Научная статья на тему 'ИСТИҚБОЛЛИ ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ'

ИСТИҚБОЛЛИ ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энергия тежаш / энергия самарадорлиги / энергетик тежамкорлик / ишончли фаолият / энергия сарфи / қайта тикланувчи энергия манбалари. / energy saving / energy efficiency / energy saving / reliable activity / energy consumption / renewable energy sources.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Parmonov Sh.А.

Муқобил манбалардан фойдаланиш бўйича ишланмалар илгари амалга оширилган бўлса-да, global миқёсда муқобил енергиянинг фаол ривожланиши 1973 йилги нефт инқирозидан сўнг, инсоният қайта тикланмайдиган енергия манбаларига ва уларнинг нархларига қабул қилиб бўлмайдиган даражада юқори даражада боғлиқлигини англаганидан кейин бошланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTIVE RENEWABLE ENERGY SOURCES

It is known that in the republic, economic recovery, housing and population provision abound with long-term strategic prospects, and in Kazakhstan – energy resources long-term needs, satisfaction of needs in the nodes of the oil and gas, electric power, chemical, chemical industries.

Текст научной работы на тему «ИСТИҚБОЛЛИ ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ»

Parmonov Sh.A.

Jizzax politexnika instituti assistenti

ИСТЩБОЛЛИ КАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ

МАНБАЪЛАРИ

Аннотация. Мукрбил манбалардан фойдаланиш буйича ишланмалар илгари амалга оширилган булса-да, global микёсда мукобил енергиянинг фаол ривожланиши 1973 йилги нефт инщрозидан сунг, инсоният кайта тикланмайдиган енергия манбаларига ва уларнинг нархларига кабул килиб булмайдиган даражада юкори даражада бозликлигини англаганидан кейин бошланди.

Калит сузлар: энергия тежаш, энергия самарадорлиги, энергетик тежамкорлик, ишончли фаолият, энергия сарфи, кайта тикланувчи энергия манбалари.

Parmonov Sh.A. assistant

Jizzakh Polytechnic Institute PROSPECTIVE RENEWABLE ENERGY SOURCES

Abstract. It is known that in the republic, economic recovery, housing and population provision abound with long-term strategic prospects, and in Kazakhstan - energy resources - long-term needs, satisfaction of needs in the nodes of the oil and gas, electric power, chemical, chemical industries.

Keywords: energy saving, energy efficiency, energy saving, reliable activity, energy consumption, renewable energy sources.

Кайта тикланадиган енергия манбалари — куёш енергияси, шамол енергияси, сув енергияси (шу жумладан окава сув енергияси), бундай енергиядан гидроелектростанцияларда фойдаланиш бундан мустасно, сув хдвзаларининг тулкин енергияси, шу жумладан сув омборлари, дарёлар, денгизлар, океанлар, табиий ер ости иссиклик ташувчиларидан фойдаланган хдлда геотермик енергия, паст потенциал ернинг иссиклик енергияси, хдво, махсус иссиклик ташувчилар, биомассадан фойдаланган хрлда сув, енергия ишлаб чикариш учун махсус устирилган усимликлар, шу жумладан дарахтлар, шунингдек ишлаб чикариш ва истеъмол чикиндилари киради, углеводород хом ашёси ва ёкдлгидан фойдаланиш пайтида олинган чикиндилар бундан мустасно, биогаз, бундай чикиндиларнинг чикиндихоналарида ишлаб чикариш ва истеъмол чикиндилари натижасида чикарилган газ, кумир конларида хрсил булган газ."

Кайта тикланадиган енергия манбаларини яна иккита гурухга булиш мумкин — анъанавий ва ноанъанавий (мукобил) енергия манбалари. Гидроенергетика ва ёгоч чикиндиларини ёкилги сифатида ишлатадиган биоенергия булими анъанавий енергия манбалари хисобланади. Мукобил енергия манбаларига куйидагилар киради: геотермик, куёш, шамол ва тулкин енергияси, шунингдек кичик гидроенергетика ва биомасса енергиясининг анъанавий енергия манбаларига тегишли булмаган кисми.

Мукобил манбалардан фойдаланиш буйича ишланмалар илгари амалга оширилган булса-да, global микёсда мукобил енергиянинг фаол ривожланиши 1973 йилги нефт инкирозидан сунг, инсоният кайта тикланмайдиган енергия манбаларига ва уларнинг нархларига кабул килиб булмайдиган даражада юкори даражада богликлигини англаганидан кейин бошланди. Нефт ва газ кабулхонасининг фаол каршиликларига карамай, замонавий дунёда мукобил енергия манбаларидан фойдаланиш хам иктисодий, хам енергия самарадорлиги нуктаи назаридан истикболли хисобланади.

Сунгги йилларда руй берган, давлатлар ва минтакаларнинг енергия хавфсизлигига потенциал таъсир курсатадиган сиёсий, иктисодий ва екологик инкирозлар мукобил енергетикани ривожлантириш учун кушимча рагбат булиб хизмат килди. Бундай инкироз Акш террористик хужумлар уз ичига олади (2001), Москва електр ходиса (2005), Европа Иттифоки мамлакатлари учун Украина оркали газ транзит узилишлар (2009), Япония Fukushima—1 атом стансиясида ходиса (2011), шунингдек бошка шунга ухшаш вокеалар сифатида. Бундай ходисалардан сунг, инсоният кайта тикланмайдиган енергия манбаларига кабул килиб булмайдиган даражада юкори даражада карамлигини, шунингдек, уларнинг баъзиларининг хавфлилигини тобора купрок англамокда.

