CC BY
18THE HISTORY OF THE CONSTRUCTION OF THE STEALINABAD - KHOROG
HIGHWAY IN THE PAMIRS
The article is devoted to the history of one of the key construction of the third five-year planning - the construction of the Stalinabad-Khorog highway in the Pamirs during the 1930s of the XX century, the history, as well as the difficulties faced the construction of this highway, specifically the segment of the road between Rushan-Kalai-Khumb. Russians, Ukrainians, Tatars, Uzbeks, Kirghiz and other representatives of various ethnicities of the USSR participated during the construction of this highway. In total 18 doctors, 17 paramedics and 42 nurses provided health services during the construction process. The hard-to-reach section of the Khorog-Stalinabad highway were the paths in Shypad village of Rushan and Safedsang section on the Khobu Rubot pass in Saghirdasht. The local workers from the Pamirs, namely K. Ratsushchov and S. Kirgizboev, showed courage, hung on ropes and manually drilled holes for locating the ammonal and arranged several explosions and gave a passage for continuing the construction works. M.Shogadoev noticing their courage and professionalism transferred them for blasting the hard to reach the section in Safedsang of Khobu Rubot pass. The remarkable service provided by them was honoured with the Order of the Red Banner. The courage, unfortunately, resulted in sacrifice as well. Blasting killed number of other blasters, e.g. O. Ziebekov and C. Odilbekov were among those who lost their lives during the construction of the Stalinabad-Khorog highway.
Key words: Pamir, off-road, pathways, transportation, caravan way, wheel road, highway.
Сведения об авторе:
Ходжибеков Эльбон Ходжибекович, кандидат исторических наук, профессор, преподаватель кафедры всеобщий истории, факультет истории и право Хорогский Государственный университет, тел. (+935483650), e-mail:elbon_ hojibek@rambler.ru
About the author:
Hojibekov Elbon Hojibekovich, the candidate of historical sciences, professor, lecturer of the Department of World History, the Faculty of History and Law, Khorog State University, tel. (+935483650), Е-mail: elbon_ hojibek@rambler.ru
«ТАЪРИХИ СИСТОН» ВА ЧОЙГО^И ОН ДАР ТАЪРИХ, ФАР^АНГ
ВА АДАБИ ТО^ИК
Садиров Ш.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон дар нощяи Рашт
Дар давраи равнаки илму адаб ва бедориву огох,й, инчунин сарфарозии ачдоди точикон, ки ба асрх,ои IX-XII рост меояд, илми таърихнигорй низ ба пешрафтх,ои назаррас ноил мегардад. Дар хдмин марх,илаи мух,ими таърихй аст, ки тамоми бахшу ;исматх,ои таърихнигорй падид омада, заминаи шаклгирии таърихнигории умумиисломиро фарохдм меоваранд. Агар хох,ем сабабх,ои ривочи таърихнигорй дар миёни мусулмононро номбар кунем, сухан ба дарозй кашида, моро аз хддафи аслй дур месозад. Аммо мух,имтарини ангезаи густариши донишх,ои таърихй ин талош барои донистани сарнавишти кавмх,ои гуногун ва аз тачрибаи халку миллатх,ои пешин саба; омухтан мебошад. Тавре аз матни китоби мукаддаси мусулмонон ^уръон бермеояд, таърихи халку умматх,ои гузашта судманду муфид дониста шуда, барои тачриба андухтан омухтани он тавсия мегардад. Таъкидх,ои пайвастаи ^уръон «пас ибрат гиред эй сох,ибони андеша» боис шуд, ки илми таърих мусбат арзёбй шуда, мусулмононро барои навиштан ва хондани таърих х,идоят кунад.
