Научная статья на тему 'ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ ИСТИҚБОЛИ'

ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ ИСТИҚБОЛИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
энергия тежаш / энергия самарадорлиги / энергетик тежамкорлик / ишончли фаолият / энергия сарфи / қайта тикланувчи энергия манбалари. / energy saving / energy efficiency / energy saving / reliable activity / energy consumption / renewable energy sources.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Yo‘Ldoshova M.

Сўнгги йилларда рўй берган, давлатлар ва минтақаларнинг энергия хавфсизлигига потенциал таъсир кўрсатадиган сиёсий, иқтисодий ва екологик инқирозлар муқобил енергетикани ривожлантириш учун қўшимча рағбат бўлиб хизмат қилди. Инсоният қайта тикланмайдиган энергия манбаларига ва уларнинг нархларига қабул қилиб бўлмайдиган даражада юқори даражада боғлиқлигини англаганидан кейин бошланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RENEWABLE ENERGY SOURCES ARE PROSPECTIVE

The political, economic and yekological crises that have occurred in recent years, potentially affecting the energy security of states and regions, have served as an additional incentive for the development of alternative yenergetics. It began after humanity realized that it was at an unacceptable high level of dependence on non-renewable energy sources and their prices.

Текст научной работы на тему «ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ ИСТИҚБОЛИ»

Yo 'ldoshova M.

JizPI "Energetika" kafedrasi assistenti

КАЙТА ТИКЛАНАДИГАН ЭНЕРГИЯ МАНБАЪЛАРИ ИСТЩБОЛИ

Аннотация. Сунгги йилларда руй берган, давлатлар ва минтацаларнинг энергия хавфсизлигига потенциал таъсир курсатадиган сиёсий, ицтисодий ва екологик инцирозлар муцобил енергетикани ривожлантириш учун цушимча рагбат булиб хизмат цилди. Инсоният цайта тикланмайдиган энергия манбаларига ва уларнинг нархларига цабул цилиб булмайдиган даражада юцори даражада боглицлигини англаганидан кейин бошланди.

Калит сузлар: энергия тежаш, энергия самарадорлиги, энергетик тежамкорлик, ишончли фаолият, энергия сарфи, цайта тикланувчи энергия манбалари.

Yoldoshova M. assistant "Energy" department JizPI

RENEWABLE ENERGY SOURCES ARE PROSPECTIVE

Abstract. The political, economic andyekological crises that have occurred in recent years, potentially affecting the energy security of states and regions, have served as an additional incentive for the development of alternative yenergetics. It began after humanity realized that it was at an unacceptable high level of dependence on non-renewable energy sources and their prices.

Keywords: energy saving, energy efficiency, energy saving, reliable activity, energy consumption, renewable energy sources.

Сунгги йилларда руй берган, давлатлар ва минтакаларнинг энергия хавфсизлигига потенциал таъсир курсатадиган сиёсий, иктисодий ва екологик инкирозлар мукобил енергетикани ривожлантириш учун кушимча рагбат булиб хизмат килди. Бундай инкироз Акш террористик хужумлар уз ичига олади (2001), Москва електр ходиса (2005), Европа Иттифоки мамлакатлари учун Украина оркали газ транзит узилишлар (2009), Япония Fukushima—1 атом стансиясида ходиса (2011), шунингдек бошка шунга ухшаш вокеалар сифатида. Бундай ходисалардан сунг, инсоният кайта тикланмайдиган энергия манбаларига кабул килиб булмайдиган даражада юкори даражада карамлигини, шунингдек, уларнинг баъзиларининг хавфлилигини тобора купрок англамокда.

Кайта тикланадиган энергия манбалари — куёш энергияси, шамол энергияси, сув энергияси (шу жумладан окава сув энергияси), бундай энергиядан гидроелектростанцияларда фойдаланиш бундан мустасно, сув хавзаларининг тулкин энергияси, шу жумладан сув омборлари, дарёлар, денгизлар, океанлар, табиий ер ости иссиклик ташувчиларидан фойдаланган холда геотермик энергия, паст потенциал ернинг иссиклик энергияси, хаво, махсус иссиклик ташувчилар, биомассадан фойдаланган холда сув, энергия ишлаб чикариш учун махсус устирилган усимликлар, шу жумладан дарахтлар, шунингдек ишлаб чикариш ва истеъмол чикиндилари киради, углеводород хом ашёси ва ёкдлгидан фойдаланиш пайтида олинган чикиндилар бундан мустасно, биогаз, бундай чикиндиларнинг чикиндихоналарида ишлаб чикариш ва истеъмол чикиндилари натижасида чикарилган газ, кумир конларида хосил булган газ."

Кайта тикланадиган энергия манбаларини яна иккита гурухга булиш мумкин — анъанавий ва ноанъанавий (мукобил) энергия манбалари. Гидроенергетика ва ёгоч чикиндиларини ёкилги сифатида ишлатадиган биоэнергия булими анъанавий энергия манбалари хисобланади. Мукобил энергия манбаларига куйидагилар киради: геотермик, куёш, шамол ва тулкин энергияси, шунингдек кичик гидроенергетика ва биомасса энергиясининг анъанавий энергия манбаларига тегишли булмаган кисми.

