JISMONIY TARBIYA VA SPORTNING TALABALAR XULQIY FAZILATLARINI SHAKLLANTIRISHDAGI PSIXOLOGIK TA’SIRINI BAHOLASH

G’.E. Eshmatov

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Original paper

1 Qarshi davlat universiteti, Qarshi, O'zbekiston

Annotatsiya

KIRISH: maqolada jismoniy tarbiya va sportning talabalar xulqiy fazilatlarini shakllantirishdagi ta'sirini baholash qalamga olingan. Sport mahorati darajasi oshgani sayin talabalar shaxsi fazilatlarida o'zgarishlar ro'y berishi ko'rsatilgan.

MAQSAD: jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalarning shaxsiyati va fazilatlarining shakllanishini kuzatish.

MATERIALLAR VA METODLAR: jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalar shaxsiyati va fazilatlarining shakllanishi jarayonning mazmuni, metodikasi, qo'llaniladigan pedagogik-psixologik texnologiyalarning amaliy asoslari, ularning samaradorlik darajalari eksperimental tadqiqotlar natijalariga asoslangan ilmiy xulosalar ishlab chiqilganligi bilan ta'minlangan. Shuningdek, ishda ilmiy va ilmiy-uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish va umumlashtirish, pedagogik-psixologik testlash, pedagogik tajriba kabi tadqiqot metodlaridan foydalanilgan.

MUHOKAMA VA NATIJALAR: sohaga oid materiallarni atroflicha tahlil qilish natijasida shuni aytish mumkinki, jismoniy tarbiya va sport nafaqat inson salomatligi, jismoniy kamoloti, ijtimoiy faolligini oshirish vositasi, balki talabalar hayotining mehnat faoliyati, axloqiy va intellektual fazilatlariga, xarakter xususiyatlariga ham ta'sir qiladi.

XULOSA: sportning har bir turi talabalar shaxsini shakllantirishga o'ziga xos ta'sir ko'rsatadi, bu ularning sport faoliyatini rag'batlantirishda ham, o'ziga xos xulqiy fazilatlarni rivojlantirishda ham namoyon bo'ladi, sport mahorati darajasining oshishi bilan sport bilan shug'ullanuvchi talabalarning xulqiy fazilatlarida o'zgarishlar ro'y beradi, bu individual -psixologik xususiyatlar rivojlanishining sifat ko'rsatkichlarida namoyon bo'ladi.

Kalit soÉz va iboralar: jismoniy tarbiya, talaba, shaxsiy sifatlar, chidamlilik, nekbinlik, axloqiy poklik, iroda, fazilat, ijtimoiy faollik.

ОЦЕНКА ВЛИЯНИЯ ЗАНЯТИИ ФИЗИЧЕСКОИ КУЛЬТУРОЙ И СПОРТОМ НА ФОРМИРОВАНИЕ ЛИЧНОСТНЫХ КАЧЕСТВ СТУДЕНТОВ_

Iqtibos uchun: Eshmatov G'.E. Jismoniy tarbiya va sportning talabalar xulqiy fazilatlarini shakllantirishdagi ta'sirini baholash. // Inter education & global study. 2024. № 5. B. 574-580.

ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY 1Каршинский государственный университет, Карши, Узбекистан_

Аннотация

ВВЕДЕНИЕ: в статье оценивается влияние занятий физической культурой и спортом на формирование личностных качеств студентов. Показано, что по мере повышения уровня спортивного мастерства происходят изменения в личностных качествах студентов.

ЦЕЛЬ: наблюдать за формированием личности и качеств учащихся под влиянием занятий физической культурой и спортом.

МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: формирование личности и качеств обучающихся под влиянием занятий физической культурой и спортом обеспечивается разработкой научных выводов, основанных на содержании и методологии процесса, практических основах используемых педагогических технологий, их эффективности. уровни и результаты экспериментальных исследований. В работе также использовались такие методы исследования, как анализ и обобщение научной и научно-методической литературы, педагогическое тестирование, педагогический опыт.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: в результате детального анализа материалов, относящихся к данной области, можно сказать, что физическое воспитание и спорт являются не только средствами улучшения здоровья человека, физической зрелости и социальной активности, но и влияют на работу студентов, морально-интеллектуальные качества, черты характера.

ВЫВОД: каждый вид спорта оказывает свое влияние на формирование личности студентов, которое проявляется как в стимуляции их спортивной деятельности, так и в развитии уникальных личностных качеств, с повышением уровня спортивного мастерства. личностные качества студентов, что отражается на качественных показателях развития индивидуальных психологических особенностей.

Ключевые слова и фразы: физическое воспитание, студент, личностные качества, выносливость, оптимизм, нравственная чистота, воля, добродетель, общественная активность.

Для цитирования: Эшматов Г.Э. Оценка влияния занятий физической культурой и спортом на формирование личностных качеств студентов. // Inter education & global study. 2024. №5. С. 574-580.

ASSESSMENT OF THE IMPACT OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS ON THE FORMATION OF PERSONAL QUALITIES OF STUDENTS_

1Karshi State University, Karshi, Uzbekistan_

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Annotation

INTRODUCTION: the article evaluates the influence of physical education and sports on the formation of personal qualities of students. As the level of sports skills increases, it is shown that changes occur in the personality qualities of students.

AIM: to observe the formation of personality and qualities of students under the influence of physical education and sports.

MATERIALS AND METHODS: the formation of the personality and qualities of students under the influence of physical education and sports is ensured by the development of scientific conclusions based on the content and methodology of the process, the practical foundations of the used pedagogical technologies, their efficiency levels, and the results of experimental studies. Research methods such as analysis and generalization of scientific and scientific-methodological literature, pedagogical testing, and pedagogical experience were also used in the work.

DISCUSSION AND RESULTS: as a result of a detailed analysis of materials related to the field, it can be said that physical education and sports are not only a means of improving human health, physical maturity, and social activity, but also affect students' work, moral and intellectual qualities, character traits.

CONCLUSION: each type of sport has its own influence on the formation of students' personalities, which is manifested both in the stimulation of their sports activities and in the development of unique personal qualities, with the increase in the level of sports skills Changes occur in the personal qualities of the students, which is reflected in the quality indicators of the development of individual-psychological characteristics.

Key words and phrases: physical education, student, personal qualities, results, optimism, moral purity, will, virtue, social activity.

Jismoniy madaniyat shaxsning ijtimoiy va mehnat faolligini oshirish, ularning axloqiy, estetik va ijodiy talablarini, o'zaro muloqotga bo'lgan hayotiy ehtiyojini qondirishning muhim vositasidir. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanishi natijasida ma'naviy boylik, axloqiy poklik va jismoniy barkamollikni o'zida mujassam etgan shaxsni shakllantirish zamonaviy jamiyatda insonlarni tarbiyalash dasturiga aylandi [1]. Sport boshqa tarbiya vositalari bilan birgalikda insonning har tomonlama kamol topishiga yordam beradi. Sport insonning axloqiy fazilatlari, fiziologik rivojlanishi, irodaviy va hissiy sohalari, estetik va axloqiy g'oyalari va ehtiyojlariga, shaxsning xarakterini shakllantirishga, ya'ni xatti-harakatlarda va tashqi dunyo bilan munosabatlarda aks ettirilgan shaxsiyat xususiyatlari ga bevosita va bilvosita ta'sir qiladi[2; 3].

Sport intellektual sohaga ijobiy ta'sir ko'rsatib, uning asosi bo'lgan harakat faoliyati quyidagilarga yordam beradi:

For citation: Eshmatov Gh.E. (2024) Assessment of the impact of physical education and sports on the formation of personal qualities of students // Inter education & global study, 2024 (5), pp. 574-580.

