CC BY
167ББК 63.3(4Пол) + 4(Бел), УДК 94(438).08
E. Koscik
BADANIA NAD MIGRACJAMI PO II WOJNIE SWIATOWEJ I OSADNICTWEM NA ZIEMIACH ZACHODNICH I POLNOCNYCH POLSKI ( ZE SZCZEGOLNYM UWZGL^DNIENIEM PRZESIEDLEN Z BIALORUSI)
Temat ogolny konferencji chc§ odniesc do jednego ze szczegolowych problemow uwzgl^dnionych w badaniach prowadzonych przez polskich historykow. Mam tu na mysli powojenne migracje ludnosci polskiej i osadnictwo na ziemiach zachodnich i polnocnych w latach 1945-1949. Istot^ naszych wyst^pien ma byc punkt widzenia polskiej historiografii na sprawy Bialorusi w roznych epokach.
Badania, o ktorych mowa, byly prowadzone niemal wyl^cznie w oparciu o zrodla przechowywane w archiwach polskich. Na przeszkodzie w prowadzeniu kwerend w archiwach radzieckich i zachodnich staly trudnosci wyjazdowe i w dost^pie polskich badaczy do tamtejszych zasobow archiwalnych.
Badania nad migracjami powojennymi i zasiedlaniem polskich ziem zachodnich i polnocnych rozpocz^to na szerok^ skal§ na pocz^tku lat 60. XX w. Powstaj^ce wowczas prace dzielilo ledwie 10 lat, od okresu, w ktorym wydarzenia te przebiegaly. Byl to wystarczaj^co dlugi czas, by mozna bylo zaobserwowac ich skutki w postaci przemian demograficznych, spolecznych i gospodarczych, jakie si§ w wyniku tych procesow dokonaly. W pracach wowczas powstajXcych, jak i pozniejszych, chodzilo zwlaszcza o przedstawienie przebiegu i rezultatow migracji na okreslonym terenie. Czasem Autorzy rozszerzali pole obserwacji o problematyk^ gospodarcz^, czyli warunki bytu i zagospodarowania osadnikow polskich w nowym miejscu zamieszkania. Opracowania te, ktore terytorialnie obejmowaly poszczegolne wojewodztwa i regiony, posiadaly przede wszystkim zakres lokalny, w sumie jednak skladaly si§ na calosciowy obraz owczesnych problemow demograficznych i gospodarczych Polski.
Material zrodlowy czerpany z zasobow archiwalnych, choc pozornie obfity, dalece odbiegal od potrzeb badawczych. Lepiej pod wzgl^dem zrodlowym przedstawialy si§
Commentarii
badania obejmujXce migracje ludnosci cywilnej oraz zdemobilizowanych polskich zolnierzy docieraj^cych do kraju z zachodu Europy. Posiadalismy bowiem wowczas dost^p do niektorych zrodel wytworzonych na Zachodzie, jednak dotycz^cych przede wszystkim dzialalnosci polskiej misji wojskowej, zajmuj^cej si§ rejestrowaniem polskich zolnierzy, ktorzy wyrazili ch§c powrotu do ojczyzny. Gdy idzie o przesiedlenia z obszaru ZSRR, dysponowalismy wyl^cznie zasobami polskich archiwow. Byly to glownie sprawozdania organow administracji panstwowej zawierajXce liczne braki i nie stwarzajXce mozliwosci uporz^dkowania wiedzy
o ludnosci naplywowej wedlug jej przedwojennego miejsca zamieszkania. Byl to warunek uporz^dkowania wiedzy statystycznej i podporz^dkowania przybywaj^cych migrantow do odpowiednich grup ludnosci. Kryterium podstawowym byla informacja o miejscu sk^d przybyl transport. Z tymi problemami wi^ze si§ inny, od rozwi^zania ktorego badania owe nalezalo zacz^c. Otoz zrodla, powstale w latach wojennego i powojennego chaosu, poslugujX si§ na okreslenie migrantow i rodzajow migracji nazewnictwem niezgodnym z mi^dzynarodow^ terminology. Wszyscy przybysze z terenow ZSRR okreslani s^ jako repatrianci, ludnosc pochodz^ca z ziem Polski centralnej to przesiedlency, a migranci z pozostalych panstw europejskich i spoza Europy to reemigranci. Na niewlasciwosc stosowanych terminow zwrocili uwag§ K. Kersten i T. Szarota1.