Мукобил манбалардан фойдаланиш буйича ишланмалар илгари амалга оширилган булса-да, global микёсда мукобил энергиянинг фаол ривожланиши 1973 йилги нефт инкирозидан сунг, инсоният кайта тикланмайдиган энергия манбаларига ва уларнинг нархларига кабул килиб булмайдиган даражада юкори даражада богликлигини англаганидан кейин бошланди. Нефт ва газ кабулхонасининг фаол каршиликларига карамай, замонавий дунёда мукобил энергия манбаларидан фойдаланиш хам иктисодий, хам энергия самарадорлиги нуктаи назаридан истикболли хисобланади.

Федерацияси Россия мукобил энергия сохасида катта имкониятларга ега. Мамлакатимизнинг деярли хар бир минтакасида кайта тикланадиган энергия манбаларидан (РЕС) фойдаланиш имконияти мавжуд. Ва бу йуналишдаги баъзи тадкикотлар ва ишланмалар 1950-1960 йилларда фаол олиб борилган булса-да, Россияда мукобил енергетиканинг фаол ривожланиши факат 2000-йилларда бошланган.

Айни пайтда Россия кайта тикланадиган ва мукобил энергия манбаларининг деярли барча маълум турларидан фойдаланган холда електр станцияларини яратиш буйича муваффакиятли тажрибага ега. Асосий муаммо-2000-йилларнинг охирида бир катор fundamental карорлар кабул килинганига карамай, мукобил энергияни Реал давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг йуклиги.

Ушбу конун замонавий шароитларда электр энергетика тармогида ракобат мухитини ривожлантириш ва инвестицияларни жалб килиш электр

энергиясини ишлаб чикариш ва етказиб бериш сохасидаги фаолиятнинг институционал ва ташкилий-хукукий асосларини тубдан такомиллаштириш, электр энергетика тармогини ислох килиш буйича вазифаларнинг амалий ижросини таъминлаш, шунингдек, 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси ва Узбекистон Республикаси Маъмурий ислохотлар концепциясида белгиланган вазифаларни бажариш максадларини белгилайди.

Маълумки, республикамизда иктисодиёт баркарор усишини таъминлашга ва ахолининг фаровонлик даражасини оширишга, ёкилги-энергетика ресурсларига булган талаб - эхтиёжни узлуксиз каноатлантиришга каратилган нефть - газ, электр энергетика, кумир, кимё, курилиш индустриясини ривожлантиришнинг узок муддатли стратегияси амалга оширилмокда. Шу билан бирга, ёкилги - энергетика тармогининг мавжуд кувватлари энергия ресурсларига ортиб бораётган талаб-эхтиёжни тулик даражада таъминламаяпти, мамлакатимиз иктисодиётининг энергия сарфи хажми ривожланган мамлакатларнинг уртача курсаткичидан анча юкоридир. Хрзирги вактда асосан гидроэлектростанциялар ишлаб чикараётган кайта тикланувчи энергия манбалари хиссасига мамлакатда ишлаб чикарилаётган электр энергияси умумий хажмининг атиги ун фоизи тугри келмокда. Нихоятда катта салохият мавжуд булишига карамасдан, куёш ва шамол сингари кайта тикланувчи энергия манбаларининг имкониятларидан тулик даражада фойдаланилмаяпти. Шу муносабат билан, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий соханинг энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш давлат сиёсатининг хозирги боскичдаги долзарб йуналишларидан бири булиб колиши лозим.

Адабиётлар:

1. Khasanov M. et al. Optimal radial distribution network reconfiguration to minimize power loss by using mayfly algorithm //AIP Conference Proceedings. -AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

2. Hasanov M., Urinboy J. Reconfiguration of Radial Distribution System to Minimize Active Power Loss //International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS). - 2021. - Т. 5. - №. 2. - С. 154-156.

3. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Wind Turbine Based Dg Units in Distribution System Considering Uncertainties //Khasanov, Mansur, et al." Rider Optimization Algorithm for Optimal DG Allocation in Radial Distribution Network." 2020 2nd International Conference on Smart Power & Internet Energy Systems (SPIES). IEEE. - 2020. - С. 157-159.

4. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Photovoltaic Based DG Units in Distribution Network Considering Uncertainties //International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR), ISSN. - 2021. - С. 2643-9603.

5. Жалилов У. А. У. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ

ВА УЛАРНИ ОШИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 113-118.

6. Жуманов А. Н. и др. МУКОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИНИНГ ТОГЛИ ХУДУДЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 247-254.

7. Razzaqovich Q. A. et al. SANOAT KORXONALARI ELEKTR TA'MINOTIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //E Conference Zone. - 2022. - С. 358-361.

8. Qurbanov A., Baratov L., Jalilov O. SANOAT KORXONALARINING SAMARADORLIK KO'RSATKICHINI OSHIRISH MAQSADIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //Interpretation and researches. - 2023. - Т. 1. - №. 6.

9. Khasanov M. et al. Optimal allocation of distributed generation in radial distribution network for voltage stability improvement and power loss minimization //AIP conference proceedings. - AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

10. Khasanov M. et al. Optimal Sizing and Sitting of Distributed Generation in Distribution Network considering Power Generation Uncertainty //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 434. - С. 01016.

11. Khasanov M. et al. Distribution network planning with DG units considering the network reconfiguration and reliability //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 461. - С. 01053.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.