtir.
Eserin "Moskova Geg Rurikler ve Erken Romanovlar (1452-1689)" baglikli uguncu bolumunde daha gok Rus topraklarinin Avrupa kulturunun etkisine
girmesine neden olan birtakim geligmeler üzerinde durulmug; Rus knezliklerinin birlegerek Moskova olarak bilinen merkezi monargiyi yaratmalarina ve topraklarini zamanla genigletmelerine bagli olarak demografik yapidaki degigmeleri ele alinmigtir. Ayrica bu bölümde IV. ivan ile birlikte uzun süre devam eden savaglarin hangi alanlari ne ölgüde etkilediginden; IV. ivan'in ölümünü takiben yaganan karigiklik döneminde Michael Romanov'un yeni gar segilmesi ile baglayan Romanovlar devrinin XVIII. yüzyila kadar Rus topraklarinda tesis ettigi otoriteden, Batililagma yanlisi reformcular ile salt gelenekgiler arasindaki gerilimlerden bahsedilmigtir.
"Petro Devrimi (1689-1715)" bagligindan da anlagilacagi üzere eserin dördüncü bölümünde genel itibariyle ^ar Petro Rusya'sinda gergeklegen kökten degigiklikler ile Rusya'nin tarihi gidigatini kalici olarak degigtirecek dönügümlerden, Rusya tarihine damga vuran ilklerden söz edilmigtir. Özelde ise ^ar Petro'yu diger garlardan ayiran güglü iradesinden ve reformcu karakterinden bahsederken bir yandan da devletin bekasi igin attigi her adiminin tagiyicisi olan ama agir vergilerden ötürü beli bükülen toplumun hemen her kesiminden tepki gekmesi üzerinde durulmugtur.
Eserin "imparatorlugun Zaferi (1715-1855)" baglikli beginci bölümünde Rus imparatorlugu'nun Petro ve sonrasinda Avrupa tarihinin en güglü kadin hükümdari olan Büyük Katerina ile XVIII. yüzyilin sonunda gegitli halklara, kültürlere, dillere ve inanglara ev sahipligi yapacak kadar geniglemesi ele alinmigtir. Katerina'nin saltanati sirasinda Rusya'da yeni bir kültür hayatinin canlanmasindan, fakat gok gegmeden bu canli kültürü ayakta tutan köylü serflerin, haklari ihlal edilen insanlarin ve Batililagmanin etkisiyle gelen muhalefetin birlegmesiyle Rusya tarihindeki en büyük halk isyani olarak kayda gegen "Pugagov isyani"nin patlak vermesinden bahsedilmigtir. Katerina'dan sonra gelen hükümdarlarin Bati'dan esen degigim rüzgarlarina kargi dikkatli davranmalarina ve Napolyon kargisinda kazanilan zafer sayesinde Rusya'nin uluslararasi prestijinin artmasina ragmen Fransiz devrimi ile filizlenen fikirlerle kargilagan Rus halkinin, milliyet terimini sorgulamaya baglamasi anlatilmigtir.
Eserin "Reform ve Devrim (1815-1905)" baglikli altinci bölümünde, XIX. yüzyilin ikinci yarisinda serf isyanlarinin önemli ölgüde artmasindan ve serflik düzeni yüzünden kapitalist sanayilegme sürecine uyum saglamakta zorluk geken Rusya'nin igeriden yenilenme ile kendi yenigagini baglatmasindan bahsedilmigtir. Bu anlamda basinda kismen özgürlegme, üniversite sayilarinin artmasi, kadin sorunu ile cinsiyetgi fikirlerin gündeme gelmesi, sinirli ve gartli da olsa serflere özgürlük haklari verilmesi, ekonomik
ve kültürel ihtiyaçlarin seçimle baga gelen zemstovlar araciligiyla kargilanmasi, otokrasinin devami koguluyla hukukun egemenliginin taninmasi gibi reformlar belki de Petro'dan sonra atilan en köklü adimlar olarak siralanmigtir. Fakat Çar'in bir süre sonra devrimci hareketler ile örgütlenen halkin isteklerini göz ardi ederek ve Bati'nin etkilerini yok sayarak tüm reformlari elinin tersiyle itmesinden ve imparatorluk topraklarinda Rus olmayanlara yönelik bir "Ruslagtirma" politikasi uygulamaya baglamasindan bahsedilmigtir. Diger yanda Rusya'nin küresel sahnede rekabetçi gücünü ortaya çikaran yeni milliyetçi vizyonlarin neler olduguna da deginilmigtir. Son olarak bu bölümde, gikâyetlerini hükümdara duyurabilmek için igçiler ve igçi ailelerinin baglattigi barigçil bir yürüyügün nasil "Kanli Pazar"a dönügtügünden, olayin hemen akabinde her kesimin katildigi devrim direnig dalgasinin 1905 Ekim'inde nasil zirve noktasina ulagtigindan ve bu devrimin ne gibi neticeleri beraberinde getirdiginden bahsedilmigtir.
