Күңгірт қара қоңыр топырақтарда топырақ құнарлылығын арттыруға қатысатын микроағзалардың түрлерін анықтау Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

БИОЛОГИЯ ПОЧВ

ЭОЖ 631.427.22

Нурсешт Г.Н.

KYH,HPT ЦАРА ЦОНЫР ТОПЫРАЦТАРДА ТОПЫРАЦ Ц¥НАРЛЫЛЫГЫН АРТТЫРУГА ЦАТЫСАТЫН МИКРОАГЗАЛАРДЬЩ ТYРЛЕРIН АНЫЦТАУ

9.О. Оспанов атындагы К,азак, топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060, эл-Фараби дацгылы, 75 В, Алматы, Цазацстан,

e-mail: [email protected] Аннотация. Ма;алада Алматы ;аласы, Кайнар ауылында Каза; картоп жэне кекешс шаруашылыгы рылыми зерттеу Институтыныц аумагындагы 6.О. Оспанов атындагы то-пыра;тану жэне агрохимия Институтыныц тэжiрйбе алацында жYргiзiлген ^цпрт ;ара;оцыр топыра;тарда топыра; кунарлылыгын арттыруга катысатын микроагзалардыц сайды; ^рамыи жэне оныц iшiндегi темiрдiц формаларын езгертетiн бактериялардыц тYрлерiн аньщтау карастырылган.

ТYйiндi свздер: топырак;, микроагза, микрофлора, педоскоп, бактериялар, сацыраукулак;тар, актиномицеттер.

К1Р1СПЕ

Топыра; тYзiлуi - кYрделi тарихи процес. Микроагзалар биологиялы;, химиялы; жэне физикалы; эсер ету барысында тау жыныстарынан то-пыра; тYзiлуiне ы;пал жасаиды. Микроагзалар алгаш;ы топыра; тYзу процесiнде мацызды рел ат;арады. Микроагзалардыц ;атысуымен мине-ралдардыц бузылуы тжелеи жэне жанама болып келедi. Тжелеи бузган кезде микрофлора тау жыныстарына ферментатйвтiк жэне микроб шырышы сия;ты екi эдiспен эсер етедi [1]. Ец мацыздысы ферментативтж бузу, соныц нэтйжесiнде кYкiрт, темiр, марганец жэне т.б. элементтер босап шыгады. ТопырактYзушi жыныстарга жанама эсер етуге микроагзалардыц зат алмасу енiмдерi ;атысады, олар кYштi реагенттер болып табылады. Оларга минералды; жэне органикалы; к;ышк;ылдардан бас;а, негiзi тоты;сыз-дану ;асие^мен сипатталатын, хелат тYзушi заттар жатады. Кейбiр микроорганизмдер кYкiрттi босатып шыгарса, бас;а бiреулерi темiрдi босатып шыгарады.

Микроагзалар жэне микробиоло-гиялы; YPДiстер топыра; ;унарлылы-гында жэне еамдж ;орегшде мацызды рел ат;арады. Топыра; микрофлора-

ныц дамуы Yшiн жагдаи жасаиды, оныц езi топыра;;а да езiндiк эсер етедi. На;ты фй3йкалык-хймйялык ;асиет тэн топыра;тыц эрбiр тYрiнде микро-агзалардыц белгiлi бiр топтары мен мелшерi дамиды жэне сол маусым мен жагдаи Yшiн тэн биологиялы; тепе-тецдiк орнаиды.

Топыра;тыц су, ауа жэне ;орек режймiнiц езгеруi микрофлорага елеулi эсер етедг микроагзалардыц жеке тYрлерiнiц саны езгеред^ сондаи-а; микробиологиялы; процестердiц дина-микасы мен к;арк;ындылыFы езгередi. Сонды;тан топыра; биологиясын зерттеу эр тYрлi агротехникалы; гс-шаралар ;олданган кезде мшдетп жагдаи болып табылады. Топыра; нунарлылыгын са;тау Yшiн жэне енпзыетш тыщаитныштарды тйiмдi паидалану Yшiн топырацтагы микро-биологиялы; YPДiстердiц ЖYPУ ;ар;ы-нын зерттеу ;ажет [2].

