Научная статья на тему 'КАНАЛЛАРДАГИ ФИЛТРАТСИЯГА ҚАРШИ БАЖАРИЛАДИГАН ИШЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

КАНАЛЛАРДАГИ ФИЛТРАТСИЯГА ҚАРШИ БАЖАРИЛАДИГАН ИШЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
38
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КАНАЛ / ИНШООТ / ФИЛТРАЦИЯ / ЭКРАН / ГРУНТ / ЭКСПЛУАТАЦИЯ

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Собиров Ф.Ч., Эшонов Б.Б., Набиев М.Н.

Каналлардан сув сизишини камайтиришда қўлланиладиган турли хил экранлар, қопламалардан энг самарали ва узоқ муддат ишлайдигани бетон қопламалар ва бошқа қопламаларга нисбатан уларнинг хизмат муддатини, ишончлилиги, самарадорлиги юқори, каналга бетон қоплама ётқизиш ишларини тўлиқ механизациялаштириш мумкин ва инновацион технологияларни тадбиқ қилиш арзон ва самарадор қопламалардан фойдаланиш керак эканлигини ёритиб берамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE TECHNOLOGY OF WORKS PERFORMED AGAINST FILTRATION IN IRRIGATION CANNELS

Various screens used to reduce water leakage from channels, the most effective and long-lasting coatings are concrete coatings and other coatings, their service life, reliability, and efficiency are high. we explain that it should be used.

Текст научной работы на тему «КАНАЛЛАРДАГИ ФИЛТРАТСИЯГА ҚАРШИ БАЖАРИЛАДИГАН ИШЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

УДК:626.82/83

Собиров Ф. Ч. катта уцитувчи Эшонов Б. Б. стажёр уцитувчи Набиев М.Н. талаба

"ТИК.ХММИ" Миллий тадцицот университети Бухоро табиий

ресурсларини бошцариш институты

Узбекистан

КАНАЛЛАРДАГИ ФИЛТРАТСИЯГА ЦАРШИ БАЖАРИЛАДИГАН ИШЛАР ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Аннотация: Каналлардан сув сизишини камайтиришда цулланиладиган турли хил экранлар, цопламалардан энг самарали ва узоц муддат ишлайдигани бетон цопламалар ва бошца цопламаларга нисбатан уларнинг хизмат муддатини, ишончлилиги, самарадорлиги юцори, каналга бетон цоплама ётцизиш ишларини тулиц механизациялаштириш мумкин ва инновацион технологияларни тадбиц цилиш арзон ва самарадор цопламалардан фойдаланиш керак эканлигини ёритиб берамиз.

Калит сузлар: Канал, иншоот, филтрация, экран, грунт, эксплуатация.

Sobirov F. senior teacher Eshanov B. trainee teacher Nabiev M. student

National Research University "TIIAME" Bukhara Institute of Natural Resources Management

Uzbekistan, Bukhara

IMPROVING THE TECHNOLOGY OF WORKS PERFORMED AGAINST FILTRATION IN IRRIGATION CANNELS

Abstract: Various screens used to reduce water leakage from channels, the most effective and long-lasting coatings are concrete coatings and other coatings, their service life, reliability, and efficiency are high. we explain that it should be used.

Key words: Cannel, structure, filtration, screen, soil, exploitation.

Республикамиз кишлок хужалигида фойдаланиладиган сувнинг 37 фоизи (19 млрд. м3) экин майдонларига етиб бормасдан йукотилади. Магистрал ва хужаликлараро каналларнинг 66 фоизи (18,7 минг км) тупрок узандан иборат. Сугориш тармокларининг фойдали иш коеффициенти 0,63 га тенг. Республикада сугориладиган ер майдони 4,3 млн гектарни ташкил этиб, жами сув ресурсларининг уртача 90-91 фоизи кишло; хужалигида, 4,5 фоизи, коммунал-маиший хужалик сохдсида, 1,4 фоизи саноатда, 1,2 фоизи баликчиликда, 0,5 фоизи иссиклик энергетикасида, 1 фоизи эса иктисодиётнинг бошка тармокларида фойдаланилган. Куриниб турибдики Республикамизда энг катта сув истеъмоли кишлок хужалигига тугри келмокда.

Каналлардаги сувнинг сизиш хисобига йукотилишини икки йул билан камайтириш мумкин: канал утадиган махаллий грунтларнинг физикавий -техник хоссаларини яхшилаш; каналларни хулланган периметри буйича турли сизишга карши материаллар билан коплаш.

Сизишга карши тадбир тури каналнинг вазифаси буйича тури, параметрлари, хизмат курсатиш муддати, иклим шароитлари хамда канал утадиган грунтларнинг физикавий- механик хоссалари асосида танланиши ва бунда кабул килинган тадбир техник-иктисодий жихатдан асосланган булиши лозим.

Юзаки экранларни казилма, ярим казилма, ярим кутарма ва кутармада утадиган барча турдаги каналлар шароитида куллаш мумкин. 1 м гача чукурликда зичланган бундай экранлар вакт давомида уз хусусиятларини йукотиб боради, шу сабабли уларни вакти-вакти билан янгилаб яъни кайта зичлаб туриш лозим. Юзаки экранларни хосил килишда зичланадиган катлам чукурлиги кичик ва уртача каналларда 0,3...0,5 м, йирик каналларда 0,5...0,7 м оралигида кабул килиниши мумкин.

