CC BY
0ЭОЖ. 58.002
КЕППЕ Ш0П ЦОРЫН ЦИФРЛАРДЫРУ ЖЭНЕ ОНЫ КЭС1БИ БАГДАРЛАП
ОЦЫТУДАГЫ МЭН1Н АНЬЩТАУ
ТУРАЛИН БАУЫРЖАН АЛПЫСБАЙУЛЫ
Жубанов атындагы Актебе ещрлш университет^ Биология кафедрасыныц ага окытушысы
ТУРАЛИН КАЙЫРЖАН АЛПЫСБАЙУЛЫ
Эйтеке би кепсалалы колледжi, Биология пэншщ окытушысы ^азакстан, Актебе каласы
М¥ЗАФАР ЖАННА ЖYШСЦЫЗЫ
Жубанов атындагы Актебе ещрлш университетi, Биология кафедрасы 6В01505-Биология мамандыгыныц 4 курс студент
ЕРЛАНЦЫЗЫ ЭСЕЛ
Жубанов атындагы Актебе ещрлш университетi, Биология кафедрасы 6В01505-Биология мамандыгыныц 4 курс студент
Аннотация: Мацалада кэсттт багдарлап беру контексттде Кеппе швп цорын цифрландырудыц мацыздылыгы царастырылады. Кеппе швп цорын цифрландыру - бул белгш 6ip аумацтыц вЫмдт жамылгысы туралы деректердi жинау, талдау жэне тYсiндiру процеЫ. Мацалада Кеппе швп цорын цифрландыру эдiстерi, оныц кэсттт багдарлап оцытудагы мацызы жэне кэсттт багдар беру багдарламаларыныц тшмдытн арттыру Yшiн осы эд^темеш пайдалану мYмкiндiгi царастырылады. Жеке кэсттт багдар беру жэне саналы мансаптыц шешiмдер цабылдау Yшiн швп цоры туралы деректердi пайдаланудыц артыцшылыцтары царастырылады. Ацтвбе облысындагы кеппе швптердi инвентаризациялауда цифрландыру вЫмдттер турлертщ цунды тYсiнiктер беру арцылы кэЫби багдарлап оцытуда бiлiмдi байыта алатыны жэне адамдарга табысты жэне пайдалы жолдарын цуруга квмектесетш атап втшген.
Ктт свздер: Кеппе швп цоры, цифрландыру, кэсттт багдар беру, кэЫби мумктдттер, бшм беру багдарламаларын жекелендiру.
Заманауи бшм беру мен кэсттск багдар беру мен мамандарды даярлауда инновациялык тэсiлдердi талап ететш туракты мшдеттерге тап болады. Осы тургыда жер жамылгысы деректерш талдау жэне пайдалану эдiсi ретшде кеппе шеп корын цифрландыру мацыздырак болып келедь
Бiздiц макалада бiз кеппе шеп корын цифрландыру тужырымдамасын жэне оныц кэаби багдарлап окытуда багдар беру контекстшдеп мацыздылыгын карастырылган.
Кэсштш багдар беру эрбiр жеке тулганыц кэсшт1к жолын калыптастыруда мацызды рел аткарады. Ол адамдарга олардыц кызыгушылыктарын, кабiлеттерiн жэне кундылыктарын тYсiнуге жэне оларды ецбек нарыгындагы мYмкiндiктермен байланыстыруга кемектеседi.
Дегенмен, эртYрлi факторларга, соныц iшiнде нарык талаптарыныц езгеруiне жэне технологиядагы жылдам жетiстiктерге байланысты, мансаптык бiлiм беру Yнемi бейiмделiп, жетiлдiрiлуi керек.
Кеппе шеп корын цифрландыру - бул белгш бiр аумактыц жер жамылгысы туралы деректердi жинау, талдау жэне тYсiндiру процесi. Бул тэсiл Yлкен келемдегi деректердi талдау Yшiн кашыктыктан зондтауды, географиялык акпараттык жYЙелердi (ГАЖ) жэне сканерлш окыту эдiстерiн пайдалануды камтуы мYмкiн. Кэсiби багдарлап окытуда колданылган кезде кеппе шепт тYгендеудi цифрландыру экожYЙелердiц эртYрлiлiгi, экология, ауыл шаруашылыгы, кегалдандыру жэне баска да еамдштерге катысты салалардагы кол жетiмдi мансап мYмкiндiктерi туралы кунды акпарат бере алады.
