Научная статья на тему 'FUSARIUM OXYSPORUM ЗАМБУРУҒИ ҚЎЗҒАТАДИГАН ҚАЛАМПИР НИҲОЛЛАРИНИНГ ИЛДИЗ ЧИРИШ КАСАЛЛИГИ'

FUSARIUM OXYSPORUM ЗАМБУРУҒИ ҚЎЗҒАТАДИГАН ҚАЛАМПИР НИҲОЛЛАРИНИНГ ИЛДИЗ ЧИРИШ КАСАЛЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
114
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Fusarium oxysporum / замбуруғ / қўзғатувчи / касаллик / ширин қалампир / ўсимлик / илдиз бўғзи / Fusarium solani / Fusarium oxysporum / fungi / pathogen / disease / sweet pepper / plant / root collar / Fusarium solani.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Азнабакиева Дилрабо Турсунбоевна, Расулова Мархабо Бурхоновна, Ғаниева Дурдона Зоиржон Қизи, Маманазарова Зулхумор Зоҳиджон Қизи

Қишлоқ хўжалиги экинларидан сифатли ва юқори ҳосил олиш учун зарарли организмларга, айниқса касалликларга қарши курашнинг аҳамияти катта. Ҳар қандай ўсимлик касаллигига қарши кураш уни қўзғатувчи микроорганизм турини аниқлашдан бошланади. Fusarium oxysporum қўзғатадиган қалампир ниҳолларининг илдизлари чириши касаллиги. Бу ширин қалампирнинг янги касаллиги бўлиб, бу касалликнинг энг катта зарари ўсимликларнинг ниҳоллик фазасида кузатилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Азнабакиева Дилрабо Турсунбоевна, Расулова Мархабо Бурхоновна, Ғаниева Дурдона Зоиржон Қизи, Маманазарова Зулхумор Зоҳиджон Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The fight against pests, especially diseases, is of great importance for obtaining high-quality and high yields of crops. The fight against plant disease begins with the identification of the type of microorganisms that causes it. Root rot of pepper seedlings causes fungus of the genus Fusarium oxysporum. This is a new disease of sweet pepper and the greatest damage by this disease is observed in the seedling stage of plants.

Текст научной работы на тему «FUSARIUM OXYSPORUM ЗАМБУРУҒИ ҚЎЗҒАТАДИГАН ҚАЛАМПИР НИҲОЛЛАРИНИНГ ИЛДИЗ ЧИРИШ КАСАЛЛИГИ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

УДК 635.649: 582.951.4: 581.2: 582.28: 632.4 FUSARIUM OXYSPORUM ЗАМБУРУГИ ЦУЗГАТАДИГАН ЦАЛАМПИР НЩОЛЛАРИНИНГ ИЛДИЗ ЧИРИШ КАСАЛЛИГИ Азнабакиева Дилрабо Турсунбоевна Расулова Мархабо Бурхоновна

катта укитувчилар Ганиева Дурдона Зоиржон кизи Маманазарова Зулхумор Зох,иджон кизи талабалар Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти Усимликларни х,имоя килиш кафедраси. aznabakieva dilrabo@mail.ru. https://doi.org/10.5281/zenodo.7341409

Аннотация. Кишлоц хужалиги экинларидан сифатли ва юцори %осил олиш учун зарарли организмларга, айницса касалликларга царши курашнинг а^амияти катта. Х,ар цандай усимлик касаллигига царши кураш уни цузгатувчи микроорганизм турини аницлашдан бошланади. Fusarium oxysporum цузгатадиган цалампир нщолларининг илдизлари чириши касаллиги. Бу ширин цалампирнинг янги касаллиги булиб, бу касалликнинг энг катта зарари усимликларнинг ниуоллик фазасида кузатилади;

Калит сузлар: Fusarium oxysporum, замбуруг, цузгатувчи, касаллик, ширин цалампир, усимлик, илдиз бугзи, Fusarium solani.

