CC BY
23Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-460-464
JEYN OSTENNING "EMMA" ("EMMA") ASARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLAR TAHLILI
Nazokat Shavkatovna Rajabova
Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti talabasi E-mail: Rajabovanazokat25@gmail.com
Munavvara Baxodir qizi Xurramova
Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti talabasi E-mail: Xurrmovamunvvara@gmail.com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqola jahon adabiyotining durdonalaridan biri bo'lgan "JonAutsening " qalamiga mansub "Emma" asaridagi antroponimlarni ingliz tilidan o'zbek tilidagi tarjimasi muammolarini tahlil qiladi. Obyekt sifatida tanlangan ismlar ularning asardagi vazifasi hamda xarakteri so'ngra bu ismlarni kelib chiqishi va ma'nosi jihatidan uni lingvistik qoliplarga solingan holda o'rganiladi. Shu tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga tarjima qilishdan oldin etimologik, leksikologik, semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilib o'tiladi.
Kalit so'zlar: antroponim, lingvistika, ismlar, o'zbek tili, etimologiya, leksikologiya, semantika, fonetika.
ANALYSIS OF THE PROBLEMS OF TRANSLATING ANTHROPONYMS FROM JEYN OTSEN'S "EMMA" FROM ENGLISH TO UZBEK
ABSTRACT
This article analyzes the problems of translating anthroponyms from English into Uzbek in the book "Emma" by Jeyn Osten, one of the masterpieces of world literature. The names chosen as objects are then studied in terms of their function and character in the work, as well as their origin and meaning in linguistic patterns. As a result, the article offers templates for the translator to analyze them etymologically, lexically, semantically and phonetically before translating them into Uzbek.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-460-464
Keywords: anthroponyms, linguistics, nouns, Uzbek language, etymology, lexicology, semantics, phonetics.
KIRISH
Jeyn Osten(1775 yil 16 dekabr - 1817 yil 18 iyul) ingliz yozuvchisi bo'lib, asosan o'zining oltita yirik romani bilan tanilgan bo'lib, u Britaniyalik janoblarni sharhlaydi, tanqid qiladi va sharhlaydi. 18-asrning oxiri. Ostenning syujetlari ko'pincha qulay ijtimoiy mavqega va iqtisodiy xavfsizlikka intilishda ayollarning nikohga bog'liqligini o'rganadi. Uning asarlari 18-asrning ikkinchi yarmidagi sezgirlik romanlarini tanqid qiladi va 19-asr adabiy realizmiga o'tish davrining bir qismidir . Uning realizm va ijtimoiy sharhlar bilan bir qatorda tishlash istehzosidan foydalanishi tanqidchilar va olimlar orasida e'tirofga sazovor bo'ldi."Sense and Sensibility " (1811), "G'urur va xurofot" (1813), "Mansfild Park" (1814) va "Emma" (1816) kitoblarining nashr etilishi bilan u hayoti davomida kamtarona muvaffaqiyatga erishdi va unchalik mashhur bo'lmadi, chunki kitoblar anonim tarzda nashr etilgan.U yana ikkita roman yozdi Nortangerb va Ishontirish, ikkalasi ham o'limidan keyin 1818 yilda nashr etilgan - va oxir-oqibat Sanditon deb nomlangan boshqa romanni boshlagan, ammo u tugaguniga qadar vafot etgan. Hikoyaning bosh qahramoni Emma Vudxaus go'zal, yuksak ma'naviyatli, aqlli va "bir oz" buzilgan yosh ayol. Hikoya ochilganda u yigirma yoshda. Uning onasi yoshligida vafot etgan. Katta singlisi turmushga chiqqanidan beri u uyning bekasi (Hartfild) edi. U aqlli bo'lsa-da, mashq qilish yoki biror narsani chuqur o'rganish uchun intizomga ega emas. U ko'p jihatdan etuk bo'lsa-da, Emma, asosan, tajribasi yo'qligi va har doim haq ekanligiga ishonchi tufayli jiddiy xatolarga yo'l qo'yadi. Garchi u hech qachon turmushga chiqmaslikka va'da bergan bo'lsa-da, u boshqalar uchun gugurt yasashdan zavqlanadi. U Frenk Cherchill bilan qisqa noz-karashma qilgan; ammo, u roman oxirida janob Naytlini sevishini tushunadi [1].