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)

Научно-теоретический и методический журнал 2024, №5

Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

shaxs o'z tanasining harakat qobiliyatlari haqidagi tasavvurlarini shakllantirish; kuzatishni rivojlantirish, chunki sport mashg'ulotlari diqqatni turli xil stimullarga tezda almashtirishni talab qiladi;

orientatsiya tezligini rivojlantirish, chunki ko'pchilik sport turlari shartlarga qarab xatti-harakatlarni adekvat o'zgartirish qobiliyatini hosil qiladi; tafakkurni rivojlantirish, chunki sport faoliyati ijodiydir; o'qitish jarayonida o'z muvaffaqiyatlari va muvaffaqiyatsizliklarining sabablarini tahlil qilish, yuzaga kelgan vaziyatni to'g'ri baholash, hayotiy muammolarini oqilona hal qilish yo'llarini izlash kerak.

Intellektual sohaning rivojlanishi bilan birgalikda insonning ma'naviy o'sishi sodir bo'ladi, bu bugungi kunda ta'limning umumiy maqsadiga erishishda eng muhim o'rinni egallaydi [4].

Insonning jismoniy tarbiya va sport faoliyati katta ma'naviy salohiyatga ega. Pyer de Kuberten ham sportning asosiy kuchi va yutug'i uning axloqiy ezgulik va poklik, jismoniy chidamlilik va quvvat maktabi ekanligini ta'kidlaydi[5].

Sportda barcha insoniy fazilatlar ayniqsa yaqqol ifodalanadi: xarakter, mehnatga munosabat, iroda, vijdon, halollik. Aynan mana shunday faoliyat turida shaxsning axloqiy va irodaviy fazilatlari aniq sinovdan o'tkaziladi va shakllanadi[6]. Shu bilan birga, yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va atrof-muhitdagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalarning xulqiy fazilatlarini shakllantirish muammosi keyingi tadqiqotlarni talab qiladi.

Ish Qarshi davlat universiteti sport fakulteti ish rejasiga muvofiq amalga oshirildi. Maqsad, ish vazifalari, material va usullar. Ishning maqsadi - jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalarning shaxsiyati va fazilatlarining shakllanishini kuzatish. Shundan kelib chiqqan holda bizning tadqiqot mavzusi talabalarning shaxsiy rivojlanishi, ularning xulqiy fazilatlarini rivojlantirish muammolari bo'ldi.

Maqsad, ish vazifalari, material va usullar. Ishning maqsadi - jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalarning shaxsiyati va fazilatlarining shakllanishini kuzatish. Shundan kelib chiqqan holda hayoti jismoniy tarbiya va sport faoliyati bilan chambarchas bog'liq bo'lgan talabalarning shaxsiy rivojlanishi muammolari tadqiqotimiz mavzusi bo'ldi. Jismoniy tarbiya va sport faoliyati orqali shaxsning ma'naviy kamolotini ta'minlash katta ijtimoiy ahamiyat kasb etadi.

1-jadval

Jismoniy tarbiya va sport mashg'ulotlarida eng yaqqol namoyon bo'ladigan

xarakter belgik iri, soni (n)=125

Xarakter xususiyatlari Talabalar soni (%)

1. Intizom 71.22

2. Qat'iylik 69.85

3. Maqsadlilik 66.78

4. Mehnatsevarlik 49.83

5. Vatanparvarlik 20.11

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Sportchi shaxsini tavsiflashda, eng avvalo, uning fuqarolik ongining yetukligi, xarakterining barqarorligi, yuksak axloqiy fazilatlarini yodda tutish kerak[7]. Shubhasiz, sport kurashining o'ta raqobatbardosh tabiati ko'pincha rekordga intilish, shaxsiy muvaffaqiyat va u bilan bog'liq moddiy manfaatlar uchun musobaqalarda g'alaba qozonish kabi individual xususiyatlarning namoyon bo'lishi uchun "qulay" sharoitlarni yaratadi. Bunday sportchilar uchun shaxsiy manfaatlar birinchi o'rinda turadi, bu ko'pincha har qanday vosita bilan, shu jumladan, sportdan tashqari vositalar bilan g'alaba qozonish istagi bilan bog'liq. Bu qarama-qarshilik ba'zan ichki ziddiyatli vaziyatlarning manbai bo'lib, sport faoliyati uchun jamoat va shaxsiy motivlar o'rtasidagi kurashni keltirib chiqaradi.

