Научная статья на тему 'ЎҒИТЛАШНИНГ ДОРИВОР ШИРИНМИЯ КЎЧАТЛАРИ БИОЛОГИК МАССАСИГА ТАЪСИРИ'

ЎҒИТЛАШНИНГ ДОРИВОР ШИРИНМИЯ КЎЧАТЛАРИ БИОЛОГИК МАССАСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
72
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Солодка голая (Glycyrrhiza glabra) / почва / плодородие / агротехника / удобрения / листья / стебли / корни / грамм. / Licorice naked (Glycyrrhiza glabra) / soil / fertility / agricultural technology / fertilizers / leaves / stems / roots / gram.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Шарофиддин Холтўраев

В данной статье представлена информация о значении лекарственного растения солодки в народном хозяйстве, адреса, которые можно найти в нашей стране, влияние внесения удобрений на влажную и сухую массу солодки.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this country, information is provided on the importance of the medicinal plant licorice in the national economy, the address that can be found in our country, the effect of fertilization on the wet mass and licorice.

Текст научной работы на тему «ЎҒИТЛАШНИНГ ДОРИВОР ШИРИНМИЯ КЎЧАТЛАРИ БИОЛОГИК МАССАСИГА ТАЪСИРИ»

Wondershare PDFelement

УУТ: 633.882.21: 631.8 ТАДКДЦОТ

УГИТЛАШНИНГ ДОРИВОР ШИРИНМИЯ КУЧАТЛАРИ БИОЛОГИК МАССАСИГА ТАЪСИРИ

Шарофиддин ХОЛТУРАЕВ,

ц.х.ф.ф.д. (PhD), илмий ходим, Урмон хужалиги илмий-тадцицот институты, Чул худудларидаурмончиликни ривожлантириш Илмий маркази.

Аннотация. В данной статье представлена информация о значении лекарственного растения солодки в народном хозяйстве, адреса, которые можно найти в нашей стране, влияние внесения удобрений на влажную и сухую массу солодки.

Ключевые слова: Солодка голая (Glycyrrhizaglabra), почва, плодородие, агротехника, удобрения, листья, стебли, корни, грамм.

Annotation. In this country, information is provided on the importance of the medicinal plant licorice in the national economy, the address that can be found in our country, the effect offertilization on the wet mass and licorice.

Keywords: Licorice naked (Glycyrrhiza glabra), soil, fertility, agricultural technology, fertilizers, leaves, stems, roots, gram.

Кириш. 2020 йил 26 ноябрда Узбекистон Республи-каси Президентининг "Доривор усимликларни етиш-тириш ва кайта ишлаш, уларнинг уругчилигини йулга куйишни ривожлантириш буйича илмий тад;и;отлар куламини кенгайтиришга оид чора-тадбирлар тугрисида" ги ;арори кабул килинди.

Царорга асосан, доривор усимликларни етишти-риш ва кайта ишлаш илмий ишлаб чикариш маркази ташкил этилди, Марказга доривор усимликларни илмий асосда етиштириш, табиий дориворларнинг оналик плантацияларини ташкил этиш, доривор усимликларнинг уруглик материалларини етиштириш ва бош;а вазифалар юклатилди [1].

Ушбу топшири;лар ва бугунги куннинг талабидан келиб чи;иб, Ширинмия доривор усимлигини етиштириш буйича илмий тад;и;отлар олиб бордик. Жах,он бозорида ширинмия (GLYCYRRHIZA GLABRA) доривор усимлигининг илдизи жуда харидоргир хисобланиб, Ширинмия илдизларини экилгандан кейинги 4-йил якунида ковлаб олиш ма;садга мувофи;. Лекин 3-4 йилллик ширинмия илдизидан гектарига 40 тоннагача илдиз каламчалари йигиб олиш мумкинлиги ха;ида илмий манбаларда келтириб утилган.

Ширинмия усимлиги уругидан купайтиришдан кура илдиз каламчасидан яхширо; купаяди. Ширинмия доривор усимлигини уругларини купайтириш жуда мураккаб жараён булмаса-да, лекин Республика ми;ёсида уругидан купайтириш буйича тад;и;отлар кам олиб борилган [5].

