CC BY
16Интеллектуальный фактор политического, экономического и культурного упадка страны, конечно же, был по вине политиков Аштархонидской и Магитийской династий.
Ключевые слова: источники, фактор, поэзия, жанр, век, исследование, писатели, ораторское искусство, Хорезм, Хуканд, Бухара, Моваруннахр, Хуросон, рукопись, круг.
SOCIAL FACTORS AND ESSENCE; SPEECHES IN LITERARY CIRCLES OF MOVAROUNNANR OF THE SECOND HALF OF THE XVIII CENTURY AND THE FIRST HALF OF THE XIX CENTURY
At this stage of history, the political, economic, cultural and literary processes in Movarounnahr, for current and intellectual reasons, reached a critical stage, which one of the main reasons for this was the cessation of the movement of caravans along the Great Silk Road in Movarounnahr. This Great Silk Road became practically unusable until the 70s of the XVI century due to the lack of water and electric roads in Mohvarunnahr and Afghanistan. For these obvious reasons, the country of Mohvarunnahr is in a state of political, economic decline and decay. During this period, according to sources, more than 170 writers of various classes andprofessions lived in the literary circles of Mokhvarunnahr -the Emirate of Bukhara and the Khukand Khanate, andpartly in Khorezm.
The intellectual factor of the country's political, economic and cultural decline, of course, was the fault of the politicians of the Ashtarkhonid and Magitian dynasties.
Keywords: sources, factor, poetry, genre, century, research, writers, oratory, Khorezm, Khukand, Bukhara, Movarunnahr, Khuroson, manuscript, circle.
Сведение об авторе:
Гафурова Джамиля Музаффаровна - старший преподаватель кафедры языков Таджикский государственный университет коммерции тел: (+992) 904066655 E -mail: djamila.1966@mail.ru. Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Н. Махсум 111 /3 x.3
About the author:
Gafurova Jamilya Muzaffarovna - a senior lecturer, Department of Languages, Tajik State Chamber University tel: (+992) 904066655 E -mail: djamila.1966@mail.ru. Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. NMakhsum 111 /3 x.3
АЗ ТАЪРИХИ РАВОБИТИ АДАБИИ ФОРСИИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИС
Шозиёева Г.П., Салохцтдинова М.А.
Институти омузиши масъалауои давлатхри Осиё ва Аврупои АИ ЦТ
Бояд гуфт, ки давраи таърихй ва фархангии Шарк на танхо дар маркази диккати мухаккикон ва донишмандони мамолики Шарк, балки шаркшиносони Гарб низ ба он таваччухи хосса зохир намуданд. Харчанд илми шаркшиносй дар Аврупо дар асри XVIII ташаккул ёфта бошад хам, пеш аз он низ илму фарханг ва адабиёти Шарк, ба вижа адабиёти форсии точикй тавассути сайёхон ба мухаккикон ва донишмандон шиносонида шуд. Нуктаи дигареро бояд дарч намуд, ки харгуна робитахо ва ташаккули онхо ба робитаи сиёсй зич алокаманд аст, зеро барои ба рох мондани равобити дучониба ва бисёрчониба пеш аз хама донистани таърих, фарханг, маданият, адабиёт ва илми он халкияту миллат зарур аст. Сарчашмахо нишон медиханд, ки аввалин маротиба аз мамолики Аврупо, Бритониёи Кабир ба сарзамини Форс ру овардааст [7, с.87]. Барои хамин бо ривоч ёфтани робитаи сиёсй байни Форс ва Британияи Кабир (Англия) махз дар асри ХШ дар давраи хукмронии Шох Эдварди I ба вукуъ пайваст. Барои робита пайдо намудан Шохи Англия Эдварди I намояндаи худро Чрффри Ленгли (Geoffrey of Langley)-ро барои ба рох мондани равобити дучонибаи сиёсиву фархангй ва илмй ба сарзамини Форс мефиристад [6, с.25].
Чи тавре ки зикр намудем, хар гуна равандхои таърихии чахонро равобити адабй-фархангй ба хам мепайвандад. Рочеъ ба масъалаи мазкур шаркшиноси машхури рус Н.И. Конрад (1891-1970) дар асари худ тахти унвони «Масъалахои адабиётшиносии муосир» («Проблемы современного литературоведения»), ки таърихи адабиёти чахонро дар асрхои XVI-XIX меомузад, кайд мекунад, ки «рушди робитахои иктисодй-тичоратй тавонист равобити адабй-фархангиро густариш дихад ва бо хам бипайвандад» [4, с.301].
