Научная статья на тему 'КЎПРИК ИНШООТЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИН БЕЛГИЛАЙДИГАН ОМИЛЛАР'

КЎПРИК ИНШООТЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИН БЕЛГИЛАЙДИГАН ОМИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

157
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЎПРИК ИНШООТЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИН БЕЛГИЛАЙДИГАН ОМИЛЛАР»

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

КУПРИК ИНШООТЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИН БЕЛГИЛАЙДИГАН ОМИЛЛАР

А. Т. Эргашев, Э. А. Муминов, М. Г. Гуломжонова

Тошкент давлат транспорт университети jandos chingis@mail.ru

Иншоотни лойихалаш ва конструкциялаш жараёнида унинг ишончлилиги асослари белгиланади. Тайёрлаш жараёнида эса хар бир муайян элементнинг амалий ишончлилиги таъминланиб, бу тайёрлашда кулланаётган алохида деталлар сифати, конструкцияларни йигиш ва монтаж килиш сифатига боглик булади. Тайёрлашдан сунг ишончлиликни фойдаланишни тугри йулга куйиш оркали зарур даражада саклаб туриш керак булади.

Лойщалаштиришда конструкция ишончлилигига таъсир киладиган куйидаги омиллар хисобга олинади: кулланаётган элементлар сифати ва микдори; элементлар ва деталлар ишлаш режими; уларни тайёрлаш стандартланиши ва унификацияланиши; деталлар, узеллар ва блокларнинг куздан кечириш, таъмирлаш учун кулай жойлашиши.

Курилиш ва фойдаланиш жараёнида иншоот ишончлилигига куйидаги шарт-шароитлар таъсир курсатади: конструкциялардаги уларнинг лойихавий кийматларига мувофик келмайдиган ички кучланишлар; ташки мухит таъсири; техник хизмат курсатиш тизими; хизмат курсатувчи ва таъмирловчи ишчи-хизматчиларнинг техник малакаси. Иншоотни монтаж килиш коидаларининг бузилиши; материаллар ва бутловчи буюмлар сифатининг тегишли назорати йуклиги; материаллар навларга ажратилишининг бузилиши хамда уларнинг сифатсизига алмаштирилиши; нохуш шарт-шароитларда узок муддат сакланган элементлар урнатилиши; амалиётлар чогида ва тайёр махсулотни чикаришда етарли назорат йулга куйилмаганлиги, шунингдек монтаж технологиясининг узи бузилиши окибатида умуман иншоот конструкциясининг ишончлилигига салбий таъсир курсатадиган шароитлар юзага келади.

Замонавий иншоотларни катта микдорини мураккаблигига кура турли-туман компонентларнинг узгарувчан юклар таъсирига мойил бирикмасидан иборат булган катта тизимлар каторига киритиш мумкин. Алохида кичик детерминацияланган тизим ва мосламалардан фаркли уларок, катта тизимлар иши "тасодиф"ларга асосланади. Одатда, мураккаб тизимларда турли алохида кисмларнинг яхлит

April 21-22

576

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

тизим учун ахамияти турлича. Деярли хар доим уни нисбатан соддарок таркибий кисмлардан тузилиб, олий ва куйи даражага ажраладиган моделга келтириш мумкин. Мураккаб тизимлар иерархияга асосланган булиб, уларни тадки; этиш методологияси физик ходисалардан фаркли уларок тажрибага асосланмаган ва яхлитнинг уз кисмига нисбатан номаълумлигига асосланади. Бу ерда ана шундай тизимларни тадкик этишнинг тамойилларидан бири -рекуррент изохлаш тамойилини кайд этиб утиш мухим: мазкур даражадаги тизим хоссалари бевосита куйи тизим элементларининг хоссаларидан келиб чикиб белгиланади. Х,ар бир кейинги иерархия боскичига утишда мазкур даража тизими олий даражадаги тизим элементига айланади.

Иншоотнинг яхлит холдаги ва унинг алохида элементлари иш кобилиятининг узгаришига олиб келадиган сабаблар йигиндиси, уларнинг таъсир килиш механизми нуктаи назаридан, шартли равишда икки - ички ва ташки сабаблар гурухига ажратилиши мумкин.

Ички куринишга эга булган сабабларга конструктив элементлар тайёрланган материалларда кечаётган физик-кимёвий жараёнлар, фойдаланиш вактида юзага келадиган юк ва жараёнлар, конструктив омиллар, тайёрланиш сифати кабилар киради.

Ташци куринишдаги сабабларга иклимий омиллар, атроф мухит омиллари, шунингдек фойдаланиш сифати киритилади. Фикримизча, шунингдек, техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш тизимида кузда тутилган таъсирларни хам шулар сафига киритиш керак булса керак.

Биринчи гурухга конструкция ва иншоотларнинг хисобий чегара холатлари номенклатурасини тартибга соладиган умуммеъёрий коидалар киритилиб, улар уз ичига турли схема ва моделлар учун тавсия этиладиган, хисобий юк ва таъсирлар, хамда улар бирикмалари, шунингдек материалларнинг хисобий тавсифларини оладилар.

