CC BY
22
AZ9RBAYCAN KiMYA JURNALI № 4 2013
13
UOT 691.215.5:53/54
KALSiT T9RKÎBLÎ SÜXURLARIN HiSS9CiKL9RÎNÎN ÖLCÜSÜNÜN УЭ FORMASININ HÎDROFOBLAÇMAYA TaSiMNiNiN ÖYR9NiLM9Si
Y.X.Xalilov, M.i.X3lilova, M.M.ahmadov
Azdrbaycan Milli EA M.F.Nagiyev adina Kimya Problemldri înstitutu
Redaksiyaya daxil olmuçdur 03.07.2013
Tadqiqat içinda riyazi planlaçdirma üsulundan istifada edilmakla yerli kalsit tarkibli süxurlarin hidrofoblaçmasinin bir sira texnoloji amillardan asililigi tadqiq edilmiçdir. Göstarilmi§dir ki, küra çakilli va daha narin hissaciklarin hidrofoblaçmasi yasti va iri hissaciklara nisbatan daha effektiv gedir.
Açar sözlsr: kalsit, hidrofoblaçma, тэгтэг, ahangdaçi, tdbaçir, islanma, stearin tur^usi.
Malumdur ki, hissaciklarin adgeziya qüvvasi kontakt sahasindan va islanma bucagindan asilidir. Bildirilir ki, har hansi qabarcigin bark hissacikla kontakti zamani adgeziya qüvvasi his-saciyin formasindan asilidir. Bela ki, agar sath olduqca düz va hamardirsa, onda ili§manin kon-turu islanma çaraiti va sathi garilmanin tarazligi ila müayyan edilir. 9gar bark maddanin his-saciyi kub formasina yaxin bir formaya malikdirsa, onda iliçma konturunu hissaciyin bir tarafina oturmuç küra kimi tasavvür etmak olar. Tabii ki, kala-kötür satha malik hissaciyin islanma zamani iliçma sahasi hamar sathlara nisbatan daha azdir. Kala-kötür sathlarin çixintilari hissacik-ma-ye kontakt sahasinda yerdayiçmasina mane oldugundan iliçma konturu ancaq bu çixintilar üzra gedir. Hissaciklarin iti taraflari islanma sarhadinin geniçlanmasinin qarçisini aldigindan kontakt zamani mahdudlaçir, yaranmiç sahanin bir növ fiksasiyasi ba§ verir. Belalikla isladici va bark cismin hissaciyi arasinda kontakt sahasi adgezion qarçiliqli tasirin an mühüm komponentlarindan biridir. islanma bucaginin qiymati hissaciyin sathinin kala-kötürlüyü ila müayyan edilir [1].
Aydindir ki, hissaciklarin ham formasi, ham da ö^ülari islanma hadisasi üçün kifayat qadar mühüm amillardir. Bununla bela, hidrofobizasiya proseslarinda bu amillarin ahamiyyatinin böyük olmasina baxmayaraq, onlarin tasirina tadqiqat içlarinda ciddi ahamiyyat verilmamiçdir. Apardigimiz araçdirmalar göstarir ki, mövcud adabiyyatlarda bu problemin nazari taraflarina müayyan istinadlar olsa da onlar praktiki tarafdan demak olar ki, tadqiq olunmamiçdir.
Malumdur ki, narin dispers sistemlarin alinmasi üsullari olduqca çoxdur va alinan polidispers sistemlarda hissaciklarin ö^ü va formalari geni§ diapazonda dayiça bilir. Ona göra da bu va ya digar hidrofobizatorun kömayi ila hidrofoblaçdirma zamani optimal hidrofobizasiyaya nail olmaq ^ün bu amillarin tasirinin öyranilmasi aktual masaladir.
