Научная статья на тему 'ТЎМТОҚ БАРГЛИ САНО (CASSIA OBOVATA СОLLAD.) УРУҒИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УРУҒ ТОЗАЛИГИНИ АНИҚЛАШ'

ТЎМТОҚ БАРГЛИ САНО (CASSIA OBOVATA СОLLAD.) УРУҒИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УРУҒ ТОЗАЛИГИНИ АНИҚЛАШ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
103
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кассия обовата / лекарственные растения / кустарники / семена / чашка Петри / фильтровальная бумага / вариант / энергия прорастания / всхожесть. / Сassia obovata / medicinal plants / shrubs / seeds / petri dish / filter paper / variant / germination energy / germination rate.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Махсуда Низомова, Дурдона Эргашова, Шарифжон Солижонов

В данной работе чистота карликового лиственного куста составила 70-84,0% от общей массы отобранных в опыте семян (варианты 2,3,4). Наивысшая ставка составила 84,0% в варианте 4, 11,7% в варианте 2 и 4,9% в варианте 3. Среди экспериментальных вариантов самая высокая энергия семян и всхожесть были зафиксированы в варианте 4, то есть семена, собранные с 3-летних проростков 10 сентября.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this paper, the purity of the dwarf deciduous plant was 70-84.0% of the total weight of the selected seeds of the experiment (options 2,3,4). The highest rate was 84.0% in оption 4, 11.7% in option 2, and 4.9% in option 3. Among the experimental variants, the highest seed energy and germination were recorded in option 4, ie seeds collected from 3-year-old seedlings on 10 September.

Текст научной работы на тему «ТЎМТОҚ БАРГЛИ САНО (CASSIA OBOVATA СОLLAD.) УРУҒИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА УРУҒ ТОЗАЛИГИНИ АНИҚЛАШ»

2-жадвал.

Тажриба вариантлари буйича Sileпе viridiflora уруFининг х,осилдорлиги

Тажриба намуналари Грамм/погонометр Кг/га Назоратдан чик,иш, кг %

Назорат 20.5 341.6 - -

Вариант 1 23.1 385.5 +43.9 12.8%

Вариант 2 26.2 437.5 +95.9 28.1%

Вариант 3 30.0 500.0 + 158.4 31.6%

Минерал угитларнинг усимликда экдистероидлар-нинг тупланиш динамикасига, маданийлаштириш ша-роитида усимлик фитомассасининг хосилига ва зурча уругининг махсулдорлигига таъсири урганилди. Тажри-балар куйидаги вариантларда олиб борилди:

I Вариант-Ы50Р50К25, II Вариант-Ш00Р100К50, III Вариант- N150P150K75 ва назорат варианти (минерал угитларсиз). Угитлаш усимлик вегетациясининг усиш (50%) ва гунчалаш (50%) даврларида олиб борилди.

Олинган натижалар. Усимлик уруглари 2019 йил-нинг март ойида, яъни бахорда экилди. Уругларнинг униб чикиш даражаси 89о/о ни ташкил этди. Уругларнинг униб чикиши экишдан бир ой утгач бошланди. Вегета-циянинг биринчи йилида усимликлар факат барглар тупламини хосил килди ва иккинчи йилида генератив боскичга утди. 2020 йилнинг март ойида улар усишни

бошлади, апрел ойининг урталарида гунчалаб, 10 майда гуллади ва июн ойининг бошларида унинг уруглари етилди.

Зурчанинг усиш ва ривожланишига, ер устки кисмининг хосилдорлиги ва уруг махсулдорлигига минерал угитларнинг таъсирини урганиш шуни курсатдики, уларни угитлаш унинг хосилдорлигига сезиларли таъсир килди. (Жадвал 1,2).

Хулоса: Шундай килиб, Silene viridiflora доривор усимлигини Тошкент вохаси шароитида етиштириш шуни курсггдчки, уни дори воситаларининг манбаи сифатида экиб купайтириш мумкин экан. Минерал угитл^нинг таъсири сезиларли даражада булди ва вари.антлар буйича ер устки кисмининг хосилдорлиги -4\4%дан /3,7% гача, уругининг - 12,8% дан 31,6% гача ошгани кузатилди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Сыров В.Н. Автореф. дисс. докт. мед. наук. - Ташкент. 1996 г. 36 с.

