CC BY
18
¡mtîyaz SAHiBi | Proprietor Burhan ÇAGLAR
SORUMLU YaZI i$LERi MüDÜRÜ | Managing Editor Ömer Faruk CAN
S
-a
Osmanli ara§tirmalarina münhasir, alti ayda bir (Nisan ve Ekim) ne§redilen, agik eri§imli, gift kör hakem sistemli akademik dergi
Double-blind peer-reviewed open-access academic journal published semiannually (April and October) in the fields of Ottoman Studies ^
S 8
SAYI | ISSUE 3 • NiSAN | APRIL 2022
a
£
iRTiBAT | Contact Kadim • Sakarya Üniversitesi
Esentepe Kampüsü, Fen-Edebiyat Fakültesi, C Blok, Ofis: 113, Serdivan/Sakarya (Turkey) 54050 Telefon | Phone • 00 90 264 295 60 15
Internet Adresi | Webpage • dergipark.org.tr/kadim • kadim.sakarya.edu.tr E-posta | E-mail • kadim@sakarya.edu.tr
Tasarim | Design Hasan Hüseyin CAN
Baski | Printed by
MetinCopyPlus • Arti Dijital & Baski Merkezi
Turkocagi Cad. 3/A Cagaloglu/Fatih/lstanbul
Basim TaRiHi | Print Date • NiSAN | April 2022 ISSN 2757-9395 • e-ISSN 2757-9476 UcRETSiz | Free of Charge
Kadimdeki makaleler, Creative Commons Alinti-Gayriticari 4.0 (CC BY-NC) Uluslararasi Lisansi ile lisanslanmigtir. Bilimsel ara§tirmalari kamuya ücretsiz sunmanin bilginin küresel payla§imini artiracagi ilkesini benimseyen dergi, tüm içerigine aninda Libre açik erigim saglamaktadir. Makalelerdeki fikir ve görü|lerin sorumlulugu sadece yazarlarina ait olup Kadim'in görü§lerini yansitmazlar.
Articles in Kadim are licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 (CC BY-NC) International License. Kadim provides immediate Libre open access to its content on the principle that making research freely available to the public supports a greater global exchange of knowledge. Authors are responsible for the content of contributions; thus, opinions expressed in the articles belong to them and do not reflect the opinions or views of Kadim.
Dergi Park
Edïtôr Editor-in-Chief
Mïsafïr Edïtôr Guest Editor
Yayin Kurulü Editorial Board
Yazim ve Dïl EdïtôrlerI Writing and Language Editors
Tûrkçe Dïl EdïtôrC Turkish Language Editor
Ingïlïzce Dïl EdïtôrlerI English Language Editors
Mïzanpaj EdïtôrC Layout Editor
Sosyal Medya EdïtôrC Social Media Editor
Yayin SekreterI Secretariat
Arif BÎLGÎN | Prof. Dr., Sakarya Oniversitesi
Fatih BOZKURT | Doç. Dr., Sakarya Oniversitesi
Necmettin ALKAN | Prof. Dr., Sakarya Oniversitesi Fatih BOZKURT | Doç. Dr., Sakarya Oniversitesi Ömerül Faruk BÔLÛKBA§I | Doç. Dr., Marmara Oniversitesi Kerim ilker BULUNUR | Doç. Dr., Sakarya Oniversitesi Bü§ra ÇAKMAKTAÇ | Dr. Ögr. Oyesi, Sakarya Oniversitesi M. Talha ÇiÇEK | Doç. Dr., istanbul Medeniyet Oniversitesi Filiz DIGIROGLU | Doç. Dr., Marmara Oniversitesi Miraç TOSUN | Dr. Ögr. Oyesi, Karadeniz Teknik Oniversitesi Kenan YILDIZ | Doç. Dr., istanbul Medeniyet Oniversitesi
Ömer Faruk CAN | Sakarya Oniversitesi Burhan ÇAGLAR | Sakarya Oniversitesi Burak ÇITIR | Sakarya Oniversitesi Mehmet KERiM | Sakarya Oniversitesi Bünyamin PUNAR | Sakarya Oniversitesi
Sedat KOCABEY | Sakarya Oniversitesi
Bü§ranur KOCAER | Sakarya Oniversitesi
Muhammed Emir TULUM | Dr., istanbul Medeniyet Oniversitesi
Didar Ay§e AKBULUT | Marmara Oniversitesi irem GÛNDÛZ-POLAT | Sakarya Oniversitesi Hâcer KILIÇASLAN | Sakarya Oniversitesi
Hasan Hüseyin CAN | islâm Araçtirmalari Merkezi (iSAM)
Bü§ranur BEKMAN | Sakarya Oniversitesi
Yusuf islam YILMAZ | Sivas Cumhuriyet Oniversitesi
U&etvrvi,
§akul, Kahraman.