Bütün bunlari nazara alaraq kalsit tarkibli süxurlarin dispersliyinin (hissaciyin ö^ü va formasinin) islanma bucagina tasiri ara§dirilmi§dir. Tacrübalarin aparilmasinda ham tadqiqat ob-yektinin, ham tasiri maraq doguran amillarin sayinin çoxlugu riyazi planlaçdirma metodundan istifada edilmasini zaruri edir.
Malumdur [2-5] ki, aksar hallarda planlaçdirmada kamiyyat faktorlari ila yanaçi keyfiyyat faktorlari da i§tirak edir va bazi hallarda onlarin sayi kifayat qadar çox ola bilar. Bela hallarda mürakkab planlar daha ahamiyyatli olur. Bu planlardan 2kx2k ö^ülü latin kvadratlari ila birla§dirilmi§ 22k tipli planlar daha effektiv ola bilir. Bu planlar planlaçdirmaya L=2k saviy-yalarinda bir neça faktor çixarmaga imkan verir ki, onlar da ham keyfiyyat, ham da kamiyyat xarakterli ola bilarlar. Belalikla, tadqiqat aparilan mürakkab, çoxfaktorlu sistemda mürakkab plandan - 2 latin kvadrati ila birla§dirilmi§ 26-2 tipli kasri replikadan istifada olunmasi maqsada-uygun hesab edilmiçdir. 9sas cavab funksiyasi kimi islanma bucagi ila ifada olunan tam hidrofoblaçdirma daracasina uygun hidrofobizatorun miqdari va kimyavi adsorbsiyanin %-la miqdari qabul edilmiçdir. Hidrofobizator sarfina açagidaki amillarin tasiri tadqiq olunmuçdur.
14
КА^ГГ TЭRKiBLi SUXURLARIN HiSSЭCiKLЭRiNiN OLCUSUNUN
1) Капп dispers sistemin а1тта usulu - Х1. Yuxaп (+) sэviyyэsi kimi suxurlarm ^геН dэyirmanda uyudulmэsi, а§а§1 (-) sэviyyэsi к^ isэ mэrkэzэqa9ma dэyirmanlaпnda uyutmэ qэbul edilmi§dir.
2) Hidrofobizatorun hэlledicidэ konsentrasiyasl - х2. Yuxaп (+) sэviyyэsi kimi hэlledici:hidrofobizator nisbэti 10, а§а§1 (-) sэviyyэsi kimi isэ hэlledici:hidrofobizator nisbэti 8-э ЬэгаЬэг g6tomlmu§dш\
3) Hissэtiklэrm dispersliyi - х3. Yuxan (+) sэviyyэsi kimi 619шэп (70-100 ткт) intervalmda о1ап hissэciklэr, а§а§1 (-) sэviyyэsi kimi isэ б^Шэп 0-45 ткт intervalmda о1ап hissэciklэr fraksiyasl g6tumlmu§dur.
4) HidшfoЫa§dlrma muddэti — х4. Yuxaп (+) sэviyyэsi kimi 20 dэq qan§dlrma muddэti, а§а§1 (-) sэviyyэsi kimi isэ 10 dэq qaп§dlrma muddэti qэbul olunmu§dш\
5) Hidrofobizator daxil edilmi§ tozun qlzdmlma temperaturu — х5. Yuxaп (+) sэviyyэsi к1т1 50°С^э qlzdlпlma, а§а§1 (-) sэviyyэsi к^ isэ adi otaq temperaturu qэbul edilmi§dir.
6) Hidrofobizatorun yeridilmэ шши — х6. Yuxaп (+) sэviyyэsi к1т1 к1ёгоГоы2а1огип sistemэ - л^екБап, а§а§1 (-) sэviyyэsi kimi isэ hidrofobizatorun sistemэ benzolla yeridilmэ шШи qэbul edilmi§dir.
7) Гэdqiqat оЫпап suxurlarm n6vu - х7.
А - ТэЬа§щ В - Da§-SalaЫl эhэngda§lsl, С - Qobustan эhэngda§lsl, В - Da§kэsэn mэrmэri.
