Научная статья на тему 'ҒИЖДУВОН ТУМАНИ СУҒОРИЛАДИГАН ЎТЛОҚИ-АЛЛЮВИАЛ ТУПРОҚЛАР ВА УЛАРГА АНТРОПОГЕН ОМИЛЛАРНИ ТАЪСИРИ'

ҒИЖДУВОН ТУМАНИ СУҒОРИЛАДИГАН ЎТЛОҚИ-АЛЛЮВИАЛ ТУПРОҚЛАР ВА УЛАРГА АНТРОПОГЕН ОМИЛЛАРНИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

5
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қадимдан суғориладиган / ўтлоқи-аллювиал тупроқ / антропоген омиллар / тупроқ кесмаси / намуна / гумус / таъминланганлик даражаси / механик таркиби / енгил ва ўрта қумоқ. / : anciently irrigated / meadow-alluvial soil / anthropogenik factors / type / sample / humus / supply level / mechanical composition / light and medium sand.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Ҳ. Х. Салимова

Бухоро вилояти Ғиждувон тумани қадимдан суғориладиган ўтлоқиаллювиал тупроқларига антропоген омилларни таъсири ўрганилган. Тупроқ кесмаларидан намуналар олиниб таҳлил қилинган, озиқ моддалар билан кам ва жуда кам таъминланган, механик таркиби бўйича эса енгил ва ўрта қумоқ эканлиги аниқланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The influence of anthropogenik factors on meadow-alluvial soils, which have been irrigated since ancient times, in Gijdivon district, Bukhara region, was studied. Soil samples were taken and analyzed, and it was found that it is low and very low in nutrients, and in terms of mechanical composition, it is light and medium sand.

Текст научной работы на тему «ҒИЖДУВОН ТУМАНИ СУҒОРИЛАДИГАН ЎТЛОҚИ-АЛЛЮВИАЛ ТУПРОҚЛАР ВА УЛАРГА АНТРОПОГЕН ОМИЛЛАРНИ ТАЪСИРИ»

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022

Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative

^oogle^cholarjndexed^^^^^^^^^^^evelopminirtie

ГИЖДУВОН ТУМАНИ СУГОРИЛАДИГАН УТЛОЦИ-АЛЛЮВИАЛ ТУПРОЦЛАР ВА УЛАРГА АНТРОПОГЕН ОМИЛЛАРНИ ТАЪСИРИ

X,. Х. Салимова

Бухоро давлат университети мустакил изланувчиси

АННОТАЦИЯ

Бухоро вилояти Fиждувон тумани кадимдан суFориладиган утлоки-аллювиал тупрокларига антропоген омилларни таъсири урганилган. Тупрок кесмаларидан намуналар олиниб тахлил килинган, озик моддалар билан кам ва жуда кам таъминланган, механик таркиби буйича эса енгил ва урта кумок эканлиги аникланган.

Калит сузлар: кадимдан суFориладиган, утлоки-аллювиал тупрок, антропоген омиллар, тупрок кесмаси, намуна, гумус, таъминланганлик даражаси, механик таркиби, енгил ва урта кумок.

ABSTRACT

The influence of anthropogenik factors on meadow-alluvial soils, which have been irrigated since ancient times, in Gijdivon district, Bukhara region, was studied. Soil samples were taken and analyzed, and it was found that it is low and very low in nutrients, and in terms of mechanical composition, it is light and medium sand.

Keywords: anciently irrigated, meadow-alluvial soil, anthropogenik factors, type, sample, humus, supply level, mechanical composition, light and medium sand.

КИРИШ

Узбекистан Республикасининг умумий ер майдони 2020 йил 1 январ холатига жами ерлар 44892,4 минг гектарни, шундан суFориладиган ерлар эса 4329 минг гектарни ёки умумий ер майдонининг 9,6 фоизини ташкил килади. Х,озирги кунда кишлок хужалигида 20 миллион гектардан ортик майдон, шу жумладан, 3,2 миллион гектар суFориладиган экин ер майдонларидан фойдаланиб, ахолининг эхтиёжи учун озик-овкат махсулотлари, иктисодиёт тармокдари учун зарур хом-ашё етиштирилмокда.

СуFориладиган майдонларнинг унумдорлигини ошириш, мелиоратив холати ва сув таъминотини яхшилаш максадида давлат дастурлари доирасида кенг куламли ирригация ва мелиорация тадбирлари, яъни антропоген омиллар амалга оширилмокда.