II. Viyana Ku§atmasi: Yedi Ba§li Ejderin Fendi.
ÏSTANBUL: TÏMAÇ YAYINLARI, 2021. 560 SAYFA.
ISBN: 9786050835663.
ÖZGÜR KOLÇAK*
OZ ABSTRACT
Bu yazi, Kahraman Çakul'un Osmanli'nin 1683 yilinda Viyana'yi kufatmasini ele alan II. Viyana Ku^atmasi: Yedi Baçli Ejderin Fendi adli eserini tahlil etmektedir. Yazi boyunca kitabin bölümleri muhteva bakimindan tanitilmakta, yazarin konusunu irdelerken bafvurdugu araftirma yöntemleri degerlendirilmekte-dir. Kitap Tirkçede II. Viyana Kufatmasi üzerine yazilan en kap-samli eser olmasinin yaninda, görsel içeriginin zenginligi, yerli ve yabanci kaynaklarin karfilaftirmali kullanimi ve akici üslubuyla da dikkat çekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Askeri Tarih, Viyana Kufatmasi, Köprülüler, Osmanli Imparatorlugu, Merzifonlu Kara Mustafa Pafa.
This paper reviews Kahraman §akul's II. Viyana Kufatmasi: Yedi Bagli Ejderin Fendi on the second Ottoman siege of Vienna in 1683. It surveys the contents of the book and attempts to analyze the author's research methods. The book is the most comprehensive work in Turkish on the subject and stands out for its rich visual material, comparative use of Ottoman and Western sources, and fluent writing style.
Keywords: Military History, Siege ofVienna, Koprulus, Ottoman Empire, Merzifonlu Kara Mustafa Pasha.
MAKALE BiLGiSi | ARTICLE INFORMATION Makale Türü: Kitap Degerlendirmesi | Article Type: Book Review Geli§ Tarihi: 3 Mart 2022 | Date Received: 3 March 2022 Kabul Tarihi: 3 Nisan 2022 | Date Accepted: 3 April 2022
ATIF | CITATION
Kolçak, Özgür. "5akul, Kahraman. II. Viyana Ku§atmasi. Yedi Ba§li Ejderin Fendi". Kadim 3 (Nisan 2022), 243-246. doi.org/10.54462/kadim.1082177
* Dr. Ögr. Üyesi, Istanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü, ozkolcak@istanbul.edu.tr, ORCID: 0000-0002-2607-5225.
kitap degerlendirmeleri | book reviews ÖZGÜR KOLCAK
Osmanli tarih^iligi, bazen aksini dügündürse de uzman aragtirici ve tarih meraklila-rinin yoklugunu ^ektigi sultan, vezir ve sefer monografilerine halen gid-detle ihtiya^ duyuyor. Kahraman §akul, bu kitabiyla tarih^ilik kül-liyatimizin önemli eksiklerinden birini tamamlamak i^in kollari si-vamig. Yedi Ba^lt Ejderin Fendi, 17. yüzyil Osmanli kugatma savaglari-nin temel dinamik ve niteliklerini tespit etmeye yönelik genig ^apli bir aragtirma projesinin mahsulü. Dr. §akul, ayni proje kapsaminda 1663 Uyvar ve 1672 Kamani^e kugatma-larina dair bulgularini ^ok kisa süre önce (2021 sonlarinda) yayimladi.1 Bu baglamda kitaba, erken modern Osmanli harp mekanizmasinin kugatma muharebelerini yürütürken uyguladigi lojistik ve taktiksel ham-lelerin bütününü ^özümlemeyi he-defleyen gümullü bir girigimin ana par^alarindan biri gözüyle bakmak-ta fayda var.