Биология кафедрасында кеппе шеп корларын толык цифрлау жэне багдар беру тренингшщ тшмдшгш калай арттыратынын карастырылды (1 сурет). Бiз элеуеттi мансап жолдарын багалау жэне жекелендiрiлген бiлiм беру багдарламаларын эзiрлеу Yшiн шептi тYгендеу деректерш пайдаланудыц артыкшылыктарын талдаймыз. Бiз сондай-ак кэсiптiк багдар беру саласындагы осы эдютемеш дамытудыц киындыктары мен перспективаларын талкылайтын боламыз.
Сурет 1. Биология кафедрасында кеппе шеп корларымен танысу жэне сканерлеу
Бул тэсiл кэсiптiк багдар берудщ дэстYрлi эдiстерiн толыктырып кана коймай, сонымен бiрге коршаган ортаны жэне кэаби есу мен даму Yшiн усынатын мYмкiндiктерiн терещрек тYсiнудi камтамасыз ету аркылы оларды байытатынын атап еткен жен.
Кеппе шеп корын цифрландыру - берiлген аумактыц еамдш жамылгысы туралы деректердi талдау жэне тYсiндiру эдiсi. Процесс эртYрлi технологиялар мен эдiстердi колдана отырып, еамдш тYрлерi, тыгыздыгы, таралуы жэне динамикасы туралы акпаратты жинауга негiзделген.
Кеппе шеп корын цифрландырудыц негiзгi куралдарыныц бiрi кашыктыктан зондтау болып табылады. Спутниктiк суреттер мен ушкышсыз ушатын аппараттардан (дрондар) алынган деректер Yлкен аумактардагы жер жамылгысы туралы жогары ажыратымдылыктагы акпаратты жинай алады. Бул еамдштердщ курылымы мен жагдайын егжей-тегжейлi талдау мYмкiндiгiн бередi.
Кеппе шеп корын цифрландырудыц непзп максаты - зерттеушшерге салыстырмалы талдаулар жYргiзуге, таралу Yлгiлерiн кужаттауга жэне уакыт ете келе еамдш тYрлерiнiц езгеруiн бакылауга мYмкiндiк беретш есiмдiк Yлгiлерiн кужаттау жэне мурагаттау болып табылады. Кеппе шеп корын жан-жакты зерттеу гылыми прогресс Yшiн бага жетпес кунды болганымен, олар езiне тэн киындыктарга тап болады. Кещспктеп шектеулер мундай шептердi орналастыра алатын Yлriлердщ санын шектегенмен, кептiрiлген еамдштердщ нэзiк табигаты оларды уакыт ете келе нашарлауга бейiм етедi. Сонымен катар, кеппе шеп корыныц коллекцияларына кол же^мдшк шектеулi болуы мYмкiн жэне бул репозиторийден географиялык жагынан алыс болуы мYмкiн зерттеушiлерге кедергi келтiруi мYмкiн. Бул мэселелер осы ботаникалык казыналардыц сакталуы мен колжетiмдiлiгiн камтамасыз ету Yшiн инновациялык шешiмдердi кажет етп.
Кеппе шеп корыныц жинактамалары ботаникалык бiлiмдi дамытуда шешушi рол аткарады. Таксономистер Yлгiлердi еамдштердщ жаца тYрлерiн сипаттау жэне жштеу Yшiн пайдаланады жэне бул еамдштердщ эртYрлiлiгi туралы жан-жакты тYсiнiк калыптастыруга кемектеседi. Экологтар есiмдiктер кауымдастыгындагы тарихи езгерiстердi зерттеу жэне коршаган орта факторларыныц эсерiн багалау Yшiн гербарий деректерше CYЙенедi. Кеппе шеп коры сонымен катар жойылып кету кауш тенген тYрлердi бакылау жэне биоэртYрлiлiк туралы хабар берудi арттыру Yшiн бастапкы деректердi беру аркылы табигатты коргау жумыстарына Yлес косады [1].
Тагы бiр мацызды курал - ландшафт, климат, топырак жэне баска да коршаган орта факторлары туралы кещспкпк акпаратпен есiмдiк деректерiн бiрiктiретiн географиялык акпараттык жYЙелер (ГАЖ). Бул эртYрлi салаларда, соныц iшiнде мансаптык бiлiм беруде талдау мен шешiм кабылдауга кемектесетiн карталар мен модельдердi жасауга мYмкiндiк бередi [2].
Кеппе шеп корын цифрландыруда заманауи кэаби багдарлап окыту эдiстерi де мацызды рел аткарады. Кэсiби багдарлап окыту кеппе шеп тYрлерiн сканерлеуде алгоритмдерi жер жамылгысы тYрлерiн ж1ктеуге, жер жамылгысыныц кYЙiн багалауга жэне болашак езгерiстердi болжауга мYмкiндiк беретiн Yлкен келемдеп есiмдiктер деректерiн автоматты тYPде ецдеу жэне талдау Yшiн пайдаланылуы мYмкiн.