Дар давраи мавриди назар (яъне асрх,ои IX-XII) навъх,ои гуногуни таърихнигорй ба миён омад. «Таъриху-р-русули ва-л мулук»-и Табарй намунаи таърихх,ои умумй буда, «Таърихи Байхдкй» ва «Зайну-л-ахбор»-и Гардезй намунаи таърихнигории сулолавй ба шумор меояд. Азбаски дар баробари шукуфоии пойтахтх,о шах,рх,ои дигар низ ба маркази илму фархднг табдил меёбанд, таърихнигории махдллй низ дар ин давра рушду нумуъ мекунад. «Ахбори
Макка»-и Лзракй, «Таъриxи Букоро»-и Наршаxй, «Таъриxи Нишопур»-и Х,окими Нишопурй ба таърикх,ои махдллй мансуб буда, як риштаи маxсyси таъриxнигориро ба миëн оварданд. Дар таклиду ба Маккаву Бyxоровy Нишопур, донишмандони минтакаи Систон низ таържи музофоти xyдро таълиф карданд, ки бо номи «Таъриxи Систон» машх,ур аст. Ин асар соли 1885 пас аз нашр шудани порах,ои он дар яке аз мачлаллах,о ба ах,ли илму адаб маълум гашта, акнун мух,имтарин сарчашмаи таъриxй ва адабй дониста мешавад. Мутарчими русии «Таъриxи Систон» Л.П. Смирнова онро аз нигох,и мух,таво ва мазмун Fанй дониста, барои муайян кардани сах,ифах,ои зиëди таъриxи Систон ва дар мачмуъ xалкx,ои эронинажод муфид xондааст [1, с.14].
Ин асари бехдмто бар пояи сарчашмаву манбах,ои зиëд навишта шудааст. Лxбори дар он омада ва соли х,одисах,о бо дигар таъриxx,о мутобикат мекунад. Манобеи ин китоб «Китоби ачоиби бару бах,р», «Шох,нома»-и Лбумуайяди Балxй, «Фазоили Сичистон»-и Х,илоли Юсуфй Укй, «Лxбори Систон», «Китоби анбтетьи Ллй ибни Мухдммади Табарй, «Китоб-ул^ироч»-и Лбулфарачи ^удамии БаFдодй, «МаFозии Х,амза» ва Fайра мебошад. Х,арчанд китоб дар давраи х,окимони мусулмон, ки бештари онх,о дар диндорй мутаассиб буданд, навишта шудааст, вале аз манбах,ои тоисломй низ истифода кардааст. Устод Маликушшуаро Бах,ор, ки наxyстин ва то х,ол комилтарин нашри асарро омода кардаанд, дар ин бора чунин мегуянд: «х,еч як аз мyарриxони исломй аз Лрабу Лчам то дер боз номи Бундах,ишнро намедонистанд ë агар дониста зикр накардаанд ва ин танх,о китобест, ки аз китоби мазкур ном мебарад ва низ мунхдсир китобест, ки номи зардушттенро маздиснон, ки номи хдкикии он кавм аст, ëд карда» [2, с. 24].
Муаллифи ин асар то кунун ношиноxта мондааст. Бештари донишмандон, бар ин акидаанд, ки «Таъриxи Систон» дар марх,илах,ои гуногун навишта шуда, сабку услуби он ба борх,о такмил шуда, ба матни он иловато ворид шудааст. Лммо на дар OFOЗ ва на дар анчоми китоб исме аз муаллиф ë муаллифони он ба мтен оварда нашудааст. Ин китоб барои равшан шудани сах,ифах,ои таърику фархднги мо ахдмияти баFOят бузург дорад, ки дар зер ба онх,о ишорат мекунем. Систон номи xyдро аз сакх,о - мардуме аз гуру^ ва кавмх,ои х,инду аврупой гирифтааст. Солномах,ои чинй наxyстин бор аз ин мардумон ëдоварй кардаанд. Катибах,ои x,аxоманишй ва таърикх,ои юнонй низ аз ин xалкx,о ëдовар шудаанд [3, с. 13]. Донишмандоне чун В.В. Бартолд ва Б. Fафyров ба гузаштаи Систон ва накши он дар таържи точикон таваччу^ зох,ир кардаанд. Онх,о Систонро хдмчун кишвар дар баробари Хуросону Мовароуннах,ру Хоразм ëдоварй карда, дар таъриxи кадим ва асримтенагии минтака борх,о ба Систон ва асари «Таъриxи Систон» ишора кардаанд [4, с. 64, 375].
