Научная статья на тему 'ЭРТАГИ КАРТОШКА ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЭКИШ СХЕМАСИНИ ТАЪСИРИ'

ЭРТАГИ КАРТОШКА ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЭКИШ СХЕМАСИНИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
531
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уруғлик / ундириш / ўсимлик / экиш схемаси / озиқланиш майдони / касалликлар / ҳосил. / seed / yield / plant / planting scheme / feeding area / diseases / yield.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — О. Қодирхўжаев, Д. М. Якубова, Ш. Хотамов

Мақолада картошкани озиқ-овқат сифатида катта аҳамиятга эга эканлиги баён этилган. Картошкани Кондор навини эрта баҳорда турли схемаларда экиш уни ўсиши, ривожланиши ҳамда турли хилдаги айниш касалликлари билан турлича зарарланиши ёритилган. Шунингдек, экиш схемаси уни ҳосилдорлиги ва ҳосил сифатига таъсир этиши ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — О. Қодирхўжаев, Д. М. Якубова, Ш. Хотамов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFECT OF SOWING SCHEME ON THE GROWTH, DEVELOPMENT AND YIELD OF TOMORROW POTATOES

The article states that potatoes are of great importance as food. Planting potatoes Condor variety in early spring in different schemes illuminates its growth, development and different lesions with various diseases of the nausea. There is also information about the planting scheme that affects its yield and crop quality.

Текст научной работы на тему «ЭРТАГИ КАРТОШКА ЎСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ЭКИШ СХЕМАСИНИ ТАЪСИРИ»

ЭРТАГИ КАРТОШКА УСИШИ, РИВОЖЛАНИШИ ВА ХОСИЛДОРЛИГИГА ЭКИШ СХЕМАСИНИ ТАЪСИРИ

О. Кодирхужаев Д. М. Якубова Ш. Хотамов

ТошДАУ

АННОТАЦИЯ

Маколада картошкани озик-овкат сифатида катта ахамиятга эга эканлиги баён этилган. Картошкани Кондор навини эрта бахорда турли схемаларда экиш уни усиши, ривожланиши хамда турли хилдаги айниш касалликлари билан турлича зарарланиши ёритилган. Шунингдек, экиш схемаси уни хосилдорлиги ва хосил сифатига таъсир этиши хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: уруглик, ундириш, усимлик, экиш схемаси, озикданиш майдони, касалликлар, хосил.

EFFECT OF SOWING SCHEME ON THE GROWTH, DEVELOPMENT AND

YIELD OF TOMORROW POTATOES

ABSTRACT

The article states that potatoes are of great importance as food. Planting potatoes Condor variety in early spring in different schemes illuminates its growth, development and different lesions with various diseases of the nausea. There is also information about the planting scheme that affects its yield and crop quality.

Keywords: seed, yield, plant, planting scheme, feeding area, diseases, yield.

Картошка инсонучунмухимозик-овкатлардан булиб, чорвани хам озиклантирилади. Картошка ишлаб чикариш саноатининг катор тармоклари учун мухим хом ашё хисобланади. 100 г картошка 301,5 кДЖ ёки ккал кувват бериш манбаасидир. (Вальтер И.М., Мамедов Я.И. 1978 й)

Картошка купчилик мамлакатларда майдон бирлигидан энг куп курук модда, кувват (энергия) ва оксил олишни таъминлайдиган усимлик хисобланади. Нидерландияда гектардан энг куп кувват бирлиги ишлаб чикариш канд лавлагига тугри келса, картошкадан эса унга нисбатан бироз камрокдир. Аммо, улар бугдой ва сабзавот нухотга нисбатан арзонрокдир.

Картошка гектар бирлигидан оксил бериши жихатидан дон дуккаклилардан сунг иккинчи уринда туради. Картошка гектардан 13,6 т хосил берса, ундан олинадиган оксил 273 кг ни ташкил этади.

Картошка етиштиришни купайтириш ахолини озик-овкат ва оксил билан таъминлашда салмокли хисса кушиши мумкин, (Зуев В.И., Азимов Б.Д., Кадырходжаев А.К. 2000 й)

Демак, республикамиз иклим шароитида картошкадан олинадиган ялпи хосилни у экиладиган майдонини кенгайтирмасдан купайтириш захираларидан бири, уни экиш схемасини (озикланиш майдонини) тугри танлаш хисобига хам маълум даражада ошириш мумкин.

Услуби. Бу масалани урганиш максадида 2020 йил феврал-июнь ойларида картошкани Кондор (Голландия) навини 6 хил схемада (70х15, 70х20, 70х25, 70х30 (наз), 70х35 ва 70х40 см) экиб синалди.