Антропоген омил бу - инсон ва унинг хужалик фаолиятининг тупрок, усимлик, хайвон ва бошка

October 5-6

894

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022

Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative

^oogle^cholarjndexed^^^^^^^^^^^evelopminirtie

компонентларга таъсири билан боFлик омиллар гурухи хисобланади. Инсон табиатга таъсир курсатиб, уни уз эхтиёжларига мослаштиради, Масалан тупрокка ишлов бериш, суFориш, уFитлаш, шур ювиш ва бошка агротехнологик тадбирлар шулар жумласидандир. Инсоннинг билвосита таъсири тупрокнинг физик холатини ва кимёвий таркибини, ернинг устки катламини, тупрок структурасини узгартириш йули билан амалга оширилади. ^урик ерларни узлаштириш, монокультурали (бир экинли) агроценозлар барпо этиш билан катта таъсир курсатади.

Экинларни нотуFри суFориш ернинг шурланиши ва эрозияга олиб келади; ерни ортикча куритиш усимликлар копламини узгартиради. Шу жихатдан олиб каралганда, республикамиздаги суFориладиган тупрокларга антропоген омилларни таъсири урганиш каби ишлар долзарб масалалардан бири хисобланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН МАТЕРИАЛЛАР ВА УСУЛЛАР

Дала ва лаборатория тадкикотлари Бухоро вилояти Fиждувон тумани кадимдан суFориладиган утлоки-аллювиал тупрокдар шароитида олиб борилмокда.

Дала тажрибалари тупрокшуносликда умумкабул килинган услублар асосида, лаборатория тахлиллари эса «Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах», «Методы агрофизических исследований почв Средней Азии», «Методы исследования физических свойств почв и грунтов», "Тупрокнинг таркиби хоссалари ва анализи" буйича олиб борилмокда.

ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ МАЪНОСИ

Fиждувон тумани кадимдан cyFopra^nraH утлоки-аллювиал тупроклар шароитида ("Хасан Ражабий" ф/х) тупрок кесмаси (чукури) ковланди. 3 ракамли кесманинг энг юкори (0-38 см) катламда гумус микдори 1,36 % ни ташкил этган булса, катлам чукурлашиб борган сари унинг микдори камайиб борди, энг пастки (175-205 см) катламда 0,02 % ни ташкил этганлиги аникланди. Тупрокнинг мухит реакцияси кузсиз ишкорий (рН= 8,96- 9,20) булиб, харакатчан озик моддалар билан жуда кам ва кам таъминланган тупроклар гурухига мансуб экан. Жумладан нитрат шаклидаги азот ва харакатчан фосфор микдори буйича жуда кам, алмашинувчан калий билан эса кам таъминланган (1 - жадвал).

October 5-6

895

1 - жадвал

Гиждувон тумани утлоки-аллювиал тупроклар таркибидаги гумус, ^аракатчан озик моддалар

микдори ва pH курсаткичлари ("Хасан Ражабий" ф/х), 2022 йил.

Кесма № Чукурлик, см Гумус, % pH Хдракатчан озик моддалар, мг/кг

N - NO3 P2O5 K2O

0-38 1,36 9,20 5,93 13,0 183,0

3 39-77 1,08 8,96 3,57 10,0 161,3

78-134 0,20 9,05 1,18 6,0 153,7

135-174 0,08 9,02 0,46 3,0 130,2

175-205 0,02 9,05 0,10 2,0 108,6

Тупрокнинг механик таркиби энг мухим агрономик курсаткичларидан бири булиб, тупрокнинг структура холати, физик хоссалари билан бевосита боFлик, тупрокнинг сув, хаво ва иссиклик режимлари, шунингдек усимликларнинг усиб ривожланишида жуда катта ахамиятга эга.

Тупрокнинг механик таркибига антропоген омиллар (ишлов бериш, суFориш ва бошка агротехник омиллар) тез таъсир курсатади. Тахлил натижаларига кура турокнинг энг устки 0-38 см ли катламида физик лой микдори 25,4 % ни ташкил этиб, механик таркиби типига кура енгил кумок, катламнинг 39-77 ва 78-134 см ли катламларда физик лой микдори ортиб борди ва урта кумок эканлиги аникланди. Тупрок катламининг кейинги чукурларида эса яна енгил кумоклиги кузатилди (2 -жадвал).