"Savaglar ve Devrimler (1905-1945)" baglikli yedinci bölümde, Çarlik rejiminin yikilip dünya tarihinin ilk sosyalist toplumunu kurmaya yönelik çabalariyla Marksist bir örgüt olan Bolgevik Partisi'nin kurulmasindan, Vladimir Lenin ve sonrasinda iktidari ele geçiren Josef Stalin dönemlerinde yagananlardan ve Rusya tarihi için önemli olan diger bazi kirilma noktalarindan bahsedilmigtir. Eserin bu bölümünde özellikle iki ismin yönetiminde uygulanan yogun, akil almaz ve bir o kadar da korku uyandiran devlet kontrolünün boyutlari can alici örneklerle anlatilmaya çaligilmigtir. Tüm bu olumsuzluklara, savaglarda yaganan kayiplara ve rejime olan kizginliga ragmen özellikle II. Dünya Savagi'nda Almanlarin püskürtülmesi gibi birlikte bagarilan olaylarin Sovyet yurttaglarina yeni bir birlik ve amaç duygusunu, direnme cesaretini verdigi ve nihayetinde onlarda bir ulus bilinci olugturdugu vurgulanmigtir.
Eserin "Soguk Savag ve Komünizmin Çökügü (1945'ten Günümüze)" baglikli sekizinci ve son bölümünde Almanya kargisinda kazanilan zaferin Sovyetler Birligi'ni bir süper güce dönügtürmesinden, topraklarinin hiç olmadigi kadar geniglemesinden, fakat bu bagarilarin arkasinda halkinin zafer için ödedigi agir bedelin yine de bu birligin zayiflamasina engel olamadigindan bahsedilmigtir. Bununla birlikte II. Dünya Savagi'ndan sonra Birlegik Devletler (ABD) ile Sovyetler Birligi arasinda patlak veren "Soguk Savag" sirasindaki silahlanma yarigindan baglayarak küresel mücadeleye, Kore Savagi'na, Rus milliyetçiligine; Nikita Krugçev, Leonid Brejnev ve Mihail Gorbaçov dönemleri ve bu dönemlerdeki faaliyetlere deginilmigtir. Siyasi reformlar ve politikalarin federalizm egliginde ulusal kimlikleri tegvik etmesinin ardindan Sovyetler Birligi'nden kopuglarin baglamasindan ve
bunun da Sovyetlerin gökügünü hazirlamasindan bahsedilmigtir. Son olarak 1991 yilinda iktidara gelen Vladimir Putin ve onun agirlikli olarak Rus milliyetgiligini vurgulayan politikalarina yer verilmigtir.
Sonug olarak eser, Rusya tarihine damga vuran kigi ve olaylari merkeze alarak sekiz bölüm geklinde tasarlanmig ve her bölümün kaynakgasi, kitabin sonundaki kronolojiden sonra "notlar" bagligi altinda verilmigtir. Dipnotlarin kitabin arkasinda verilmesi, agip bakmayi zorlagtirsa da daha akici bir okumayi temin ettigi de ortadadir. Kitabin sonunda dönemlere ayrilarak verilen bir "ileri okumalar" listesi de bu alani merak edenler igin oldukga faydali olacaktir. Kaynakgadan sonra yer verilen ve igerikleri de birer ikiger cümle ile agiklanan "web sitesi" adreslerinin, yine Rusya tarihi ile ilgili aragtirma yapmak isteyenlere güncel bilgi sunacagi agiktir. Tarihi isimleri, yer adlarini, önemli olaylari ve tarihleri ihtiva eden "dizin" kisminin da kitap igindeki aramayi büyük oranda kolaylagtirdigi söylenebilir.
Genel olarak kitabin gevirisinde herhangi bir sorun göze batmamaktadir. Ancak orijinal adi Russia in World History olan eserin Türkge'ye Rusya Tarihi olarak gevrilmesi galigmanin, Rusya tarihini Avrupa ve Dünya tarihi igerisindeki konumlandirma gabasini tam anlamiyla verememektedir.
Kitap, Rusya'da yagamig olan halklarin sert gevresel kogullardaki zorluklara gögüs gererek hayatta kalma mücadelelerini, toplumsal ve politik örgütlenme süreglerini, topraklarini genigletme veya savunma girigimlerini, iggal ve siyasi göküg dönemlerinden sonra güglerini geri kazanip yeniden yapilanma gabalarini aktarmaktadir. Genel olarak eserde, Rusya'nin hangi bölgeleri kapsadigina, Rus kelimesinin hangi topluluklari igine aldigina, Rusya'nin zamanla gok etnili bir devletten nasil istikrarli bir siyasi oluguma dönügtügüne, dünya tarihindeki yerine ve önemine deginilmigtir.
Kitabin bazi bölümlerinde, dönemle alakali olarak kimi zaman önemli yazar ve gairlerden kimi zaman devlet büyüklerinden ve din adamlarindan kimi zaman da iginde bulundugu durumu izah etmek üzere halktan kimselerin gara hitaben kaleme almig olduklari dilekgelerden kügük alintilarin serpigtirildigi görülmektedir. Bu alintilarla anlatimin daha garpici ve dikkat gekici hale getirildigi, kitabin sikici olmaktan kurtarilip adeta roman havasinda bir okuma keyfi sundugu söylenebilir. Ayrica kitapta gegitli galeri ve argivlerden alinan fotograf, afig, brogür, harita vb. görsellerden yararlanilmigtir. Bu görseller sayesinde dönemlerin mimari yapisi, sinirlari, toplumsal degigimleri, gehirlerin bagkalagimi ve liderlerin portreleri gok daha canli hale gelmektedir. Anlatimi zenginlegtiren bu detaylar ile eser, Rusya tarihini merak eden okuyucular igin ilk etapta bagvurulacak keyifli ve verimli bir kaynak niteligindedir.