Тажриба узунлиги 10 м булган 4 катор эгатларга 4 такрорланишда жойлаштирилди. Х,ар бир такрорланиш эгаллаган майдонча 28 м2, тажрибанинг умумий майдони 672 м2 ни ташкил этди. Уруглик тугунакларнинг уртача вазни 65-70 г. Уругликлар экиш олдидан 25 кун мобайнида ёруг хонада 13-150С хароратда ундирилиб 6-8 см чукурликка экилди.

Тажриба майдончасида тасдикланган режага мувофик фенологик, биометрик ва бошка кузатувлар утказилди.

Тажриба натижалари. Кузатувлардан маълум булишича, экиш схемаси биринчи (10 %) ва тулик (75%) нихоллар хосил булишига кескин таъсир этмади. Нихолларни тулик хосил булиши барча схемаларда 28-29 кундан сунг хосил булиши аникланди. Аммо, хосил йигиш олдидан хато микдори хисобга олинганида, биринчи экиш схемасида (70х15 см) жами хато микдори 12,3% ни ташкил этиши ёки назоратга (70х30 см) нисбатан 6,3% юкори булиши маълум булди.

Синалган экиш схемалари ичида, тажрибанинг сунгги икки (70х35, 70х40 см) вариантининг бу курсатгичи назоратга нисбатан 1,6-1,2% кам булиши аникланди.

Демак, катордаги усимликлар оралигидаги масофа канчалик киска булса, нихолларнинг яшовчанлигига салбий таъсир этар экан.

л

Эртаги картошкани озикланиш майдони кичикдан (0,105 м ) катта томон (0,28 м ) ошириб борилса, хар тупда шаклланадиган поя сони, узунлиги ва барг сатхига турлича таъсир этиши аникланди. 70х15 см схемада экилган тугунаклардан хосил булган усимликларнинг хар тупида хосил килган барг сатхи 0,32 дм2 ни ташкил этган булса, 70х25 см схемада усган нихолларнинг бу

л

курсатгичи 0,44 дм ни ташкил этди. Асосий поясининг узунлиги биринчи вариантда 40,8 см, учинчи вариантда эса, 69,1 см ни ташкил этиши аникланди.

Экиш схемаси, нафакат, нихолларни хосил булиш жадаллиги ва ер устки кисмини шаклланишига, балки айниш касалликлари билан зарарланишига, хам турлича таъсир этди, 1-жадвал.

жадвал-1

Экиш схемасини эртаги картошкани айниш касалликлари билан

зарарланишига таъсири, (2020)

Экишсх емаси, см Озиклани ш майдони, м2 Айниш касалликлари, % Айниш касалликл арини назоратга нисбатан, %

Мозаика Барглари ни найчасим он буралиши готик а жами

Буру шган Иул-йул

70х15 0,105 18,9 12,7 22,4 0,4 54,4 226,7

70х20 0,14 18,1 10,9 21,4 0,4 50,8 211,7

70х25 0,175 10,8 7,9 10,1 - 28,8 120,0

70х30 (наз) 0,21 8,7 6,1 9,2 - 24,0 100,0

70х35 0,245 7,7 5,4 8,2 - 21,3 88,8

70х40 0,28 6,6 5,1 8,0 - 19,7 82,1

1-жадвалда келтирилган ракамлардан маьлум булишича, картошка бизни шароитимизда асосан айниш касалликларининг мозайка ва баргларини буралиши(найчаланиши) турлари билан зарарланиши маьлум булди. Бу касалликлар билан зарарланиш даражасини куп ёки кам булиши катордаги усимликлар орасидаги масофага-озикланиш майдонига боглик булиши аникланди. Яьни, катордаги усимликлар оралигидаги масофа 15см дан 40см гача ортиб бориши уларни айниш касалликлари билан зарарланиши 54,4% дан 19,7% гача камайишига сабаб булди.

Тажрибанинг биринчи экиш схемасида усиб ривожланган усимликларнинг 54,4 % и шу касалликлар билан зарарланди, буларнинг зарарланиш даражаси назорат экиш схемаси усимликларининг зарарланишидан 126,7 %га юкори булиши амалда аникланди. 0,14 м2 озикланиш майдонида усган нихрлларнинг зарарланиши эса назоратнинг бу курсатгичидан 111,7% га куп булди.

Урганилган экиш схемалари ичида айниш касалликлари билан тажрибанинг сунги икки вариант усимликларининг зарарланиши назорат вариант усимликларининг зарарланиш даражасидан 11,2... 17,9% га камайиши амалда аникланди.

Шуни таъкидлаш керакки, картошкани озикланиш майдони кичик ёки катта булишидан катьий назар у бизни шароитимизда асосан айниш касаллигининг бурушган, йул-йул мозаика ва баргларининг найчаланиши билан зарарланар экан.

Синалган экиш схемаларининг барчасида усимликларни 22,4...8,0%и баргларнин найчаланиш тури билан зарарланганлиги маьлум булди.