Аннотация. Борьба с вредными организмами, особенно болезнями, имеет большое значение для получения качественных и высоких урожаев сельскохозяйственных культур. Борьба с заболеванием растений начинается с выявлением вида микроорганизмов, который его вызывает. Корневая гниль рассады перца вызывает гриб рода Fusarium oxysporum. Это новое заболевание сладкого перца, наибольшее поражение этой болезнью наблюдается в фазе всходов рвстений.

Ключевые слова: Fusarium oxysporum, грибы, возбудитель, болезнь, сладкий перец, растение, корневая шейка, Fusarium solani.

Abstract. The fight against pests, especially diseases, is of great importance for obtaining high-quality and high yields of crops. The fight against plant disease begins with the identification of the type of microorganisms that causes it. Root rot of pepper seedlings causes fungus of the genus Fusarium oxysporum. This is a new disease of sweet pepper and the greatest damage by this disease is observed in the seedling stage of plants.

Key words: Fusarium oxysporum, fungi, pathogen, disease, sweet pepper, plant, root collar, Fusarium solani.

Fusarium oxysporum кузгатадиган калампир них,олларининг илдизлари чириши касаллиги. Бу ширин калампирнинг янги касаллиги булиб, уни кузгатувчи замбуругнинг ушбу, янги махсус формаси 2014 йилда Испанияда аникланган; бу касалликнинг энг катта зарари усимликларнинг них,оллик фазасида кузатилади;

^ишлок хужалиги экинларидан сифатли ва юкори х,осил олиш учун зарарли организмларга, айникса касалликларга карши курашнинг ахдмияти катта. Х,ар кандай усимлик касаллигига карши кураш уни кузгатувчи микроорганизм турини аниклашдан бошланади. Биз тадкикотларимизни Андижон вилояти, Шахрихон туманидаги ширин

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

калампир етиштиришга ихтисослашган иссикхоналарда ва кучатхоналарида олиб бордик. Максадимиз Андижон вилоятида ширин ва аччик калампир экинларида учрайдиган замбуруг касалликлари таркалишини ва уларни кузгатувчи патоген турлар таркибини хамда навларнинг айрим кенг таркалган касалликларга чидамлилиги даражаларини аниклаш, кузгатувчи замбуругларнинг систематик уринларини, биологияси ва экологиясини урганиш, ушбу экинларнинг асосий касалликларига карши кураш воситаларининг самарадорлигини аниклашдан иборат эди.

Ушбу замбуруглар тупрокда яшаши, унинг пропагулалари тупрок, сув, хаво оркали ва усимлик колдиклари билан таркалиши хамда усимликларнинг барча кисмларидан - уларнинг илдизларининг энг пастки кисмидан бошлаб энг юкори кисмларидаги барглари ва гулларидан хам ажратилиши мумкин (Leslie, Summerell, 2006).

Fusarium туркуми турларининг гифалари гиалин

(рангсиз), септаланган ва шохланган. Колонияларида х,аво мицелийси барок, субстратдан унча-мунча кутарилган, пионнотлар хосил булганида усти текис, шилимшик булиши мумкин. Х,ар хил турларнинг колониялари хар хил тусли -ок, пигмент хосил булганида кулранг, тук-сарик, нимранг, кизил, кунгир, хаворанг, бинафша ёки бошка тусли булиши мумкин. Бу белгилар замбуруг тури ва штамми, субстрат (озука мухити) тури ва таркиби, устириш шароитларига караб узгарувчан, шу сабабдан морфологик идентификация максадида утказиладиган тадкикотларда 1) замбуруг изолятларининг битта спорадан олинган (моноспора, моноконидия) культуралари ишлатилади; 2) стандарт озука мухити сифатида КДА кулланилади; 3) изолят куйидаги стандарт шароитлар режимида устирилади: кун 12 соат, 25оС, тун 12 соат, 20оС.( Х,асанов Б.А., Шеримбетов А.Г., Гулмуродов Р.А. 2022 й).

