CC BY
22IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTAB-INTERNAT XODIMLARINI BAHOLASH ORQALI SIFAT SAMARADORLIGINI ANIQLASH Rustam Safarov
Toshkent shahar 77-sonli "Nurli maskan" ixtisoslashtirilgan maktab-internati direktori
https://doi.org/10.5281/zenodo.10111700
O'zbekiston iqtisodiyotini raqamlashtirish va ilg'or innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish sharoitida boshqaruvning murakkab jarayonlarini mikrodarajaga olib tushish shakllanayotgan boshqaruv tizimini tashkil qilishdagi barcha elementlarni mos holga keltirishni talab qiladi. Shuning uchun tashkilot faoliyatini baholashning yangi usul va shakllarini, shu jumladan, alohida ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalarida ham mehnat munosabatlari va ko'rsatkichlarini tahlil qilishning yangi usullarini ishlab chiqishga ehtiyoj paydo bo'lmoqda. Hozirgi o'ta globallashgan zamonda kadrlarning noto'g'ri tanlanishi o'z navbatida ta'lim muassasalri uchun ko'p yo'qotishlarga sabab bo'ladi. Ta'lim muassasasi rahbari yoki bevosita kadrlar (personal) bilan ishlovchi mutaxassisning kadrlarni tanlashda e'tiborga olishi muhim bo'lgan jihat - insonning avval nima qilganini emas, balki endi nima qila olishi mumkinligini bila olishdir. Shu ma'noda, kadrlarni tanlash va ishga qabul qilish, boshqarish va salohiyatidan unumli foydalanish jarayonida jahonning turli mamlakatlarida amaliyotda qo'llab kelinayotgan texnologiyalarni tadqiq etib, ulardan alohida ta'lim ehtiyoji bo'lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalarida foydalanish yo'nalishlarini o'rganish dolzarb masala bo'lib qolmoqda.
Xodimlarni baholash-bu xodimlarning sifat xususiyatlarining lavozim yoki ish joyi talablariga muvofiqligini aniqlashning maqsadli jarayoni, xodimlarning samaradorligini oshirish uchun ularning turli xususiyatlarini aniqlash usuli hisoblanadi. Ta'lim muassasasidagi xodimlarni baholash tizimi xodimlarning asosiy fazilatlari, ko'nikmalari va natijalarini aniqlash va tahlil qilishga yordam beradi. Masalan, ta'lim jarayonidagi ishtiroki darajasini baholash. Ta'lim muassasasida ta'lim ko'rsatkichlari past darajaga tushib ketgan va ijtimoiy-ma'naviy muhit buzilgan hollarda mavjud vaziyatni aniqlash maqsadida ham baholashdan foydalanish mumkin.
Ixtisolashtirilgan ta'lim muassasalarida xodimlarni baholashdan ko'zlangan maqsadlarini quyidagilarda ko'rishimiz mumkin.
Ma'muriy maqsadga xodimlarning faoliyatini baholash natijalari asosida asosli ma'muriy qaror qabul qilish (lavozimga ko'tarilish yoki tushirish, boshqa ishga o'tkazish, o'qishga yuborish, ishdan bo'shatish) orqali erishiladi.
Axborot berishga qaratilgan maqsadi shundaki, xodimlar ham, ma'muriyat ham holat to'g'risida ishonchli ma'lumot olish imkoniyatiga ega. Bunday ma'lumotlar xodim uchun o'z faoliyatini takomillashtirish nuqtai nazaridan juda muhimdir va ma'muriyatga to'g'ri qaror qabul qilish imkoniyatini beradi.
Motivatsion maqsadi shundan iboratki, tajribani o'zi baholash odamlarning xulq-atvorini rag'batlantirishning eng muhim vositasidir, chunki yetarli darajada baholangan (agar inson mehnati uning talablariga muvofiq baholansa) mehnat xarajatlari ishchilarning mehnat unumdorligining yanada o'sishini ta'minlaydi.
Pedagog xodimlarni baholashning vazifalari:
lavozimga ko'tarilish imkoniyatlarini baholash va layoqatsiz xodimlarning lavozimga ko'tarilish xavfini kamaytirish;
pedagog xodimlarning adolatli rag'batlantirilishi va kerakli vaziyatda chora ko'rish shart-sharoitini yaratish, imkoniyatlarini baholash va layoqatsiz xodimlarning lavozimga ko'tarilish xavfini kamaytirish;
o'qish (malaka oshirish) xarajatlarini aniqlash;
pedagog xodimlarning adolat tuyg'usini qo'llab-quvvatlash va mehnat motivatsiyasini oshirish;
pedagog xodimlar bilan ularning ish sifati to'g'risida munosabatlarini tashkil qilish; pedagog xodimlarni o'qitish va rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish. Pedagog xodimlarni baholash obyekti. Baholash ob'ekti-baholanadigan kishi bo'lib, bu maktab-internatlarda o'qituvchi, tarbiyachi, tibbiyot, texnik va xizmat ko'rsatuvchi xodimlar bo'lishi mumkin. Shuningdek, baholash ob'ekti sifatida alohida ishchilar yoki ma'lum bir belgi bo'yicha ajratilgan ishchilar guruhi bo'lishi mumkin (masalan, tashkiliy tuzilmadagi darajaga yoki kasbiy xususiyatga qarab).
