Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИК ТИЗИМИДА ДАВЛАТНИНГ РОЛИ'

ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИК ТИЗИМИДА ДАВЛАТНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / Гегель / диний / фуқаролик жамияти. / образование / Гегель / религия / гражданское общество

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Қулматов Алимжан Абдиллоевич

Фуқаролик жамияти, унинг таркибий қисмлари тузилмасининг пайдо бўлиши ва кўпайиши унга хос бўлган нодавлат нотижорат ташкилотлари кўринишида (уюшмалар, сиёсий партиялар, ҳаракатлар, клублар, жамғармалар, жамиятлар, федерациялар, марказлар ва ҳ.к.) шаклланади ва мустаҳкамланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ ГОСУДАРСТВА В СИСТЕМЕ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА

Возникновение и увеличение структуры гражданского общества, его компонентов формируется и укрепляется в виде неправительственных некоммерческих организаций (ассоциаций, политических партий, движений, клубов, фондов, обществ, федераций, центров и т.д.).

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИК ТИЗИМИДА ДАВЛАТНИНГ РОЛИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Кулматов Алимжан Абдиллоевич Узбекистон Миллий университети "Марои^тисодиёт" кафедраси доценти, и.ф.н.

ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИК ТИЗИМИДА ДАВЛАТНИНГ РОЛИ РОЛЬ ГОСУДАРСТВА В СИСТЕМЕ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА THE ROLE OF THE STATE IN THE SYSTEM OF SOCIAL PARTNERSHIP

Аннотация: Фу^аролик жамияти, унинг таркибий ^исмлари тузилмасининг пайдо булиши ва купайиши унга хос булган нодавлат нотижорат ташкилотлари куринишида (уюшмалар, сиёсий партиялар, х,аракатлар, клублар, жамfармалар, жамиятлар, федерациялар, марказлар ва х,.к.) шаклланади ва мустах,камланади.

Калит сузлар: таълим, Гегель, диний, фу^аролик жамияти.

Аннотация: Возникновение и увеличение структуры гражданского общества, его компонентов формируется и укрепляется в виде неправительственных некоммерческих организаций (ассоциаций, политических партий, движений, клубов, фондов, обществ, федераций, центров и т.д.).

Ключевые слова: образование, Гегель, религия, гражданское общество

Abstract: The emergence and expansion of the structure of civil society, its components are formed and strengthened in the form of nongovernmental non-profit organizations (associations, political parties, movements, clubs, foundations, societies, federations, centers, etc.).

Keywords: education, Hegel, religion, civil society

ХХ асрнинг биринчи ярмида ^атор объектив сабабларга кура (ишлаб чи^ариш концентрациясининг кучайиши, и^тсодий ало^аларнинг мураккаблашуви, ижтимоий муаммоларнинг кучайиши ва и^тисодиётнинг милитаризацияланиши), давлат и^тисодий вазифаларининг кенгайиши юз берди. У нафа^ат и^тисодий, балки ижтимоий муаммоларни тартибга солишга янада кучлиро^ аралаша бошлади. Купгина Гарбий Европа мамлакатларида ва А^Ш да сул кучлар ва касаба уюшмаларининг босими остида ижтимоий фнунчилик ривожланди. Иккинчи жах,он

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

урушидан кейин бу тулкинда "умумий фаровонлик давлати" (Welfare state -фаровонлик давлати) гояси шаклланди1.

ХХ асрнинг 40-50 йилларидаги ижтимоий фаровонлик давлат сиёсати давлат таълим, со^икни саклаш, уй-жой курилиши тизимини яратиш йули билан ах,олининг юкори турмуш даражасига эришиш дастурлари х,амда ижтимоий таъминот дастурлари, иш х,аки энг кам х,ажмини тартибга солишни уз ичига олди. Кейинрок уларни демографик ва экологик дастурлар, миллий маданиятни мух,офаза килиш дастурлари ва бошкалар билан тулдирди. Куплаб сиёсий партияларнинг дастурий хужжатларида х,амда Гарбий Европа уч давлати конституцияларида (1949 йилдаги ГФР Асосий конунида, 1958 йилдаги Франция ва 1978 йилдаги Испания конституциясида) "ижтимоий давлат" тушунчаси пайдо булди. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 14-моддасига кура, Давлат уз фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кузлаб, ижтимоий адолат ва конунийлик принциплари асосида амалга оширади2.