Хамагон медонанд, ки дар хар давраи таърихй робитахои адабии форсй-точикиро илми шаркшиносй рушд медихад, дар баробари дар Гарб ташаккул ёфтан дар шаркшиносии рус низ
корхои зиёди чиддй анчом ёфтанд. Хотиррасон бояд кард, ки бо таксим шудани худуди форсзабонон дар солхои 20-30-уми асри XX шаркшиносй хамчун илми чудогона ташаккул ёфт, зеро Чумхурии Точикистон ба Иттиходи Шуравй, чумхурихои дигари форсзабон ва форстабор, ба мисли Эрон, Афгонисгон, Покистон ва кисмати кораи Хинд ба тобеияти Шохигарии Англия даромаданд.
Дар ин замина шаркшиносии рус чудогона аз шаркшиносии Гарб, хусусан шаркшиносй дар Англия рушду ташаккул ёфт. Халки точик, ки шоирони бузург, ба мисли Рудакиву Фирдавсй, Саъдиву Хофиз, Низомиву Ч,омй ва дигаронро ниёгони худ мехисобанд, тахлилу тахкикоти зиёди илмиро анчом доданд. Мухаккикони Гарб низ асархои оламшумули форсии точикиро дар Эрону Афгонистон, Хинду Покистон, ки ниёгони худро низ мехисобиданд, дастрас намуда, дар Гарб тахкик намуда, корхои бисёри чиддии илмиро анчом доданд.
Таърих гувох медихад, ки адабиёти форсу точик яке аз кадимтарин адабиётхои чахон ба шумор рафта, то имруз дар саросари мамолики форсизабонон ба мисли Эрону Афгонистон, Точикистону Покистон ва кисматхои кораи Хинд ва берун аз он шухрати зиёд дорад. ^уллаи баландтарини рушду нумуи адабиёти форсии точикй асрхои IX-X махсуб меёбад, ки фарзандони асил ва нобигони зиёдеро, ба мисли Рудакиву Фирдавсй, Дакикиву Фаррухй ва дигарон ба камол расиданд. Инчунин зикр бояд кард, ки бо ба майдони илму фарханг баромадани чунин нафарони баруманд ва уламову шуарро тавонистанд на танхо Шарк, балки чахони Гарбро низ тасхир кунанд.
Пеш аз ба вучуд омадани илми шаркшиносй (Orientalism) дар Англия «Омухтани Шарк» (Oriental Studies), ки хамчун илми чудогона дар Гарб шинохта мешуд, ном дошт. Илми мазкур дар Гарб ба мархалахои мазкур чудо мешавад:
-мархалаи пеш аз исломй;
-мархалаи асримиёнагй;
-мархалаи эхё (то соли 1800);
-шаркшиносии асриХЖ;
-шаркшиносии асриХХ;
-аз «омухтани Шарк» то шаркшиносй.
Зикр кардан ба маврид аст, ки дар хар мархалаи таърихии илми шаркшиносй ва такомули он олимони аврупой тавонистанд чанбахои зиёди илмй-тахкикотии осори гаронбахои нобигони Шарк, ба мисли Рудакй, Фирдавсй, Хофиз, Саъдй, Ч,омй ва дигаронро мавриди пажухиши худ карор диханд.
Яке аз чунин мухаккикон ва донишмандони Еарб Артур Ч,он Арберри (1905-1969) мебошад, ки дар асархои таълифнамудаи худ илми шаркшиносиро дар даврахои гуногуни таърихй тахлил намудааст. У дар тули умри гаронмояи худ силсилаи осори арзишманди илмиву адабй дар заминаи омузишу такики адабиёти форсии точикй ва арабй асархои гаронарзиши худро таълиф кардааст. Асархои таълифнамудаи олим ва донишманди англис аз чониби ахли илми чахонй мусбй арзёбй шудааст [5, с.378].
Бештари тахкикоти осори А. Арберри ба мутолиоти тасаввуф, ^уръон, фикд ва фалсафаи Ислом, таърихи адабиёти форсии точикй ва арабй, макоми барчастаи намояндагони адабиёти мухталифи Шарк дар рушди тамаддуни башарй, тарчумахои назми классикии форсии точик ва араб, вижагихои забонхои форсии точикй ва арабй ва г., фаро метиранд.
Бояд зикр кард, ки то хол дастнависхои Артур Арберри бештар дар китобхонаи Хиндустон, Донишгохи Кембрич, Донишгохи Оксфорд ва f. махфузанд, ки дар ташаккул ва рушди илми шаркшиносии Аврупо, ба вижа англис ва дарки махсусиятхои хавзаи мутолиоти Британияи Кабир арзиши баланде дошта, барои тахдикд нак,ши барчастаи ислом ва пешрафти исломшиносиву шаркшиносй кумаки бузурге расонида метавонанд [3, с.84].