2. Флора СССР. - Л.: Наука. 1958. т. 6. 674 с.

УУТ: 633.875.3

ТАДЩЦОТ

ТУМТОЦ БАРГЛИ САНО (CASSIA OBOVATA COLLAD.) УРУГИНИНГ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УРУГ ТОЗАЛИГИНИ АНИЦЛАШ

Махсуда НИЗОМОВА,

ц.х.ф.ф.д. (PhD), доцент, Дурдона ЭРГАШОВА, ассистент, Шарифжон СОЛИЖОНОВ,

талаба,

Тошкент давлат аграруниверситети.

Аннотация. В данной работе чистота карликового лиственного куста составила 70-84,0% от общей массы отобранных в опыте семян (варианты 2,3,4). Наивысшая ставка составила 84,0% в варианте 4, 11,7% в варианте 2 и 4,9% в варианте 3.

Среди экспериментальных вариантов самая высокая энергия семян и всхожесть были зафиксированы в варианте 4, то есть семена, собранные с 3-летних проростков 10 сентября.

Ключевые слова: Кассия обовата, лекарственные растения, кустарники, семена, чашка Петри, фильтровальная бумага, вариант, энергия прорастания, всхожесть.

Annotation. In this paper, the purity of the dwarf deciduous plant was 70-84.0% of the total weight of the selected seeds of the experiment (options 2,3,4). The highest rate was 84.0% in оption 4,11.7% in option 2, and 4.9% in option 3. Among the experimental variants, the highest seed energy and germination were recorded in option 4, ie seeds collected from 3-year-old seedlings on 10 September.

Keywords: Сassia obovata, medicinal plants, shrubs, seeds, petri dish, filter paper, variant, germination energy, germination rate.

Кириш: Республикада сунгги йилларда доривор усимликларни мухофаза к;илиш, табиий ресурслардан ок;илона фойдаланиш, доривор усимликлар етишти-риладиган плантатциялар ташкил этиш ва уларни ;айта ишлаш борасида изчил ислохотлар амалга оширилмокда. Хусусан, 2019 йилда 48 миллион АКШ доллари к;ийматидаги к;айта ишланган доривор усимликлардан олинган махсулотлар экспорт ;илинган.

Ушбу тад;и;отлар Узбекистон Республикаси Президента Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 10 апрелдаги "Ёввойи холда усувчи доривор усимликларни мухофаза ;илиш, маданий холда етиштириш, ;айта ишлаш ва мав-жуд ресурслардан о;илона фойдаланиш чора-тадбир-лари тугрисида"ги № 4670 сон, 2020 йил 11 ноябрдаги "Доривор усимликларни етиштириш ва ;айта ишлаш, уларнинг уругчилигини йулга куйишни ривожланти-риш буйича илмий тад;и;отлар куламини кенгайти-ришга оид чора-тадбирлар тугрисида"ги ПЦ-4901-сон ва мазкур сохага тегишли бош;а меъёрий-хукук й хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оши-ришда муайян даражада хизмат ;илади.

Тажриба объекти ва услубияти. Лаборатория тахлили Тошкент давлат аграр университети Доривор усимликлар кафедрасида тумто; баргли сано (Cassia obovata mllad.) уругининг сифат курсаткичлари ва уруг тозалигини ани;лаш.

Тажриба натижалари ва уларнинг мухокамаси. Лаборатория шароитида униш энергияси ва униб чи;иш курсаткичларини ани;лаш. Тумто; баргли сано усимлигининг меваси 11 та гача уругли, чузинчок; ёки эллиптик: улар кучли кависли, ярим ой, кависли ёки ой, эркин очиладиган мева. Уруглар эллиптик чизик; ёки дипрессияга эга, буралган ёки буришган яшил ёки ;ора рангга эга, диаметри 3-4 мм. 1000 та дона уруг вазни 27,5 гр.ни ташкил ;илади.

Доривор усимликлар уругчилигида уругларнинг сифат курсаткичларини ани;лаш мухим масала хисобланади. Уругларнинг сифат курсаткичларига 1000 дона уруг огирлиги, уругнинг тозалиги, униш энергияси ва униб чи;иш тезлиги киради.

