Научная статья на тему 'КАРТОШКА АЛЬТЕРНАРИОЗ (ALTERNARIA SOLANI) ЗАМБУРҒИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШИ'

КАРТОШКА АЛЬТЕРНАРИОЗ (ALTERNARIA SOLANI) ЗАМБУРҒИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
16
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Картошка / замбуруғ / биология / ўсимлик / бактерия / вирус / патоген / тупроқ / митселий / инкубатсия / ҳашорат / туганак.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Расулова М, Бабаханова М, Мамадалиев Ш

Ушбу мақолада картошкани ўсимлиги ўсиши, ривожланиши ва тугунакларни сақлаш жараёнида турли замбуруғли, бактерияли ва вирусли касалликлар билан зарарланиши, замбуруғли касалликлардан альтернариоз Алтернариа солани замбуруғи ўсимликка катта зарар етказиши ва бу замбуруғнинг биологияси, белгилари, ривожланиш цикли, альтернариоз касаллигига қарши кураш чоралари қайд этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАРТОШКА АЛЬТЕРНАРИОЗ (ALTERNARIA SOLANI) ЗАМБУРҒИ БИЛАН КАСАЛЛАНИШИ»

КАРТОШКА АЛЬТЕРНАРИОЗ (ALTERNARIA SOLANI) ЗАМБУРГИ БИЛАН

КАСАЛЛАНИШИ

1Катта илмий ходим Расулова М, 2Катта илмий ходим Бабаханова М, 3Етакчи илмий

ходим Мамадалиев Ш

1,2,3 Усимликлар карантини ва химояси илмий тадкикот институти https://doi.org/10.5281/zenodo.10936467

Аннотация. Ушбу мацолада картошкани усимлиги усиши, ривожланиши ва тугунакларни сацлаш жараёнида турли замбуругли, бактерияли ва вирусли касалликлар билан зарарланиши, замбуругли касалликлардан альтернариоз Алтернариа солани замбуруги усимликка катта зарар етказиши ва бу замбуругнинг биологияси, белгилари, ривожланиш цикли, альтернариоз касаллигига царши кураш чоралари цайд этилган.

Калит сузлар: Картошка, замбуруг, биология, усимлик, бактерия, вирус, патоген, тупроц, митселий, инкубатсия, уашорат, туганак.

Аннотация. В данной статье отмечаются рост, развитие картофеля и заражение его различными почвенными, грибными, бактериальными и вирусными заболеваниями в протсессе хранения, от грибных болезней заболеваний альтернариоз, прописаны меры борьбы против этой болезни.

Ключевые слова: Картофель, зонтик, биология, растительность, бактерия, вирус, патоген, почва, митселий, инкубатсия, насекомое, тростник.

Abstract. This article notes the growth of potatoes and their infection with various soil, fungal, bacterial and viral diseases during storage. Moreover, the damage caused by the fungus Alternaria solani to the plant, and the biology, symptoms, life cycle of the fungus, and control measures are described.

Keywords: Potato, fungus, biology, vegetation, bacterium, virus, pathogen, soil, mycelium, incubation, insect, reed.

Картошка Республикамизда асосий кишлок хужалик экинларидан бири хисобланади. Статистик маълумотларга Караганда жахонда ишлаб чикариладиган картошка хосилининг 10% уруглик, 50% истъемолга, 30 % чорва молларини озиклантиришга ва 4% крахмал ва спирт олишга ишлатилади. Узбекистонда етиштириладиган картошка хосили асосан истъемол ва уруглик учун фойдаланилади, бир кисми кайта ишланади.

Картошка катта иктисодий ахамиятга эга булиб, купгина хужалик экинлари учун яхши утмишдош хам хисобланади. Унумдорлиги паст тупрокларда хам уса олади ва кайта экишга нисбатан чидамли.

Картошка усимлиги усиш, ривожланиш ва тугунакларни саклаш жараёнида турли замбуругли, бактерияли ва вирусли касалликлар билан зарарланади.

Замбуругли касалликлардан альтернариоз усимликка катта зарар етказади. Альтернариоз касаллигини Alternaria solani замбуруги кузгатади. Бу касаллик билан картошкадан ташкари помидор, баклажон каби экинлар хам зарарланади.

