CC BY
0ФИЗИКО-МАТЕМАТИЧЕСКИЕ НАУКИ Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 PHYSICAL AND MATHEMATICAL SCIENCES
2022 - 5.94
UOT 535.3
KALÍUM BÍXROMAT Ka2Cr2O7 M9HLULUNUN OPTÍK XASS3L3RÍNÍN T8DQÍQÍ
ABDULLAYEV ADÍL POLAD OGLU
f.e.d., prof., Fizika va Kimya kafedrasinin müdiri, AzMIU, Baki, Azarbaycan
HÜSEYNOV HÜSEYNAGA ÍBRAHÍM OGLU
f.e.d., dos. Fizika va Kimya kafedrasi, AzMIU, Baki, Azarbaycan
MUSAZAD9 ÍMAMH9S9N V9LÍ OGLU
t.ü.f,d, dos., Fizika va Kimya kafedrasi AzMIU, Baki, Azarbaycan
BABAYEV N9BÍ MÍRÍ OGLU
k.ü.f,d, dos. Fizika va Kimya kafedrasi. AzMIU, Baki, Azarbaycan
NURÍYEVA ÍLHAM9 MÍRZ9 QIZI
ATU, Elmi Ara§dirmalar Markazi, Baki, Azarbaycan
9SG9ROVA GÜNEL ZAKÍR QIZI
Fizika va Kimya kafedrasi. Metallar va 0rintilar ETL-da laborant, Baki, Azarbaycan
Xülasa: í§da spektrofotometrik üsulla kalium bixromatin suda mahlulunun gorünan i§iq spektrindd optik sixliginin va fotoelementda yaranan garginliyin dalga uzunlugundan, hamginin optik sixligin kalium bixromatin mahluldaki miqdarindan asililigina baxilmi§dir. Distila edilmi§ tamiz suya narinci rangli kalium bixromat qari§dirdiqda mahluldan kegan optik §üanin intensivliyi dayi§ir. Narinci rangli va ona yaxin monoxromatik §üalar mahlul tarafindan az udulur, bu intervalda optik sixliq gox kigik olur. dksina ya§il rangli va ona yaxin monoxromatik §üalar mahluldan kegdikda udulma boyük olur. Kalium-bixromat mahlulunda gorünan i§iq oblastinda elektromaqnit dalgasinin maksimal udulma oblasti tayin edilmi§dir. Dalga uzunlugunun baxilan intervalinda mahlulun optik sixligi kalium bixromatin molyar konsentrasiyasi ila düz mütanasib olur. Bu qanunauygunluga asaslanaraq mahluldaki kalium bixromatin miqdari tayin edilir.
Agar sozlar: spektrofotometrik metod, optik sixliq, udulma amsali, monoxromatik §üa, kalium bixromat, molyar konsentrasiya.
ИССЛЕДОВАНИЕ ОПТИЧЕСКИХ СВОЙСТВ РАСТВОРА БИХРОМАТА-
КАЛИЯ Ka2Cr2O7
АБДУЛЛАЕВ АДИЛЬ ПОЛАД ОГЛЫ
д.ф.н., проф.заведуюший кафедры Физики и химии, ААСУ, Баку, Азербайджан
ГУСЕЙНОВ ГУСЕЙНАГА ИБРАГИМ ОГЛЫ
д.ф.н., доц. кафедры Физики и химии, ААСУ, Баку, Азербайджан
МУСАЗАДЕ ИМАМГАСАН ВАЛИ ОГЛЫ
к.т.н., доц. кафедры Физики и химии, ААСУ, Баку, Азербайджан
БАБАЕВ НАБИ МИРИ ОГЛЫ
к.х.н., доц. кафедры Физики и химии, ААСУ, Баку, Азербайджан
НУРИЕВА ИЛГАМА МИРЗА КЫЗЫ
AМУ, Центр Научных Исследований, Баку, Азербайджан
АСКЕРОВА ГЮНЕЛ ЗАКИР КЫЗЫ
Лаборант НИЛ при кафедры Физики и химии, ААСУ, Баку, Азербайджан
Резюме. В настоящей работе фотометрическим методом исследованы зависимость оптической плотности раствора бихромата - калий и напряжение в фотоэлемента от длины волны видимого света, а также зависимость оптической плотности от массы бихромата - калий в растворе.