Тадкикотнинг асосий максади калампир касалликларига карши кимёвий кураш чораларини ишлаб чикиш ва уларнинг самардорлигини аниклашдан иборат.

Андижонда калампир уруFларини экишдан олдин фунгицид ypyF дорилагичлари билан дорилаб экиш тажрибасининг схемаси

1. Рекорд 34% о.с. - 3,0 л/т (=3 мл/кг)

2. Витмастер 2% кук. - 1 кг/т (=1 г/кг)

3. Витмастер 2% кук. - 1,5 кг/т (=1,5 г/кг)

4. Ессензалил 27% сус.к. - 0,5 л/т (=0,5 мл/кг)

5. Ессензалил 27% сус.к. - 1,0 л/т (=1,0 мл/кг)

6. Назорат (уруF дориланмасдан экилди)

Жадвал №1.

Фунгицид Тaъсир этувчи моддалари (т.э.м.) 1 кг уруFга сарф-меъёри

Рекорд 34% о. сус. Карбоксин 170 г + тирам 170 г/л 1) 3 мл препарат + 12 мл сув

Витмастер 2% кук. Тебуконазол 20 г/кг 1) 1 г препарат + 12 мл сув

xalqaro ilmiy-amaliy ащиташ

2022 уП 30 поуаЬг | 8о1епй818.и2

2) 1,5 г препарат + 12 мл сув

Ессензалил 27% сус. к. Имазалил 50 г + тебуконазол 120 г + карбоксин 100 г/л 1) 0,5 мл препарат + 12 мл сув 2) 1,0 мл препарат + 12 мл сув

Тажриба 3 кайтарикда утказилди. Х,ар бир кайтарикда 50 та (0,5 г) уруг экилди. Х,ар бир кайтарикда узунлиги ва эни 20 см; кайтариклар орасида тахминан 5 см жой колдирилди.

Одатда касаллик пайдо булишининг илк боскичларида усимликларда унинг ташки белгилари доим яккол куринмайди, купинча бу боскич яширин холда кечади. Канадада (иссикхонада) калампирнинг илдиз бугзи тукималарида касалликнинг бундай яширин даври хатто 2-3 ойгача давом этганлиги аникланган. Бундай усимликларда касалликнинг ташки белгилари ривожланиши учун усимлик стресс холатига тушиши (куп хосил тугилиши, атроф-мухитнинг нокулай шароитлари, усимлик кариши) туртки булиши аникланган.

Касалликнинг яширин боскичидан кейин муайян вакт утганида усимликлар жиддий зарарланиши туфайли, улар тусатдан саргайиб, сулиб бошлайди, мева тугилиши тухтайди, усимликлар тула нобуд булади ва куриб колади. Кучли зарарланган усимликларнинг илдиз бугзи ва поясида кунгир, тук-кунгир, деярли кора тусли яралар хосил булади, зарарланган тукималар чирийди, кучли зарарланган илдиз бугзи ва пояларнинг ички кисмлари хам чириб кетади.

Расм 1. Гтипит oxysporum кyзFатадиган калампир нихолларининг илдизлари чириши касаллиги (Андижон вилояти, Шахрихон тумани).

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Кейинчалик, агар юкори намлик мавжуд булса, ушбу яралар устида замбуругнинг саргиш-жигарранг ёки оч-апельсин тусли, кузача шаклли, жуда кичик (диаметри 1 мм дан кам) жинсий мева таначалари (перитецийлари) хосил булади. Замбуруг усимликларнинг барглари, кариган гуллари ва меваларини хам зарарлайди, зарарланган жойларда кунгир тусли доглар хосил булади.

Касаллик кузгатувчи замбуруг усимликлар тукималарига уларнинг озиклантирувчи илдизларидаги, илдиз бугзидаги ва поянинг бугинларидаги хар хил кичик (микроскопик) яралар, тупрокдаги тузлар таъсириди хосил булган кичик жарохатлар оркали киради.