Кар;ынды егiншiлiк жагдаиында топыра;;а елеулi мелшерде тыцаит-;ыштар енгiзiледi, олар топыра; ерiтiндiсiндегi ;оректж заттардыц ара ;атынасына елеулi эсер етедi жэне табиги жагдаида биологиялы; тепе-тецдiктiц бузылуына себепшi болады. Осы езгерiстердiц нэтижесшде минера-лизациялану YPДiсi кYшейедi жэне

топырацца биологиялыц жолмен eсiмдiк сiцiре алатын турге аИналатын кеп цоректж заттар тусед^ Микро-агзалар органикалыц заттарды мине-рализациялауга эсер ете отырып жэне ерiмеИтiн тYрлерiн eсiмдiк анДре алатын кYИге аиналдыра отырып, топырацтагы зат аиналымын жYзеге асырады. Осы Yрдiстер кезiнде гумусты синтездеуге цатысатын eнiмдер -метаболиттердiн белсендi бeлiнуi жYредi. Микроагзалар гумустын жинацта-луына жэне ыдырауына кeмектеседi [3].

Топырацта микрофлора цатыс-паитын YPДiстер жоцтын цасы. Топырацца антропогендiк эсер ету епншШктщ озыц жYИесiнде артады, онда топырацтын цоректiк, ауа жэне су режимдерi eзгередi. Осы eзгерiстердi зерттеудщ цажеттiгi топырац цунар-лылыгын сацтау жэне арттыру мэселесiмен баиланысты. Микрофло-раны топырацтагы осы YPДiстердiн eту багытын аныцтау Yшiн кeрсеткiш ретшде паИдалануга болады [4].

Топырац микроагзаларга баи, олар сонда тiршiлiк етед^ кeбеИедi жэне eледi. Микроагзалар саны, ^бшесе топырацтын жогаргы ца-баттарында кeбiрек кездеседi, бiрац олар топырац-климаттыц жагдаИга баИланысты бiршама eзгерiп отырады. Температурасы тeмен аИмацтарда мик-роагзалардын саны шамалы, субтро-пикалыц жэне тропикалыц аИмацтарда артады. Гумусы аз топырацтарга цараганда, органикалыц заттарга баИ топырацтарда микроагзалар кeп болады. Темiрдiн тотыгуына тiкелеИ немесе жанама цатысатын микроагза-лардын елеулi мeлшерi белгШ.

Микроагзалардын негiзгi массасы -бактериялар, актиномицеттер жэне санырауцулацтар - цоректену Yшiн органикалыц заттарды паидалана отырып не болмаса жогары немесе тeменгi сатыдагы организмдерде паразиттiк тiршiлiк ете отырып, сапрофиттер ретшде ^ршШк етедi.

Олар жануарлардын жэне eсiм-дiктердiн цалдыцтарын ыдыратуда Yлкен рeл атцарады. Микроагзалар eзiнiн тiршiлiк эрекетi процесiнде метаболиттер: антибиотиктер, вита-миндер, амин цышцылдар, ферменттер, сондаи-ац басца организмдерге, сонын iшiнде eсiмдiктерге жэне топырацца эсер ететш зат синтездеИдi. Мше, сондыцтан топырац микрофлорасын, eсiмдiк ризосферасын зерттеудiн манызы зор.