При прохождение видимого света через раствор бихромата - калий оранжевого цвета, разбавленного с дистиллированной водой, интенсивность света изменяется. Оранжевые и близкие к нему длины волны света при прохождении через раствор слабо поглощаются, поэтому в этом интервале длин волн оптическая плотность становится незначительной и наоборот, зеленные и монохроматические лучи близкие к нему поглощаются сильнее. Определяется максимальная область поглощения электромагнитных лучей в растворе бихромата-калия. В рассмотренном интервале длины волны оптическая плотность бихромата-калий прямо пропорциональна молярной концентрации. Используя этот характер зависимости определяется количество бихромата-калия.
Ключевые слова: спектрофотометрический метод, оптическая плотность, коэффициент поглощения, монохроматический луч, бихромат-калия, молярная концентрация.
STUDY OF OPTICAL PROPERTIES OF POTASSIUM BICHROMATE SOLUTION
Ka2Cr2O7
ABDULLAYEV ADiL POLAD
doctor of phys.sc., prof., head of Physics and Chemistry department, AUAC, Baku,
Azerbaijan
HUSEYNOV HUSEYNAGHA IBRAHiM
doctor of phys.sc., assoc. prof.of, Physics and Chemistry department., AUAC, Baku,
Azerbaijan
MUSAZADE IMAMHASAN VALi
phD of, Physics, sc., assoc. prof.of, Physics and Chemistry department, AUAC , Baku,
Azerbaijan
BABAYEV NABi MiRi
phD of Œemistry sc., assoc. prof.,of Physics and Chemistry department, AUAC, Baku,
Azerbaijan
NURiYEVA iLHAMA MiRZA
Azerbaijan Medical University, Research Center Baku, Azerbaijan
АSKEROVA GUNEL ZAKÎR
Researcher of the Scientific- Research Laboratory Physics of Metals and Alloys of Physics and Chemistry department, Baku, Аzerbaijan
Summary: In this work, the optical density of potassium bichromate in aqueons solution was studied using the spectrophotometry, focusing on the dependence of optical density on the wavelength of light in the visible spectrum and the voltage generated in the photocell, as well as the mass of the potassium bichromate in the solution. When orange-colored potassium bichromate is mixed with distilled water, the intensity of the optical rays passing through the solution changes.
Orange and near-monochromatic rays are poorly absorbed by the solution, resulting in a low optical density in this range. Conversely, green and near-monochromatic rays are strongly absorbed, resulting in a high optical density. The region of maximum absorption of electromagnetic waves in the visible light range for the potassium bichromate solution was determined. The optical density of the solution within the examined wavelength interval is directly proportional to the molar consentration of potassium bichromate. Based on this principle, the amount of potassium bichromate in the solution can be determined.
Key words: spectrophotometric method, optical density, absorption coefficient, monochromatic beam, potassium dichromate, molar concentration.
l.Giriç
Muxtalif tipli analitik masalalarin halli uçun geni§ tatbiq olunan, daqiqliyi kifayat qadar yuksak olan usullardan biri da spektrofotometrik usuldur. Spektrofotometrik usulun digar usullardan, xususila da fotokalarometrik usuldan farqi ondadir ki, bu usulda spektrda buraxma zolaginin muayyan eni movcud olur, numunada udulmanin loqarifmik diapozonu va aksolunma faizinin olçulmasi mumkundur. Olçma dalga uzunlugunun dar diapozonu olmadiqda aparilirsa, onda umumi i§iq selinin xarakteristikalari tayin olunur. Bela usul kalorimetrikdir va bu usula nisbatan spektrofotometrik usul daha obyektiv hesab olunur [1,2,3]. Movcud olan real obyektlarda qari§iq bir neça komponentli ola bilar. Bela obyektlara aid olan komponentlarin tayini masalalari bir neça istiqamatda hall oluna bilar: 1) komponentlari bir-birina tasir gostarmir, ba§qa sozla komponentlardan gal an siqnallar bir-birini ortmur; 2) analitik siqnallari bir-birini qisman ortur; 3) analitik siqnallari bir-birini tamamila ortur.