Zrodla archiwalne nie ulatwiaj^ nam badan w tym zakresie, albo czyni^ to w niewielkim stopniu. Z punktu widzenia instytucji odpowiedzialnych za przewoz osadnikow do miejsca nowego zamieszkania, informacja o ich pochodzeniu terytorialnym wydawala si§ nieistotna. Wazniejsze bylo to, jak liczna grupa przybyla i czy jest dla niej miejsce na zasiedlanym obszarze. Jesli jeszcze dodamy, ze sprawozdania te tworzyli ludzie, ktorzy wczesniej nie mieli do czynienia z prac^ biurow^, bywalo, ze legitymowali si§ bardzo niskim wyksztalceniem, to obraz istniejXcych w tym wzgl^dzie trudnosci stanie si§ juz do konca zrozumialy. Dodac trzeba, ze klopoty takie obserwowac b^dziemy na kazdym szczeblu administracji panstwowej. Brakowalo osob przygotowanych do pracy biurowej, umiej^tnie i rzetelnie wykonujXcych swe obowi^zki. Zrodla s^ pelne sladow niekompetencji owczesnych urz^dnikow. Panstwo polskie nie bylo w stanie obsadzic wszystkich stanowisk urz^dniczych osobami wykwalifikowanymi. Przyl^czenie do Polski ziem zachodnich i polnocnych oznaczalo, ze zdziesi^tkowan^ w czasie wojny grup§ wykwalifikowanych urz^dnikow b§d^ musieli uzupelnic ludzie w cz^sci przypadkowi.
Bl^d popelniany w zrodlach polegaj^cy na okreslaniu wszystkich przybyszow z ZSRR terminem repatrianci byl bardzo myl^cy, zwlaszcza ze okreslenie to oznacza powrot do kraju ludzi przymusowo z niego wysiedlonych. Nazywac w ten sposob mozemy tylko Polakow, mieszkancow przedwojennych Kresow, przybywaj^cych z Syberii i Kazachstanu, miejsc dok^d byli wywozeni w trakcie kolejnych wywozek po 17.09.1939 r. Zdecydowana wi^kszosc przybyszow z ZSRR to przesiedlency, ktorzy podrozowali do kraju z zamiarem osiedlenia si§ w jego granicach, a wszystko to dzialo si§ na podstawie umow dwustronnych zawartych przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego a Ukramsk^, Bialorusk^ i Litewsk^ SRR. Byli jednak wsrod migrantow z ZSRR rowniez reemigranci, tj. ludzie, ktorzy w Rosji szukali pracy i stanowili cz^sc polskich migrantow zarobkowych przelomu wiekow XIX i XX w.
1 Kersten K. 1) Migracje powojenne w Polsce (proba klasyfikacji i ogolna charakterystyka zewn^trznych ruchow ludnosci) // Polska Ludowa. Materialy i Studia. T. 2. Warszawa, 1963; 2) Mi^dzypanstwowe przesiedlenia ludnosci w XX w. // Kwartalnik Historyczny. 1966. Nr. 1. S. 4; Szarota T. Osadnictwo miejskie na Dolnym Sl^sku w latach 1945-1948. Wroclaw, 1969. S. 9-11.
Byla to zdecydowanie najmniejsza grupa, o trudnej do okreslenia liczebnosci. Poniewaz ze wzgl^du na zawartosc informacyjn^ zrodel nie jestesmy w stanie rozdzielic owych trzech grup migrantow ze Wschodu, wszystkich nazywamy przesiedlencami pami^taj^c o ich wewn^trznym zroznicowaniu wedlug kryterium pochodzenia terytorialnego.
