Научная статья на тему 'КЎЧАТ КАСАЛЛИКЛАРИ ВА УЛАРДАН ҲИМОЯҚИЛИШ'

КЎЧАТ КАСАЛЛИКЛАРИ ВА УЛАРДАН ҲИМОЯҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

104
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қора илдиз чириш касаллиги / кўчатхона / фундазол / карбатион / тамаки кўчати / стерилизация

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Элмурод Умурзаков, Илхом Фарходович Мамасалиев

Кўчатнинг қора илдиз чириш касаллиги қўзғатувчисини биологик хусусиятлари ѐритилган. Уларга қарши кураш усуллари келтирилган. Кўчатхона учун озиқли аралашмани турли усулларда стерилизация (юқумсизлантириш) қилишнинг иқтисодий самарадорлик ҳисоб китоблари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЎЧАТ КАСАЛЛИКЛАРИ ВА УЛАРДАН ҲИМОЯҚИЛИШ»

Akademik M.Mirzaev nomidagi Volume 3 | Special Conference 1 | 2022

Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING

JmjytadqiqoUnstituti^^^^^^^^^^^R

КУЧАТ КАСАЛЛИКЛАРИ ВА УЛАРДАН ХИМОЯЦИЛИШ

Элмурод Умурзаков

Самарканд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнология университети, кишлок хужалик фанлари доктори, профессор.

Илхом Фарходович Мамасалиев

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат унверситети таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Кучатнинг кора илдиз чириш касаллиги кузгатувчисини биологик хусусиятлари ёритилган. Уларга карши кураш усуллари келтирилган. Кучатхона учун озикли аралашмани турли усулларда стерилизация (юкумсизлантириш) килишнинг иктисодий самарадорлик хисоб китоблари берилган.

Калит сузлар: Кора илдиз чириш касаллиги, кучатхона, фундазол, карбатион, тамаки кучати, стерилизация.

Кириш. Тамаки сердаромад экин турларидан булиб, ушбу сохага Самарканд вилояти Ургут туманидаги фермер хужаликлари чукур ихтисослашган. Туманда тамакининг саноат учун юкори бахоланадиган хушбуй ва скелет типдаги хом ашё берадиган навлари етиштирилади. Туманнинг табиий шароити нафакат юкори сифатли тамаки етиштириш учун, балки турли хил усимлик касалликларини ривожланиши учун хам жуда кулай хисобланади. Шу сабабли, тамаки кучатхонаси ва далага утказилган кучатларда замбуругли касалликлар жуда кенг таркалган [1].

Тажриба материали ва натижалари. Фермер хужаликларидаги тамаки кучатхоналарини текшириб чикганимизда, айрим фермер хужаликларида кучатхоналарининг 30-45 % гача майдонида илдиз чириш касалликлари билан зарарланганлиги аникланди. Кучатхоналарда бошка илдиз чириш касалликлари билан биргаликда кора илдиз чириш касаллиги хам кенг таркалган. 2020-2021 йилларда Ургут туманида жойлашган УзБАТ кушма корхонаси агрономия марказида тамаки кучатининг кора илдиз чириш касаллиги ва унга карши кураш усуллари буйича илмий тадкикот олиб борилди. Тамаки кора илдиз чириш касаллиги билан усимлик ривожланишининг хамма даврида шикастланади. Зарарланган усимлик органларида корамтир мицелий юзага чикганлиги сабабли, касалланган кучатларнинг илдизи корамтир ёки кора рангга киради. Касаллик илдизининг

417

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 ME VA CHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHID^ILM-FANYUTVQLAR^

иккинчи катор тизимидан бошланиб, илдиз марказига томон таркалади.

Кора илдиз чириш касаллигининг кузгатувчи замбуруг - Thielaviopsis basicolaFerr. хисобланади ва у такомиллашмаган замбуруглар гурухига оид булиб, гифомицедларга ухшаб, Thielaviopsisтурига киради [3.,4].

Замбуруг ок кунгир рангли, диаметри 3-7 мкм булиб, цилиндрик хужайралардан тузилган. Замбуруг икки турдаги споралар - эндоконидия ва хломидаспоралар хосил килади. Эндоконидиялар битта хужайрали, рангсиз, 8-20x5-12,5 мкм улчамидаги унча катта булмаган таёкча шаклига эга. Хломидоспоралар - тук корамтир булиб, калин копламалар билан копланган цилиндрик шакилда, диаметри 13 мкм. Гиф шохларининг учида ривожланади. Сунъий мухитда замбуруг жуда тез ривожланади бизнинг олган маълумотларимизга кура, замбуругларнинг ривожланиши учун минимал харорат 9-110 С, кулай харорат 17-190 С, максимал харорат 28-300 С булиб, харорат 300 С дан ошганда замбуруг ривожланишдан тухтайди.

Касаллик кузгатувчи замбуруг Th. basicola Ferr.xломидаспора шаклида тупрокда кишлайди ва бахорда усиб, гифалар усимликни илдиз тизимига кириб уни шкастлайди. Шикастланган илдиз кисмида янги занжирсимон хломидоспоралар хосил килади. Бундан ташкари, юпка каватли лампа шишасига ухшаш конидиялар хосил килади. Кучатхоналарда сакланган хломидоспоралар кучатларга касаллик юктиришининг асосий манбаи хисобланади.