Тадцицот объекти ва услубияти. Тад;и;отнинг объекти сифатида ширинмия (GLYCYRRHIZA GLABRA) усимлиги танлаб олинди. Ер юзида Ширинмия усимлигининг таркалиш ареали жуда кенг булиб, соби; иттифо; Республикаларининг Европа кисмида Кавказ,

Црим, Сибир, Кичик Осиёда, Афгонистон, Эронда кенг таркалган. Юр тимизда эса ширинмия усимлиги тукай усимлиги хисобланиб, асосан, Сирдарё буйларида Амудгоёнинг к"'йи кисмида, Зарафшон, Сурхондарё, К^шкадарёнин. дарё узанларида, Республикамизнинг багча вило ятларда канал буйларида ва ерости сувлари якин булган жойларда купрок учрайди.

Ширинмия усимлиги илдиз тизимининг яхши ривожланганлиги ва сувга талабчан булмаганлиги у'чун дарё узанларидан ташкари чул худудларида хам купайтириб, чулланишнинг олдини олиш мумкин [4; 139- б].

Ширинмия уруги пишиб етилганда уругли шин-гил хосил килади. Шингил, асосан, поянинг урта ва бош кисмларида шингилли дуккакларда уруг пишиб етилади. Ширинмия доривор усимлигини юртимизда махсус майдонларда купайтириш яхши ривожланма-ган. Ширинмия шингилларидаги уруглар август ойи охирларида пишиб етилади ва пишган ширинмия уруглари кул кучи ёрдамида йигиб олинади.

Уругдан купайтиришда барча турдаги уругларнинг уйгониш даври турлича булиб, айримлари бир кун-да униб чикса, баъзи уруглар икки йилда унади. Айрим усимликлар пишгандан кейин уруги чукур уйку холатида булади ва уруглар экилгандан сунг уларнинг бир кисми униб чикади. Уругларни стратификация килишдан максад уругни тиним даври ёки уйку холатидан уйготиш, уругга ишлов бериш оркали уругларни бир текисда ундириш хисобланади [2; 8- б].

Амударё узанида усувчи ширимия усимлигида (Glycyrrhiza glabra-L.) глиссириза моддаси купрок булиши илдизнинг кизиллигидан хам билиб олиш мумкин. Ширинмия доривор усимлигидан ер юзида Хитой давлати энг куп фойдаланади. Юкоридагилардан ва

MAXSUS SON [2] 2021 AGRO INFORM

9

Wondershare PDFelement

1-жадвал.

Доривор ширинмия кучатлари хул массасига минерал yFитларнинг таъсири

(грамм хисобида)

Битта модель усимлик учун хул массаси, г.

Вариантлар барг поя илдиз жами г %

(Назорат) угитсиз 19,18 8,18 69,43 96,79 100

N20P60K40 23,42 9,13 74,99 107,54 111,1

N40P60K40 25,25 10,16 81,21 116,62 120,4

N60P60K40 46,57 11,89 85,13 143,59 148,3

2-жадвал.

Доривор ширинмия кучатининг курук; массасига минерал yFитларнинг таъсири

(грамм хисобида).

Битта модель усимли учун курук массаси, г.

Вариантлар барг поя илдиз жами г %

Назорат (угитсиз) 10,50 4,19 41,47 56,16 100

N20P60K40 11,80 4,4 3 47,08 63,31 112,8

N40P60K40 12,07 5,42 48,92 66,41 118,2

N60P60K40 27,99 6,26 49,07 83,32 148,3

1-расм. Чул худудларида етиштирилган ширинмия доривор усимлигидан биологик масса олишга

тайёргарлик жараёни.

10

AGRO INFORM MAXSUS SON [2] 2021

УУопЬегеЬаге РОРе1етегЛ

бугунги кун талабидан келиб чикиб, Навоий вилоятида ташкил этилган Чул худудларида урмончиликни ри-вожлантириш Илмий марказида ширинмия усимлиги устида илмий тадкикотлар олиб борилди. Тажриба май-донида экинларни экишдан олдин тупрокдаги ози;а моддалари микдорини ани;лаш максадида тупрок на-муналари олиниб, кимёвий тахлил килинди [3; 144- б].

Тадк;ик;от натижалари. Тад;и;отда ширинмия етиштиришнинг ма;бул агротехнологиясини ишлаб чи;ишда минерал угитларнинг доривор ширинмия кучатларидаги курук ва хул массасига таъсири урганилди. Илмий адабиётларда таъкидланганидек, биринчи йилга нисбатан иккинчи йилдаги ширин-мия доривор усимлигининг илдиз, поя, барг ва бош;а кисмларида жуда катта фар; кузатилди.

Тад;и;от натижалари шуни курсатдики, доривор ширинмия кучатларининг хул массаси хам худди курук массасига ухшаб минерал угитлар куллаганда битта модел усимлик учун куйидаги курсаткичларни ташкил этди. Минерал угитларни кам куллаш натижасида усимликларнинг хул огирлиги угит меъёрларига мос равишда камайди.