"Умумий фаровонлик давлати" ва "ижтимоий давлат" гоясига кура, саноати ривожланган мамлакатларда умумий фаровонликка эришилган, ижтимоий сиёсат жамиятни баркарорлаштириш, низоларни бартараф килиш х,амда бирдамлик ва шерикликни таъминлашга эришиш имконини берди. Исбот сифатида одатда 90-йилларда саноати ривожланган мамлакатлар ялпи ички мах,сулотининг деярли ярмига эришганлиги далили келтирилади.

Бундай тушунилганда, давлат ролининг узгариши - бу табиий жараён ва капиталистик жамият ривожланиши, унинг янги ривожланиш йулига утиши натижаси булиб, бу ерда мех,нат ва капитал уртасидаги тафовут йуколади, ёлланма ишчилар ва иш берувчилар манфаатларининг карама- каршилиги эса х,амкорлик ва шерикликка урин бушатиб беради. Шу асосда давлат мех,нат ва капитал уртасидаги муносабатларда - капитал билан курашда, бир томондан, касаба уюшмалари билан меъёридаги муносабатларни йулга куйиш оркали, бошка томондан, узининг арбитрлик ролини бушатиб берди.

1 "Фаровонлик давлати" назарияси 50-йилларда Гарбий Европа ва АКШ даги иктисодий юксалиш даврида вужудга келди. Бу назарияни яратувчилардан бири швед иктисодчиси ва давлат арбоби К.Г.Мюрдаль (1898-1987) булиб, у "фаровонлик давлати доирасида" деган машхур китоб муаллифидир.

2 Узбекистон Республикасининг Конституцияси.- Т.: "Узбекистон" нашриёт - матбаа ижодий уйи, 2012. 5-б.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Давлат ролининг узгариши эмас, балки ишчи ва касаба уюшмалари х,аракатининг кучайиши ижтимоий шерикликнинг вужудга келишига сабаб булди х,амда мех,нат ва капитал уртасида нисбатан кучлар "мувозанати" ни урнатиш иш берувчиларни музокаралар столи атрофига утиришга, давлатни эса уз сиёсатини узгартиришга мажбур ^илди.

Саноати ривожланган купгина мамлакатлар тажрибаси кучлар мувозанати урнатилганда, давлат бетараф мав^ени эгаллашга шунчаки мажбур эканлигини исботлади. Аммо бу мувозанатга ^адам ^уйишга арзийди, давлат янгитдан мутла^о и^тисодий жих,атдан хукмрон синф манфаатларини руёбга чи^ариш ^уроли, воситасига айланмовда. Бу хулосани и^тисодий ривожланган мамлакатлардаги айрим замонавий тенденциялар тасди^лади.

Шахс фу^аро сифатида фа^ат давлатнинг тартибли ва уюшган жамиятида намоён була бошлаган. Унинг "фу^аролик" муносабатлари -бу давлат ва шахс уртасида таркиб топган муносабатлардир. Бу борада машх,ур немис файласуфи Гегель фу^аролик жамияти хусусида фикр юритиб, учта жих,атга алох,ида тухталган:

• асосини хусусий мулкчилик ташкил этувчи мех,нат ^илиш воситасида яратилган эх,тиёжлар тизими;

• барчага баробар булган эркинликнинг му^аррарлиги, суд-

органлари томонидан мулкчиликнинг х,имоя ^илиниши;

• оммавий хал^ х,окимиятининг умуммиллий ишлар буйича fамхурлик ^илиши ва улар устидан назоратни амалга ошириши, унинг томонидан ижтимоий фойдали тадбирларнинг утказилиши.