Шундай килиб, тамакини кора илдиз чириш касаллиги кузгатувчи замбуруглар хаво харорати 10 0С дан ва тупрок харорати 140 С дан юкори булганда ривожлана бошлайди. Касаллик хаво харорати 16-180С да эса фаоллашади. Х,аво ва тупрок харорати касалликнинг ривожланиши учун бош омил хисобланади.

Ургут тумани фермер хужаликларида тамаки кучатхоналарига эрта муддатларда уруг сепиш ва уларни асосан плёнка билан ёпилган кучатхоналарида етиштириш тавсия этилган ва бунда хаво ва тупрок харорати хамда намлигини маълум даражада бошкариш имконияти мавжуд. Лекин, плёнка билан ёпилмаган очик кучатхоналарда бундай имконият йук. Шу сабабли, очик кучатхоналарда кучатлар замбуруг касалликлар билан шикастланиш даражаси юкори эканлиги кайд этилди.

Тамаки кучатхонасига ишлатиладиган озикали аралашмани турли фунгицидлар билан касалликга карши юкумсизлантирилди. Бунда кучатхонага ишлатиладиган озик аралашма фундазол (50% н.к) ва карбатион фунгицидлари билан стерилизация килинди. Кучатхонага уруг сепилганидан кейин 1м2 кучатхона устидаги озикали аралашмага 2 л сувга 1,5 г препарат эритилиб пуркалди. Кейинги вариантда эса

418

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING

озикли аралашма уюмларда 1м озирали аралашмага 1г препаратни 50 л сувга эритиб сепилди.

Кучатхона тупрогини карбатионнинг 2% эритмаси билан ишланди. Сарф микдори 1м2 майдонга 5-8 л килиб белгиланди. Кучатхона озикли аралашмасини иссиклик ёрдамида стерелизация (юкумсизлантириш) килиш С.Б.Грушевой (1956) усулида 1000С хароратда 30 минут давомида утказилди. Назорат вариантида озикли аралашма хеч кандай усулда ишланмади.

Тажрибаларни иктисодий самарадорлиги Бутунроссия тамаки ва махорка экинлари илмий тадкикот институти таклиф килган усулда аникланди (2). Озик аралашмани турли хил стерилизация (юкумсизлантириш) усулларини кучатни кора илдиз чириш касаллиги билан касалланиши ва кучат чириш хакидаги маьлумотлар 1-жадвалда келтирилган.

Кучатхона бирлигидан кучат чикиши уларнинг кора илдиз чириш касаллиги билан шикастланишига чамбарчас боглик эканлиги аникланди.

жадвал

Озик аралашмасини стерилизация усулларини кучат чириш

касалликларига таьсири

Стерилизация Кучат чириш касаллиги Касалланиши, Касалликни

усули 1 м2 дан дона назоратга нисбатан, % % ривожланиш даражаси, %

Кучатхона озик 3112 188,6 19,9 1,1

аралашмасини: фундазол

Карбатион 2617 158,6 47,2 5,0

Иссиклик 2741 166,1 42,3 4,3

ёрдамида

Назорат 1650 100,0 68,5 7,5

Кучатхона озикли аралашмаси фундазол билан ишланганида кучатлар кора илдиз чириш касаллиги билан жуда кам шикастланди (бунда касалликни ривожланиш даражаси 1,1%). Карбатион билан ишланганида эса касалликни ривожланиш даражаси назорат вариантига якин булди (ривожланиш даражаси 5,0 ва 7,5%).

Хулосалар.

1. К^ора илдиз чириш касаллиги тамаки кучатхоналарида кенг таркалган замбуруг касаллиги булиб, унинг ривожланиши хаво ва тупрок хароратига боглик унинг ривожланишини бошланиши учун кулай хдво ва тупрок харорати тегишли равишда 100С ва 140С дан юкори харорат хисобланади. Касаллик хаво харорати 16-180С да жуда фаоллашади.

2. Кора илдиз чириш касаллигига кучатхоналарда озикли аралашмасини фунгицидлар билан стерилизация

419

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti

ytadq^

Volume 3 | Special Conference 1 | 2022 MEVACHILIK VA UZUMCHILIKNING RIVOJLANISHIDA ILM-FAN

килиш усули самарали эканлиги уз тасдигини топди. Бунда фундазол препарати юкори самара берди (ривожланиш даражаси 1,1%, назоратга нисбатан 7 баробар паст).

REFERENCES

1. Холмуродов Э.А., Зупаров М.А., Саттарова Р.К., Хакимова Н.Т., Нуралиев Х.Х., Бекбергенов Х.Ш., Авазов С.А. ^ишлок хужалик фитопатологияси. -Тошкент, 2014., б.601.

2. Филипчук О.Д. Методика проведения полевых опытов по защите табака от вредных организмов. - ВНИИ табака, махорки и табачных изделий, -Краснодар., 1994., 77с.

3. Алёхин С.Н., Мурзинова И.И., Сидорова Н.В. Совершенствование технологии выращивания рассады табака в России. - Сборник научных трудов ВНИИ табака, махорки и табачных изделий, - Краснодар, 2009, Вып. 178.- с.

4. Умурзаков Э. Технология возделывания восточных и американских сортотипов табака. Монография., Самарканд, 2019 й. 246 с.

226-240.

Google Scholar

Respublika anjumani

15-iyun, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.