8) Hidrofobizatorun n6vu - х8.
1 - stearin Шг^ш^ 2 - пей Шг^Шаншп distilyasiyasmm kub qahqlan (ЭТБКО), 3 - Са-Б1еага1, 4 - asidol mllonaft.
ГэстЬэЬпп apaпlmasl ифип planla§dlrma matrisi (cэdvэl 1) qэbul edilmi§dir.
Cэdvэl 1. Рктк^ётщ! matrisi
Variasiya о1ипяп faktoгlaг сяуяъ funksiyasl
Х1 Х2 Хэ Х4 Х5 Хб Х7 Х8
- - - - - - А 1 У1
+ - - - + + В 2 У2
- + - - + + С 3 >"4
+ + - - - - В 4 >"4
- - + - + - В 2 >5
+ - + - - + С 1 >6
- + + - - + В 4 >7
+ + + - + - А 3 >8
- - - + - - А 3 >9
+ - - + + + В 4 >10
- + - + + + В 1 >11
+ + - + - - С 2 >12
- - + + + - С 4 >13
+ - + + - + В 3 >14
- + + + - - А 2 >15
+ + + + + + В 1 >16
ilkin ara§dlrmalar nэticэsindэ faktorlarm variasiya intervallaп muэyyэn edilmi§dir (cэdvэl 2). Planla§dlrma matrisinэ ^^п olaraq apanlml§ eksperimentlэrin nэticэsindэ a§agldaki dusturla faktorlarm effektivliyi Е hesaЫanml§dlr:
8 8
2 У+ "X У"
= 1=0 у=0
16 '
buгada уг+ - yuxaп (+) sэviyyэlэr ифип cavab funksiyasl; у" - a§agl (-) sэviyyэlэr ифип cavab funksiyasl; 16 - tэcrubэlэrin sayldlr.
Y.X.XЭLiLOV уэ Ь.
15
Cэdvэl 2. Faktor уэ onlarln sэviyyэlэri
Faktorlar Faktorlarm sэyiyyэlэri
yuxarl (+) a§agl (-)
hidrofobizatorun yeridilmэ usulu - Х1, % hэlledici:hidrofobizator nisbэti - Х2 ,% hissэciklэrin dispersliyi - Х3, ткт hidrofobla§dlrma muddэti - Х4, dэq hidrofobizator daxil edilmi§ tozun qlzdl-rllma tempeгatuгu - Х5 , 0С narln dispers sistemin allnma usulu - Х6 tэdqiqat olunan suxurlarm п6уи - Х7 hidrofobizatorun п6уи - Х8 и-heksan 10 70-100 20 50 dэyirmanda uyutmэ benzol 8 0-45 10 otaq tempeгatuгu mэrkэzэqaQma dэyirшaшnda uyutшэ
А - §эmkir tэba§iгi, В - Da§-Salahll эhэngda§lsl, С - Qobustan эhэngda§lsl, В - Da§kэsэn шэгшэг1 1 - stearin tur§usu, 2 - ОТЭ^, 3 - Ca-steaгat, 4 - asidol-mllonaft
ТЭ^ЬЭ nэticэsindэ almml§ faktorlaпn effektlэrinin Styudent kriteriyasma g6rэ ЭЬЭШ1У-yэtlilik dэrэcэsi ШЦЭУУЭП olunmu§dur. А1ШШ1§ nэticэlэrin (cэdvэl 3, 4) analizi g6stэrir ki, de-mэk olar ki, iki sэviyyэdэ 91x15 edэn ЬЦШП faktorlar onlaпn a§agl sэviyyэlэrindэ hidrofobiza-siyaya hidrofobizator sэrfini artlпrlar.