Spektrofotometriya kimyavi element birla§malarinin va ayri-ayri atomlarin elektromaqnit dalgalari ila qar§iliqli tasirda olma qabiliyyatina asaslanir. Spektrofotometrdan buraxilan §ua dastasi madda atomlari ila birbaça va hamçinin molekulyar birlaçma daxilinda olmaqla qar§iliqli tasirda olur. Har bir madda uçun yalniz ona xas olan udulma spektri movcud olur. Spektr yiginina asasan numunanin tarkibinda bu va ya digar maddanin olmasi haqqinda fikir soylamak olar. Bela tahlil keyfiyyat tahlili hesab olunur. Kamiyyat tahlili uçun Ber qanunundan istifada olunur, hansi ki bu qanun udan madda hissaciklarinin sayinin §ua seli ila mutanasib oldugunu gostarir. Bu §ua intensivliyinin azalmasini bilarak maddada olan hissaciklarin sayi haqqinda fikir soylaya bilarik. Bu naticadan madda hissaciklarinin sayini hesablamaq uçun istifada etmak olar. Hissaciklarin sayina asasan konsentrasiyani hesablamaq uçun Avoqadro adadindan istifada olunur.
Spektrofotometriya metodundan darman preparatlarinin tarkibinin hazirlanmasinda geni§ istifada olunur [4]. Bela ki, L-lizin (CHN2O -amintur§usudur) va ninhidridin qariçiginda dalga
uzunluqlarinin 420 nm va 500 nm qiymatlarinda udulma maksimumlari muçahida olunur. Gostarilir ki, pH8-9 olduqda stabil mahsul alinir. Ûzvi su qariçigindaki fazalar nisbati optik sixliga tasir etmir. Spektrofotometrik usulla qariçiqda yodun va yod birlaçmasinin optik xarakteristikalari oyranilir [5]. Bu i§da hamçinin qariçiqda yodun hansi formada i§tirak etmasi da tahlil olunur. Spektrofotometriya metodunu bitkilarin fizologiyasi va biokimyasinin oyranilmasina da tatbiq olunur [6,7]. Baxilan [8] içinda Uolles-Kas va Mark metodlari ila optik sixliq matrisasinin tahlili asasinda qariçiqda olan komponentlarin sayinin tapilmasi metodlari ara§dirilmi§dir. Numuna olaraq narinci rangli metil qariçiginda komponentlarin sayi muayyan olunmuçdur. Nazari va tacrubi naticalar arasinda uygunluq ara§dirilmi§dir.
Mayenin takibinda olan qariçigin bir sira parametrlarini, udulma amsalini, optik sixligini, hamçinin miqdari sixligini va s. tayin etmak uçun optik metodlardan istifada etmak alveriçlidir.
Mahlulun üzarina dü§an içigin bir hissasi udulur, bir hissasi isa mahluldan çixir. Bu iki §üanin intensivliklarinin qarçiliqli münasibatlarina asasan mahlulun bir sira parametrlarini tayin etmak olar.
Mis kuporosunun suda mahlulunun optik xassalari va optik parametrlarin dalga uzunlugundan va qari§igin konsentrasiyasindan asililiqlari tadqiq olunmuçdur [9]. Bunun ^ün içigin görünan oblasinda 300-800 nm intervalinda monoxromatik §üalardan istifada edilir. Qeyd olunur ki, mis kuporosunun suda mahlulunun optik sixliginin dalga uzunlugundan asililiginda maksimumlar dalga uzunlugunun qirmizi oblastina dü§ür. Dalga uzunlugunun kiçik qiymatlarinda optik sixliq demak olar ki, dayiçmir. Dalga uzunlugunun qirmizi oblastinda mis kuporosunun çox da böyük olmayan sixliginda optik sixliq qari§igin miqdarindan xatti asili olur. Dalga uzunlugunun 5,6 mkm qiymatinda bu asililiq yüksak daqiqlikla ödanir. Dalga uzunlugunun 5,6 mkm qiymatinda tacrübi naticalara asasan optik sixligin (D) konsentrasiyadan (C) D — f(C) asililigini qurub va bu qrafika asasan mahlulda sixligi qeyri müayyan olan mis kuporosunun miqdari tayin olunur.