K. §akul, "Onsöz"de (s. 11-19) kitabinin bölümlerini tanitirken ayni zamanda okuyucuya vaatlerini siraliyor. Önsözün ilk sayfalari erken modern Avrupa askeri tarihinin geligimi ve askeri devrim kuraminin kisa bir takdimine ayrilmig; Osmanli askeri yapisinin Yeni^ag'daki geligim ^izgisi, yazarin yaklagimi-na göre, henüz yeterince ele alinmamig olmakla beraber batili hasimlarininkiyle agagi yukari ayni yoldan ilerliyor. Qaligma, Osmanlilarin 16-17. yüzyillarda kale cenginde sergiledikleri ince ig^ilik ve bariz bagarinin Osmanli askeri deneyimini modern tarih ^aligmalarinda hak ettigi yere yerlegtirilmesi yönünde atilan önemli bir adim. Yeri gelmigken, meslekten okuyu-culari bir hususta uyarmakta yarar var. K. §akul, Yeni Askeri Tarih^iligi Türkiye'de tanitan öncü isimler arasinda olsa bile, Yedi Ba^lt Ejderin Fendi bu yaklagima özgü usulleri ancak kismen takip etmektedir. Daha a^ik tabirlerle konugmak icap ederse, askeri tecrübe ve ha-diselere dair yukaridan agagiya, kurmay gözüyle yazilan resmi sefer anlatilari yerine odaga, savag^i kitlelerin insani yagantilari, ordu lojistigi, ordugahin tanzim ve yönetimi, asker ve kumanda heyeti arasindaki iligkiler, savagin sivil halk üzerindeki etkilerini koyan bir tarih-^ilik, kitapta kendine ancak döneme ait anlati kaynaklarinin elverdigi öl^üde yer bulabil-mektedir. Kaynak^adan hemen fark edilecegi üzere, kitabin bulgulari bir argiv aragtirmasina
1 Kahraman §akul, Uyvar Ku^atmast 1663 (Istanbul: Tima^ Yayinlari, 2021); Kahraman §akul, Kamani^e Ku^aimast 1672 __(Istanbul: Tima^ Yayinlari, 2021).
U&etvrv*.
dayanmiyor; metin en bajtan son sayfaya kadar muazzam ^egitlilikteki yerii ve yabanci anlati kaynaginin mukayeseli incelemesinden damitilan bilgilerle örülmüj. Bu, 1683'te (ve kitaba bakilirsa öncesi ve sonrasinda) yajanan askeri olaylarin yapisal ve bütüncül bir tahlilinin önünde esasli bir engel olarak duruyor. Ama zaten yazarin böyle bir iddiasi da yok. Dolayisiyla genel olarak 1683-1699 Osmanli-Kutsal Ittifak Savaji ve özel olarak 1683 Viyana kujatmasina dair yapilabilecek jeyler hala var.
Buna karjin anlatinin diriltilmesi, bajka bir deyijle, ^alijmanin esas itibariyla muasir anlati kaynaklarinin taranmasina dayanan bir metin injasi oluju, kitabin kapsam ve de-rinligini belirleyip yazarin Önsöz'de dile getirdigi ^er^eveyi mükemmelen temsil ediyor denilebilir. K. §akul, bu ama^la hikayenin en bajina dönerek Köprülü dij siyaseti ve 17. yüzyilin ikinci yarisinda Osmanli diplomasisi anlatarak ije bajliyor ("Savaja Giden Yol", s. 21-68). Burada ele alinan fetih^i zihniyet bahsi, Osmanli siyasi elitleri arasinda Osmanli askeri gücünü sinir boylarina yollamak isteyenlerin kamuoyuna yönelik argümanlarini, ikna ^abalarini, sultani etkileme hamlelerini ve bunun karjisinda yer alan Osmanli ricalinin örtük itirazlarini ögrenmek a^isindan epeyce aydinlatici.