Фу^аролик жамияти, унинг таркибий ^исмлари тузилмасининг пайдо булиши ва купайиши унга хос булган нодавлат нотижорат ташкилотлари куринишида (уюшмалар, сиёсий партиялар, х,аракатлар, клублар, жамfармалар, жамиятлар, федерациялар, марказлар ва х,.к.) шаклланади ва мустах,камланади. Улар ихтиёрий равишда, "^уйи"дан, таъсисчиларнинг манфаатлари, ^изи^ишлари ва интилишларини х,исобга олган х,олда фу^ароларнинг ташаббуси билан тузилади. Улар уз ички тартиб фидалари асосида, узини узи бош^ариш фаолияти ор^али, давлат тузилмаларига бо^и^ булмаган х,олда мух,им вазифаларни бажаришга ^аратилган муста^ил фаолият юритадилар. Бу демократик тамойилларга асосланган х,а^ий фу^аролик жамиятининг ёр^ин куринишидир. Фу^аролик жамияти булинларининг мавжудлиги мух,им

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

ах,амият касб этиб, уларнинг пайдо булиши фукаролар фаоллигининг усишида, миллий узликни англашда ва жамият аъзоларининг сиёсий х,амда хукукий маданиятини оширишда мух,им омил булиб хизмат килади.

Нодавлат ташкилотларининг ижтимоий ах,амиятга молик муаммоларни х,ал этишдаги роли катта. Улар айрим сох,а фаолиятида шундай юкори натижаларга эришадики, бундай натижаларни кулга киритишни давлат тузилмалари х,амиша х,ам уддасидан чикавермайди. Бу бирликнинг мазмунини барча турли- туман ижтимоий кучлар, институтлар, ташкилотлар, манфаатдор гурух,ларнинг уюшмаси ташкил этиб, уларнинг х,амкорликдаги фаолияти ягона муштарак максадга каратилган.

Манфаатдор гурух,лар-турли куринишдаги ишчилар, деэдонлар, тадбиркорлар, х,ар хил касб эгаларининг (шифокорлар, адвокатлар, мух,андислар ва б.) уюшмаси, шунингдек, диний, хотин-кизлар, ёшлар ва бошка жамоат ташкилотларини уз ичига олади. Улардан айримлари узок вакт мобайнида фаолият курсатади, яна бошкалари аник максад йулида шаклланади.Ушбу гурух,лар айрим шахсларга узларининг кобилиятини эмин-эркин намойиш килиш имкониятини беради. Улар кишиларнинг турли иктисодий, миллий, диний, минтакавий, демографик, касбий ва бошка манфаатларини ифода этади ва х,имоя килади.

Узбек демократияси узига хос бир катор хусусиятларга эга. Биринчидан, Узбекистонда замонавий миллат ва фукаролик жамияти асосларини шакллантириш шароитида давлатнинг роли факат мух,им ах,амият касб этмай, балки унинг узи жамиятни демократлаштириш ташаббуси билан чикади, бу жараёнларда фаол иштирок этади ва куллаб-кувватлайди.

Иккинчидан, демократик меъёрлар жамият ва давлат уртасидаги муносабатлар даражасида колмасдан, модернизация жараёни оркали четдан киритилади. Учинчидан, мамлакатдаги сиёсий жараён х,окимиятда радикал сиёсий мухолифатнинг йуклиги билан фарк килади. Шунинг учун демократиянинг ривожланиши сиёсий кураш куринишида эмас, балки сиёсий яратувчилик ва сиёсий эволюция шаклида руй беради. Туртинчидан, Узбекистонда демократлаштириш кенг куламдаги ислох,отлар жараёнларининг мух,им кисми булиб, у бошка йуналишларда амалга оширилаётган ислох,отлар билан бевосита ва куп жих,атдан

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

бо^и^. Бешинчидан, демократик ^урилиш суръатлари ва ва^ти ислохотлар самарасининг мухим омилларидан бири хисобланади. С.Дэвиднинг таъкидлашича, fарбдаги демократик мамлакатларда давлатнинг ривожланиши 3-4 асрга чузилди, биро^ "учинчи дунё" етакчилари ушбу вазифани руёбга чи^ариш учун оз эмас-куп эмас 30-40 йил ва^т сарфладилар, холос.