«Таъриxи Систон» достони як сарзамин аст аз рузи бу^ди он. Дар матн унвони асар зикр нашудааст, вале наxyстин мухдкики ин китоб Маликушшуаро Бах,ор онро «Таъриxи Систон» номид. Китоб бо бино ëфтани Систон аз чониби Гаршосп OFOЗ мешавад ва пас аз зикри фазоили Систон ва номх,ову тарикати мардуми он муаллиф ба давраи исломй расида, дар xyсyси насаби паëмбари ислом ва аз чониби аъроб фатх, шудани Систон х,икоят мекунад. Минбаъд аз волтени xалифаx,ои уммавй ва аббосй ва мух,имтарин х,одисах,ои Систон дар айëми онх,о ривоят карда мешавад. Лз чумла, киëми xоричиx,о ва амир Х,амзаи xоричй, ки бар мукобили зулму ситами xалифаx,о сурат гирифта буд, бо диккати назар пайгирй мешавад [5, с. 55]. Лхдмияти ин асарро тамоми шаркшиносону мyарриxон пай бурда, дар бештари осори таържй ва адабии ба таъриxy фархднги xалкx,ои эронинажод баxшида аз он истифода кардаанд .
Якумин имттези ин китоби арзишманд он аст, ки сах,ифах,ои таъриxи сиëсии Систон, Хуросон, Мовароуннахр ва Эронро такмил кардааст. Лсари мазкур ба дтери Систон баxшида шуда бошад х,ам, аммо дар бораи баъзе сах,ифах,ои таъриxи минтаках,ои хдммарзи Систонро низ аxбори арзишманд додааст. Лз чумла, вакте дар бораи ба xилофат нишастани Мансури аббосй х,икоят мекунад, достони кушта шудани сох,ибдаъвати Лббостен Лбумуслимро низ овардааст, ки бо аxбори сарчашмах,ои дигар тафовут дорад. «Ва Бумуслим ба Марв буд ва расулон хдмефиристод Мансур суи y ва y хдме наëмад. Оxир савгандон xyрд уро ва ах,дх,ои гирифт бо имони мyFаллиза, ки туро х,еч озор аз чихдти ман набошад ва бо ту xиëнат
наянам» [2, с. 138]. Чунин ахбори стесй дар хусуси таъйин гаштани волихо ба Систон, мyносибати волихо бо мардум, муддати раëсати онхо, вокеахои мухими давраи раëсати онхо ва гайра дар ин китоб зтед аст ва такрибан дар ягон асари дигар дучор намешаванд.
Дуюмин ахамияти «Таърихи Систон»-ро дар он мебинем, ки таърихи яке аз минтакахои мухими точикнишинро аз давраи асотирй то асри XII-и милодй тасвир кардааст. Муаллиф ë муаллифони ин асар ба гузаштаи Систон мухаббати беандоза дошта, таърихи зодгохи худро бо мухаббату иродати зтед таълиф кардаанд. Аз чумла, достони бино кардани Систон ба дасти Гуштосп ва дигар ривоятхои маъруфро низ нигоштааст. У насаби Гуштоспро то Каюмарс нигошта, таъкид мекунад, ки «ва Каюмарс Одам алайхиссалом буд» [2, с. 2].
Сеюмин ахамияти ин китоб дар он аст, ки чугрофияи муфассали вилояти Систонро баëн доштааст. Худудхои Систон, куххо, сахро, шахру русто ва дар мачмуъ чугрофияи ин кисмати мухими сарзамини точикнишин дар ин китоб дарч ëфтааст. Дар фасли чудогонае бо номи «ва он чй дар зоти Систон мавчуд аст, ки дар соири шахрхо нест» бо ифтихор аз шоистагй ва хусусиятхои ин минтака ëдовар мешавад. «Ва дигар шахрест ба зоти худ коим, ки ба хеч шахре мухточ нест, ки агар корвон гусаста гардад, хама чиз аз неъматхои алвон ва чомахои бузургвор ва он чй мулукро ва ахли мурувватро бояд хама андар он шахр ëфт шавад, ки ба чои дигар хочат наëяд ва зтедат бошад» [2, с. 12].