ADABIYOTLARNI O'RGANISH VA METODOLOGIYASI
Mazkur maqola uchun tadqiqot davomida tarjima qiyosiy adabiyot, qarama-qarshi tavsifli tarjima va lingvistik atamalarning izohli tahlili, adabiyotning stilistik tahlili ko'rib, o'rganilib chiqildi [2].
Etimologiya o'zi nima? Etimologiya - so'z va morfemalarmng kelib chiqishi va tarixini o'rganuvchi soha. Janob Perri Xayberidagi aptek bo'lib, u hech qachon to'g'ridan-to'g'ri gapirmaydi, lekin janob Vudxausning sog'lig'i bilan bog'liq
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-460-464
muammolarga javob berishga ko'p vaqt sarflaydi. U tez-tez tashrif buyurishi "janob Vudxaus hayotining qulayliklaridan biri bo'lgan aqlli, janob odam" deb ta'riflanadi. Missis Beyts - Xayberining sobiq vikarining bevasi, Miss Beytsning onasi va Jeyn Feyrfaksning buvisi. U qari va eshitish qobiliyati past, lekin janob Vudxausning tez-tez hamrohi bo'lib, Emma usiz ijtimoiy tadbirlarda qatnashadi. Janob va xonim Koul bir necha yillardan beri Xayberida istiqomat qiladilar, biroq yaqinda o„z daromadlarining sezilarli darajada oshishidan foyda ko'rdilar, bu ularga uyi hajmini, xizmatchilar sonini va boshqa xarajatlarni kengaytirish imkonini berdi. Savdoda "past kelib chiqishi"ga qaramay, ularning daromadlari va turmush tarzi ularni Xartfilddagi Vudxauslardan keyingi Xayberidagi ikkinchi eng mashhur oilaga aylantirdi. Ular syujetning muhim elementi bo'lgan kechki ovqatni o'tkazadilar. Cherchill xonim janob Vestonning birinchi xotini akasining xotini edi. U eri janob Cherchill bilan Enskombda yashaydi va janob Vestonning o'g'li janob Frenk Cherchillni tarbiyalagan. Garchi u hech qachon to'g'ridan-to'g'ri ko'rilmagan bo'lsa-da, u Frenk Cherchillning vaqtini va e'tiborini talab qiladi, bu uning otasini ziyorat qilishiga to'sqinlik qiladi. Uning noroziligi Frenk Cherchill va Jeyn Feyrfaks o'rtasidagi munosabatlar sir saqlanishiga sabab bo'ldi. Uning o'limi sirni oshkor qilish imkoniyatini beradi. Polkovnik va missis Kempbell Jeyn Feyrfaksning marhum otasining do'stlari edi. Jeyn ularning uzoq muddatli tashriflari uchun mehmon bo'lganligi sababli, ular katta bo'lganida hokim bo'lib xizmat qilishga tayyorgarlik ko'rish uchun uning ta'limini oldilar. Ular uni asrab olishdan kam bo'lgan barcha imkoniyatlarni taqdim etishdi va uni juda yaxshi ko'rishdi [3].
Ingliz tili - hind-yevropa oilasining german guruhiga kiruvchi til. Ingliz xalqining tili [4].
O'zbek tili - Oltoy tillari oilasining turkiy tillar turkumiga kiruvchi tildir. Ushbu til O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq davlat tili hisoblanadi [5].