Федерацияси Россия мукобил енергия сохасида катта имкониятларга ега. Мамлакатимизнинг деярли хар бир минтакасида кайта тикланадиган енергия манбаларидан (РЕС) фойдаланиш имконияти мавжуд. Ва бу йуналишдаги баъзи тадкикотлар ва ишланмалар 1950-1960 йилларда фаол олиб борилган булса-да, Россияда мукобил енергетиканинг фаол ривожланиши факат 2000-йилларда бошланган.

Айни пайтда Россия кайта тикланадиган ва мукобил енергия манбаларининг деярли барча маълум турларидан фойдаланган холда електр станцияларини яратиш буйича муваффакиятли тажрибага ега. Асосий муаммо-2000-йилларнинг охирида бир катор fundamental карорлар кабул килинганига карамай, мукобил енергияни Реал давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг йуклиги.

Ушбу конун замонавий шароитларда электр энергетика тармогида ракобат мухитини ривожлантириш ва инвестицияларни жалб килиш электр энергиясини ишлаб чикариш ва етказиб бериш сохасидаги фаолиятнинг институционал ва ташкилий-хукукий асосларини тубдан

такомиллаштириш, электр энергетика тармогини ислох килиш буйича вазифаларнинг амалий ижросини таъминлаш, шунингдек, 2017 — 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси ва Узбекистан Республикаси Маъмурий ислохотлар концепциясида белгиланган вазифаларни бажариш максадларини белгилайди.

Маълумки, республикамизда иктисодиёт баркарор усишини таъминлашга ва ахолининг фаровонлик даражасини оширишга, ёкилги-энергетика ресурсларига булган талаб - эхтиёжни узлуксиз каноатлантиришга каратилган нефть - газ, электр энергетика, кумир, кимё, курилиш индустриясини ривожлантиришнинг узок муддатли стратегияси амалга оширилмокда. Шу билан бирга, ёкилги - энергетика тармогининг мавжуд кувватлари энергия ресурсларига ортиб бораётган талаб-эхтиёжни тулик даражада таъминламаяпти, мамлакатимиз иктисодиётининг энергия сарфи хажми ривожланган мамлакатларнинг уртача курсаткичидан анча юкоридир. Хрзирги вактда асосан гидроэлектростанциялар ишлаб чикараётган кайта тикланувчи энергия манбалари хиссасига мамлакатда ишлаб чикарилаётган электр энергияси умумий хажмининг атиги ун фоизи тугри келмокда. Нихоятда катта салохият мавжуд булишига карамасдан, куёш ва шамол сингари кайта тикланувчи энергия манбаларининг имкониятларидан тулик даражада фойдаланилмаяпти. Шу муносабат билан, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий соханинг энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш давлат сиёсатининг хозирги боскичдаги долзарб йуналишларидан бири булиб колиши лозим.

Адабиётлар:

1. Khasanov M. et al. Optimal radial distribution network reconfiguration to minimize power loss by using mayfly algorithm //AIP Conference Proceedings. -AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

2. Hasanov M., Urinboy J. Reconfiguration of Radial Distribution System to Minimize Active Power Loss //International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS). - 2021. - Т. 5. - №. 2. - С. 154-156.

3. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Wind Turbine Based Dg Units in Distribution System Considering Uncertainties //Khasanov, Mansur, et al." Rider Optimization Algorithm for Optimal DG Allocation in Radial Distribution Network." 2020 2nd International Conference on Smart Power & Internet Energy Systems (SPIES). IEEE. - 2020. - С. 157-159.

4. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Photovoltaic Based DG Units in Distribution Network Considering Uncertainties //International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR), ISSN. - 2021. - С. 2643-9603.

5. Жалилов У. А. У. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИ ОШИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 113-118.

6. Жуманов А. Н. и др. МУКОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИНИНГ ТОГЛИ ХУДУДЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 247-254.

7. Razzaqovich Q. A. et al. SANOAT KORXONALARI ELEKTR TA'MINOTIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //E Conference Zone. - 2022. - С. 358-361.

8. Qurbanov A., Baratov L., Jalilov O. SANOAT KORXONALARINING SAMARADORLIK KO'RSATKICHINI OSHIRISH MAQSADIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //Interpretation and researches. - 2023. - Т. 1. - №. 6.

9. Khasanov M. et al. Optimal allocation of distributed generation in radial distribution network for voltage stability improvement and power loss minimization //AIP conference proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

10. Khasanov M. et al. Optimal Sizing and Sitting of Distributed Generation in Distribution Network considering Power Generation Uncertainty //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 434. - С. 01016.

11. Khasanov M. et al. Distribution network planning with DG units considering the network reconfiguration and reliability //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 461. - С. 01053.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.