Топырац микрофлорасынын ша-мамен 30 %-ын актиномицеттер цу-раИды. Олар минерализация процесiне белсендi цатысатындыцтан, олардын кeп мeлшерi органикалыц заттарга баИ топырацтарда кездеседi. Мэдени топырацтарда актиномицеттер кешеш eсу жылдамдыгынын ^рсетк^ боИ-ынша тын жерлермен салыстырганда тез eсетiн актиномицеттердiн басым болуынан жогары. Микроагзалардын топырацта темiрдiн тYзiлуiне цатысуы тiкелеИ (тотыгу) немесе жанама (белгШ бiр тотыгу-тотыцсыздану потенциалы мен ортанын рН цуруы есебiнен) болады. Топырац микроаг-заларынын iшiнде бактериялар ен кeп таралган [5, 6] ол барлыц топырац микроагзаларынын мeлшерiнiн 70 %-ын цураИды.

Зерттеу жумысыныц мацсаты: ^н^рт царацоныр топырацтардагы топырац тYзiлу процестерiне цатысатын микрагзалардын сандыц цурамын жэне онын iшiндегi темiрдiн фор-маларын eзгертетiн бактериялардын тYрлерiн аныцтау.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ ЖЭНЕ ЭД1СТЕР1

Fылыми зерттеу жумысы Алматы цаласынан 47 км арацашыцтыцта орна-ласцан ^аИнар кентiнде 0.О. Оспанов атындагы топырацтану жэне агрохимия Институтынын тэжiрибе алан-ында жYргiзiлдi. Тэжiрибеде мочевина (46 % э.е.з.), цос суперфосфат (46 % э.е.з.) жэне хлорлы калии (60 % э.е.з.) жэне цидын (60 т/га) жартылаИ шiрi-

ген Typi цолданылды. ^и жэне фос-форлы - калиИ тыцаИтцышы кузде сYдiгер жырту астынан, ал азот -кектемде терецге цопсыту арцылы берiлдi. Салыстыру мацсатында тыц, тыцаИган жэне суарылмаИтын жерлер зерттеуге алынды.

КYЦгiрт царацоцыр топырацтар-дагы топырац тYзiлу процесiне цатысатын микроагзаларды аныцтау Yшiн мамыр аИында тэжiрибе телiмiнде минералдыц жэне органикалыц тыцаИтцыштар енгiзiлген нусцалар-ында жэне салыстырмалы тYPде тыц жерден алынды. ^цпрт царацоцыр топырац микрофлорасын аныцтау ею жолмен жYргiзiлдi:

а) Топырацтардагы микрофлора Е.А. Мятликованыц педоскоптардыц жещлдетыген эдiсiмен аныцталды. Педоскоптарды зертхана жагдаИында 1ле Алатау етегiндегi кYЦгiрт царацоцыр топырацтардан алып келiп, жогарыда келтiрiлген нусцалар боИын-ша 500 мл-лж желiм стакандарга сал-дыц. Тэжiрибе телiмiндегiдеИ суды 3-4 ^н аралыгында бiр реттен цуИып отыр-дыц. Педоскоптар топырацта 2,5 аИ турды.

Педоскоптар Грамм эдiсiмен боялды.

Микроагзалар фотосуретке элек-тронды микроскопца (LEICA DMLS) жалганган сандыц видео камера (LEICA DC 300F) арцылы тYсiрiлдi.

б) топырацтардагы микрофлора-ны аныцтау цоректiк ортада

топырац тундырмаларын егу эдiсi арцылы аныцталды: сапрофитп бактериялар -БПА ортасында, актиномицеттер - крах-мал-аммиакты агар (КАА) ортасында жэне мицелиИлi сацырауцулацтар - Чапек-7 ортасында егiлдi. Микроагзалар колониясын алу Yшiн еплген Петри табацшаларын 26-28°С температурада термостатта бактериялар коллониясы - 3 тэулiктен соц, сацырауцулацтар - 7 тэулжтен соц, актиномицеттер - 7 тэулжтен соц есепке алынды. Егудi Yш цаИталанымда жYргiздiк. ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ Бiздiц зерттеу нысанымыздагы кYЦгiрт царацоцыр топырацтардыц барлыц телiмдерiнде сацырауцулацтар мен актиномицеттерге цараганда бактериялар саны анагурлым жогары болатындыгы, олардыц, эсiресе топы-рацтыц жогаргы цабаттарында шо-гырланатыны аныцталды (сурет 1).

