Научная статья на тему 'КАРТОШКА УРУҒЧИЛИГИДА ЯНГИ ЙЎНАЛИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

КАРТОШКА УРУҒЧИЛИГИДА ЯНГИ ЙЎНАЛИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

20
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Картошка / генератив уруғлар / вируслар / намуналар / маҳсулдорлик / ҳосилдорлик / репродукция / уруғлик материал ва бошқ

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — И. Т. Эргашев, Б. М. Эшонкулов

Картошкани генератив уруғлари орқали етиштиришнинг кўпгина афзалликлари бор. Майдон бирлигидан гектарига сарфланадиган 3.0-3.5 т. уруғлик туганаклар тежалади, вирус ва микоплазма касалликлари авлодга берилмаганлиги учун соғлом дастлабки материал яратиш мумкин.Тадқиқотларнинг кўрсатишича, уруғ кўчатлар яққол ҳолдаги вирус касалликлари белгиларини намоѐн қилмаслиги, яширин ҳолдаги зарарланиш бор-йўғи 1,2 –2,3% ўсимликларда вируслар учраши аниқланди. Бу усулда олинган олинган туганак биринчи ва иккинчи туганак репродукцияларидан уруғлик мақсадларда фойдаланиш мумкин. Иккинчи репродукция ҳосили эса хўраки мақсадларда фойдаланиш мақсадга мувофиқ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАРТОШКА УРУҒЧИЛИГИДА ЯНГИ ЙЎНАЛИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

КАРТОШКА УРУГЧИЛИГИДА ЯНГИ ЙУНАЛИШНИНГ

ИСТЩБОЛЛАРИ

И. Т. Эргашев

Самарканд ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети, "Усимликшунослик ва ем-хашак етиштириш" кафедраси

профессори, кх.ф.д.

Б. М. Эшонкулов

ТошДАУ Самарканд филиали, Илмий ишлар ва инновациялар буйича директор

уринбосари, кх.ф.д., доцент

АННОТАЦИЯ

Картошкани генератив уруглари оркали етиштиришнинг купгина афзалликлари бор. Майдон бирлигидан гектарига сарфланадиган 3.0-3.5 т. уруглик туганаклар тежалади, вирус ва микоплазма касалликлари авлодга берилмаганлиги учун соглом дастлабки материал яратиш мумкин.Тадкикотларнинг курсатишича, уруг кучатлар яккол холдаги вирус касалликлари белгиларини намоён килмаслиги, яширин холдаги зарарланиш бор-йуги 1,2 -2,3% усимликларда вируслар учраши аникланди. Бу усулда олинган олинган туганак биринчи ва иккинчи туганак репродукцияларидан уруглик максадларда фойдаланиш мумкин. Иккинчи репродукция хосили эса хураки максадларда фойдаланиш максадга мувофик.

Калит сузлар. Картошка, генератив уруглар, вируслар, намуналар, махсулдорлик, хосилдорлик, репродукция, уруглик материал ва бошк.

Кириш. ^ишлок хужалик экинлари орасида майдон бирлигига сарфланадиган уруглик микдори буйича (гектарига 3,0 - 3,5 т.) картошка энг юкори уринда туради. Бу эса махсулот етиштириш учун килинадиган харажатларнинг 50 -60% и демакдир. Шунинг учун хам уруглик учун килинадиган харажатларнинг камайиши хисобига етиштириладиган махсулот таннархининг пасайтирилишига каратилган тадбирлар соханинг долзарб масалаларидан биридир[1].

Дунёнинг Хитой, Х,индистон каби давлатларида бу муаммо экинни етиштиришнинг бошка усули - генератив уругларидан етиштириш оркали хал этилмокда. Генератив

October 5-6

422

уругларидан етиштирилганда гектарига бор - йуги уртача 60 г. уруг сарфланади (1000 та уруг массаси уртача 0,5 грамм) [2], тежалган уруглик туганакларни озик - овкат учун ишлатиш хамда харажатларни кескин камайтириш имконини беради [3].

Купгина авторлар картошка ботаник уругидан етиштирилганда вируслар авлодига берилмаслигини таъкидлайдилар Шунинг учун картошканинг генератив уруглари оркали купгина касалликлар, жумладан вирус касалликлари кейинги авлодларга берилмайди [4]. Бу эса, картошканинг вируссиз асосдаги уругчилиги учун дастлабки материал яратишнинг самарали усули булиб хизмат килиши мумкинлигидан далолат беради. Бундай усулнинг самарадорлиги унинг учун мос навлар, дурагайлар, дурагай популяцияларнинг тугри танланиши ва яратилиши, хамда муайян тупрок - иклим шароитлари хамда экиннинг биологик хусусиятларини хисобга олган холда ишлаб чикилган етиштириш технологиясининг яратилиши хамда ишлаб чикаришга жорий этилганлигига богли; [2].

Материал ва услублар. Тажрибалар Узбекистон сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институтининг Самарканд тажриба станцияси далаларида 4 кайтарикликда олиб борилди. Делянкалар майдони 28 м2. Тадкикотлар объекти булиб картошканинг Дева ва Триумф намуналарининг генератив уруглари хизмат килди. Тадкикотлар жараёнида навлар ва намуналарнинг усиш ва ривожланиши давомида фенологик кузатишлар ва биометрик улчовлар НИИКХ услубида , усимликларни вирус касалликлари билан касалланиши визуал усулда, айрим вируслар аникланади. усимликларнинг X, S, M ва Y вируслар билан зарарланиши уларнинг вегетацияси давомида 2 марта (шоналаш ва гуллаш даврида) серологик тахлилларга (Методические указания по диагностике вирусных и микоплазменных болезней. М., 1977) асосланиб олиб борилди. Тадкикотлардан олинган натижалар STATA программаси ва Б.А.Доспехов (1979) буйича статистик ишланди.