Нуктаи чоpyм, ки чойгохи мухими асаpи номбаpшyдаpо нишон медихад он аст, ки даp боpаи сулолахои точикии Хypосон маълумоти нодиp медихад. Нисбат ба Саффоpиëн, ки аз Систон буданд мухаббати хосс дошта, номи Яъкуби Лайс ва воpисонашpо бо хисси эхтиpом ëдоваp мешавад. Номи яке аз фаслхои китоби мазкyp чунин аст: «Ахбоpи малику-д-дуте сохибкиpон Абуюсуф Яъкуб ибни Лайс ва насаби y ва ëд каpдани бyзypгй, ки ypо буд». Шак нест, ки Fайp аз систонй будани Яъкуб мухаббати y ба Систон ва сахми здадаш даp ободй ва таъмини амнияти ин маpз вайpо даp назди хамеханонаш аpчманд сохтааст.
Панчумин ахамияти асаpи «Таъpихи Систон» ба назаpи мо он аст, ки гузашта аз баëни ходисахои мухими таъpихии халку диëp, ахбоpи фаpовон даp хусуси чигунагии забон ва фаpханги моpо даp худ чой додааст, ки хеле мухим мебошад. Aœrap, боваpхо, эътикоду дин, машFyлият, pFхияи маpдyм ва дигаp масъалахоpо низ ин китоб даp худ чой додааст. Аз чумла, комилтаpин асаpи аз устод Рудакй баpчоймонда хамин касидаи «Модаpи май» ба шyмоp меpавад, ки аз баpакати «Таъpихи Систон» бокй мондааст [6, с.42 ]. Муаллиф даp достони «Х,адиси Мокон бо амиp Бyчаъфаp», ки киссаи хеле хонданй ва ачиб аст, ба шахсияти Бyчаъфаp ва диловаpии вай ишоpа каpдан мехохад. Пас аз оваpдани матни комили касидаи нихоят зебо ва дилангези Рудакй муаллиф чунин менигоpад: «Ва ин шеъp андаp мачлиси амиpи Хypосон (Насp ибни Ахмад -Ш.С.) ва содот Рудакй бихондааст. Х,еч кас як байт ва як маънй аз ин ки даp y гуфта буд, мyнкиp нашуд, илло хама ба як забон гуфтанд, ки андаp y хаpчи мадех гуйй, мyкассиp бошй, ки маpди тамом аст. Чун шеъp ини чо оваpданд, дах хазоp диноp фиpистод Рyдакиpо ва шаpобдоpи амиpи Хypосонpо, ки он ëдгоp оваpда буд,хиъат доду ато ва бозгаpдонид» [2, с. 324].
Даp боpаи ахамияти ин китоб даp муайян гаштани сахифахои таъpихи точикон пажухишхое сypат гиpифтааст [7, с. 197-201], ки нишонгаpи чойгохи волои ин асаp даp таъpихy фаpханги точикон мебошад. Зеpо ба pивояти мyаppихон пас аз гyстаpиши ислом ва пахн шудани чаpаëнy pавияхои гуногун, ки хама баpои максадхои сиëсй эчод гашта буданд, нооpомтаpин минтака Систон гаpдид. Ин кисмат, ки даp атpофи бдабон ва дyp аз pохи коpвонгyзаp каpоp гиpифта буд, ба маpкази чаpаëни хоpичия мубаддал шуд. Даp давоми беш аз дусад сол хоpичиëн фазои Систон ва тамоми каламpави шаpкии хилофтаи Аббосиëнpо нооpом каpданд. Мyхимтаpин шахсияти ин давpаи Систон Х,амзаи Озаpак аст, ки даp ин асаp маълумоти здаде даp боpаи киëси y оваpда шудааст.