"Yenilginin Sebepleri" (s. 69-130) bajligini tajiyan ikinci bölüm, her ^ejit tarih meraklisi-nin asirlardir sorageldigi klasiklejmij sorulari ele almasina ragmen Osmanli vakayinameleri ve yabanci anlati kaynaklarin derinlemesine kullanimi sayesinde 17. yüzyil sonu Osmanli sosyopolitiginin nitelikli bir tahliline dönüjmüj. Burada Osmanli kalem erbabinin Viyana hezimeti etrafinda yürüttükleri Fikri tartijmalara dair metinleri ne denli ustalikla inja ettik-lerini görmek hayret verici.
Mevzu Kara Mustafa Paja'nin atilgan dij siyaseti ve Viyana'da bajlayan yenilgiler silsile-sine geldiginde 17-18. yüzyil Osmanli müelliflerinin sözü dönüp dolajip Allah'in gazabina (kitapta ve onlarin eserlerinde ge^tigi haliylegazabullah) getirmeleri dikkat ^ekiyor. K. §akul, Osmanli fikir erbabinin bu kavrama ithafen gelijtirdigi su^lamalari iki ayri bahiste, Osmanli askerinin sivil halk üzerindeki zulmü ve Osmanli yönetici ricalinin devletlerarasi ilijkiler baglaminda ahde vefasizlik etmeleri örneklerinde ele aliyor. Bu sayfalar, Osmanli siyaset sahnesinin tek kutuplu, en tepeden kayitsiz jartsiz yönetilen bir yer olmadigini, kamuoyunu etkileyen gü^ odaklarinin birbirleriyle ^etin fikir ayriliklarina düjebildiklerini gösteren, bu haliyle Osmanli karar alma mekanizmasina dair bildiklerimizi gözden ge^irmemize yardimci olan özgün bir bölüm olujturuyor.
Yedi Bal Ejderin Fendi, Türk^e'de II. Viyana kujatmasi üzerine yazilmij en kapsamli monografi. Kitabin ü^üncü ("Hasimlar Sahaya Iniyor", s. 131-210), dördüncü ("Kujatma", s. 211-353) ve bejinci ("Alaman Dagi Muharebesi", s. 355-434) bölümleri klasik anlati örgüsünü takip ederek Osmanli kujatma ordusu ve 1683'teki askeri harekata katilan batili kuvvetlerin hatt-i hareketini sabir isteyen bir titizlikle siraliyor. Kitabin en bajindan beri hakim olan formal ama sade dil, özellikle bu bölümlerde okuyucunun ijine yarayacak bir akijkanlik sagliyor. Ne de olsa, genel okuyucu kitlesine hitap etmesine ragmen akademik arajtirma tekniklerinden ödün vermeyen bir kitapla karji karjiyayiz. Kimi hallerde insani usandira-cak denli farklilajip ^atallanan tarihi rivayetler K. §akul'un sayfalarinda itinayla bir araya getirilmij. Akademik bir ^alijmanin genij bir kitleye anlajilir bir sadelikte takdimi i^in gösterilen ^aba takdire deger. Bu manada yazar tarihle ilijkisi mesleki düzeyde olmaktan ziyade ge^mijin bilgisine tutkun heveslilerin oldum olasi merak ettikleri meseleleri kitabina
kîtap Degerlendîrmelerî | Book Reviews ÖZGÜR KOLÇAK
almaktan çekinmeyerek giriftigi ifin yükünü layikiyla omuzlanmif. Bununla birlikte, nihaî bir hüküm vermek ne kadar zor olsa da, yazarin bu tür bahislerde, -mesela Ibrahim Pafa'nin idami, Murad Giray'in ihaneti, Tököli Imre'nin ikircikli tutumu vs.- tarihî kaynaklarin baf döndüren iddialarinin yaninda mühür sahibi sifatiyla bizzat kendisinin daha açik bir söz söylemesi iyi olurdu.