12

10

млн/г

6 4 -I-

2 -I-0

ш.

JZL

■ZL

IИI

п

0-20 см

0-20 ' 20-40 0-20 ' 20-40 ' 0-20 ' 20-40 ' 0-20 ' 20-40 Бакылау N^I^K^ K^i HH+NgoP^Kjc Тыц жер

□ Бактериялар ■ Актиномицеттер □ Саныраук^лакгар

Сурет 1 - КYЦгiрт царацоцыр топырацтардагы аэробты микроорганизмдер

мелшерi

^e Алатаyы eтeгiнiц тыц жeрiнeн жэнe cyарылатын жeрдeгi тэжiрйбe тeлiмiнeн ну^алар бойынша кYЦгiрт царацоцыр топыра;тардыц 0-20 cm, 2040 cm тeрeцдiктeрiнe микробиология-лы; зeрттeyлeр Yшiн эр ;абат;а 2 ;айталанымнан пeдоcкоптар ;ойылды. бул зeрттey жyмыcтары ^аза; топыра;танy жэнe агроxйMйя Fылымй-зeрттey инcтитyтында, «Экология» бeлiмiнiц зeртxа-наcында жYргiзiлдi.

Микробиологиялы; пeдоcкоптар-да кYЦгiрт ;ара;оцыр топыра;тарFа тэн микрофлора орналаcты. Тыц жeрдeгi кYЦгiрт ;ара;оцыр то-пыра;тарда (0-20 cm тeрeцдiктe) кeбiрeк iрi тая;ша тэрiздi жэнe аз мeлшeрдe майда тая;ша тэрiздi, домала; дeрлiк бактeриялар, V-тэрiздi бактeрйялар, мйкобактeрйялар

(Mycobacterium mybicbi) жэнe ф^ылт тYcтi жэнe ^лпн тYcтi бiрлi-жарымды бактeрйялар жйналFан. Мунда актино-мйцeттeрдiц мйцeлййлeрi кeбiрeк кeздeceдi жэнe олардыц ыдыраFан Yзiндiлeрi бай;алады. Сонымeн ;атар, пeдоcкоптан пeрдeгe бeлiнгeн cацы-раy;yла; мйцeлййлeрi мeн Mucor тyыcындаFЫ cацыраy;yла; шоран-гййлeрi, cпорагийлeрдeн тeгiлгeн эндоcпоралары бай;алады жэнe Alternaria тyыcындаFЫ iрi, жа^ы пeрдeгe бeлiнгeн cацыраy;yла; ми^-лййлeрi кeрiнeдi.

^цпрт ;ара;оцыр топыра;тарда бактeрйялар мeлшeрi бiр грамм топыра;та 2,6-9,8 млн курайды. KYЦгiрт ;ара;оцыр топырактардаFЫ тэжiрйбe тeлiмiндeгi нycкаларFа KараFанда тыц жeрдeгi бактeриялар мeлшeрi аз кeздeceтiнi бай;алды. B^reem, мэдeнйлeндiрiлгeн жeрлeргe KараFанда eцдeлмeгeн жeрлeрдe бактeрйялар мeлшeрi бiршама тeмeн болады. Тэжiрйбe тeлiмiнiц eзiндe, бакылаy нycкаcымeн cалыcтырFанда мйнeралды жэнe органикалы; тыцайткыш eнгiзiлгeн нycкаларда, эciрece ;и eнгiзiлгeн нycкаcында

бактeрйялар мeлшeрi арт;анын бай-;алды. Сeбeбi, топыра;;а тыцай;ыш eнгiзгeннeн cоц, оныц кyнарлылыFЫ арта тYceдi. Ал топыра; кyнарлылыFЫ жоFары болFан cайын, ондаFЫ мйкроаFзалардыц мeлшeрi дe eтe кeп кeздeceдi.