Zdecydowanie bogatsz^ wiedz§ o migrantach otrzymujemy za posrednictwem oficjalnych zrodel statystycznych. Spis powszechny ludnosci przeprowadzony w grudniu 1950 r. jest pierwszym zrodlem, ktore przedstawiajXc zaludnienie Polski w tym czasie dostarcza zarazem informacji o wynikach przesiedlen z ZSRR i akcji osiedlenczej na ziemiach zachodnich
i polnocnych, prowadzonej w latach 1945-1949. W zrodle tym, odnotowujXc miejsce zamieszkania przed wojn^ osob w nim uj^tych, posrednio okresla si§ wielkosc migracji mi^dzy innymi z obszaru Bialorusi. Wielkosc migracji z ZSRR (w tym takze z Bialorusi) do Polski probowano wprawdzie ustalic rowniez w oparciu o dane Panstwowego Urz^du Repatriacyjnego oraz Generalnego Pelnomocnika Rz^du RP ds. Repatriacji2, ale za ostateczny ich rezultat nalezy przyj^c dane spisu powszechnego ludnosci z 1950 r.
Na pocz^tku lat 70. XX w. historycy zajmuj^cy si§ problematyk^ osiedlencz^, si^gn^li po zrodlo masowe zawieraj^ce cenne informacje brakuj\ce w materialach dot^d wykorzystywanych lub pojawiaj^ce si§ w nich tylko sporadycznie. Mam na mysli dokumentaj indywidualnych gospodarstw rolnych powstaj^c^ w toku staran osadnika o przyznanie mu prawa wlasnosci na zajmowane gospodarstwo. Materialy te przechowywane s^ w urz^dach powiatowych w biurach geodezji i urz^dzen rolnych. W trakcie owych staran osadnicy zobowi^zani byli do przedstawienia karty repatriacyjnej (tak^ nazw§ nosil dokument jaki czasami przywozili ze sob^ przesiedlency z ZSRR) z oszacowanym i opisanym mieniem pozostawionym za granic^, wniosek o przyznanie aktu wlasnosci, w ktorym znajdowaly si§ informacje o osobach przybylych z wnioskodawc^, z datami ich urodzenia, dat^ przybycia do miejsca osiedlenia, adres poprzedniego zamieszkania osadnika, zawod wykonywany przed wojn^, spis przywiezionego dobytku. Z aktu nadania, ktorego odpis nalezal do kompletu dokumentow znajdujXcych si§ w teczce, dowiadujemy si§ o decyzji komisji rozpatrjcej wniosek. Okreslono w niej areal gospodarstwa, ilosc i stan budynkow, narz^dzi i maszyn rolniczych oraz rodzaj inwentarza zywego. Zrodlo to ma dla badaczy wartosc nieocenion^. Wszystkie informacje obejmujXce wymienione kwestie, a znajdujXce si§ w zespolach urz^dow zajmujXcych si§ osadnictwem, maj^. charakter zbiorczych zestawien. InformujX wprawdzie o sytuacji gospodarczej ludnosci naplywowej jednak bez mozliwosci przyjrzenia si§ jej szczegolom. Wiadomo przeciez, ze czas przybycia i miejsce sk^d pochodzili migranci, mialy wielkie znaczenie dla warunkow, w jakich ludzie ci rozpoczynali zycie w nowym miejscu zamieszkania.
Z powyzszymi kwestiami l^czy si§ pytanie o awans ekonomiczny i spoleczny, jakiego doswiadczali, b^dz nie, nowi mieszkancy ziem zachodnich i polnocnych. Gdybysmy pozostali przy materialach dost^pnych w archiwach, odpowiedz na tak postawione pytanie nie bylaby mozliwa w stopniu, w jakim jestesmy w stanie to uczynic maj^c do dyspozycji dokumentaj pochodz^c^ z teczek indywidualnych gospodarstw rolnych.
2 Kersten K. 1) Ksztaltowanie stosunkow ludnosciowych // Polska Ludowa 1944-1950. Przemiany spoleczne / Pod red. F. Ryszki. Wroclaw; Warszawa, 1974. S. 74-176; 2) Repatriacja ludnosci polskiej po II wojnie swiatowej. Studium historyczne. Wroclaw; Warszawa, 1974.
Commentarii
Pierwszy si^gn^l po to zrodlo Henryk Slabek oceniajXc wyniki reformy rolnej na obszarze Polski centralnej3. Kolejnym przykladem wykorzystania danych wzi?tych z owych teczek jest publikacja Franciszka Serafina4. W tym przypadku rowniez mamy do czynienia z niepelnym si?gni?ciem do zawartosci omawianych materialow. F. Serafin skupil sw^ uwag? wyl^cznie na kwestiach zwi^zanych z obszarem gospodarstw, jakie otrzymali osadnicy w woj. sl^sko-d^browskim. Probowal odpowiedziec na pytanie o awans ekonomiczny osadnikow porownujXc areal gospodarstw otrzymanych i pozostawionych w dawnym miejscu zamieszkania.