Cэdvэl 3. Tэdqiqatlarln nэticэlэri
Vaгiasiya olunan faktorlar Sэrf olunan hidrofobizatorun miqdan, %
Х1 Х2 Х3 Х4 Х5 Хб Х7 Х8
- - - - - - А 1 1.5
+ - - - + + В 2 1.6
- + - - + + С 3 1.7
+ + - - - - В 4 1.8
- - + - + - В 2 1.4
+ - + - - + С 1 1.4
- + + - - + В 4 1.5
+ + + - + - А 3 1.6
- - - + - - А 3 1.9
+ - - + + + В 4 1.7
- + - + + + В 1 1.2
+ + - + - - С 2 1.4
- - + + + - С 4 1.7
+ - + + - + В 3 1.4
- + + + - - А 2 1.6
+ + + + + + В 1 1.3
Cэdvэl 4. Faktorlarln effektiyliyi
Faktorlar Sэrf olunan hidrofobizatora g6rэ effektivlik Faktorlar Sэrf olunan hidrofobizatora g6rэ effektiylik
Х1 -0.0187 Х7 §эmkir tэba§iri А 1.65
Х2 -0.03125 Da§-Salahll эhэngda§lsl В 1.52
Х3 -0.05625 Qobustan эhэngda§lsl С 1.55
Х4 -0.01875 Da§kэsэn тэгтэп В 1.45
Х5 -0.01875
Х6 -0.0687 Х8 stearin tur§usu 1 1.35
2 1.50
Ca-stearat 3 1.65
asidol-шllonaft 4 1.67
qeyd etmэk lazlmdlr ki, suxurlann mэrkэzэqa9ma dэyiгmanlaпnda uyudulmэsi zamaш hissэciklэrin, adэtэn kurэ§эkilli уэ kэlэ-k6tur formada almma ehtimall b6yukdur. g6runur еь bununla эlaqэdardlr ki, vensel-deryagin prinsipinэ uygun olaraq kontakt sahэsi b6yuyur уэ
16 KALSiT TÖRKiBLi SÜXURLARIN HiSS9CiKL9RINiN ÖLCÜSÜNÜN
hidrofobizatorun sarfiyyati artir ki, bu da hamin faktorlarin digarlarina nisbatan daha yüksak effektivlik göstaricisina malik olmasina gatirib 9ixarir. Demali küra§akilli hissaciklarin hidrofo-bizasiyasi ü9ün hidrofobizator sarfi yasti formali hissaciklara nisbatan daha 9oxdur va bu hidrofobla§manin daha effektiv geda bilmasi ü9ün ilkin §araitin yaranmasini tamin edir. Naticalarin müqayisali analizi göstarir ki, effektivliyin mütlaq qiymatina göra ikinci an tasirli faktor hissaciklarin öl9üsüdür ki, bu da disperslik artdiqca köntakt sahasinin böyümasi ila izah olunur. Naticalarin tahlili göstarir ki, hidrofobizatorun daxil edilmasi üsulunun, tozlari tem-peraturunun va qari§dirma müddatinin tacrübalarin aparildigi intervalda tasirlar bir-birina yaxindir va yüksak deyil. Maraqli natica ondan ibaratdir ki, hidrofobizasiyada halledici:hidro-fobizator nisbatinin tasiri böyükdür va ox§ar tadqiqatlarda mütlaq nazara alinmalidir.
Riyazi planla§dirma üsulu ila aparilmi§ tadqiqatlarin naticalarinin tahlili göstarir ki, taba§irin hidrofobizasiyasi ahangda§ilarina va marmara nisbatan daha 9ox hidrofobizator talab edir. Bu naticalar da onlarin hissaciklarinin sathinin kala-kötür olmasi va kontakt sahasinin böyüklüyü ila izah olunur. Müayyan edilmi§dir ki, stearin tur§usundan hidrofobizasiya ü9ün daha az sarf olunur, asidol-milonaftin sarfiyyati isa daha 9oxdur. Bu hamin birla§malarin reaksiya qabiliyyati va tarkibinin safligi ila alaqadardir.