Anoloji tacrüba günabaxan yagindan alinan мetil efiri ila dizel yanacaginin qari§iginda da aparilmiçdir. Naticada kalibirlaçma tacrübasinda optimal dalga uzunlugu Л — (430 ± 5) nm. tayin
С V +C V
edilmi§dir [10]. Hacmi konsentrasiyasinin hesabi qiymati üçün Cqar — —— ifadasindan istifada
V-1+V-2,
edilmi§dir. Bu qari§igin tarkibi iki §affaf mayedan ibaratdir, onlarin hacmi konsentrasiyasini tayin etmak üçün fotokalorimetrik metod uygundur. Lakin praktiki tatbiq nöqteyi nazarindan kalibirlaçmanin aparilmasi daha alveriçli metoddur. Tacrübi naticalara asasan qurulmu§ konsentrasiyanin optik sixliqdan asililgi xattidir. Bu üsulla maddalarin mahlulda hacmi faiz nisbati kimi tayin olunur.
Bazan qariçigin konsentrasiyasini tayin etmak ^ün tadqiq olunan qari§igin (Dtgd) va konsentrasiyasi malum olan etalon qariçigin (Det) optik sixiqlari tayin edilir va konsentrasiya
açagidaki kimi tapilir [11]. Ctgd — ^^ • Cet
Det
Bir neça rangli maddadan ibarat qariçigin optik sixligi üçün additivlik xassasi malumdur.
D — l(£iCi + S2C2+ ...+£зСз)
Kalibirlaçma qrafiki metodunda tadqiq olunan maddanin konsentrasiyasini tayin etmak ^ün bir neça malum konsentrasiyali etalon qariçigin kalibirlaçma qrafiki qurulur. Bunun üçün müxtalif konsentrasiyali 5-10 standart qariçiq üçün seçilmiç dalga uzunlugunda va eyni ö^ülü küveytda D — f(C) asililigi qurulur. Bu qrafikdan istifada edarak konsentrasiyasi malum olmayan qariçigin konsentrasiyasini va ya konsentrasiya malum olarsa optik sixligi va udulma amsali tayin olunur. Kalibirlaçma qrafiki düz xatt verir. Ancaq D~C asililigi ayri xatt da vera bilar. Bu halda qrafik qurarkan daha çox nöqtalardan istifada etmak lazim galir. Qrafikda ayri xatt qariçigin miqdari müayyan haddi keçdikda alinir. §affaf mayelara rangli madda qariçdirdiqda kalibirlaçma metodundan istifada etmak daha alveriçlidir.
Çox komponentli qariçiqlar ^ün alava etma metodundan da istifada olunur [11]. Bu metod tadqiq olunan komponentin kiçik alavalari ^ün istifada olunur. Bu metoda göra avvalca Cx konsentrasiyasi malum olmayan qariçigin Dx optik sixligi tayin edilir. Bundan sonra tadqiq olunan qariçiga konsentrasiyasi malum olan qariçiq Cgi alava olunur va optik sixliq Dx+gi yenidan tayin edilir. Optik sixliqlarin Dx — £ICX va Dx+gi — £l(Cx + Сх+дг) düsturlarinin müqayisasindan tadqiq olunan qariçigin konsentrasiyasini tapiriq:
Dx
CX - С g J
DХ+Э1 — Dx
iki mavi va göy rangli komponentin optik sixliginin dalga uzunlugundan asililigi tadqiq edilmiçdir [12]. íki müxtalif rangli maddanin ayri-ayriliqda su ila qariçiginda optik sixliqlarinin dayiçmasi bir-birinin aksinadir. Narinci rangli qariçigin optik sixliginin maksimal qirmatlari dalga uzunlugunun 400 - 500 nm intervalina dü§ür, aksina mavi rangli qariçigin optik sixligi bu intervalda minimal qiymat alir. Mavi rangli qariçigin optik sixliginin maksimal qiymati isa dalga uzunlugunun 750 - 800 nm intervalina dü§ür, bu intervalda narinci rangin optik sixligi minimum olur. Har iki rangin su ila qariçiginda optik sixliqlarin maksimumlari dalga uzunlugunun iki oblastinda 400 - 450
nm va 760 - 840 nm alinir. Ranglarin mahlulda hacmi nisbatlari dayi§dikda optik sixliqlarim maksimal qiymatlari da dayi§ir.