Далага (ёки иссикхонага) Fusarium solani зарарланган ширин калампир кучатлари билан кириб колиши мумкин.

Касаллик таркалиши ва ривожланишини куйидаги факторлар кучайтириши мумкин:

-Экинни керагидан куп, босиб сугориш (бунда усимликка кислород етишмаслиги кузатилади, натижада у стресс холатига тушади ва унинг илдиз бугзи кисми тез зарарланади); хаво нисбий намлиги сурункали юкори булиши (экинни босиб сугориш ушбу касаллик пайдо булишининг асосий сабабларидан бири эканлиги хакидаги маълумотлар Узбекистоннинг куп бошка ширин калампир экиладиган туманларидан хам олинган).

-Тупрок узок вакт давомида нам булиши, тупрокда дренаж ва хаво алмашинуви яхши эмаслиги.

-Х,аво харорати ута юкори булиши.

-Экинни уз вактида сугормаслик, тупрок курук булиши, усимликлар сулгин булиб колиши.

-Тупрок касаллик кузгатувчи замбуруг билан зарарланган булиши. Ушбу замбуруг Узбекистонда хар хил экинларни (гуза, дуккакли экинлар, картошка, ковок ва б.) зарарлайди ва аксарият далаларнинг тупрокларида мавжуд булиши мумкин, масалан, далаларда бу замбуруг гуза нихолларини зарарлаши УзР ФА Геномика института ходимлари томонидан исботланган.

-Касаллик кузгатувчи замбуруг далада хар хил усимликларнинг (жумладан, бегона утларнинг) колдикларида хамда хар хил сабабларга кура сулиётган усимликларда паразит булмаган (сапрофит) холатда хам яшай олиши, купая олиши ва тупрокда узок вакт давомида хаётчанлигини саклай олиши.

-^иш пайтида касаллик кузгатувчи замбуруг махсус споралари (хламидоспоралари) ёрдамида осон кишлаши ва улар ёрдамида бир неча йил давомида хдётчанлигини саклай олиши.

-Касаллик далада сугориш суви, ёмгир томчилари, ортикча новдаларни кесиб олишда ишлатиладиган пичоклар, тупрокка ишлов бериш куроллари ва хатто одамларнинг (оёк) кийимлари билан хам таркала олиши.

-Илдиз хамда поя чириши ва бошка фузариоз касалликларига чидамли калампир навлари мавжуд эмаслиги.

УруF дорилагич фунгицидларнинг уруFлар унувчанлигига таъсири.

Жадвал №2.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Вариант Унган кучатлар сони Уругларнинг унувчанлиги

кайтариклар буйича, дона уртача Назо-ратга нис-батан %

1 2 3 4 % назоратдан фарки

1. Рекорд 34% o.e. 3,0 л/т 30 25 27 - 27,3 138,6 54.6 +15,5

2. Витшстер 2% кук. -1 кг/г 24 28 28 - 26,7 135,5 53,4 +14,0

3. Вншастер 2% кук. -1,5 кг/т 25 28 28 - 27,0 137,1 50,0 +10,6

4. Ессеюалпл 27% eye х - 0,5 л/т 24 25 32 - 27,0 137,1 50,0 +10.6

5. Ессензашш 27% сус.к, -1,0 л/т 25 30 30 - 28,3 143,7 56,6 +17,2

6. Назорат 20 21 20 18 19,7 100,0 39,4 -

Уруг дорилагич фунгицидлар униб чиккан кучатлар сонини 35,5-43,7% га, уруглар унувчанлигини 10,6-17,2% га оширган.

Кураш чоралари:

-Экиш учун калампирнинг Fusarium solanii замбуругидан холи булган, соглом кучатларини ишлатиш.

-Далага экиш учун тайёрланган кучатларни диккат билан куздан кечириш, уларда сулиш хамда илдиз бугзида ва пояларида кичик доглар ва яралар мавжуд эмаслигига амин булиш лозим.