Belalikla, aparilmi§ tacrübalar va naticalarin analizi zamani müayyan edilmi§dir ki, daha narin hissaciklarda hidrofobizasiya daha effektiv gedir (cadval 3). Bu zaman markazaqa9ma dayirmaninda üyüdülma naticasinda alinmi§ hissaciklarin hidrofobizasiyasi ham asan, ham effektiv olur. Markazaqa9ma dayirmanlarinda hissaciklar küra§akilli oldugundan va onlarin kala-kötürlüyü artdigindan hissaciklarin islanmasi [3] yax§ila§ir va hidrofobizasiyasi darinla§ir.
Tacrübalarin naticalari bir daha göstarmi§dir ki, sistemin narinligi artdiqca hidrofobizasiya prosesi islanma hadisasinin bütün qanunauygunluqlarina müvafiq gedir. Bununla bela daha ayani naticalar almaq ü9ün alava tadqiqatlarin qoyulmasi zaruri hesab edilmi§dir (cadval 4).
Faktorlarin effektivliyi hesablandiqdan sonra alinmi§ naticalar asasinda eksperimentlarin reqressiya tanliyi qurulmu§dur. Tanlikda faktorlarin amsallari onlarin prosesa tasir daracalarini müayyan edir. ömsalin manfi qiymati faktorun a§agi saviyyada özünü daha effektiv aparmasina dalalat edir. Müsbat amsal müvafiq faktorun yuxari saviyyada daha effektiv tasir etmasini §artlandirir. ömsallarin mütlaq qiymatlarinin böyüklüyü faktorun öyranilan sistemda daha böyük tasira malik oldugunu göstarir.
Belalikla a§agidaki kimi reqressiya tanliyi alinmi§dir:
y=1.54 - 0.0187X1 - 0.03125X2- 0.05625X3 - 0.01875.X - 0.01875X - 0.0687X, .
Yuxarida qeyd edildiyi kimi müxtalif kriteriyalar qabul edilmakla reqressiya tanliyinin prosesa adekvatligi müayyan edilmi§dir. Bu maqsadla planin markazinda alava olaraq ü9 paralel tacrüba qoyulmu§ va hidrofobizator sarfinin
y0 =1.4, y°2 =1.42, y0 =1.41
qiymatlari almmi§dir. Daha sonra alinmi§ naticalarin a§agidaki düsturla orta qiymati hesablan-mi§dir:
3
t ' Уи
y 0 = ^—=1.41, 3
t (y0 - y0 )2
sl = ^-=0.001,
3
y.x.xэlilov уэ ь.
17
stk=0■03.
Faktorlaпn qiymэtinin tэkrarlanma эmsall
л = = 0.008.
Daha sonra Styudent kriteriyasma g6rэ эmsallaпn effektivliyinin qiymэtlэri hesablanml§dlr:
|Ъ0| 1 54 ^ = Ш = ___=192.5,
=■
Ъ]
0.0187
0.008
=10.87,
0.008
t2=3.9, tз=7.032, t4=2.344, t5=2.344, t6=8.58. р=0.05 effektivlik sэviyyэsi УЭ sэrbэstlik dэrэcэsinin ]=2 sayl Ц9ЦП Styudent kriteгi-yasmm cэdvэl qiymэti ^(/)=4.3 tэ§kil edir. Muqayisэ etdikdэ faktorlardan hidrofobla§dlrma muddэtinin х4 tэsiri nэzэrэ almmaya Ь11ЭГ.
ЕУП1 sxem uzrэ se9ilmi§ faktorlaпn kimyэvi adsorЬsiyaшn qiymэtinэ tэsiri analiz olunmu§-dur (cэdvэl 5-7).