í^da maqsad, masalanin qoyulu^u spektrofotometrik üsulla kalium-bixromat maddasinin distilla olunmu§ suda mahlulunu i§igin görünan §üalar oblastinda optik sixliginin dalga uzunlugundan va maddanin miqdarindan, ham9inin fotocarayanin dalga uzunlugundan asililiqlarini öyranmakdir.
Masalanin hall üsulu daxilinda monoxromator olan va i§da tasvir olunan qurgu vasitasi ila hayata ke9irilmi§, aprobasiya olaraq respublika konfranslarinda maruza edilmi§dir.
indiki elmi-tadqiqat i§inda spektrofotometrik üsulla kalium-bixromatin Ka2Cr2Oj suda
mahlulunun görünan spektrda optik sixliginin, fotoelementda alinan fotocarayanin va ya garginliyin dalga uzunlugundan asililigi öyranilmi§dir. Ham9inin optik sixligin kalium-bixromatin mahluldaki miqdarindan asililigina baxilmi§dir. Kalium-bixromatin mahlulunda elektromaqnit dalgasinin maksimal optik udulma oblasti a§kar edilmi§dir.
Alinan naticalarin tatbiqi: i§da spektrofotometrik üsulla alinan naticalar fizika, astronomiya, material§ünasliq, kimya, biokimya va molekulyar biologiya kimi sahalara tatbiq oluna bilar. Sanayenin müxtalif istiqamatlarina, masalan yarimke9iricilar, lazer va optik istehsala, mahkama-tibbi ekspertizaya, darman istehsalina tatbiq oluna bilar. Spektrofotometrik üsul mü§ahida olunan dalga uzunluguna göra hesabat naticasinda maddanin tarkibina nazarat etmaya imkan yaradir. 1. Tadqiqatin metodikasi va tacrübi qurgu.
Bu i§da kalium-bixromatin optik xassalarini ara§dirmaq ü9ün spektrofotometrik qurgudan istifada edilmi§dir. Bu qurgunun asas i§ prinsipi Buqer-Lambert-Ber qanununa asaslanir [13]. Bu qanunun mahiyyati a§agidakindan ibaratdir. Mahlulun üzarina /0 intensivlikli monoxromatik i§iq dü§ür (§akil 1). Mahluldan kegdikda k
i§igin enerjisinin bir hissasi udulir va / intensivliya malik i§iq mahluldan 9ixir. Buqer-Lambert-Ber qanununa göra buraxilan i§igin intensivliyi a§agidaki asililiqla müayyan olunur.
l = lne
-£Cl
va ya D = In — = £Cl. Burada C-qari§igin
$akil 1.
konsentrasiyasi, /-maye qatinin qalinligidir. £-mühitin i§igi udma amsalidir. Düsturdan göründüyü kimi qan§igin optik sixligi madda qatinin
•D
§э/а/2. I-i$iq nwnbdyi; 2, 3-toplayici linzalar; 4-
monoxromatprJ - kalium bixromatm suda --- U- 10"rV
пШи
In; 6 -Jotoqabidedici; 7- mult i met г.
qalinligi, konsentrasiyasi ila düz mütanasibdir. £-amsali dalga uzunlugundan, i§igi udan maddanin tabiatindan va temperaturdan asilidir, lakin qari§igin konsentrasiyasindan, uducu tabaqanin qalinligindan, i§iqlanmanin intensivliyindan asili deyildir [13]. [14,15] i^larinda suyun tarkibinda olan nitritin va nitratin 302 nm va 356 nm olan dalgalarda udulma spektri tayin olunmu§dur. Alinmi§ naticalar i§igin optik sixliginin konsentrasiyadan xatti asililigini tasdiq edir.
§akil 2-da tacrübi qurgunun sxemi verilmi§dir. i§iq manbayinin buraxdigi tabii i§iq toplayici linza vasitasi ila MDP-12 monoxromatorunun pancarasina fokuslanir. Monoxromatordan monoxromatik §üa 9ixir. Bu §üa monoxromatorun daxilinda yerla§dirilmi§ difraksiya qafasi vasitasi ila alinir. £evirici gurgunun kömayi ila difraksiya qafasi vasitasila alinmi§ 300 - 800 nm intervalda dalga uzunluqlu §üalardan istifada edilmi§dir.