Уругнинг тозалигини ани;лашда унинг тулик; пишиб етилганлиги, бутунлиги, уругнинг гул олди ;исмининг зарарланганлиги, буришган ёки бир томонга эгилган уруглар, уругга аралашган похоллар урганилди.

Тумто; баргли сано усимлиги уругининг тозалигини ани;лаш учун хар бир вариантдан 5,0 г., жами 3 та намуна олинди ва хар ир уруг намуналари алохида лупа ёрда-мида куздан мчирилиб, тули; пишиб етилган, бутун

"1

1-расм. Тумток баргли сано усимлининг 1000 дона

УPУFИ OFИрЛИГИ.

уруглар бир булакга, зарарланган, буришган, ;ийши;лари иккинчи булакга, уруглар орасидаги похоллар, синган уруг булакчалари учинчи булакга аж-ратилди. Ажратилган хар бир уруг булаклари алохида

1-жадвал,

УруF сифат курсаткичлари

т н я »1 s S р а Олинган уруF намунаси оFирлиги, Тулик етилган ва бутун уруFлар Зарарланган уруFлар (буришган, эгри, синган) Аралашмалар (похол, синган уруF парчалари)

CQ г г % г % г %

1 - - - - - - -

2 5,0 3,5 70 1 20 0,5 10

3 5,0 3,8 76 0,6 12 0,6 12

4 5,0 4,2 84 0,4 10.7 0,2 5,3

с а

с

N

я

я

4

я

5 н я X

3

я

а

X я X X X и X

4

X я т

со £

£ £

U

X X X X и X

ч г

х

6

0 х

я и

X

Ч

ТО ю

Í н

s

я ч: х н X

1

ТО

3

«

х &

н

я &

\о я

ft я 5 ¡^ ft ¡^ 12 кун ■ СО CNÍ 79,1 84,0

a и te X tr \o 10 кун ■ 62,1 71,3 80,4

X я u Ч X ft и н ¡5 8 кун ■ 55,4 67,0 74,3

f-я ч: ft \о « fX <u и о S и « и г ft <u н m 12 кун ■ 70,0 75,3 81,7

10 кун ■ 66,1 70,2 77,0

3 и X нУ 8 кун ■ 60,4 62,4 69,3

ft я 5 6 ft ^ X я u 4 X ft <u f-я ч: ft \o 12 кун ■ 66,4 69,7 3, CNÍ 7

a и te X tr \o 10 кун ■ 50,5 60,4 64,0

и н ¡5 8 кун ■ 44,8 53,9 59,0

S и « и г ft <u н m 12 кун ■ 63,5 3, 6 70,0

« fX <u и 1Л 10 кун ■ 56,7 61,2 65,3

3 и X нУ 8 кун ■ 47,9 52,7 58,0

ft я 5 6 ft 12 кун ■ 35,0 39,8 43,0

a и te X tr \o 10 кун ■ 35,5 37,0 40,1

X я u 4 X ft <u f-я I? и и н ¡5 8 кун ■ 29,6 32,4 36,0

S и « и г ft <u н m 12 кун ■ 31,2 36,0 39,7

u CO я t--N 10 кун ■ 26,0 28,3 30,8

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 и X нУ 8 кун ■ 10,7 17,8 21,0

Уруглар ивитилган кун 4.02.2020 4.02.2020 4.02.2020 4.02.2020

OI z т-Н 04 СО

тарозида тортилиб, уларнинг огирлиги аникланди ва олинган умумий наму-на (5,0 г) огирлигига нисбатан фоиз микдорлари аникланди. Олинган на-тижалар 1-жадвалда келтирилган.

Тажрибанинг 1-вариантида уруглар кам булганлиги учун улар инобатга олинмади, тажрибанинг колган вари-антларида (2,3,4-вариантлар) энг сара-ланган яхши уруглар умумий огирликга нисбатан 70-84% ни ташкил килди. Шу вариантлар ичида энг юкори курсаткич тажрибанинг 4- вариантида 84% кайд килинди, бу курсаткич 2-вариантга нисбатан 14%, 3-вариантга нисбатан эса 6% юкори булди.