^урамында азот бар тыцайщыш-тар топырактаFЫ микроаFзалардыц дамyын тeздeтeдi. Фоcфор тыцайт;ыш-тарыныц топырактаFЫ органикалы; заттарды мйнeралдайтын, аммонифи-кациялайтын бактeрйялар мeн акти-номйцeттeрдiц cаны артады. Аммони-фикациялайтын бактeриялар оцай eрйтiн, ал актйномйцeттeр - ;иын eрйтiн органикалы; коcылыcтарды минeралдаyFа катыcады. Топыра; мйкрофлораcына эртYрлi дeцгeйдe эceр eтeтiн мйнeралды тыцайщыш-тарыныц тYрлeрiнiц iшiндe калий тыцайт;ышы этер eтy жаFЫнан eц cоцFЫ орынFа йe.

Топыра; мйкрофлораcыныц ша-мамeн 30 % - ын актиномицeттeр ;урайды. Бул мйкроаFзалар ылFалды-ль^ы аз, кyрFак топыра;тарда, эciрece, жаздыц ыcтык айларында кeцiнeн тарайды. Oлар мйнeралдаy процeciнe катыcады, олардыц кeпшiлiгi eciмдiк калдыктарына бай топыра;тарда кeздeceдi. Актйномйцeттeр топыра;та-Fы eтe ;иын eрйтiн органикалы; заттарды мйнeралдайтын фeрмeнта-тйвтi аппараттарFа бай. Актйномйцeт-тeр тeцiз дeцгeйiнeн эртYрлi дeцгeйдeгi географиялы; кeцдiктeрдe, топыра;тарда, мунайдыц ;айнар кeздeрiндe жэнe жанып тyрFан газдар-да таралFан. Gлар топырактаFЫ азоты бар жэнe азоты жо; органикалы; заттарды ыдыратyFа катыcады. Gлар тeк топырактаFЫ eciмдiктeр мeн жанyарлардыц калдыктарын ыдыратy-мeн ;атар мйнeралды заттарды боcата отырып, гyмycтыц тYзiлy жэнe минeрализацияланy процeciнe ^ты^а-ды. Сонымeн ;атар актйномйцeттeрдiц таFЫ бiр мацызды ^^e^ эртYрлi аyрy

тудырушыларды жоятын, антибиотик ;ураушы ;абыетше ие, ягни топырацтагы биологиялы; тепе-тецджт са;тап туруда мацызды релдi ат;арады.

КYЦгiрт ;ара;оцыр топыра;тарда актиномицеттер мелшерi тэжiрибе телiмiнде 0,1-3,0 млн/г ;ураса, ал тыц жерде оныц саны тым аз (0,05 млн/г). Бул керсетюшт бактериялар мел-шерiмен салыстырганда анагурлым темен. 0Иткенi, кектемде жэне ^зде топыра;тыц ецделген ;абаттарында актиномицеттер саны артып, жаздыц ысты; ^ндершде азаяды. Жаз боиы спора тYзбеИтiн бактериялар саны артып, ал актиномицеттер - азаяды. Бул жа;сы аэрацияныц эсерiне баиланысты. Тэжiрибе телiмiнде ;и енгiзiлген нус;аларындагы топыра; ;абатыныц 0-20 см терецдтнде актиномицеттер мелшерi арт;аны аны;талды (1- сурет).

Сонымен ;атар топыра;та кецiнен таралган микроагзалардыц бiрi - мицелиИлi сацырау;ула;тар. Олар микрофлора келемшщ 1-3 %-ын ;ураиды. Топыра; даму барысында сацырау;ула;тар топыра; тYзiлу процесiнде мацызы бар мицелии тYзедi. Сацыра;ула;тар топыра;та к;ышк;ылды ортада емiр сYредi.