Биологияси. Касалликнинг биринчи аломатларининг пайдо булиш даврига караб бир неча шаклда намоён булади. Конидиялар шамол, ёмгир томчилари ёки хашаротлар оркали таркалади. Патоген камида 2 соат давомида намлик томчилари мавжуд булганда кобиги оркали ёки тугридан-тугри усимликка киради. Конидия усимлик ичига кирадиган юкумли новдалар билан усади. Мицелийлари хужайралараро хужайраларда ривожланади. Замбуруг альтернариум кислотасини чикаради, бу эса новда, барг ва пояларни некрозга

олиб келади. Саклаш вактида туганакларни зарарланиши учун макбул хдрорат 13-160. Усиш даврида касаллик айникса иссик завода кучли ёмгир ва шудринг, шунингдек азот етишмаслиги, вирусли инфекциялар, паразитлар ва усимликни заифлаштирадиган бошка омиллар билан намоён булади. Инкубatsiя даври 6-8 кун давом этади. ^узгатувчи

инфекция тупрокда, усимлик колдликларида, тугунакларда сакланиб колган мицелий ва конидиялар оркали утади.

Кузгатувчининг белгилари. Alternaría solani. замбуруги усимликлар тукималари устида юпка, ок, баъзан пушти ёки кунгир рангли мицелий, конидиофора ва конидиялардан ташкил топган могор пайдо килади. Конидиофораларнинг узунлиги 110 мкм гача, эни 6-10 мкм. Конидиялар х,ар бир конидиофорада одатда биттадан пайдо булади, тугри ёки сал буралган, узунчок, тукмок, тескари-тукмок ёки эллипсоид шаклли, устки кисми аста-секин ингичкалашиб, узунлиги конидиянинг узунлигига тенг ёки ундан х,ам узунрок булган буйинча х,осил килади, энига 1-9, буйига 1-2 тугри ёки кийшик тусикчали, Улчами 150-300x6-20 мкм, буйинчасининг эни 2,5-5 мкм. Картошка бу замбуругли касаллик билан одатда гуллаш фазасида зарарланади. Баргларда, камрок даражада новда ва пояларда киррали (куп бурчакли), томирчалар билан чегараланган, кунгир, сунгра тук-кунгир, некротик, концентрик доглар пайдо булади. Кучли зарарланган барглар саргаяди ва курийди. Туганаклар зарарланганида уларнинг устида курук, терисимон доглар ривожланади, доглар остидаги тукималар чирийди. Усув даврида альтернариоз конидиялари билан таркалади. Касаллик учун иссик ва ёмгирли об-х,аво кулай х,исобланади. Тупрокда калий етишмаслиги альтернариозни

кучайтиради. Эртапишар навлар одатда касалликка чидамсиз, кечпишарлари эса купинча чидамлилик намоён этади. ^узгатувчи усимлик колдикларида сакланади. Картошкада альтернариознингривожланиши учун кулай омиллар: Картошканинг альтернариози иссик ва нам об-х,во шароитида фаол равишда намоён булади, картошкага альтернариоз юкиши учун энг макбул хдрорат +25-27 х,исобланади. Намлик етишмаслиги ёки ортикча намлик, хдшаротлар томонидан баргларнинг зарарланиши, экиш олдидан илдиз меваларини турли хил вируслар билан шикастланиши; заиф буталарнинг иммунитети, нокулай тупрок шароитида усимликларнинг заифлашиши; ортикча фосфор ва тупрокда калий ва азот етишмаслигидир.

Картошка тугунагининг альтернароиз билан зарарланиш белгилари: Картошка Alternaría solani замбуруги билан зарарланганда баргларда, камрок даражада новда ва пояларда киррали (куп бурчакли), томирчалар билан чегараланган, кунгир, сунгра тук-кунгир, некротик, концентрик доглар пайдо булади. Кучли зарарланган барглар саргаяди ва курийди. Туганаклар зарарланганида уларнинг устида курук, терисимон доглар ривожланади, доглар остидаги тукималар чирийди. Альтернариозли картошка илдиз мевалари спорали копламага эга булган тартибсиз шаклдаги чукур жигарранг-кулранг катта доглар билан копланган булади. Бир мунча вакт утгач, доглар тукима ёрилишига олиб келади. Тахминан 1 см чукурликда зарарланган жойлар остида тук жигарранг ёки кизил-жигарранг тукималарнинг чизиги х,осил булади. Касалланган илдиз мевалари бужмайган ва енгил булади. Усув даврида альтернариоз конидиялари билан таркалади. Касаллик учун иссик ва ёмгирли об-х,аво кулай х,исобланади. Тупрокда калий етишмаслиги альтернариозни кучайтиради. Эртапишар навлар одатда касалликка чидамсиз, кечпишарлари эса купинча чидамлилик намоён этади. ^узгатувчи усимлик

к;олдик;ларида сакланади. Картошкадан ташк;ари помидор, баклажон х,амда итузумдошлар оиласига мансуб булган бегона утлар хам зарарланади.

Картошка альтернариозининг ривожланиш цикли: Картошка алтернариозининг бирламчи инфекциясининг манбаи уруг булиб, иккиламчи инфекциянинг манбаи эса усимлик ;олди;лари хисобланади. Касаллик усимлик оркали хашаротлар, шамол ва ёмгир томчилари олиб юрадиган конидия оркали таркалади.