Тажрибанинг биринчи ва иккинчи вариантида усиб ривожланган усимликларнинг назорат ва бошка экиш схемаларида усган нихолларга нисбатан

л

айниш касалликлари билан зарарланишни юкори булишига 0,105 ва 0,14м юзадаги озик моддалар ва намликни етишмаслиги ва ёругликдан тулик фойдаланмаслиги таьсиридан деб хисоблаш мумкин.

Демак, эрта муддатда етиштириладиган картошканинг айниш касалликлари билан зарарланишини сезиларли даражада камайтириш учун уни 0,175 ва 0,245...0,28 м2 озикланиш майдонига экиш максадга мувофик булади.

Эртаги картошкани турли схемаларга экиб етиштириш, уларни ер устки кисмини шаклланиши ва айниш касалликлари билан турлича зарарланишига таьсир этиб колмасдан уни хосилдорлиги ва уни сифатига хам уз таьсирини утказиши тажрибада аникланди, 2-жадвал.

2-жадвал

Экиш схемасини эртаги картошка хосилдорлиги ва уни сифатига таъсири,

(2020)

Экишс Озикл ^осил Товарбо Товарбо Соф Уруг Ното

хемаси аниш 1 умум това п хосил п хосил, сарфи вар

, см майдо тупд ий, рбоп назоратг туганакл га/т , га/т хоси

2 ни, м ан, г га/т , га/т а нисбата н, % ар уртача вазни, г л, га-т

70х15 0,105 351,7 28,0 23,2 87,5 75,2 22,1 5,90 4,8

70х20 0,14 441,7 29,1 26,2 98,8 81,4 24,46 4,64 2,9

70х25 0,175 598,8 32,1 30,8 116,2 120,8 28,39 3,71 1,3

70х30 0,21 621,7 27,8 26,5 100 122,9 24,71 3,09 1,3

(наз)

70х35 0,245 631,7 24,6 23,5 88,7 151,7 21,95 2,65 1,1

70х40 0,28 642,1 21,8 21,1 79,6 162,2 19,48 2,32 0,7

Кузатувлардан маьлум булишича, (2-жадвал) картошкадан олинадиган хосил, нафакат гектардаги усимдиклар сонига, балки хар бир тупда шаклланадиган хосил ва товарбоп туганаклар вазнига хам боглик булди.

Урганилган экиш схемалари-озикланиш майдони ичида хар тупда энг кам хосил (351,7 г) ва вазни енгил (75,2 г) товарбоп туганакларни 70х15см схемада-0,105м2 озикланиш майдонида ривожланган усимликлар шакллантирди. Бу уз навбатида товарбоп хосилни камайишига (23,2га/т) сабаб булиши аникланди. Бу вариантнинг товарбоп хосили назорат экиш схемасининг бу курсатгичидан 12,5% га камайишига олиб келди.

Синалган экиш схемалари ичида назоратга нисбатан хар тупдан энг юкори хосилни тажрибанинг сунги икки (70x35-40 см) вариант усимликлари шакллантирди (631,7; 642,1 г).

Тажрибанинг учинчи вариант (70x25 см) усимликлари назоратга ва колган вариантлар умумий ва товарбоп хосилига нисбатан юкори хосил берди. Бу вариант товарбоп хосили назоратга нисбатан 16,2 % га, соф хосили эса 3,4 т/га юкори булиши аникланди.

0,275 ва 0,28 м2 озикланиш майдонига экилган туганаклар усимликларини шакллантирган товарбоп хосили, назорат вариант товарбоп хосилидан 11,3...20,4% га кам булди.

Катордаги усимликлар орасидаги масофани 15 см дан 40 см гача ортиб бориши сарфланадиган уруг микдорига хам таъсир этиб, у 5,90га тоннадан 2,32га/т гача камайди. Бу уз навбатида гектардан олинган умумий хосилни, экиш схемалари буйича 5,90т/га дан 2,32т/га гача камайишига сабаб булди.

Хулоса. Картошкани Кондор типидаги навларини эрта бахорда 70x25см схемада экиш нихолларни серпоя, сербарг ва айниш касалликлари билан, нисбатан, кам зарарланиб, юкори ва сифатли хосил олишни таьминлайди.

REFERENCES

1. Вальтер И.М., Мамедов Я.И. Картофель - растение, продукт и сырье. В кн. "Картофель: история, применение, употребление". Москва. Пищевая промышленность 1978, с.3-61б.

2. Зуев В.И., Азимов Б.Д., Кадырходжаев А.К. Картофель - продукт питательный и целебный. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана. 2000. №4, с.30-32.

3. Картофель. Под общей редакцией Д. Шпаара. Минск ФУА информ. 1999, 7-19 бетлар.

4. Литун Б.П., Замотаев А.И., Андрюшин Н.А. Значение картофеля. В кн. "Картофелеводство зарубежных стран". Москва. Агропромиздат 1988, с.4-10.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.