Tadqiqot usullari: sohaga oid pedagogik manbalarni nazariy tahlil qilish va umumlashtirish, pedagogik kuzatish, suhbat, anketa va suhbatlar.

Tadqiqot natijalari. Tadqiqot natijasida ma'lum bo'lishicha, ba'zi talabalar musobaqalarda qatnashish orqali o'z obro'sini oshirish, o'z ahamiyatini oshirish uchun ijobiy natijaga erishishni o'z oldilariga maqsad qilib qo'ygan bo'lsalar, boshqalari esa, o'zlarining tajribalaridan kelib chiqqan holda o'zlarini tanlaydilar. Shu munosabat bilan ba'zi mualliflar[5;6] jismoniy tarbiya darslari dasturiga qo'shimcha kompleks mashqlar bilan vazifalarni kiritishni tavsiya qiladilar.

Olimlar[4;7]ning fikriga ko'ra, sportchi raqobat emas, balki mushaklarning kuchlanishi, diqqatning zo'riqishi, charchoq sharoitida rejimga rioya qilishga, qo'rquv va ishonchsizlikni engishga qaratilgan harakatlarni bajarishda ekstremal sa'y-harakatlarning namoyon bo'lishi uchun eng yaxshi tabiiy rag'batdir.

Anketa ma'lumotlariga ko'ra, talabalar jismoniy tarbiya va sportda irodani engish bilan bog'liq muammolarni tezda hal qilishga yordam berishini ta'kidladilar. Musobaqalarda ishtirok etish motivlari guruhi ma'lumotlarini tahlil qilib, sportning turlariga ixtisoslashgan talabalarning ayrim xulqiy fazilatlarini shakllantirish darajasi haqida ma'lum xulosalar chiqarish mumkin.

Anketa javoblaridan ko'rinib turibdiki, sportning individual turlari, xususan, yengil atletika, stol tennisi, shaxmat-shashka bilan shug'ullanayotgan talabalarning aksariyatida o'z obro'-e'tiborini oshirish, o'z manfaatiga erishish istagi ustunlik qiladi. Bularning barchasi o'z qobiliyatiga bo'lgan ishonchni, o'z oldidagi aniq maqsadni ko'rish va unga erishish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradi. Faoliyatining asosiy turi jamoaviy sport turlari (basketbol, voleybol, sog'lom aerobika) bo'lgan talabalar o'zlarining qiziqishlarini ko'proq sheriklar bilan o'zaro munosabatlarga, o'zaro yordam va qo'llab-quvvatlashga yo'naltiradilar. Aniqlanishicha, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug'ullanuvchi talabalar yetarli darajada yuqori faollik ko'rsatadilar, kundalik ish tartibining ma'lum bir stereotipi shakllanadi, o'zini tutishga bo'lgan ishonchi ortadi, obro'-e'tiborli xulq-atvori rivojlanadi va yuqori darajadagi hayotiyligi kuzatiladi. Ular ko'proq muloqotda bo'lishadi, hamkorlik qilish istagini bildiradilar, ijtimoiy e'tirofdan xursand bo'lishadi, tanqiddan kamroq qo'rqadilar, yuqori hissiy barqarorlikka ega, chidamlilik, nekbinlik, energiya ularga ko'proq xosdir, ular orasida jamoaga rahbarlik qilishni biladigan qat'iyatli odamlar bor. Ular izchillik va keskinlikni talab qiladigan ishlarda muvaffaqiyatli o'zaro munosabatda bo'lishadi,

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

aloqalarga erkin kirishadilar, ular orasida etakchilar ko'proq topiladi va ular o'zini o'zi boshqarishga qodir.