Cэdvэl 5. Faktor уэ рЫшп sэyiyyэlэгi
Faktorlar Faktorlaгm sэyiyyэlэгi
yuxan (+) a§agl (-)
naпn dispers sistemin allnшa usulu—Х! hэlledici:hidrofobizator nisbэti — Х2 , % hissэciklэrin dispersliyi — Х3, ткт hidrofoЫa§dlrma шuddэti — Х4, dэq hidrofobizator daxil edilшi§ tozun qlz-dlnlma teшperaturu — Х5 , 0С hidrofobizatorun yeгidilшэ usulu — Х6, % tэdqiqat olunan suxurlaпn п6уи — Х7 hidrofobizatorun п6уи — Х8 кцгэИ dэyiгшanda йуйШэ 10 70-100 20 50 и-heksan mэrkэzэqa5шa dэyirшaшnda йуйШэ 8 0-45 10 otaq tempeгatuгu benzol
А - §эmkir tэba§iri, В - Da§-SalaЫl эhэngda§l, С - Qobustan эhэngda§l, В - Da§kэsэn шэгшэг1. 1 - stearin tur§usu, 2 - NTDKQ, 3 - Ca-stearat, 4 - asidol-mllonaft.
Cэdvэl 6. Tэdqiqatlann т^э^
Vaгiasiya olunan faktoгlaг к1шуэу1 adsorbsiya olunшu§ hidгofobizatгoгun miqdan, кИ.
Х1 Х2 Х3 Х4 Х5 Х6 Х7 Х8
- - - - - - А 1 0.55
+ - - - + + В 2 0.52
- + - - + + С 3 0.50
+ + - - - - В 4 0.45
- - + - + - В 2 0.42
+ - + - - + С 1 0.45
- + + - - + В 4 0.40
+ + + - + - А 3 0.42
- - - + - - А 3 0.55
+ - - + + + В 4 0.50
- + - + + + В 1 0.50
+ + - + - - С 2 0.52
- - + + + - С 4 0.40
+ - + + - + В 3 0.42
- + + + - - А 2 0.43
+ + + + + + В 1 0.45
18
KALSÍT TeRKÍBLÍ SÜXURLARIN HÍSS9CÍKL9RÍNÍN ÖLCÜSÜNÜN
Codvol 7. Faktorlann effektivliyi
Kimyavi adsorbsiya olunmu§ Kimyavi adsorbsiya olunmu§
Faktorlar hidrofobizatorun miqdari, vahida göra hissa ila Faktorlar hidrofobizatorun miqdari, vahida göra hissa ila
Х1 -0.00125 Da§-Salahli ahangda§isi A 0.4875
Х2 -0.00875 §amkir taba§iri B 0.4550
Х3 -0.4375 Qobustan ahangda§isi C 0.4675
Х4 +0.00375 Da§kasan marmari D 0.4475
Х5 -0.00375 stearin tur§usu 1 0.4875
Х6 0.00
NTDKQ 2 0.4725
asidol-milonaft 3 0.4725
Ca-stearat 4 0.4375
Tadqiqatlarin naticalarinin analizi va faktorlarin effektivliyinin tahlili bir sira mühüm nati-сэ1эгэ galmaya imkan vermi§dir. Naticalar göstarir ki, hidrofobizatorun и-heksanla va ya benzolla daxil edilmasi kimyavi adsorbsiyanin qiymatina tasir etmir. Bu onunla izah olunur ki, halledicinin har ikisi qisa zancira malikdir va disperla§dirilmi§ hidrofobizator hissaciklarini kalsit tarkibli sü-xurlarin hissaciklarinin darin qatlarina nüfuz etmalarina barabar §arait yaradir. Tacrübalar hidrofobizatorun qari§ma müddati yüksak olduqca onun kimyavi adsorbsiyaya müsbat tasir göstardiyini sübut edir. Bela demak olar ki, qari§ma müddatinini yuxan (+) saviyyada 9ixi§ etdiyi bütün hallarda kimyavi adsorbsiyanin qiymati yüksakdir. Hesab edirik ki, kimyavi proseslarin intensiv getmasi ü9ün zaman faktorunun ahamiyyatli oldugu geni§ izahat talab etmir. Bununla bela daha böyük zaman müddati praktiki baximdan sarfali olmadigindan qabul olunmu§ müddati optimal hesab etmak olar.