Зерттеу нысанымыздагы топы-ра;тарда сацырау;ула;тар мелшерi бактериялар мен актиномицеттер сия;ты органикалы; тыцаит;ыш (;и) енпзыген нус;аларында басым болатындыгы аны;талды. Олардыц саны топыра;тыц теменгi (20-40 см) ;абаттарына ;араганда, беткi ;абат-тарында кебiрек (1,2-3,5 млн/г) кездеседi. Себебi ;и енгiзiлген топыра;тыц беткi ;абаты органика-лы; зат;а баи болады.

Тэжiрибе телiмiндегi кYЦгiрт ;ара;оцыр топырацтардагы ба;ылау нус;асында (0-20 см терецджте) iрi жэне маида тая;ша тэрiздi бактериялар. Micrococcus туысындагы

кокктар кездесед^ Педоскоптыц 6eTKi цабаттарынын барлыгында актиноми-цеттердiц мицелиИлерi Ke6ipeK баИцал-ды. Санырауцулацтардын Aspergilluss, Alternaria мен Mucor туыстары кездеседi. Сонымен цатар iлмектi аулагыш мицелиИлi тYрлерi де бар. Тэжiрибе телiмiндегi бактериялар 2040 см терецдiктерде де жогары цабаттардагы сияцты кеп. Мунда бактерия жасушаларынын ™бек-телген тYрлерi, маида таяцша тэрiздi, кездеседi. Сонымен цатар спора тасымалдаитын санырауцулац гифтерi бар. Санырауцулац гифтерi ете кеп. Санырауцулацтар гетеротрофты орга-низмдер болгандыцтан, топырацтагы органикалыц заттармен цоректенедi эрi ыдыратуга цатысады.

Тэжiрибе телiмiндегi кYHгiрт царацоныр топырацтардагы N90P90K90 тынаитцыш енгiзiлген нусцасында (020 см теренджте) бактерия жасушаларынын табектер^ ете кеп мелшерде узын таяцша тэрiздi бактериялар жш кездеседi. Бул телiмдердiн ерекшелт, мунда жогарыда келтiрiлгендерден басца, Leptothrix туысына жататын жiпшелi темiр бактериялары (а) баицалады. Leptothrix ochracea ол темiр гидрототыгын сiнiрген, сол себептен онын тYсi саргыш болады. Олар, эдетте, келденен перделер тYзу нэтижесшде немесе талшыцтары бар гондиилер паида болуы нэтижесiнде буынтац-жасушалар тYзу жолымен кeбеИедi. Жеке жасушалары да, гондиилер де есе келе жана жшшелер тYзедi де жана субстратца бекшед^ Тынаитцыш енгiзiлген нусцада темiрдщ мeлшерi жогары, онын себебi цышцыл минералды тынаитцыштарды (суперфосфат, аммонии сульфаты, хлорлы калии) енпзу нэтижесiнде топырац-тагы темiр жылжымалы формага ауысып, eсiмдiк ащре алатын кYИге кeшедi. Пердеге белшген санырауцулац гифтерi жэне актиномицеттердiн мицелиИ Yзiндiлерi баИцалады. Мунда

caHbipay;y.naK; ru^Tepi eTe Ken ^9He apTyp^í. CaHbipay;y.naK;TapgbiH

Aspergilluss, Alternaría neH Mucor Tybicrapbi Ke3gecegi. nepgere 6e^ÍH-6ereH актнномнцeттi мнцe^нH^eр aHbiK;Ta.ngbi. LnMeKTi aynaFbim мнцe^нH-^i Typ^epi ge Ke3gecegi. T9^ipu6e Te^iMiHgeri KyHripT ;apaKOHbip to-nbipaK;TapgaFbi N90P90K90 TbiHaHT;bim eHráinreH Hyc;acbHga 20-40 cm TepeHgiKTe óaKTepua ^acyma.napbiHbiH Ti36eKTepi eTe Ken Me.nmepge Ke3gecegi. Tonwpa;THH 0-20 cm TepeHgiKTerigeH MyHga ga ^OFapbigaFbigaH, Leptothrix TybCbHa ^aTaTbm ^inmem TeMip 6aKTepHa^apw 6aH;a.nagbL nepgere 6emHreH caHbpay;y^a; ru^Tepi ^9He aктнномнцeттepgiн мнцe^нH^i y3íh-ginepi 6aH;a^agb. CaHbpay;y^a;Tap-gbH Alternaría TybCTapb Ke3gecegi.