Аммо бояд эътиpоф кунем, ки то кунун ба тавpи бояд «Таъpихи Систон» даp кишваpи мо омухта нашудааст. Тахкики номхои чyFpофй, вокеахои таъpихй, вожаву
истилоххои фаровони он бояд мавриди пажухдш сурат гирифта, бештар барои хонандагон муаррифй карда шавад. Танхо соли 2014 ин навиштаи арзишмандро дар Точикистон бо алифбои имрузй баргардон карданд. Аммо ба гайр ба пешгуфтори мухтасар ва шархи баъзе калимаву ашъор он ба таври муфассал шарху тафсир наёфтааст. Мутолиаи ин асар нишон медихад, ки то кунун мо точикон ба ахамияту чойгохи «Таърихи Систон» шинос нагаштаем.
АДАБИЁТ
1. Тарих-и Систан. Перевод, введение и комментарий Л.М. Смирновой. М: «Наука», 1974. -573 с.
2. Таърихи Систон. Ба тасхехи Маликушшуарои Бахор. -Техрон, 1366.
3. Босворт К.Э. Таърихи Систон. Аз омадани тозиён то баромадани давлати Саффориён. Тарчумаи Х,асани Ануша. Техрон, Амири Кабир, 1377.
4. Fафуров Б^. Точикон. Таърихи кадимтарин, кадим ва асрхои миёна. Душанбе, 2008.
5. Сайфуллохи Муллочон. Таърихи Систон. «Донишномаи Рудакй». Душанбе, 2018. Ч,илди III. -С. 5557.
6. Сайфуллохи Муллочон. «Таърихи Систон» ва авзои сиёсиву мазхабии асрхои IX-XI милодй // Паёми донишгоди миллй. 2010. (нашри махсус). - С. 197-201.
7. Таърихи Систон. Тахияи матн, тавзехот ва фехристхо аз Мухаммадюсуф Имомов ва Абдушукури Абдусаттор. - Душанбе: «Бухоро», 2014.
«ИСТОРИЯ СИСТАНА» И ЕГО МЕСТА В ИСТОРИЮ, КУЛЬТУРА И
ЛИТЕРАТОРЫ ТАДЖИК
В данной статье автор рассматривается об этом проблемы история Систана с древнейших времен вплоть до вторжения туда монголов изложена в чрезвычайно богатой фактическим материалом местной хронике на персидском языке под названием Тарих-и Систан или «История Систана». Следует отметить что вслед за тем сочинение становится объектом внимания широкого круга ученых. На материале Тарих-и Систан (полностью или частично) создаются многочисленные исследования исторического, филологического и лингвистического плана, в которых получили разработку вопросы, связанные с отдельными периодами истории Систана и Ирана в целом, а также с оценкой литературного материала этого сочинения.
Ключевые слова: проблема, история, Систана, факт, персидский язык, история Систана, объектом, ученых, материал, исследование, план, период, цель, литература и.т.др.
"HISTORY OF SISTAN" AND ITS PLACES IN HISTORY, CULTURE AND
LITERATORS TAJIK
In this article, the author discusses the problems of the history of Sistan from ancient times until the invasion of the Mongols by an extremely rich local material in the Persian language called Ta'rih-i Sistan or "History of Sistan. " It should be noted that after that the composition becomes the object of attention of a wide circle of scientists. Numerous studies of the historical, philological and linguistic plan are created on the material of Ta'rikh-i Sistan (in whole or in part), in which questions related to certain periods of the history of Sistan and Iran as a whole, as well as with the assessment of the literary material of this work, have been developed.
Key words: problem, history, Sistan, fact, Persian language, Sistan history, object, scientists, material, research, plan, period, goal, literature, etc.
Сведения об авторе:
Шараф Садиров Старший преподаватель историко-педагогического факультета Государственный педагогический институт Таджикистана в Раштском районе. Адрес: район Рашт, городок Гарм, ул.И.Мухиддинов, 58, Е-mail: sharaf.256@mail.ru
About the author:
Sharaf Sadirov Senior Lecturer, Department of History and Education, State Pedagogical Institute of Tajikistan in Rasht District. Address: Rasht district, Garm town, I. Mukhiddinov St., 58, Е-mail: sharaf.256@mail.ru