Pelny zakres informacji o polskiej ludnosci naplywowej wyzyskany zostal dopiero w pracach Elzbiety Koscik i Franciszka Kusiaka traktujXcych o zasiedlaniu wsi dolnosl^skiej w latach 1945-19485.
W obu publikacjach przybysze z Bialorusi zostali uj?ci jako przesiedlency, zgodnie z wlasciw^ terminology. Tworzyli grup? licz^c^ na Sl^sku 135 654 osoby6. Dla podkreslenia wartosci omawianego zrodla przedstawmy ogolnie jakie wnioski wynikaj^. z badan na nim opartych.
Niew^tpliwie przesiedlency nie znalezli si? w grupie tych osadnikow, ktorych przyjazd na ziemie zachodnie i polnocne nie byl niczym hamowany. Przybysze z dawnych Kresow musieli oczekiwac na miejsce w transporcie i dlatego z masowymi migracjami stamt^d mamy do czynienia dopiero wiosn^ 1946 r. Czas przybycia decydowal jednak o wielkosci przydzielonego gospodarstwa i jego wyposazeniu.
Duzy odsetek wlascicieli gospodarstw pochodz^cych z dawnych ziem wschodnich stanowily kobiety. Wsrod nich zdecydowanie przewazaly wdowy, a w dalszej kolejnosci zony jeszcze nie zdemobilizowanych zolnierzy. W grupie tej przewaga kobiet przesiedlencow nad kobietami z ziem Polski centralnej, jest duza. Samotne kobiety nie mialy w zasadzie innego wyjscia, jak wyruszyc na ziemie zachodnie i polnocne powojennej Polski ze swoimi s^siadami, krewnymi. Wsrod nich mogly liczyc na pomoc i opiek?.
Jesli nast?pnie wezmiemy pod uwag? wiek migrantow-wlascicieli gospodarstw, to okaze si?, ze na obszarze nowo zasiedlanym mamy do czynienia ze spoleczenstwem demograficznie mlodym. Taki obraz rysuje si? jesli potraktowac l^cznie migrantow wewn?trznych i przesiedlencow. Struktura wieku przesiedlencow byla jednak mniej korzystna niz migrantow wewn?trznych. Zestawienie dotycz^ce struktury wieku wlascicieli gospodarstw nalez^cych do obu grup wskazuje, ze wsrod przybyszow z Polski centralnej glownie ludnosc mloda decydowala si? na zmian? miejsca zamieszkania. W wypadku przesiedlencow z Kresow mamy do czynienia z przeniesieniem starych struktur wiekowych bowiem na tereny zasiedlane w?drowaly cale rodziny.
PoslugujXc si? danymi pochodz^cymi z tego zrodla mozemy nasze badania uzupelnic o kwestie dotycz^ce dzietnosci rodzin, wskazniki malzenstw w grupie migrantow, struktur? wieku tych malzenstw, osoby nie wchodz^ce w sklad rodzin biologicznych a towarzysz^ce
3 Slabek H. Wies i rolnictwo // Polska Ludowa 1944-1950. Przemiany spoleczne / Pod red. F. Ryszki. Wroclaw; Warszawa, 1974. S. 177-278.
4 Serafin F. Osadnictwo miejskie i wiejskie w wojewodztwie sl^sko-d^browskim w latach 1945-1948. Katowice, 1973.
5 Koscik E. Osadnictwo wiejskie w poludniowych powiatach Dolnego Sl^ska w latach 1945-1948. Wroclaw; Warszawa, 1982; Kusiak F. Osadnictwo wiejskie w srodkowych i polnocnych powiatach Dolnego Sl^ska w latach 1945-1948. Wroclaw; Warszawa, 1983.
6 Banasiak S. Osadnictwo rolne w wojewodztwie sl^sko-d^browskim w latach 1945-1947 // Studia i Materialy z Dziejow Sl^ska. Wroclaw, 1964. T. 6. S. 140.
migrantom w ich drodze do nowego miejsca osiedlenia. Zadne inne zrodlo nie stwarza takich mozliwosci badawczych, ktore pozwalaj^. jeszcze przesledzic dost?pne dzi?ki niemu zjawiska demograficzne w rozbiciu na poszczegolne grupy migrantow wedlug miejsca pochodzenia.