Ён томонларга сув сизишини камайтириш учун канал дамбаларида хам вертикал кулфлар шаклидаги экранларни барпо этиш максадга мувофикдир. Катта калинликдаги кумилган экранлар грунтни катламлаб ёткизиб, хуллаб ва зичлаб хосил килинади.

Каналларда грунтли копламаларнинг икки хили кулланилади: юзаки ва яширин (кумилган) копламалар. копламаларни хосил килишда гилли грунтлар (гил тупрок, огир, урта ва енгил сог тупроклар, бентонитли гил) ишлатилади.

Грунтли копламалар филтрация коеффициенти 0,1 м/сут. дан юкори булган кумок, кумли ва шагал-кумли грунтларда утадиган каналлар учун тавсия этилади. Кичик каналларда асосан юзаки, урта ва йирик каналларда яширин копламалар кулланилади. Грунтли копламалар калинлиги очик юзаки экранлар учун 0,05 дан 0,5 м гача (мос равишда кичик ва йирик каналлар учун), яширин экранлар учун 0,05 дан 0,2 м гача кабул килинади, бунда химоя катлами 0,1 дан 0,3 м гача калинликда тайинланади.

Каналда сув окими тезлиги юкори булганда, юза катлам ювилишдан шагалли грунт тукмаси билан химоя килиниши мумкин.

Каналлардан сув сизишини камайтиришда кулланиладиган турли хил экранлар, копламалардан энг самарали ва узок муддат ишлайдигани бетон копламалардир. Бошка копламаларга нисбатан уларнинг хизмат муддати катта, ишончлилиги ва самарадорлиги юкори, каналга бетон коплама ёткизиш ишларини тулик механизациялаштириш мумкин.

Хулоса. Сугориш каналларида филтирацияни олдини олиш буйича чора тадбирлар ва копламаларнинг ишончлигини ошириш буйича ишлар олиб борилмокда. Маълумотларга таянадиган булсак фойдаланаётган сувнинг 37% исроф булмокда бу исрофни олдини олиш учун бетон копламалар ва хар хил гилли тупроклардан ва инновацион технологиялардан фойдаланишимиз зарур.Шу билан бирга магистирал ва хужалоклараро каналларнинг 66% ни тупрок узандан иборатдир.

Адабиётлар:

1. A Krutov, B Norkulov, P Nurmatov, M Mirzaev, "Applicability of zero-dimensional equations to forecast nonconservative components concentration in water bodies" IOP Conference Series: Materials Science and Engineering 2020, volume 883 https://iopscience.iop.org/issue/1757-899X/883/1

2. B Uralov, K Isabaev, F Jamolov, M Akhmadi, M Mirzaev. "The influence of the shape the living section of the pressureless machine channel and the roughness of its wetted surface on the hydraulic resistance" International Scientific Conference Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering (CONMECHYDRO - 2020) 23-25 April 2020, Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers, Tashkent, Uzbekistan https://iopscience.iop.org/issue/1757-899X/883/1

3. IA Ibragimov, UA Juraev, DI Inomov. Hydromorphological dependences of the meandring riverbed forms in the lower course of the Amudarya river. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. (2022-01-18, Volume: 949, 1-8 p.) https: //iopscience. iop. org/article/10.1088/1755-1315/949/1/012090

4. H Ismagilov, I Ibragimov. Hydraulic parameters on the curvilinear section of the river channel in conditions of regulated water flow. Conferinta "Cadastru si Drept" Lucrari §tiin|ifice, Chisinau, Moldova. (2013. Volume: 33, 69-72 б.) https://ibn.idsi.md/sites/default/files/imag_file/69-72_5.pdf

5. Х.А Исмагилов, И.А. Ибрагимов. Рекомендации по гидравлическому расчету и креплению берегов русла реки Амударья, в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014/3. №1. 66-69 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ: xtRiw3 GOFMkC

6. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. Движение паводковых вод в руслах в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014. №1. 69-71 c.)

https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:tS2w5q8j5-wC

7. ИА Ибрагимов. Морфологические параметры на криволинейном участке реки в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: Проблемы механики. (2014. №1. 65-68 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:maZDTaKrznsC

8. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. К вопросу о коэффициенте шероховатости русел рек в условиях зарегулированного стока воды. Журнал: ГИДРОТЕХНИКА. (2013. №4. 40-45 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ: 1 sJd4Hv_s6UC

9. HA ISMAGILOV, IA IBRAGIMOV. Hydromorphological relations of channels under regulated runoff conditions. Journal Problem's of Mechanics, Tashkent. (2011. №1. 35-37 p.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:pqnbT2bcN3wC

10. ХА Исмагилов, ИА Ибрагимов. Гидроморфологические зависимости русел рек в условиях зарегулированного стока воды. Проблемы механики. (2011. №1. 35-37 c.) https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=B0D ZEakAAAAJ&citation_for_view=B0DZEakAAAAJ:TQgYirikUcIC

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.