Уругларнинг бошка курсаткичлари, яъни зарарланган уруглар ва ара-лашмалар микдорлари юкорида кайд килинган 4-вариантда бирмунча (10,7%, 5,3%) кам булганлиги аникланди.

УруFларнинг униш энергиями ва униб чикиши. Уругларни униш энер-гияси энг мухим сифат курсаткич,, булиб, тулик пишиб етилган, яхши ,аф-ланган, тинчлик даврини утаб булган уругларнинг униш э^рргияси юкори даражада булади ва улардан хосилдор, бакувват, ташки мухи^. а /е- мослашув-чан, касаллик ва зараркунандаларга чидамли усимликлар вужудга келади.

Тумток баргли сано уруглари ик-кинчи ва учинчи йиллари, дастлабки мевалари кунгир тусга кирганида, уларнинг тушиб кетишига йул куймай, йигиб олинади. Тажриба майдонида вариантлар буйича уруглар 27 август, 5, 10 сентябр кунлари терилди (сентябр

2-расм. Лаборатория шароитида тумток; баргли сано усимлигининг уруF унувчанлигини аницлаш.

ойида олинган уругларнинг унувчан-лиги феврал ойида аникланади). Тажриба майдонида тумток баргли сано усимлиги уругининг униш энергияси ва униб чикишини аниклаш учун хар бир вариантда етиштирилган усимликлар уруглари 100 та донадан санаб олинди. Тумток баргли сано усимлиги уруги калин сиртли булгани учун стратификация килинди. Шикастланган катламда куртакка сув бир зумда утади ва уруг тезрок униб чикади. Механик шикаст-лашда уругларнинг каттик катламини эхтиёткорлик билан, куртагига зарар етказмасдан, уругларни йирик кум ёки шагал билан ишкалаб шикастлайди.

Уругларнинг тубига фильтр когоз куйилган "Петри ликопча"ларига жой-лаштирилиб, пепетка ёрдамида сув бе-риб турилди, "петри ликопча"лари хона хароратида уртача 250С да сакланди, уруглар намиктирилгандан кейин 6, 10 ва 12-кунлари униш энергияси ва униб чикиши аникланди.

Униш энергиясини аниклашда уруглардан майсанинг буртиб чикиши, униб чикишда эса майсалар ва илдиз-ларнинг вужудга келиши хисобга олин-ди. Олинган илмий тадкикот натижа-лари 2-жадвалда келтирилган. Жадвал маълумотларининг курсатишича, 27 августда териб олинган уруглар тулик пишиб етилмаганлиги учун уларнинг униш энергияси ва униб чикиши жуда пастлиги кузатилди. Бунда уруглар сувда буктирилгандан кейин 8-куни аникланганда униш энергияси 31,240,7% ни вариантлар буйича 35,0-43,0% ни ташкил к;илди.

Тажриба вариантла-ридаги усимликлардан 5 сентябр куни териб олинган уругларнинг униш энергияси 12-куни 70,0-81,7%, униб чикиши эса 72,3-84,0% дан ибо-рат булди.

10 сентябрда териб олинган уруглар нисбатан тулик пишиб етилганлиги учун бу уругларнинг униш энергияси 12-куни 2-вари-антда 70,0%, 3 вариантда 77,3%, 4-вариантда эса 81,7% булди.

Уругларни униб чи;иши эса 2-вариантда 72,3%, 3-ва-риантда 79,2%, 4-вариантда эса 84,0% ни ташкил килди.

Хулоса: Олинган маълумотларга асосланиб сано усимлиги уругларини униш энергияси ва униб чи;иши усимликни экиш усулига (уругидан ва йиллар буйича кучатидан) ва уругларни пишиб етилиш муддатларига

богли; булиши ани;ланди.

Тажриба вариантлари ичида энг ю;ори уругларни энергияси ва униб чикиши 4 вариантда, яъни 3 йилги кучатлардан 10 сентябрда териб олинган уругларда ;айд килинди. Уругларнинг униш энергияси 70,0%, униб чи;иши эса 84,0% ни ташкил килди.