T9^ipu6e Te^iMiHgeri KYHripT ;apa;oHbp TonbipaK;TapgaFbi ;h eHráinreH Hyc;acbHga 0-20 cm TepeHgiKTe, N90P90K90 eHráinreH Hyc;a.napFa ;apaFaHga 6aKTepHA.napgbiH negocKonTa ^HHa^yb aHaryp^bM ^OFapbi. BaKTepua^apgbH Ti36eKTe.nreH TYP^epi ^9He Leptothrix TybCbHa ^aTaTbH ^inme^i TeMip 6aKTepua^apb 6aH;a^agb. ^bimKb TbiHaHT;bim eHri-3i^reH Hyc;a.napga TeMipgiH Ma^b^bfb apTagb ga TeMip óaKTepua-^apb TeMipgiH epyi ;HbH $opMa.napbiH ^b^^bManb ^opMa^apbHa aHHa^gbpy-Fa ;aTbcagb. OHb TeMeHgeri cypeTTepgeH Kepe a^aMb3. CenTe^reH caHbpay;y^a; ru^Tepi ^9He aKTHHOMH-цeттepgiн мнцe^нH^i Y3iHgi^epi Ken 6aH;a^agb. CaHbpay;y^a;TapgbH

Alternaría TybCTapb Ke3gecegi. A^, 2040 cm TepeHgiKTeri 6aKTepua^apgbH ^aHfacyb Tonbpa;TbH 0-20 cm TepeHgiriHgeri 6aKTepua^apFa ;apaFaH-ga maMaib a3 6o^bn Ke^egi. Aктнномнцeттepgiн MH^.™H.nepi MeH nepgere 6emHreH caHbpay;y^a;TapgbH ru^Tepi Ke3gecegi.

KYHripT ;apa;oHbp Tonbipa;Tap-gaFb ;h + N90P90K90 eHráinreH T9^ipu6e

Te^iMiHge 0-20 cm TepeHgiKTe 6aKTepua-^ap, aктнномнцeттepgiн мнцe^нH^epi, nepgere 6e^iHreH caHbpay;y^a; ru^Tepi ^9He caHbpay;y^a; ru^Tepmge opHa^ac;aH goMa^a; cnopaHrHÜnep Ke3gecegi. By^ Hyc;aga opraHHKa^biK; 3aTTapgbH Me^mepi, b^Fa^ mo^, C0Hgb;TaH reTepoTpo^Tbi ;opeKTeHeTiH caHbpay;y^a;Tap, 6aKTepua^ap MeH aктнномнцeттep opraHHKa^b; 3aTTap-gb bgbpaTyFa ;aTbcagb. A^, ocb Hyc;aHbH 20-40 cm TepeHgiriHge 6aKTepua^ap eTe Ken, 6aKTepua^apgbH imiHge ca;HHa T9pi3gi Ti36eKTepi, ^a^na; Tacna T9pi3gi TYp^epi Ke3gecegi. Aктнномнцeттepgiн мнцe^нH^epi, cen-Te^reH caHbpay;y^a; ru^Tep ge Ke3gecegi.