Qarshi davlat universiteti, sport fakultetining 3-kurs talabalari o'rtasida so'rov o'tkazildi. So'rovnomada 125 nafar talaba ishtirok etdi. Anketada quyidagi savolga javob berish taklif qilindi:

Jismoniy tarbiya va sport mashg'ulotlarida qanday xarakter xususiyatlar aniq namoyon bo'ladi?

O'tkazilgan o'rganishlar shuni ko'rsatdiki, talabalarning 71,22 foizi tartib-intizomni birinchi o'rinda, 69,85 foizi qat'iyatlilik, 66,78 foizi maqsadlilik, 49,83 foizi mehnatsevarlik va 20,11 foizi vatanparvarlik tuyg'usini birinchi o'ringa qo'ygan.

Ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya va sport bo'lajak ijtimoiy faol mutaxassislarini shakllantirishning eng keng tarqalgan va samarali vositasidir. Binobarin, oliy o'quv yurtlarida jismoniy tarbiya fanining maqsadi barkamol, yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashga ko'maklashishdir.Talabalarda jismoniy tarbiya uchun ijobiy motivatsiya universitetda o'qishning butun davri davomida rivojlanishi mumkin. Boshqa o'quv fanlari bo'yicha ta'lim shakllarini hisobga olgan holda o'quv jadvali doirasida jismoniy tarbiya va sport uchun vaqtni hisobga olib, majburiy sinflarni fakultativ sinflarga o'zgartirish masalasini ko'rib chiqish kerak. Jismoniy tarbiya va sportning o'z-o'zini kashf etish jarayoniga, o'ziga ishonchni shakllantirishga va o'z qobiliyatiga ta'siri aniqlanadi.

Yildan yilga sport murakkab, aqlli, qiziqarli bo'lib, unga faol qiziqish bildirayotgan yoshlar soni ortib bormoqda. Bu shuni anglatadiki, jismoniy tarbiya va sportning xulqiy fazilatlarini shakllantirishga ta'siri ulushi doimiy ravishda oshib bormoqda.

Jismoniy tarbiya mutaxassislari shug'ullanuvchilarni jismoniy qobiliyatlar rivojlanganlik darajasini bilishi, shaxsiy xarakter xususiyatlarini, aql, idrok, xissiyot irodalarini axloqiy sifatlari va statik extiyojlardagi individual farqlarni o'rganish zarur. Mustaqil mashg'ulotlar jarayonlarida o'quvchi va talabalarda jismoniy tarbiya va sportga munosabati shakllanadi, jismoniy mashqlar, harakatlar va sport turlari bilan mustaqil shug'ullanish ko'nikmalari ortadi. Mustaqil mashg'ulotlarda hayotiy zarur harakatlar o'rgatilish bilan birga, jismoniy fazilatlar kuch, chidamlilik, egiluvchanlik, tezkorlik, chaqqonlik sifatlari takomllishtirib boriladi.

Talabalar bilan olib borilgan ishlar va shaxsiy shakllanishi, jismoniy kamoloti va ularning ma'naviy rivojlanishini tahlil qilish natijasida quyidagi xulosalar chiqarildi:

har bir talaba individual psixologik xususiyatlarining ichki tuzilishiga ko'ra sport turini tanlashni belgilaydi;

sportning har bir turi talabalarning shaxsini shakllantirishga o'ziga xos ta'sir ko'rsatadi, bu ularning sport faoliyatini rag'batlantirishda ham, o'ziga xos xulqiy fazilatlarni rivojlantirishda ham namoyon bo'ladi;

sport mahorati darajasining oshishi bilan sport bilan shug'ullanuvchi talabalarning xulqiy fazilatlarida o'zgarishlar ro'y beradi, bu individual - psixologik xususiyatlar rivojlanishining sifat ko'rsatkichlarida namoyon bo'ladi.