Tahlil göstarir ki, qan§dirma temperaturu artdiqca kimyavi adsorbsiya azalir. Fikrimizca bu onunla izah olunur ki, halledicinin temperaturunun yüksalmasi hidrofobizatorun molekullarinin temperaturu yüksak olan hissaciklarin sathina kimyavi adsorbsiyasina imkan vermir. Müayyan edil-mi§dir ki, hissaciklarin öl9ülari azaldiqca kimyavi adsorbsiyanin qiymati ahamiyyatli daracada artir va digar faktorlara nisbatan an yüksak qiymat alir. Fikrimizca, bu artim hidrofobizatorlarla kalsit tarkibli süxur hissaciklari arasindaki kontakt sahasinin böyümasi ila izah oluna bilar. Hissaciklarin formasinin kimyavi adsorbsiyaya tasirinin analizi göstarir ki, markazaqa9ma dayirmanlarinda alinmi§ asasan küra §akilli hissaciklarda adsorbsiya yasti hissaciklara nisbatan daha effektiv gedir va bu zaman kimyavi adsorbsiyanin payi 9oxalir. Fikrimizca, bu hidrofobizatorun hissaciklarin sathina daha asan "oturmasi" ila alaqadardir.
Tadqiqatlar naticasinda müayyan edilmi§dir ki, bütün hallarda ahangda§ilarin va taba§irin hidrofobizatorlarla kimyavi alaqasi daha möhkam va intensivdir. Da§kasan marmari hissaciklarinin forma va öl9ülarinin kimyavi rabitanin yaranmasina tasiri zaifdir ki, bu da fikrimizca onun strukturu va hissaciklarinin sathinin xarakteri ila alaqadardir. Qobustan ahangda§isi va §amkir taba§iri hissaciklari kimyavi rabitaya daha asan girirlar. Bu hallarda da mü§ahida olunan naticalarin asas sababi onlarin hissaciklarinin kala-kötür va masamali olmasi ila alaqalandirilir. Eyni zamanda Qobustan ahangda§inda mü§ahida olunan kvarsin va §amkir taba§irinda qeyda alinmi§ qari§iqlarin mümkün tasiri da nazardan qa9mir. Ara§dirmalar naticasinda müayyan olunmu§dur ki, stearin tur§usu ila hidrofobizasiya zamani kimyavi adsorbsiyanin payi daha 9oxdur. Digar hallarda demak olar ki, naticalar ox§ardir. Bu hidrofobizatorlarda asas maddanin miqdarinin müxtalifliyi, elaca da onlarin kimyavi reaksiyalarda aktivliklari ila izah oluna bilar.
Belalikla, hesablamalar naticasinda prosesin reqressiya tanliyi qurulmu§dur:
>=0.47 - 0.00125x - 0.00875x2 - 0.4375хэ + 0.00375х4 - 0.00375х5.
Aparilmi§ tadqiqatlar naticasinda müayyan edilmi§dir ki, hissaciklarin forma va öl9ülari hidrofobizasiya proseslarinda an mühüm ahamiyyat kasb edan amillardandir. Prosesi hissaciklarin öl9ülarinin daha geni§ intervalinda mü§ahida etmak va daha asaslandirilmi§ naticalar almaq ü9ün tadqiqatlarin sonraki marhalasinda müxtalif formalara malik Da§-Salahli ahangda§i
Y.XXeLiLQV уэ b. 19
hissaciklarinin olgularinin stearin tur§usu ilэ hidrofobla§dirma dэrэcэsinэ vэ kimyэvi adsorb-siyaya tasiri oyrenilmi§dir. Hidrofobla§dirma и-heksan mahlulunda stearin tur§usunu 500C tem-peraturda yeritmak, 20 daq qari§dirmaqla aparilmi§dir. Naticalar §akil 1-4-da verilmi§dir.