2 - жадвал

Гиждувон тумани утлоки-аллювиал тупрокларнинг механик таркиби ("Хасан Ражабий" ф/х),

2022 йил.

Кесма Чукурлик, см Фракциялар, % Физик лоика микдори, % типи

>0,25 0,250,1 0,10,05 0,050,01 0,010,005 0,0050,001 <0,001

3 0-38 5,5 6,5 36,3 26,2 3,2 3,2 19,1 25,4 енгил

39-77 4,0 3,0 34,2 28,6 4,8 6,4 19,1 30,2 урта

October 5-6

896

78-134 3,0 2,5 34,9 27,0 5,6 5,6 21,5 32,6 урта

135-174 9,0 7,5 23,1 31,8 4,0 4,8 19,9 28,6 енгил

175-205 11,5 9,5 25,7 25,4 3,2 4,8 19,9 27,8 енгил

ХУЛОСАЛАР

Бухоро вилояти Гиждувон тумани кадимдан сугориладиган утлоки-аллювиал тупрокларига антропоген омилларни таъсирини урганиш буйича олинган маълумотлар асосида куйидаги хулосаларга келди:

- Тупрокнинг хос морфогенетик белгилар - чириндили катламини калинлиги, ранги, агрегатли холати, механик таркиби усимлик дунёси фаолияти билан боглик. Бу морфологик белгилар тупроклардан дехкончиликда фойдаланиш жараёнида узгаради.

- Узок муддатли (кадимдан) сугориш жараёнида вужудга келган асосий морфологик белгиларидан бири - калин бир хил рангдаги чириндили катламнинг шаклланганлигидир.

- Худудда урганилган тупрокнинг механик таркиби, енгил ва урта кумокли булиб, кадимдан сугориш таъсирида сугориладиган тупрокларга нисбатан юкори катламнинг механик таркиби майда чанг ва лойка заррачаларининг ошиши, хамда кум заррачаларини тупрок хайдов катламида камайиши хисобига бир мунча узгариши кузатилади.

REFERENCES

1. Артикова Х,.Т., Каримов ЭД., Назарова С.М. Салимова Х,.Х,. Бухоро вохаси шурланган тупроклари ва уларнинг холатини яхшилаш. // Хоразм Маъмун Академияси ахборотномаси. Ж, Хива. №3/2017. - Б. 7- 10.

2. Artikova H.T., Salimova H.X. Buxoro viloyati sug'oriladigan tuproqlarning meliorativ holati va unga ta'sir etuvchi omillar. // Хоразм Маъмун Академияси ахборотномаси. Ж, Хива. № 8/2021. -. -Б. 51-54.

3. Артикова Х. Бухоро вохаси тупрокларининг антропоген омиллар таъсирида узгариши // АгроИЛМ (Узбекистан кдшлок; хужалиги журнали илмий иловаси).

- Тошкент, 2017. - №2 (46), - Б.92.

4. Махсудова М.И., Машрабов М.И., Хайитов М.А. Влияние антропогенных факторов на уровень фосфатов почвы. Наука и современность

- 2011. XII Международной научно-практической

October 5-6

897

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Google Scholar indexed

g

Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022 Theoretical and Practical Principles of Innovative Development in Uzbekistan

конференции. Сборник материалов. Часть 1. Новосибирск, 23 август 2011 г. Новосбириск 2011. С. 240-244.

5. Mashrabov M.I. Makhmatmurodov A.U., Kadirova G.A. The changing of phosphate regime of soils with carbon-magnesia salting under the influence of new complex fertilizers at cotton cultivation. Academic Research in Educational Sciences Volume 3. Special Issue 1. 2022. ISSN: 2181-1385. DOI: 10.24412/2181-1385-202201-64-74. -Р. 64-74.

6. Салимова Х,.Х. Бухоро сугориладиган утлоки аллювиал тупрокларининг агрокимёвий хоссалари. // Хоразм Маъмун Академияси ахборотномаси. Ж, Хива. № 2022-5/1. 202-204 б.

7. Шониёзов Б.К., Ортиков Т.К. Внесение удобрений и формирование урожая амаранта //Актуальные проблемы современной науки Ж, Москва. - №2 (125). -2022. -C. 35-39.

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.