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Jismoniy tarbiya va sport nafaqat inson salomatligi, jismoniy kamoloti, ijtimoiy faolligini oshirish vositasi, balki talabalar hayotining mehnat faoliyati, axloqiy va intellektual fazilatlariga, xarakter xususiyatlariga ham ta'sir qilishi ko'rsatildi.

Tajriba davomida ma'lum bo'ldiki, jismoniy tarbiya va sport ta'sirida talabalarda shaxsiy sifatlar shakllanadi, ular sezilarli darajada tanlangan sport turiga, individual yoki jamoaga bog'liq. Xarakter xususiyatlarini shakllantirishga kelsak, talabalar sport paytida intizom va qat'iyatni afzal ko'rishdi. Aksariyat talabalarning ish qobiliyati va diqqatini sezilarli darajada oshirganligini ta'kidladilar.

Talabalar bilan o'quv ishlarini tashkil etish uchun tanlangan sport turi va mahorat darajasiga qarab xulqiy fazilatlarning rivojlanish dinamikasini o'rganish masalasi ushbu yo'nalishdagi keyingi tadqiqotlarimiz mavzusiga aylanadi.

ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. Salomov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. Darslik. T.: «ITA-PRESS», 2014. 296 бет.

2. 2.Андронов О.П. Физическая култура, как средство влияния на формирование личности. / О.П. Андронов. - М.: Мир, 2022.

3. Александров С.Э. Социалные функсии физической културы как составной части общэчеловеческой културы / С.Э. Алек сандров // Теория и практика физической културы, 2014.-№11.- С.51-54.

4. Бахчанян Г.С. Мотивассия интереса к занятым физической культурой и спортом / Г.С. Бахчанян//Педагогика и психология. - № 4. - 2016. - С.41

5. Ведмеденко Б.Ф. Теоретические основы и практика воспитания молодежи средствами физической культуры. /Б.Ф. Медведенко. - Киев, 2003. - С. 123-126.

6. Лубышева Л.И. Современные подходы к формированию физ културного знания у студентов вузов (Текст)/ Л.И. Лубышева// теория и практика физической културы, 2013. - С.19-21.

7. Уэйнберг Р.С. Основы психологии спорта и физической кул туры. / Уэйнберг Р.С., Гоулд Д. - К.: Олимпийская литература. 2018.-336 с.

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

HEshmatov G'ayrat Egamberdievich, Qarshi davlat universiteti sport fakulteti katta o'qituvchisi [Эшматов Гайрат Эгамбердиевич, старший преподаватель спортивного факультета Каршинского государственного университета], [Eshmatov Ghairat Egamberdievich, senior lecturer at the Sports Faculty of Karshi State University]; manzil: O'zbekiston, Qarshi, 5 mikrorayon 17 [адрес: Узбекистан, Карши, 5 микрорайон 17], [address: Uzbekistan, Karshi, 5 microdistrict 17]; E-mail: gheshmatov22@mail.ru, https://orcid.org/0009-0003-2893-5422

JISMONIY TARBIYA VA SPORTNING TALABALAR XULQIY FAZILATLARINI SHAKLLANTIRISHDAGI PSIXOLOGIK TA’SIRINI BAHOLASH Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — G’.E. Eshmatov

Похожие темы научных работ по психологическим наукам , автор научной работы — G’.E. Eshmatov

ASSESSMENT OF THE IMPACT OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS ON THE FORMATION OF PERSONAL QUALITIES OF STUDENTS

Текст научной работы на тему «JISMONIY TARBIYA VA SPORTNING TALABALAR XULQIY FAZILATLARINI SHAKLLANTIRISHDAGI PSIXOLOGIK TA’SIRINI BAHOLASH»