-Алмашлаб экиш (севооборот); яхши утмишдошлар каторига карам, маккажухори, дуккакли ва ковокдош экинлар киради.

-Тупрокни согломлаштириш учун унга мунтазам равишда биопреператларни, яхши чириган гунг ёки компостни солиб туриш, даладан усимлик колдикларини ва бегона утларни йукотиб туриш лозим.

-Усимликларнинг касалликларга чидамлилигини ошириш учун таркибида гумин кислоталарнинг тузлари (гуматлар) булган стимуляторлардан бирортаси усув даврида 2-3 марта пуркалади.

-Экинни керагидан куп, босиб суFормаслик, суFоришни бутун кечалари давомида утказмаслик, суFоришни иложи борича киска вактда (1-3 соатда) тугатиш; суFориш суви усимлик тагига жуда якин бормаслиги керак (мумкин, жуякларни юкорирок килиш хам ёрдам берар).

Томчилаб сугориш системасини урнатиш оркали бу муаммодан кутулиш мумкин.

-Сугоришдан кейин тупрокни яхши шамоллатиш (дренаж) ва бироз куритиш лозим, бу илдиз чириши ривожланишини камайтиради. Аммо усимлик сулиб бошлаган булса, уни куткариб булмайди.

-Минерал угитларнинг нормасини керагидан ошириш мутлако ман этилади, чунки бунда угит тузлари илдизлар жарохатланишини кучайтиради.

-Далада усимликларда биринчи касаллик белгилари куриниши билан, дала ишчилари касал усимликларга куллари билан тегиб, кейин кулини бошка усимликларга тегизиши ман этилади (касалликни куллари билан таркатмаслик учун).

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

-Дала ишларини олдин соглом усимликларда ва охирида касалланган усимликларда утказиш лозим.

-Зарарланган усимликлар мавжуд булган далага бегона одамларни киритмаслик

лозим.

-Касаллик зарарланган усимлик атрофидаги соглом усимликларга таркалишининг олдини олиш учун касал усимликларни дархол казиб олиш ва даладан ташкарида тупрокка кумиб ташлаш ёки ёкиб ташлаш лозим. Бу иш касаллик кенг таркалишидан олдин утказилганида олинган касал усимликлар атрофидаги куриниши соглом булган 1 -2 та дан усимликларни хам бирга олиб ташлаш тавсия этилади. REFERENCES

1. Leslie J.F., Summerell B.A. 2006. The Fusarium Laboratory Manual. Ames, Iowa, USA, Blackwell Publishing, 2006, xii + 388 pp.

2. Х,асанов Б.А., Шеримбетов А.Г., Гулмуродов Р.А. Fusarium туркуми ва бугдойнингфузариозлари. Тошкент - 2022 й.

3.Хасанов Б.А., Хакимов А.А., Азнабакиева Д.Т., Хамираев У.К., Утаганов С.Б. 2021. Фузариозы сладкого и острого перца (обзор). Узбексий биологический журнал, 2021.

4.Турдиева, Д.Т. Возбудители болезни alternarial и bipolaris зерна озимой пшеницы в условиях Андижанской области // Д.Т. Турдиева, Д.Т. Азнабакиева, К.Б. Жалолов, Т.Т. Исаков // Наука и мир. Международный научный журнал, Волгоград. 2020. № 7 (83), - С. 35-36.

5. Турдиева, Д.Т. Биоэкология грибных болезней пшеницы в Андижанской области // Д.Т. Турдиева, Д.Т. Азнабакиева, М Хасанова // Общество с ограниченной ответственностью "Аэтерна" Журнал. Уфа. 2019. № 11, -С. 59-65

6.Турдиева, Д.Т. Желтая ржавчина - опасная болезень для пщеницы // Д.Т. Турдиева, Д.Т. Азнабакиева, СД. Алижонова // Общество с ограниченной ответственностью "Аэтерна" Журнал. Уфа. 2019. № 2, -С. 45-48

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.