Иккинчи гурухдан тажриба-назарий тадкикотлар хамда аввалги лойихалаштириш тажрибаси натижалари асосида кабул килинган хисобий схема ва моделлар урин олган. Улар хисоблаш усуллари, хажмий-режалаштириш ва конструктив ечимларни танлаш ва асослашни, мустахкамлик, баркарорлик ва чидамлилик буйича меъёрий талаблар таъминланишини белгилаб берадилар. Бунда асосий омиллар куйидагилар хисобланади: тизимдаги кучлар ва деформацияларни аниклаш усуллари; конструкциялар ва бирикиш узеллари каршилигининг хисоблаши усуллари; кабул килинган хисоблаш схемасининг

April 21-22

577

Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022 Prospects for Training International ^^peciaUstsjnJh£FedofTrampor^

реал шароитларга мувофик (адекват)лиги; силжиш ва узилишда бирикув ва сикилишлар куриниши хамда тизимлар фазовий ишлашининг хисоби; тизим, конструкция ва тугунларнинг пластик хоссалари ва унинг деформацияланишининг ночизиклилиги; деформацияланиш, мустахкамлик ва узок муддат хизмат килишини белгилайдиган узок давом этадиган жараёнларни хисобга олиш услубиёти.

Учинчи гурууга конструкцияларни тайёрлаш ва материаллар хоссаларининг узгарувчанлиги ва конструкцияларнинг юк кутариш имконияти каби омилларни белгилайдиган, бино ёки иншоотни тиклаш жараёнида уларни монтаж килиш шарт-шароитлари, конструкциялар улчамлари хамда лойиха буйича холатидан четга чикишлар, уларни тайёрлаш ва монтаж килишдаги нуксонлар, курилиш ишларини назорат килиш кабилар киритилади.

Туртинчи гуруу транспорт иншоотларидан техник фойдаланиш буйича талаблар руйхатини уз ичига олиб, унга куйидагилар киритилган: режа -олдини олиш таъмирлари хамда уларнинг техник холатини назорати, хамда хизмат курсатадиган ишчи-хизматчилар малакасини уз ичига олган тизимдан иборат.

Иншоотлардан фойдаланиш жараёнида улар техник холатининг узгаришига сабаб буладиган баъзи омилларни куриб чикайлик.Улардан энг мухимлари конструктив куринишга эга булган омиллардир.Рационал конструктив ечимлар иншоот барча элементларининг белгиланган фойдаланиш муддати давомида уларнинг нормал холатда саклаш учун минимал мехнат ва маблаг сарфлаган холда талаб этилган иш кобилиятини таъминлаб берадилар.Шу вактнинг узида норационал конструктив ечимлар иш кобилиятини тезда йукотиш ёки алохида конструктив элементларнинг синиши сабаб булиши мумкин.

Атроф мууит омиллари уамда ицлимий омилларнинг иншоотлар элементлари ва конструкциялари ишлаш кобилиятига таъсири бевосита ёки конструктив элементлар иш кобилиятининг узгариши сабаблари булган жараёнларнинг кечиш жадаллигига таъсир курсатиш йули билан намоён булади. Тегишли конструктив ечимлар ёрдамида ушбу омилларнинг салбий таъсири анча камайтирилиши ёки бутунлай олди олиниши мумкин. Ишлаб чицариш омиллари конструкциялар иш кобилияти тавсифлари кийматларига каттагина узгартиришлар киритиб, фойдаланиш шароитлари эса уларнинг иш кобилияти тавсифларининг узгариши интенсивлигига катта таъсир курсатади.

April 21-22

578

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-286-289 Specialists in the Field of Transport

Бундай шароитда маълумот хамда конструктив элементлар иш кобилияти тавсифлари кийматларини олишнинг асосий усуллари булиб статистика эксперименти хисобланади. Бунда куп омилли статистика экспериментига устуворлик бериш макбул хисобланади, чунки унда талаб этилган ахборот бир омилли экспериментга нисбатан камрок кузатувлар хажми ёрдамида олиниши мумкин. Пассив экспериментлар маълумотлари фаол экспериментларни режалаштиришда априор маълумот сифатида кулланиши лозим.

REFERENCES

1.ШНК 2.05.03.12. Мосты и трубы. Госархитекстроем РУз от 23.05.2012.

2.КМК 2.01.07-97. Нагрузки и воздействия.Госархитекстроем РУз от (13.08.96) (изменение) от 30.12.2003.

3.Инструкция по содержанию и текущему ремонту мостовых сооружений и водопропускных труб на автомобильных дорогах. Утверждены приказом ГАК «Узавтойул» от 28.12.2014.- 100 с.

4.Ашрабов А. А., Раупов Ч. С. Основные определения и количественные показатели надежности строительных систем. Учебное пособие для студентов и аспирантов строительного профиля. ТашИИТ, 2005. - 83 с.

5.Ашрабов А.А., Раупов Ч.С. Метод предельных состояний в проектировании конструкций зданий и сооружений. ТашИИТ. 2005. 50 с.

6.Ашрабов А.А., Раупов Ч.С. Методы вероятностных расчетов строительных конструкций. ТашИИТ. 2005. - 111 с.

April 21-22

579

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.