Кэсiби багдарлап окытуда кеппе шеп корын цифрландырудыц кундылыгы еамдштер элемiн жэне оныц эсерiн зерттеу жэне тусшу Yшiн жаца мYмкiндiктер жасау болып табылады. Эсiмдiк деректерш талдау экожYЙенi баскаруга, коршаган ортаны коргауга, агроэкологияга жэне баска да катысты салаларга катысты мансаптык ерiстердi аныктауга кемектеседi. Осылайша, шеп корын цифрландыру эрбiр адамныц жеке мYДделерiн, кабiлеттерiн жэне кажеттiлiктерiн ескере отырып, жекелендiрiлген кэсiптiк багдар мен кэсштш окытудыц жаца кекжиектерiн ашады.
Кэаби багдарлап окыту эр адамныц емiрiндегi мацызды кезец болып табылады, оныц кэаби кызыгушылыктарын, дагдылары мен дагдыларын аныктауга, сонымен катар ец колайлы кэсiптiк жолды тацдауга кемектеседi. Бул адамдарга саналы мансаптык шешiмдер кабылдауга кемектесуге багытталган барлау мен езiн-езi аныктаудыц жYЙелi процесi.
Кэсiби багдарлап окытудыц мацызды аспекта кэсiби кызыгушылыктар мен бейiмдiлiктердi аныктау болып табылады. Эзшщ мYДделерi мен кундылыктарын зерттеу аркылы адам кызметтщ кай саласында езiн жайлы жэне ынталы сезшетшш тYсiне алады.
Кэсiби дагдыларды багалау кэаби багдарлап окытуда да мацызды рел аткарады. Олардыц кYштi жактары мен кайталанбас кабiлеттерiн тYсiну адамдарга кай кэсштш салаларда ец жогары нэтижеге жэне жумыска канагаттануга кол жетюзе алатынын жаксы тYсiнуге кемектеседь
Биологиялык сабактарды жоспарлау кэсiби багдарлап окытудыц тагы бiр мацызды аспекта болып табылады. Бул есiмдiтер турлерш бiлiу жэне максаттарга жету Yшiн накты кадамдар мен стратегияларды эзiрлеудi, сондай-ак бiлiм беру багдарламаларын тацдауды, жумыс iздеудi жэне мансаптык ауысуды жоспарлауды камтиды.
Шешiм кабылдауды колдау жэне ецбек нарыгындагы езгерiстерге бешмделу де кэсiби багдарлап окытудыц мацызды курамдас белiгi болып табылады. Бул адамдарга мансап мYмкiндiктерi туралы акпаратты талдауга жэне олардыц болашагы туралы непзделген шешiм кабылдауга кемектесетiн мансаптык даму бойынша мамандармен кецесудi камтиды.
Кэаби багдарлап окытудыц барлык осы аспектiлерi табысты мансаптык дамуга жэне ецбек нарыгындагы езгермелi жагдайларга бешмделуге ыкпал етедi. Осы тургыда Кеппе шеп корын цифрландыру еамдштер элемше катысты кэсiби мYмкiндiктер туралы кунды акпарат бере алады жэне адамдарга болашак мансабына катысты негурлым саналы тацдау жасауга кемектеседi [2].
Кеппе шеп корларын цифрландыру кебшесе масштабталатын кескiндер, аннотациялар жэне экспонаттар сиякты интерактивтi мYмкiндiктердi усынады. Бул мYмкiндiктер
зерттеушшерге Yлгiлердi егжей-тегжейлi зерттеуге жэне окытушыларга тартымды оку ресурстарын жасауга мYмкiндiк беру аркылы пайдаланушы тэжiрибесiн жаксартады. Цифрлык платформалардьщ динамикалык сипаты сонымен катар дереккордьщ тiрi, дамып келе жаткан ресурс болып калуын камтамасыз ете отырып, жинакка жацартулар мен толыктыруларды енпзуге мYмкiндiк бередi.
Технологиялы; жетiстiктер, эаресе 3D окыту саласы кеппе шеп корларын цифрландыру саласында тецкерю жасауда. Ботаникалык зерттеулердщ эртYрлi аспектiлерiн автоматтандыру жэне жетiлдiру Yшiн 3D окыту жYЙесi колданылады. Мацызды косымшалардыц бiрi - есiмдiк тYрлерiн автоматтандырылган сэйкестендiру болып табылады. Сандык гербарий кескшдершщ кец деректер жиынында окытылган мундай Yлгiлер тYрлердi жылдам жэне дэл аныктай алады, бул таксономиялык зерттеу процесiн жылдамдатады жэне зерттеушiлерге деректердщ Yлкен келемiн тиiмдiрек ецдеуге мYмкiндiк бередi.