Monoxromatordan 9ixan §üa ikinci toplayici linza vasitasi ila i9arisinda kalium bixromat mahlulu olan §ü§a qabin üzarina dü§ür. §üanin
350
300
250
200
150
300 400 500 600 700
800
ЗэкИ 3. Fotoelementda yaranan garginliyin dalga uzunlugundan asildigi: /- saf sit 20: kalium bixromat 2- 0.2; 3-1; 4- 2,5 ■ 10 ~3kq
intensivliyinin bir hissasi kalium bixromat mahlulunda udulur, bir hissasi isa fotoelementin üzarina dü§ür. Fotoelement tarafindan qabul edilan i§igin enerjisi fotoelementda i§iq siqnalina 9evrilir. Fotoelementda yaranan garginlik UT33C+ tipli multimetr vasitasi ila qeyda alinmi§dir. Fotoelementda i§iq enerjisinin tasiri ila yaranan garginlik §üalanmanin intensivliyi ila düz
mütanasibdir — . Bu sababdan optik sixliq D = ln—=ln— garginliklarin nisbati kimi
U2 I2 1 u
qiymatlandirilir.
3. Tacrübanin aparilmasi va naticalarin imizakirasi.
Se9ilmi§ dalga uzunlugunda tadqiq olunan qari§igin optik sixligini tayin etmak ü9ün müxtalif qalinliqli qablardan istifada edilir. Bizim apardigimiz tacrübada daxili qalinligi (mahlul olan hissanin qalinligi) 1,7 sm olan §ü§a qabdan istifada olunmu§dur. Tacrüba góstarir ki, uducu tabaqanin qalinligi 90X olduqda sapilan i§iq da 90X olur. Bu sababdan uducu tabaqanin qalinligi 5 sm-dan bóyük olduqda spektrofotometrik metod faydasiz olur. Uducu tabaqanin qalinligi taqriban 1sm ól9üsünda olduqda daha daqiq naticalar alinir. §akil 3-da mahlulda kalium-bixromatin kütlasinin müxtalif qiymatlari ü9ün garginliyin dalga uzunlugundan asililiq qrafiki verilmi§dir.
Qrafikdan góründüyü kimi dalga uzunlugunun taqriban 550 nm-dan yuxari qiymatlarinda kalium- bixromatin kütlasinin dayi§masinin garginliya tasiri zaifdir. £ixan §üalarin intensivliyi ela saf suda oldugu kimidir, hatta kalium bixromatin kütlasi artdiqca 9ixan §üanin intensivliyi cüzi artir. Bu artim rangla baglidir. Dalga uzunlugunun bu hissasi i§igin nannci oblastina dü§ür. Kalium-bixromat da qirmizi ranga 9alir. Ona góra da qirmizi i§igi yax§i buraxir. Góstarilan sababdan bu oblastda onun kütasinin artmasi udulmaya o qadar da tasir etmir. Kütlanin i§igin intensivliyina tasiri asasan dalga uzunlugunun 400 - 550 nm olan intervalina dü§ür. Bu hissada kütla artdiqca intensivliyin azalmasi va ya garginliyin azalmasi mü§ahida olunur.
§akil 4-da kalium bixromatin suda mahlulunun optik sixliginin dalga uzunlugundan asililigi verilmi§dir. §akildan góründüyü kimi kalium-bixromatin har bir kütlasi ü9ün optik sixligin artaraq maksimum qiymat almasi, sonra sifira qadar azalmasi dalga uzunlugunun müayyan bir intervalinda ba§ verir. Bu intervaldan kanarda demak olar ki, udulma 9ox cüzidir va optik sixliq sifra qadar azalir. Bu interval taqriban 400-500 nm dalga uzunlugu oblastina dü§ür. Optik sixligin kütladan asililigini demak olar ki, bu intervalda axtarmaq xüsusi maraq kasb edir. £ünki dalga uzunlugunun górünan hissasinin digar oblastlarinda demak olar ki, udulma yoxdur.