OoHfla^aHH^raH aga6HeT^ap:

1. y36eKHCTOH Pecny6-HKacH npe3ugeHTH M.M.Mup3HeeBHHHr 2020 hh- 10 anpe-garu "ebbohh xo-ga ycyBHH gopHBop ycHM-HK-apHH Myxo$a3a Ku-um, MagaHHH xo-ga eTHmTHpHm, KaHTa um-am Ba MaB^yg pecypc-apgaH oKH-oHa $oHga.raHHm Hopa-TagÖHp^apH TyFpHCHga"rH n^-№4670 coh Kapopu.

2. y3ÖeKHCTOH Pecny6-HKacH npe3ugeHTH M.M.Mup3HeeBHHHr 2020 hh- 11 Hoa6pgaru "ßopHBop ycHM-HK-apHH eTumTupum Ba KaHTa um-am, y-apHHHr ypyFHH-HrHHH Hy-ra KyHHmHH puBO^-aHTupum 6yHHHa h-mhh TagKHKoT-ap Ky-aMHHH KeHraHTupumra oug nopa-Tagßup-ap TyFpucuga"rH n^-4901-coH Kapopu.

3. AxMegoBa y, Эpгameв A, A63a-oB A, W-HueBa M. «ßopHBop ycHM-HK-ap eTumTupum TexHo-oruHCH Ba экo-oгннсн». TomKeHT. 2009 H. 19 6.

4. ^,roceM6aeBa K.K., Ko-ymnaeBa K.K. B-HHHue npegnoceBHoH o6pa6oTKH ceMHH Ha Ka-eHgy-y -eKapcTBeHHyro // MaTepua-w Me^gyHapogHoH HayHHo-npaKTHHecKoH кoн$epeнцнн. HayHHbie ochobm pa3BHTHH ce-bCKoro xo3HHCTBa -TamKeHT, 2001 .-T. 1.- C.74-75.

5. Hu3oMoBa M.y.,W-HueBa M.T., ßycTMypoToBa O.M. Cultivation of medicinal herb Hypericum perforatum in the laboratory condition. EPRA international Journal of Research and Deveiopment (IJRD) 2019, Vol 4, Issue 11, 171-173 pp.

ИХТИСОСЛАШГАН УРМОН ХУЖАЛИКЛАРИДА ДОРИВОР УСИМЛИКЛАРНИ ЕТИШТИРИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИ

Эгамёр АХМЕДОВ,

биология фанлари номзоди, доцент, Мехрож АХМЕДОВ,

магистр,

Тошкент давлат аграруниверситети.

Аннотация. В статье приводится, результаты исследований кореандра посевного в междурядьях плантации шиповника по схеме 10х2м. При этом требуется в среднем 500 шт. саженцы шиповника и 8-10 кг семена из расчёта на 1 га. При этом наряду с уходом и выращиванием кореандра посевного, образуется плантация шиповника и увеличивает рентабельность площадей.

Ключевые слова: Rosa canina L., биоэкология, кореандр посевной, центр выращивания и переработки лекарственных растений «Шифобахш», схема посадки, способы размножения и др.

Annotation. The article provides the results of studies of the coriander sowing in between the rows of the rosehip plantation according to the scheme 10x2m. In this case, an average of 500 pieces are required. rosehip seedlings and 8-10 kg seeds per 1 ha. At the same time, along with the care and cultivation of sowing coriander, a rosehip plantation is formed and increases the profitability of the area.

Keywords: Rosa canina L., bioecology, sowing coriander, center of cultivation and processing of medicinal plants "Shifobakhsh", planting scheme, methods of reproduction, etc.

Кириш. Узбекистон Республикасининг 2017-2021 йилларга мулжалланган "Х,аракатлар стратегияси" дастурида «;ишло; хужалигида экин майдонлари ва экинлар таркибини оптималлаштириш, илгор агротех-нологияларни жорий этиш хамда хосилдорликни оши-

риш, мева-сабзавот ва узум етиштиришни купайтириш» мухим стратегик вазифаларидан бири килиб белгилаб берилган [1]. Бу борада доривор усимликларни биологик хусусиятларини хисобга олган холда етиштириш ва янги технологияларни ишлаб чи;иш хамда амалиётга жорий

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.