Давлат нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолият курсатишининг ху^ий асосларини яратиб беради, лекин уларнинг ишларига аралашмайди. Баъзи холларда у моддий - ху^ий воситалар ёрдамида фу^аролар саломатлиги, экология, болалар уртасидаги жиноятлар, ёшлар бандлиги, ахолининг ижтимоий заиф ^атламлари ху^ларини химоя ^илиш муаммолари хамда ёрдамга мухтожларни и^тисодий ва ижтимоий ^уллаб-^увватлаш дастурларини амалга ошириш билан шуfулланувчи ижтимоий тузилмаларнинг ^арор топиши ва ривожланишини раfбатлантиради.

Шу боис, давлат ва нодавлат нотижорат ташкилотлари уртасидаги муносабатларни уйfун тарзда шакллантириш, уларга бир-бирига ^арама-^арши куч сифатида эмас, аксинча, жамият ривожи ва равна^и учун бир-бирига кумаклашувчи тузилма сифатида ^араш керак. Жамиятда тенглик, эркинлик ва шахсни хурмат ^илиш тамойиллари асосида ^урилган ижтимоий шерикчилик муносабатларининг ^арор топиши -давлат ривожланишининг ^онуний бос^ичидир.

Давлатнинг куч-^удрати, демократик институтларнинг муста^ил фаолият курсатиши учун шарт-шароит яратиш, фу^аролар ва жамиятнинг барча сиёсий, ижтимоий салохиятини руёбга чи^ариш, тадбиркорлик ва и^тисодий ташаббуслар эркинлиги учун зарур имкониятларни ташкил этиб бориш ^обилияти билан улчанади. Жамиятимизда шаклланиб бораётган куппартиявийлик, куп фикрлилик шароитида хар ^айси фу^аронинг уз фикрини эркин ифода этиши ва уни химоя ^ила олиши жамиятимизда руй бераётган демократик узгаришларнинг негизи булмоfи керак.

Президентимиз И.Каримов рахнамолигида Узбекистонда демократик ^адриятларни мустахкамлаш, хамюртларимизнинг сиёсий ва фу^аролик фаоллигини ошириш, хаётга татби^ этилаётган демократик ислохотларни кенгайтириш хамда чу^урлаштиришда фу^аролик жамияти институтларининг урни ва ахамияти йилдан-йилга ортиб бормовда. Бу

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 18 | December, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

жараёнларда кучли фукаролик жамиятини барпо этишда х,ал килувчи куч булган нодавлат нотижорат ташкилотлари алох,ида урин тутади. Шунинг учун учинчи секторга х,ар томонлама ёрдам курсатиш давлат сиёсатининг мух,им йуналишларидан бирига айланган.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси.- Т.: "Узбекистон" нашриёт -матбаа ижодий уйи, 2012. 5-б.

2. Варнавский В. Г. Партнерство государства и частного сектора: формы, проекты, риски. М.: Наука, 2005. С. 28, 36.

3. Государство и бизнес: институциональные аспекты. М.: ИМЭМО РАН, 200G. С. 40.

4. Муминов Н.Г., Хамраев О.Я. Концепция "нового государственного управления" и зарубежный опыт в сфере социального партнерства // Актуальные научные исследования в современном мире (Украина). №6 (38), часть 4. 2018. С. 119-123

5. А.Муминов. ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ФУКАРОЛИК ЖАМИЯТИНИНГ ХУКУКИЙ АСОСЛАРИ ТАКОМИЛЛАШТИРИЛИШИ, 2022, Журнал Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, Страницы 404-413, Издатель ООО «Oriental renessans»

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.