Cddvdl 1
Dalga uzunlugu 10-9 m Saf su (Saf su) + Kalium bixromat (10-3 kq)
20 0,12 0,42 1,09 1,61 2,14 2,45
Garginlik 10-3 V
440 275 221 179 179 177 178 180
460 299 276 206 179 176 175 176
480 321 319 286 226 196 181 172
500 337 341 332 314 297 272 260
Qan§igin optik sixligi
440 0,22 1,43 0,43 0,44 0,44 0,42
460 0,08 0,37 0,51 0,53 0,54 0,53
480 0,006 0,12 0,35 0,49 0,57 0,63
500 0,01 0,015 0,07 0,13 0,21 0,26
Bu ma^
csimumlarin pik noqtalari mah
ulda kalium bixromatin miqdari artdiqca artir. Misal ü9ün 20q suda kalium bixromatin 0,2q-i ücün optik sixligin maksimumu taqriban 440 nm dalga uzunlugunda 0,36-ya, 1q-a uygun maksimum 460 nm dalga uzunlugunda 0,51-a, 2,5 q ü9ün 480 nm dalga uzunlugunda optik sixligin maksimumu 0,57-a barabardir. Góründüyü kimi maksimumlar eyni dalga uzunlugunda ba§ vermir. Kütlanin artmasi ila maksimumlar yerini dalga uzunlugu spektirinda saga dogru dayi§ir. Cadval l-da bir ne9a dalga uzunlugunda saf sudan va müxtalif miqdarda kalium bixromat qari§dirilmi§ mahluldan ke9an optik §üalarin multimetrda yaratdiqlari garginliklarin qiymatlari va qari§iqlarin optik sixliqlari verilmi§dir. Góründüyü kimi mahlulda kalium bixromatin miqdari artdiqca onun optik sixligi da artir. Mahlulda kalium bixromatin miqdari 9ox da bóyük deyilsa optik sixligin kütladan asililigi xatti xarakter da§iyir. Ümumiyyatla optik sixliq mühitin sindirma daracasindan asilidir. 9gar kalium-bixromatin konsentrasiyasi su ila müqayisada 9ox ki9ikdirsa onun optik sixligi §affaf sudan 9ox da farqlanmir va xatti asililiq ódanir. Qari§igin konsentrasiyasi yüksak olduqda sinma góstaricisi dayi§ir, mahlulda §üanin sapilmasi artir va bóyük sixliqlarda xatti asililiqlardan kanara 9ixma bununla bagli ola bilar.
Dalga uzunluqlarina uygun optik sixliqlarin müqayisasindan górünür ki, i§igin udulmasi se9im xarakterlidir. Müayyan dalga uzunluqlarinda i§igin udulmasi intensiv ba§ verir, digar dalga uzunluqlarinda isa §ox zaif olur. O i§iq kvantlari intensiv udulur ki, onlarin hv enerjisi hissaciklarin hayacanlanma enerjisina barabar olsun. Bu halda udulma ehtimali bóyük olur.
D = f(X) asililiginda maksimumlar mü§ahida olunur (§akil 4). Bu maksimumlara uygun spektral zona praktiki ahamiyyat da§iyir. Zarraciklarin hacmi konsentrasiyasini hesablamaq ü9ün maksimumlara uygun dalga uzunlugu intervalindan istifada etdikda daha daqiq naticalar alinir. §akil 5-dan górünür ki, dalga uzunlugunun X = 480 nm qiymatinda dalga uzunlugunun qari§igin miqdarindan asililigi xatti xarakterlidir. Dalga uzunlugunun bu qiymati optik sixligin maksimumlarina uygun galir (§akil 4).
§akil 5-da müxtalif dalga uzunluqlarinda kalium bixromatin suda mahlulunun optik sixliginin kütlasindan asililigi verilmi§dir. Qrafikdan góründüyü kimi kalium bixromatin miqdarinin 9ox da bóyük olmayan qiymatlarinda optik sixligin kütladan asililigi taqriban xatti olur. Dalga uzunluqlarinin 400 nm va 440 nm qiymatlarinda kalium bixromatin mahlulda 2 qr-a qadar qiymatinda xattiliyi ódanir. Bundan bóyük miqdarda xattilik pozulur. Bu xatti asililigin an yax§i ódandiyi variant dalga uzunlugunu 480 nm qiymatina uygun galir. Bu qiymatda kalium bixromatin 2,5 qr-a qadar aparilan tacrübada xatti asililiq daha daqiq ódanilir. Ona góra da optik sixliga góra kalium bixromatin miqdarini tayin etmak ü9ün dalga uzunlugunun X = 480 nm qiymatindan istifada etmak daha maqsada uygundur. 4. Natica
A§kar edilmi§dir ki, kalium-bixromatin suda qari§iginin optik sixliginin dalga uzunlugundan asililiginda dalga uzunlugunun X = 480 ± 10 nm intervalinda maksimumlar mü§ahida olunur va optik sixligin qari§igin miqdarindan asililigi xatti qanuna tabe olur.