NATIJA
Zamonaviy tarjima talablariga asosan tarjimon asliyatning san'at asari sifatida shakl va mazmun birligini qayta yaratishi, milliy va individual xususiyatlarini saqlashi lozim. Tarjimon ona tilining rivojlanish darajasi. Tarjimachilik an'analari, tajribalariga suyanadi, turli xil tafovutlarning mavjudligini hisobga oladi. Tarjimonning ijodiy qobiliyati va bilimi uning. imkoniyatlarini kengaytiradi. Tarjima jarayonida tarjimon hamma vaqt o'z ona tilida fikrlaydi, ona tili unga tahlil quroli,
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-460-464
sinov mezoni bo'lib xizmat qiladi [6].
INGLIZ TILI O'ZBEK TILI
1 Woodhouse Vudxaus
2 Knightley Naytli
3 Churchill Cherchil
4 Fairfax Feyrfaks
5 Harriet Smith Garriet Smit
6 Robert Martin Robert Martin
7 Philip Elton Filipp Elton
MUHOKAMA
Asarda keltirilgan ismlarni fonetik transformatsiya usuli bilan o'zbek tiliga asoslangan holda yozib qo'yildi. Ismlarni bu shaklda o'zgarib ketishiga sabab ingliz tili va o'zbek tillarida ba'zi harflarning bir biridan farq qilishidan. Tarjimon oldida turgan grammatik to'siqlarga kelsak, ikki til: o'zbek va ingliz tillari bir-biriga bog'liq emasligini hisobga olishimiz kerak. O'zbek tilida "w", "c" kabi harflarni yo'qligi va ingliz tilida esa "g'", "sh", "ch", "ng" va "o'" kabi harflarning yo'qligi bilan bog'liq ayrim farqlardan tashqari faqat ularning alifbolari deyarli bir xil. "Hh" harflarini o'zbek tilida ikkita ekanligi yumshoq "Hh" va qattiq "Xx" shu kabi harflarni bir biridan farq qilishi sababli o'zgartirib yozildi. Asardagi ingliz tilidagi ismlarni transitiratsiya usuli bilan tarjima qilinganda va shunchaki o'zbek tiliga asosan katta harflarda yozib qo'yilganda bu yerda transitiratsiya usuli bilan fonetik transformatsiya amalga oshiriladi. Ismlarni fonetika nutq tovushlarining artikulatsion va akustik xususiyatlarini, bo'g'in, urg'u, ohang va fonetik hodisalarini, orfoepiya jihatidan esa adabiy tilga xos talaffuz va talaffuz me'yorlarini, etimologiya jihatidan so'z va morfemalaming, ismlarning kelib chiqishi hamda tarixini o'rganib muqobil qoliplar taklif qilindi.
XULOSA
Bu maqolani yozishimdan maqsad asar haqida kitobsevarlarga qisqacha asar haqida ma'lumot berish. Mazkur asar Angliya rivoyati asosida yozilganligi sababli, undagi antroponimlar o'tgan asrga tegishli ekanligini bildiradi. Asarda Angliya hukumatining qishloq svilizatsiyasi tasvirlangan. Romanning bosh qahramoni bo'lgan Emma ayollik iffatini ko'rasatgan. Emma ayol kishi kambag'allikda qay
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-460-464
holatga tushishini, hayotda qanchalik irodali bo'lish kerakligini, har bir ayol hayotda o'z o'rnini topish kerakligini va har qanday vaziyatda ham begona erkak kishiga ishonch bildirmaslikni keng ma'noda taqdim eta olgan. Ushbu asarni yangi hayotga qadam qo'yayotgan yosh qizlarimizga tavsiya qilgan bo'lardim. Chunki ushbu asarni o'qigandan so'ng hayot tarzi butunlay o'zgarishiga aminman.
REFERENCES
1. Kamoljnovich, Solijonov Juraali. "JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.1 (2022): 334-343
2. https: //en.wikipedia. org/wiki/Emma_(novel)
3. https://uz.wikipedia.org/wiki/Ingliz_tili
4. https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBzbek_tili
5. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Tarjima/