1683'te Viyana kentinin Osmanli birliklerince nasil kufatildigi ve muhasaranin hangi afamalardan geçtigine dair yazilanlar, kitabin içerik ve anlatim bakimindan en özgün taraf-larindan birini temsil ediyor. K. §akul, burada en azindan iki hususu okuyucusuna geçirmif görünüyor. Ilkin, bu bölümde (ve esasen seferin kronolojik öyküsüne ayrilmif üç, dört ve befinci bölümlerinde) aktarilan bilgiler, kronolojik bir anlatim üslubuyla geleneksel bir örgü içine yerleftirilse de anlatinin Kara Mustafa Pafa'nin otagindan uzaklafip metrislerde hizmet eden çilekef neferlere yaklaftigi kisimlar, Osmanli savafçisinin dünyasiyla özdeflik kurabildigimiz kiymetli anlara dönüfüyor. Bir sefer monografisinde daha fazlasini beklemek haksizlik olabilir ama Osmanli askerî tarihçiliginin muharip birlikleri ve geri hizmet kita-larini merkeze alan, savafin insan ve insanlik üzerindeki etkisine dikkat kesilen, aylarca bir diyardan digerine yer degiftiren ordugâhtaki insan yafantilarini günümüze tafiyan çalifma-lara muhtaç oldugu afikâr. Yedi Baçli Ejderin Fendi, dikkatli okuyucuya bu açilardan bolca örnek sunuyor. Erken modern ordularda, bu arada Kara Mustafa Pafa'nin Viyana'ya kadar götürdügü Osmanli ordusunda da komuta heyetinin hükmünü ancak bir yere kadar geçire-bilmesi, o günlerden bu yana ordu disiplini ve asker talimi gibi hususlarda dünyada ne denli büyük bir degifim yafandigini gösteriyor. Keza, K. Çakul'un ferasetle uyardigi gibi, Osmanli olsun, hasim güi^ler olsun, askerî proleterlefme çagi öncesi ordulari hakkinda hayalperestlige kapilmanin, onlardan teknik anlamda yapamayacaklari feyleri beklemenin yersizligini de.
Kitap kismen Osmanli siyaset tarihine dönerek sonlaniyor ("Kufatma Sonrasindaki Gelifmeler: Avciyken Av Olmak", s. 436-526). Pek merak edilen Merzifonlu Kara Mustafa Pafa'nin katli ve idam etrafinda yürütülen tartifmalar bu bölümün konusu. Popüler imgelemde fazlasiyla yer eden bu bahis bir yana (Kara Mustafa'nin akibetinin böylesi bir kitapta ele alinacagini afagi yukari herkes tahmin etmiftir), Yedi Baçli Ejderin Fendi'nin tarihçiligimize gözden kaçirilmamasi gereken en önemli katkisi kitabin sayfalarini süsleyen muazzam sayidaki görsel ve canlandirmalar. K. Çakul'un 17. yüzyil Osmanli kufatma savaflari hakkinda bir proje yürüttügüne deginmiftim. Projenin takdir edilesi çiktilarindan biri, yazili kaynaklar yaninda ilgili görsel malzemenin de kullanilmasiyla ordularin yürüyüf hatlari, çatifmalarin seyri, kalelerin mimarî özellikleri ve kufatma safhalarinin berrak bir açiklikla resmedilebilmesi ve bu tür malzemenin önemi ve kullanimini ortaya koymasidir. Kitap bu yönüyle çok zengin bir görsel malzemeyle donatilmiftir; kitabin sonuna eklenen müstakil Görseller Kaynakçasi (s. 454-552) buna delildir. Hâsili kelam, Yedi Baçli Ejderin Fendi, Osmanli askerî tarihçiliginin seçkin isimlerinden birinin kaleminden çikmif, yerli ve yabanci kaynaklarin dengeli kullanimina dayanan, muharebeyi görselleftirmesiyle özgünlük kazanan siki bir sefer monografisi.