Натижалар ва уларнинг та^лили. Тажриба натижаларидан маълум булишича, урганилган хар иккита дурагай популяцияларида хам уруг кучатлар яккол холдаги вирус касалликлари белгиларини намоён килмади. Яширин холда 1,2 -2,3% усимликларда вируслар топилди. Энг юкори хосил биринчи туганак репродукцияларидан олинди. Репродукцияларнинг ошиб бориши билан ундаги вирусларнинг концентрациялари хам ошиб борди. Шуни хам таъкидлаш керакки, Триумф

October 5-6

423

дурагай популяцияси, Дева популяцияси усимликларга нисбатан вируслар билан камрок касалланиши аникланди. Масалан, Триумф дурагай популяциясида касалланиш асосан М ва У вируслари хисобига булган булса, Дева намунасида эса эса S ва Y вируслари ташкил килди. Стандарт сифатида олинган Сантэ навида бу курсаткичлар анча юкори булиб, I репродукция усимликларининг яширин холда вируслар билан касалланиши 24,3 % ни ташкил этди. Инфекция таркибида асосан энтомопатоген вируслар борлиги аникланди. Усимликлар махсулдорлиги уларнинг генетик келиб чикишига богликлиги исботланди (1 жадвал).

1- жадвал

Картошка дурагай популяцияларининг вируслар билан касалланиши ва __махсулдорлиги.___

Дурагай популяциялар Вируслар билан зарарланиш даражаси, % Жумладан вируслар Махсулдорлик г/туп Туганакларнинг уртача вазни, гр

яккол шаклда яширин шаклда X S M Y

Триумф

Кучатларда 0 1,2 - - 0,3 0,9 530,7 42,8

I - туганак репродукция 0 2,0 - - 0,7 1,3 900,0 60,0

2- туганак репродукция 4,0 8,5 0,7 1,4 2,3 4,1 846,4 51,7

Дева

Кучатларда 0 2,3 - 1,1 - 1,2 477,0 45,9

I - туганак репродукция 3,0 7,2 0,7 2,3 0,6 3,6 888,0 55,5

2- туганак репродукция 7,1 11,0 0,9 3,0 1,3 5,8 826,0 50,6

Туганакла ри билан етиштирилган Сантэ (st)

Суперэлита 2,1 8,0 0,7 1,7 1,0 4,6 830,2 91,3

Элита 5,2 17,6 1,7 4,2 2,6 9,1 725,0 80,6

I - туганак репродукция 10,7 24,3 2,5 5,1 3,5 13,2 648,0 75,4

Тадкикотларда, биринчи йил кучатлардан етиштирилганлиги сабабли дурагай популяцияларининг махсулдорлиги бироз пастрок (477,0 - 530,7 грамм/ туп) натижа олинди. Энг юкори хосил уларнинг биринчи туганак репродукциялардан олинди, иккинчи туганак

October 5-6

424

репродукциясидан бошлаб урганилган картошка дурагай популяцияларининг хосилдорлиги пасайиб боради. Бунинг сабаби туганакларнинг генетик келиб чикиши буйича хар хиллиги ва усимликларнинг вирус касалликлари билан зарарланишининг ошиб бориши билан боглик. Иккинчи туганак репродукцияларида эса яккол формада хам, яширин холда хам вирус инфекциялари ошганлиги кузатилди.

2-жадвал

Ботаник уруFларидан етиштирилган усимликлар ва уларнинг туганак репродукцияларининг х,осилдорлиги

Дурагай Х,осилдорлик , т/га

№ популя- кучат 1 -туганак 2-туганак 3-туганак

циялар репродукцияси репродукцияси репродукцияси

1 Триумф 15.5 22.6 19.8 10.8

2 Дева 17.8 26.2 21.5 11.9

3 Сантэ (St) Суперсупер элита, 26.6 Супер элита 24.3 Элита 22.8 1-репродукция 19.6

Олинган натижалардан шуни хулоса килиш мумкинки, картошка устиришда тугри танланган дурагай популяцияларини генератив уругларидан етиштириб картошка вируссиз асосдаги уругчилиги учун дастлабки материал яратишнинг самарали усули сифатида фойдаланиш мумкин.

Хулосалар. Картошкани генератив уругларидан етиштириб олинган туганак биринчи ва иккинчи туганак репродукцияларидан уруглик максадларда фойдаланиш мумкин. Иккинчи репродукция хосили эса хураки максадларда фойдаланиш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Эргашев, И., Безвирусное семеноводство картофеля. Т., Фан, 2007.

2. Normurodov, D., B. Eshonkulov, and F. Oblokulov, Agrobiological basis of virusfree potato seed industry. Вестник Мичуринского государственного аграрного университета №, 2018. 4: p. 201837.

3. Eshonkulov, B.M., et al., Generative reproduction of potatoes in Uzbekistan. Europaische Fachhochschule, 2015(5): p. 95-98.

4. Ergashev, I., D. Normurodov, and B. Eshonkulov, Scientific basis of virus-free seed potato. 2017, Tashkent.

October 5-6

425

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.