Асари арзишманди ин мухаккики намоёни англис тахти унвони «Нацши бритониёихр дар эроншиносй» (Лондон, 1942) дар тарчумаи форсии зиндагиномаи муаллиф «Адои накши бритониёихо ба мутолиоти форсй» зикр шудааст. А.Арберри ин асарро дар баробари рисолаи «Шаркшиносони Британия» замони фаъолияташ дар Вазорати иттилооти Англия дар нимаи аввали солх,ои 40-уми асри XX, замони вукуи чанги дувуми чах,онй бо мак,сади таблитотй таълиф кардааст. Аз ин ру, чанбаи таблитотию иттилоотии асар аз чанбаи хоси пажух,ишиаш ба маротиб
бештар намудор мешавад. Асари мазкур дар омузиши вазъи хдвзаи мутолиотии Ховар ва ховаршиносй дар Англия ва чустучухои илмии шаркшиносони тирози аввали ин кишвар дар амри тахкики таърих, тамаддун, адабиёт ва мазхаби кишвархои шаркй ахамияти бисёр муфиде дорад.
Хамин тавр, илми шаркшиносй дар Аврупо садсола (аз асри 16) рушду нумуъ ёфта, тахкикоти зиёдро руи кор овардааст. А.Арберри аз чунин олимоне махсуб меёбад, ки фарханг, забон ва маданияти Шаркро дар Аврупо муаррифй намудааст. Инчунин осори таълифнамудаи у дар давраи муосир дар зери назари мухаккикони чахон карор дода шудааст.
АДАБИЁТ
1. Арберри, А. Адабиёти классики форсй / А.Арберри. Тарчумаи доктор Асадуллохй Озод.-Машхад: Остони кудси Разавй, 1381.-480 с.
2. История отечественного (российского) востоковедения до середины XIX века. М., 1990, .-312 с.
3. История востоковедения с середины XXIX века до 1917 г. М., 1997.
4. Конрад Н.И. Запад и Восток. Статьи. -Москва: Главная редакция восточной литературы, 1972, 496 с. с. 301.
5. Aiberty, A. J.Classical Persian Literary / AJ.Arberry.-London: George Allen Unwin, 1958.-457p.
6. Patrick Clawson Eternal Iran. Palgrave, 2005, p.225.
7. William Jones. A discourse on the institution of a society for enquiring into the history, civil and natural, the antiquities, arts, sciences, and literature of Asia, London: T. Payne and son, 1784
ИЗ ИСТОРИИ ПЕРСИДСКО-АНГЛИЙСКИЕ ЛИТЕРАТУРНЫЕ СВЯЗИ
В данной статьи автор анализирует персидско-таджикской литературы литературные связи. В процессе своего развития персидский язык и литература не только оставили огромное наследство будущим поколениям, но и сыграли значительную роль в развитии науки и культуры народов всего мира. Без сомнения можно сказать, что именно благодаря преобладанию гуманистических идей в художественных произведениях наших классиков, с давних времён их внимательно изучали и в странах Европы. Нельзя поручиться, указывая на то, что на идеологию, английских писателей и поэтов не повлиял красочный мир таджикской и персидской литературы. Это явление в течение долгих лет привело к литературным взаимосвязям поэтов и писателей различных народов, которые способствовали сближению культуры и цивилизации наций.
Ключевые слова: литературные, восточные, английские, персидские, персидские, исторические, научные, научные, английские путешественники.
FROM THE HISTORY OF THE PERSIAN AND TAJIK LITERARY RELATIONSHIPS
In this article, the author analyzes the Persian-Tajik literature literary relations. In the process of its development, the Persian language and literature not only left a huge inheritance to future generations, but also played a significant role in the development of science and culture of the peoples of the whole world. Without a doubt, it can be said that precisely because of the predominance of humanistic ideas in the artworks of our classics, from ancient times they have been carefully studied in European countries. It is impossible to vouch, pointing out that the ideology of English writers and poets was not affected by the colorful world of Tajik and Persian literature. Over the years, this phenomenon has led to literary relationships between poets and writers of various nations, which contributed to the convergence of the culture and civilization of nations.
Keywords: literary, oriental, English, Persian, Persian, historical, scientific, scientific, English travelers.
Сведение об авторах:
Шозиёева Г.П. - кандидат филологических наук, ученый секретарь Института Азиатских и Европейских исследований Национальной академии наук Республики Таджикистан
Салохцтдинова М.А. -докторант (PhD) Института Азиатских и Европейских исследований Национальной академии наук Республики Таджикистан
About the autors:
Shoziyoyeva G.P. - Candidate of Philological Sciences, Scientific Secretary of the Institute of Asian and European Studies of the National Academy ofSciences of the Republic of Tajikistan Salohiddinova V.A. — doctor (PhD) of the Institute of Asian and European Studies of the National Academy ofSciences of the Republic of Tajikistan