Картошка алтернариозининг биринчи белгилари одатда усимликлар гуллашидан 1520 кун олдин пайдо булади.

Альтернариоз (Alternaría solani )замбуруги билан касалланган картошканинг Зарзара нави

Альтернариоз касаллигининг белгилари биринчи навбатда усимликнинг пастки эски баргларида пайдо булади, сунгра инфекция юкори баргларга утади.

^улай экологик шароитда картошка альтернариозининг биринчи белгилари усимликлар инфекцияланган пайтдан бошлаб 2-3 кундан кейин кора доглар шаклида пайдо була бошлайди. Ривожланиш жараёнида алтернариознинг кузгатувчиси альтернариум кислотасини чикаради, бу тукималарнинг некрозига сабаб булади: картошканинг пояси, барг банди ва барглари зарарланади.

Картошка альтернариози кураш чоралари

Картошка алтернариозини даволашни касалликнинг дастлабки белгилари аникланганда бошлаш керак. Картошкани кайта ишлаш частотаси хдрорат шароитларига ва танланган препаратнинг давомийлигига боглик. Бир мавсумда 4 тагача пуркашни амалга ошириш мумкин. Картошка альтернариоз касаллигининг пайдо булиши ва ривожланишининг олдини олиш учун профилактика чораларини куриш ва агротехник тавсияларга риоя килиш керак булади. Альтернариоз билан инфекцияланган картошкани бевосита даволаш учун турли хил биологик ва кимёвий воситалардан фойдаланиш тавсия этилади.

Картошканинг альтернариоз касаллигига царши курашиш учун картошка туганкаларини экишдан олдин касалликка карши уругдорилагич билан дорилаш мух,имдир.

Картошка альтернариозига карши курашиш учун мулжалланган биологик воситалар одатда илдиз меваларни экишдан олдин профилактика учун ишлатилади. Усув даврида касалланган усимликларга кимёвий препарат яъни фунгицид билан ишлов бериш керак.

Узбекистон Республикаси кишлок хужалигида усимлик зараркунандалари, касалликларига ва бегона утларга карши фойдаланиш учун рухсат этилган кимёвий препаратлар руйхатидаги фунгицидлардан фойдаланиш керак.

Картошка альтернариозига карши курашиш учун мулжалланган х,имоя воситалари усимликларда касалликнинг биринчи белгилари аникланганда кулланилиши керак.

Картошка алтернариоз касаллигига царши профилактик чоралари сифатида цуйидаги тадбирларни амалга ошириш тавсия этилади:

- картошкани казишдан олдин устки кисмларини олдиндан кесиш;

- касал илдизларни йук килиш, мавсум охирида барча усимлик колдикларини тозалаш;

- кузда чукур шудгорлаш, шунда усимлик колдиклари колгани булса чирийди ва замбуруглар учун яшашга шароит булмайди;

- экишдан олдин уруг илдиз меваларини диккат билан текшириб, махсус биологик препаратлар билан дорилаш;

- угитларни уз вактида ва тугри куллаш;

- алмашлаб экиш коидаларига риоя килиш;

- факат тулик пишган илдиз меваларни йигиб олиш;

- касалликдан шикастланган картошкани уз вактида йукотиш;

- ушбу касалликка чидамли булган картошка навларини экиш;

REFERENCES

1. 1.Рах,имов У.Х. Хакимов А.Х. Увядание картофеля в Узбекистане. Журнал "Защита и карантин растений". 2000 г.

2. Хасанов Б.А. ва бошкалар. Сабзавот, картошка ва полиз экинлари касалликлари хдмда уларга карши кураш. Тошкент, 2009 й.

3. З.Зуев В.И., Буриев Х,.Ч.,. ^одирхужаев О, Азимов Б.Б., "Картошкачилик" 2005 й.

4. В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. - М.: "Колос". 1982.

5. 5.Хохряков М.К., Доброзракова Т.Л., Степанов К.М., Летова М.Ф. Определитель болезней растений. - Л.: "Колос", 1966.

6. б.Пидопличко Н.М. Грибы паразиты культурных растений. - Определитель. - Киев: 1977-1978.

7. 7.Ш.Т.Хужаев Инсектицид, акарицид, биологик фаол моддалар фунгицидларни синаш буйича услубий курсатмалар.Тошкент -2004 й.

8. Болтаев Б.С., Сулаймонов Б.А., Мавлянова Р.Ф.,Холмуродов Э.А., Рустамова И.Б. Сабзавот экинларининг зараркунанда, касалликлари ва уларга карши кураш чоралари. ^улланма.2013 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.