-0.5 -0.55 -0.6 -0.65 -0.7 -0.75 -0.8
§akil 1. Kure§akilli Da§-Sa-lahli ahangda§i hissaciklarinin olgularinin hidrofobla§ma da-racasina tasiri.
0 -45
45-70
70-100 100-160 160-200 d, mkm
-0.4 о -0.45
СЛ
8 -0.5 -0.55 -0.6
§akil 2. Yasti formali Da§-Sa-lahli ahangda§i hissaciklarinin olgubrinin hidrofobla§ma da-racasina tasiri.
0-45
45-70
70-100 100-160 160-200 d, mkm
0.6
.h.
.k 0.55
a,
.b 0,5
rsb o 0.45
ds <c 0.40
0.35
0-45
45-70
§akil 3. Kure§akiUi Da§-Salah-li ahangda§i hissaciklarinin ol-gularinin kimyavi adsorbsiyaya tasiri.
70-100 100-160 160-200 d, mkm
20
KALSiT TQRKiBLi SUXURLARIN HiSS9CiKL9RINiN OLCUSUNUN
§akil 1-4-dan gorunduyu kimi, har iki formali hissaciklarda hidrofobizasiya ayrilarinin eyni xaraktera malik olmasina baxmayaraq kure§akilli hissaciklarda ham hidrofobizasiya, ham da kimyavi adsorbsiya daha effektiv ba§ verir. Bununla bela hissaciklarin olgulari artdiqca hidrofobizasiya, elaca da kimyavi adsorbsiya zaiflayir. Bu bir daha hissaciklarin olgu va formalarinin hidrofobizasiya ugun boyuk ahamiyyat kasb etdiyini gostarir.
0D9BiYYAT SiYAHISI
1. Паус К.Ф., Евтушенко И.С. Химия и технология мела. М.: Стройиздат, 1977. 138 с.
2. Калашников В.И., Мороз М.Н., Нестеров В.Ю. и др. // Сухие строительные смеси. 2005. № 4. С. 26-29.
3. Зимон А.Д. Адгезия жидкости и смачивание. М.: Химия, 1974. 413 с.
4. Ахназарова С.Л., Кафаров В.В. Методы оптимизации экспериментов в химической технологии. М.: Высш. ш^ла, 1983. 327 с.
5. Мясников О.С., Пухова О.В., Белугин Д.Ю., Ашельников П.Ф. // Строительные материалы. 2004. № 10. С. 2-4.
ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ РАЗМЕРОВ И ФОРМЫ ЧАСТИЦ КАЛЬЦИТОСОДЕРЖАЩИХ
ПОРОД НА ИХ ГИДРОФОБИЗАЦИЮ
Я.Х.Халилов, М.И.Халилова, М.М.Ахмедов
C применением метода математического планирования эксперимента исследована зависимость гидрофобизации порошков, полученных на основе местных кальцитосодержащих пород от различных технологических факторов. Показано, что гидрофобизация мелких частиц круглых форм происходит интенсивнее, чем таковая грубых и листовидных частиц.
Ключевые слова: кальцит, гидрофобизация, мрамор, мел, известняк, смачивание, стеариновая кислота.
INVESTIGATION OF THE INFLUENCE OF SIZES AND FORM OF CALCITE-CONTAINING ROCKS PARTICLES ON THEIR HYDROPHOBIZATION
Ya.Kh.Khalilov, M.I.Khalilova, M.M.Akhmedov
With the use of the method mathematical planning the experiment the dependence of hydrophobic powders obtained on the basis of the local calcite-containing species on the various technological factors has been investigated. It was shown that the hydrophobization of the small particles of a round shape occurs more intense than that of coarse and leaf shaped particles.
Keywords: calcium, hydrophobization, marble, chalk, limestone, wetting, stearic acid.