9D9BÎYYAT:
1. Лобачев, Л.А. Спектрофотометрический анализ сложных смесей. Лабораторный практикум/ Л.А Лобачев, И.В. Лобачева, Е.В. Ревинская.- Издательство "Самарский университет",- 2005,-24 с.
2. Кулакова, И.И. Методы оптических спектроскопии. Методическое пособие/ И.И. Кулакова, О.А. Федорова, А.В. Хорошутина.- Москва МГУ,- 2015, -116с.
3. Булатов, М.И. Практическое руководство по фотометрическим методом анализа/ М.И. Булатов, И.П. Калинин. -Изд. 5-е, переработка-Л: "Химия",- 1986,- 432 с.
4. Нащекина, . Ю.А. Спектрофотометрическое определение концентрации L- лизина в водноорганических растворах / Ю.А. Нащекина, К.Е. Курдюкова, И.М. Зорин, [и др.] //Журнал технической физики,- 2018, 88(9),- с. 1384-1386.
5. Алукер, Н.Л. Cспектроскопическое определение форм присутствия йода в растворах соединений йода / Н.Л. Алукер, М. Herrmann // Оптика и спектроскопия,- 2021, 129(5),-с.659-664.
6. Тарасенко, С.А. Применение спектрофотометрических методов исследований при изучении физиологии и биохимии растений / С.А. Тарасенко, Е.И. Дорошкевич // Материалы XV- Международный научно-методической конференции "Перспективы развития высшей школы",- 2021,- с. 161-163.
7. Тарасенко, С.А. Физиология и биохимия растений Лабораторный практикум. Учебное пособие. / С.А. Тарасенко, Е.И. Дорошкевич.- Минск ИЦВ Минфина,- 2017,-196 с.
8. Москвитин, А.В. К вопросу о спектрофотометрическом определении числа компонентов в растворе: применение математических методов анализа матрицы оптической плотности. Научное и техническое обеспечение АПК, состояние и перспективы развития./ А.В. Москвитин. //Сборник IV международной научно-практической конференции. Омск, 2020, с.483-489.
9. Huseynov, H.i. Mis kuporosunun su ila qançiginm optik xassalarinin tadqiqi/ H.Î.Huseynov, A.P.Abdullayev, i.V. Musazada. //Azarbaycan Memarliq va Înçaat Universiteti. Elmi asarlar ,-2024(1),- s.57-62.
10. Мохов. Д.О., Ляшков В.И. Определение объемной концентрации растворов растительных масел и метиловых эфиров в дизтопливе фотоколориметрическим методом ISSN 01365835./ Мохов. Д.О., Ляшков В.И. //Вестник ТГТУ. 2010.16(1). Transactions TSTU,- c. 32-36
11. Герасимова, Н.С. Фотокалориметрические методы анализа / Н.С. Герасимова.- М.: Издательство МГТУ им. Н. Э. Баумана,- 2010,- 40 с.
12. Тархов, A.A. Определение концентраций растворенных веществ в двухкомпонентном растворе методом спектрофотоколориметрии. Выпускная квалификационная работа / A.A. Тархов, Р.М. Утемесов.- Алтайский Государственный Университет,- 2019,- 52 с.
13. Сивухин, Д.В. Поглощения света и уширение спектральных линии. Общий курс физики /Д.В. Сивухин.- М., 2005.4 Оптика,- 768 с.
14. Moo, Y.C. New development of optical fibre sensor for determination of nitrate and nitrite in water / Y.C. Moo, M.Z. Matjafri, H.S. Lim,[et.al] //Optik,-2016.127(3), -p. 1312-1319.
15. Narayana B., A spectrophotometric method for the determination of nitrite and nitrate. /B.Narayana, K. Sinil. // Anal Chem, 2009 4(2),- p. 204-214.