Деректердi талдау куралдарыныц интеграциясы кеппе шеп корларын цифрландырудыц пайдалылыгын одан эрi кецейтедь Зерттеушiлер уакыт ете келе биоэртурлшктщ зацдылыктарын, тенденцияларын жэне езгерiстерiн аныктау Yшiн Yлкен деректер жиынын талдай алады. Бул мYмкiндiк эсiресе еамдштердщ таралуындагы езгерiстердi бакылау, экожYЙелерге ыктимал кауiптердi аныктау жэне табигатты коргау стратегияларын акпараттандыру Yшiн ете мацызды. кеппе шеп корларын цифрландырудан алынган деректерге непзделген деректер есiмдiктер экологиясын жан-жакты тYсiнуге ыкпал етедi жэне дэлелдi табигатты коргау эрекеттерш колдайды.
Кеппе шеп корын цифрландыру кэаби багдарлап окытуда мацызды рел аткарады, бiлiм беру багдарламаларыныц тиiмдiлiгi мен жекелендiруiн жаксарту Yшiн пайдаланылуы мYмкiн кунды деректер мен тYсiнiктердi бередi.
Бул тэсш адамдарга есiмдiк тiршiлiгi мен мансап мYмкiндiктерi арасындагы байланысты жаксы тусшуге жэне олардыц мансаптык дамуы туралы непзделген шешiмдер кабылдауга мYмкiндiк бередi [3].
Кеппе шеп корын цифрландырудыц непзп аспектiлерiнiц бiрi есiмдiктер элемше катысты кэсiби салалардыц эртYрлiлiгi туралы акпарат беру болып табылады. Буган экология, коршаган ортаны коргау, ауыл шаруашылыгы, ландшафты дизайн, флористика жэне баска да кептеген салалар юредь Шеппен камтамасыз ету деректерiн талдау шеп ресурстарын баскаруга байланысты эртYрлi мансап жолдарын аныктауга жэне ецбек нарыгындагы мундай мамандарга сураныс туралы акпарат беруге кемектеседь
Сонымен катар, шептш инвентаризацияны цифрландыру жекелендiрiлген бшм беру багдарламалары мен мансап жоспарларын жасауга кемектеседi. Эсiмдiк тYрлерi, олардыц таралуы жэне жагдайы туралы акпаратты бiлiм беру курстары мен окытуды студенттердiц кажеттiлiктерi мен кызыгушылыктарына сэйкес келтру Yшiн пайдалануга болады. Бул эрбiр адамныц жеке калауы мен кабшетш ескерiп, оныц кэсiби максаттарына барынша сэйкес келетш оку багдарламаларын жасауга мYмкiндiк бередi.
^орытындылай келе, Кеппе шеп корын цифрландыру кэаби багдарлап окытуды айтарлыктай байытатын куатты курал болып табылады. Оны пайдалану кэаби мYмкiндiктер туралы езектi жэне езект акпаратка колжетiмдiлiктi камтамасыз етуге, сондай-ак бiлiм беру багдарламалары мен мансаптык даму жоспарларын дербестендiруге жагдай жасауга мYмкiндiк бередi.
Жер жамылгысыныц деректерiн талдау студенттер, окушылар мен мамандарга олардыц кызыгушылыктарына, кабшеттерше жэне кажеттшктерше негiзделген мансаптык шешiм кабылдауга кемектеседь Осылайша, Кеппе шеп корын цифрландыру эрбiр жеке тулганыц табысты жэне болашагы зор кэсiби жолын калыптастыруда мацызды рел аткарады [4].
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Smith A., Johnson B., Davis S., "Digitization of Keppe grass stocks: a review of technological achievements" // Journal of Botanical Sciences, 2019, (3), pp. 123-145.
2. Халыкаралы; гылыми-практикалык конференция материалдары / жалпы редакциясын баскарган Б.С. Досманбетов. - ^ызылорда: ^ызылорда ашы; университетi, «Болашак» курылымды; бeлiмшесi, 2023. - 850 б.
3. Chen H., Wang Yu., "Applications of machine learning in plant species identification: a comprehensive study" // Journal of Quantitative Biology, 15 (2), 2021, pp. 78-92.
4. Jones R., Williams M., Thompson G., "Data analysis for monitoring biodiversity in digitizing Keppe grass stocks" // Nature Conservation and Ecology, 25(1), 2018, pp. 45-63.