KOPblTblH^bl KppbiTa Ke^reHge, Tonbpa;TbH eHge^reH, eHge^MereHiHe 6aH^aHbCTb T9^ipu6e Te^iMgepiHe ;apaFaHga TbH ^epgeri 6aKTepua^ap, aктнномнцeттep ^9He caHbpay;y^a;Tap caHb a3 6o^bn Ke^egi. Ce6e6i 6y^ ^ep^epre TbHaHT;bm eHráinMeHgi, cyapb^-MaHgb, Tonbpa; eHge^MeHgi. T9^ipu6e Te^iMiHge 6a;b^ay Hyc;acbHa ;apa-FaHga opraHHKa^b; ^9He MHHepa^gb; TbHaHT;bmTap eHráinreH Hyc;a-^apbHga 6ap^b; MHKpoaF3a^ap (6aKTe-pua^ap, aктнномнцeттep ^9He caHbpay;y^a;Tap, TeMip 6aKTepua-^apb), 9cipece, ;h ^9He ;bm;b^ MHHepa^gb TbHaHT;bmTap eHráinreH Hyc;a^apbHga Me^mepi apT;aH. Ce6e6i 6y^ Hyc;aga opraHHKa^b; 3aTTbH Me^mepi ^OFapbi. CaHbpay;y^a;Tap, aктнномнцeттep reTepoTpo^Tb ;opeK-TeHeTiH 6o^FaHgb;TaH, o^ap Tonbpa;-TaFb opraHHKa^b; 3aTTb bgbpaTbn, Tonbpa; ;yHap^b^bFbH apTTbpyFa ;aTbcagb. 3epTTeyre a^bHFaH KYHripT ;apa;oHbp Tonbpa;TapgaFb MHKpoaF-3a^apgbH imiHge, 6aKTepua^ap Me^mepi 6ap^b; Hyc;a^ap 6oHbHma 6acbiM-gb^b; KepceTTi. MHHepa^gb

TbHaHT;bmTap eHri3reH Ke3ge, Tonbpa;TbH ;bm;b^gbFb apTagb ga,

TeMip бактериялары epyi циын TeMip сшде TeMip формалары eсiмдiк сiцiре цосылыстарын, жылжымалы форма- алатын куИге ауысады. ларга аИналдыруга цатысады, нэтиже-

ПАИДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Ерошкина А.Н. Формы железа и их генетическое и агрономическое значение в почвах влажных субтропиков Западнои Грузии: автореф. дисс. канд. с.-х. наук: 1975. - 26 с.

2 Мишустин Е.Н. Микроорганизмы и продуктивность земледелия. - М.: Наука, 1972. - С. 343.

3 Аристовская Т.В. Микробиология процессов почвообразования. - Л.: Наука, 1980. - С. 187.

4 Воинова-Раикова Ж. и др. Микроорганизмы и плодородие. - М.: Агропромиздат, 1986. - С. 119.

5 Красильников Н.А. Микроорганизмы почвы и высшие растения. - М.: АН СССР, 1958. - С. 105.

6 Муромцев Г.С., Берестецкии О.А. Микробиология. - 1979. - С. 5.

РЕЗЮМЕ Нурсешт Г.Н.

ОПРЕДЕЛЕНИЕ ВИДОВ МИКРООРГАНИЗМОВ, УЧАСТВУЮЩИХ В ПОВЫШЕНИЙ ПЛОДОРОДИЯ ТЕМНО-КАШТАНОВЫХ ПОЧВ Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии им. У.У. Успанова, 050060, пр. аль-Фараби 75 В, Алматы, Казахстан, e-mail: [email protected]

В статье рассматривается определения видов микроорганизмов, участвующих в повышении плодородия темно-каштановых почв. Изучены количественный состав микроорганизмов, участвующих в процессе почвообразования в темно-каштановых почвах, и в том числе бактерии изменяющие форм железа.

Ключевые слова: почва, микроорганизм, педоскоп, бактерии, грибы, актиномицеты.

SUMMARY Nurseiit G.N.

THE SPECIES OF MICROORGANISMS INVOLVED IN IMPROVING FERTILITY DARK

CHESTNUT SOILS

Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov, 050060, ave. al-Farabi 75 B, Almaty, Kazakhstan, e-mail: [email protected] The article deals with the definition of species of microorganisms involved in increasing the fertility of dark chestnut soils. The quantitative composition of microorganisms involved in the process of soil formation in dark chestnut soils, including bacteria alter the forms of iron. Key words: soil, microorganism, pedoskop, bacteria, fungi, actinomycetes.