Pedagoglar yoki tibbiy xodimlarga nisbatan texnik va xizmat ko'rsatuvchi xodimlar mehnatining natijalarini baholash juda oddiy, chunki ularning mehnatining miqdoriy va sifat natijalari ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdori, ko'rsatilgan xizmati va ularning sifati bilan ifodalanadi. Lekin direktor va uning o'rinbosarlari, va tarbiyachi, o'qituvchilarning mehnat natijalarini baholash ancha qiyin, chunki ular har qanday ishlab chiqarish yoki boshqaruv bo'g'inining fazilatlari faoliyatiga bevosita ta'sir qilish qobiliyatini tavsiflaydi.
So'nggi paytlarda, umumiy baho amalda ko'pincha baholovchi bitta sub'ekt emas, balki bir vaqtning o'zida bir nechta bo'lganida qo'llanilmoqda.
Xodimlarni baholash mavzusi
Xodimlarning mehnat natijalarini baholash predmeti xodimlarning shaxsiy fazilatlari, mehnat jarayoni va mehnat samaradorligini inobatga olgan holda tahlil etiladi. Xodimlarni baholashda hisobga olinadigan omillarning tasnifi
Omillar Tasnifi
Tabiiy- Jinsi
biologik Yoshi
Salomatlik holati
Aqliy qobiliyatlar
Jismoniy qobiliyatlar Iqlim Geografik muhit Mavsumiylik va boshqalar.
Ijtimoiy-iqtisodiy Iqtisodiyotning holati Mehnat va ish haqi sohasidagi davlat talablari, cheklovlari va qonunlari Xodimlarning malakasi Mehnat motivatsiyasi Hayot darajasi Ijtimoiy xavfsizlik darajasi va boshqalar.
Texnik va tashkiliy Xaterakterning hal qilinadigan vazifalari Mehnatning murakkabligi Ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish holati Ish sharoitlari (sanitariya-gigiena, ergonomik, estetik va boshqalar) Olingan ma'lumotlarning hajmi va sifati Ilmiy va texnik yutuqlardan foydalanish darajasi va boshqalar.
Ijtimoiy -psixologik Mehnatga munosabat Xodimning psixofiziologik holati Jamoaviy muhit va boshqalar.
Bozor Ko'p tarmoqli iqtisodiyotni rivojlantirish Tadbirkorlikni rivojlantirish Xususiylashtirishning darajasi va hajmi Raqobat Ish haqqi tizimini mustaqil tanlash mehnat Narxlarni liberallashtirish Tashkilotni aksiyalashtirish Inflyatsiya Bankrotlik Ishsizlik va boshqalar.
Pedagog xodimlarni baholash mezonlari. Xodimlarni aniq baholash uchun aniq va puxta o'ylangan mezonlarni belgilash.
Alohida ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalarida pedagog xodimlarni baholash va uni tashkil etish orqali rahbar va pedagogik xodimlarning o'zaro munosabatlari muammosining holatini o'rganish ta'lim sherikligini o'rganishning dolzarbligini va uni tashkil etish jarayoniga maqsadli tizimli yondashuv zarurligini isbotladi. O'rganilgan materiallar asosida ta'lim muassasasi ishining sifati va sifatini baholash tizimi tavsiflanadi va asoslanadi, maktab ta'lim sifatini boshqarish tizimining modeli to'g'risida mavjud ilmiy g'oyalar aniqlanadi, ta'lim xodimlarining sifatini baholash mezonlari aniqlanadi va asoslanadi.
Shuningdek baholash orqali, hamkorlik munosabatlarini o'rnatish muammosini hal qilishda tizimli yondashuv ta'lim sherikligining tashkiliy va pedagogik sharoitlarini aniqlashga, maktab-internat ta'lim-tarbiya sifatini boshqarish tizimining modeli to'g'risida mavjud ilmiy g'oyalarni aniqlashtirishga, maktab ta'limi xodimlarining sifatini baholash mezonlarini aniqlashga va asoslashga imkon berdi.
REFERENCES
1. Архангельский С.И., Михеев В.И., Перельцвайч Ю.М. Вопросы измерения, анализ и оценки результатов практики педагогических исследований. М.: Знание, 1975.
2. Беликов В.А., Савинков В.А. Образование. Проблемно ориентированный анализ на основе деятельностного подхода: Монография. - Магнитогорск: МаГУ, 2004.
3. Как создать управляющий школы: учебно-методические материалы / под. ред.: Моисеева А. М. - М.: Вердана, 2007 6. Панасюк В.П., Головичер Г.В. Информационно-методическое обеспечение управления качеством образования на муниципальном уровне. СПб., 2007.
4. Никокошева Н.Г. Некоторые подходы к определению понятия качества образования // Педагогическое образование 2008 №2, с.27-34
5. Ш.Курбанов, Э. Сейтхалилов. Управление качеством образования. Т.: «Шарк», 2004.
6. М.Миркосимов. Мактабни бошкаришнинг назарий ва педагогик асослари. Тошкент. Укитувчи, 1995