Назорат (угитсиз) вариантда эса бу курсаткичлар баргда 19,18 грамм пояда 8,18 грамм ва илдизда эса 69,43 граммни ташкил килди. Жами хул массаси эса 96,79 грамм булиши кузатилди.

Минерал угитларнинг Н20Р60К40 меъёрлари бил?н кулланилганда, иккинчи вариантда баргда 23,42, грамм пояда 9,13 грамм илдизда 74,99 грамм, ж ами хул массаси 107,54 граммни ташкил килди. Учинчи вариантда эса баргда 25,25 грамм, пояда 10,16 грамм, илдизда 81,21 грамм, жами хул массаси 116,62 граммни ташкил килди.

Бу курсаткичлар туртинчи вариантда тегишли равишда баргда 46,57 грамм, пояда 11,89 грамм, илдизда

85,13 граммни ташкил этди. Жами хул массаси эса битта модел усимлик учун 143,59 грамм, яъни 148% ни ташкил килди.

Минерал угитларнинг доривор ширинмия кучатининг курук массасига таъсири урганилганда, назорат (угитсиз) вариантда курук массаси битта модел усимлик органлари учун баргда 10,50 грамм, пояда 4,19 грамм, илдизда 41,47 грамм, жами курук масса эса 56,16 граммни ташкил килди; иккинчи вариантда эса мос равишда 11,80, 4,43, 47,08 граммни жами 63,31 грамм ташкил килди; учинчи вариантда эса 12,07, 5,42, 48,92 граммни ташкил килди; туртинчи вариантда эса барг поя илдизда эса тегишли равишда 27,99; 6,26; 49,07 грамм ва жами курук масса 83,32 граммни ташкил этди.

Бунда, тегишли равишда назорат вариантга нис-батан барг 2,6; поя 1,4; илдизда 1,18 баробарга, жами битта модел усимлик учун назорат вариантга нисбатан 148% га ошириши кузатилди.

Хулоса. Тадкикот натижаларининг дастлабки ху-лосаларига кура, минерал угитларни Ы60Р60К40 кг/га меъёрда кулланилганда, битта модел усимликда бошка вариантга нисбаттан юкори натижалар олинди. Ширинмия усимлити тупрокнинг мелиоратив холатини яхшиоши, тажибида энг куп инсон саломатлиги учун фойдали микроэлементлар тутиши, аксарият дамла-маларга ширинмия илдизи кушилиши ва озик-овкат сано^Ли да кулланишини хисобга олиб, бугунги кунда фойдаланилмай келинаётган, мелиоратив холати огир б^'лган тупрокларга илдиз поя каламчаларидан экиш-ни купайтириш лозим.

Бундан ташкари, йил сайин ширинмия илдизининг ортиб боришини хисобга олиб, 3-4 йиллик ширинмия доривор илдиз каламчаларини ковлаб олиб, турли максадларда фойдаланиш мумкин эканлиги исбот-ланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 ноябрдаги ПЦ-4901-сон "Доривор усимликларни етиштириш ва кайта ишлаш, уларнинг уругчилигини йулга куйишни ривожлантириш буйича илмий тадкикотлар куламини кенгайтиришга оид чора-тадбирлар тугрисида"ги карори.

2. Ширинмия усимлигини тайёрлаш ва етиштириш буйича йурикнома. Шифобахш доривор усимликлар етиштириш ва кайта ишлаш маркази. Тошкент, 2018, 8-бет.

3. Доривор ва озукабоп усимликлар плантацияларини ташкил этиш ва хомашёсини тайёрлаш буйича йурикнома. Тошкент-2015 йил, 144 бет.

4. Э.Абдиназаров. Сурхондарёнинг доривор усимликлари. Термиз, 2017 йил, 139 бет.

5. https://agro-olam.uz/dorivor-shirinmiya-haqida.

6. Методические указания по созданию плантаций лекарственных и пищевых растений и заготовке сырья. Ташкент-2015, 144 стр.

7. Инструкция по заготовке и выращиванию солодки. Центр выращивания и обработки лекарственных растений. Ташкент-2018, стр.

8. Методы проведения полевых экспериментов. Ташкент, 2007, 147 с.

9. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. 5-ое изд. доп. и пере раб. Москва. Агропромиздат, 1985, 256 стр.

МЛХ8Ш 80\ [2] 2021 Л<т11О !Л1?О1Ш

11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.