Dzi?ki wnioskom o przyznanie aktu wlasnosci i decyzji o jego wydaniu mozemy wreszcie zadac pytanie o awans ekonomiczny polskiej ludnosci naplywowej. Odpowiedz tak^ uzyskamy porownuj^c informacje o mieniu pozostawionym w dawnym miejscu zamieszkania z decyzji o przydziale osadnikowi narz?dzi i maszyn rolniczych znajduj^cych si? w nowo zasiedlonym gospodarstwie. Istotne znaczenie w tym wzgl?dzie ma rowniez mienie przywiezione przez osadnikow. Wlasnie omawiane zrodlo pozwolilo ujrzec indywidualny los osadnikow mieszcz^cy si? na ogol w kategoriach awansu. Zastali gospodarstwa wyposazone w narz?dzia i cz?sto w specjalistyczne maszyny rolnicze. Bywalo, ze tych ostatnich nie potrafili uzywac, bo wczesniej nigdy nie zetkn?li si? z takim sprz?tem. Wszystkie domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze na obszarze nowo zasiedlanym byly podl^czone do sieci elektrycznej. Jesli gospodarstwo znajdowalo si? poza sieci^ wodoci^gow^ i kanalizacyjn^, to jednak w obejsciu znajdowala si? zawsze studnia. W przypadku przybyszow z Litwy i Bialorusi o awansie ekonomicznym decydowala rowniez wielkosc gospodarstw i jakosc gleby. Gospodarstwa przydzielone im na obszarze ziem zachodnich i polnocnych nie dorownywaly wprawdzie obszarem gospodarstwom pozostawionym, ale gleba byla zyzniejsza i zmeliorowana. Inaczej rzecz si? ma w przypadku ludnosci przybylej z Ukrainy. Zyznosci tamtejszych gleb nie dorownywaly gleby ziem zachodnich i polnocnych. Gospodarstwa otrzymane w nowym miejscu zamieszkania byly jednak na ogol wi?ksze i lepiej wyposazone.
Bardzo wartosciowym zrodlem dla badan nad migracjami powojennymi ludnosci polskiej s^ wspomnienia ich uczestnikow. Kolejne okr^gle rocznice zakonczenia wojny zwykle wi^zaly si? z oglaszaniem konkursow na wspomnienia osadnikow. Dzi?ki temu otrzymalismy zrodlo bardzo cenne, dzis juz niemozliwe do wywolania. Plony wielu z tych konkursow zostaly ogloszone drukiem7 . Do druku jednak kierowano tylko niektore teksty, pozostale skladano w bibliotekach. Zbiory takie znajdujX si? m. in. we wroclawskim Ossolineum, czy np. w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Olesnicy, w posiadaniu Instytutu Historii PAN w Warszawie.
W zrodlach pami?tnikarskich znajdujemy liczne wzmianki o przygotowaniach do wyjazdu z Kresow, a wi?c podejmowaniu decyzji, zalatwianiu koniecznych formalnosci, rozpadzie dawnej spolecznosci miejskiej i wiejskiej, o warunkach podrozy, a nast?pnie o zyciu na nowym miejscu i trudnosciach jakie tutaj czekaly przybyszow. Nie brakuje opisow wzajemnych relacji osadnikow i rowniez kontaktow z zastan^ ludnosci^ niemieck^. Tego rodzaju wspomnienia wiele mowi^ o gotowosci do kontaktow mi?dzygrupowych okazywanej przez przybyszow z roznych stron Polski przedwojennej i swiata.
Badania nad powojennymi migracjami zostaly zakonczone w latach 70. Inne tematy skupily na sobie uwag? i zainteresowania historykow. Po latach ukazala si? ksi^zka Stanislawa Lacha b?d^ca prob^ syntetycznego przedstawienia migracji ludnosci polskiej do miast ziem zachodnich i polnocnych. Napisanie jej bylo uzasadnione stanem wczesniejszych badan. Autor nie ograniczyl si? tylko do zebrania wnioskow z nich plyn^cych, takze uzupelnil je o wlasne poszukiwania archiwalne.
7 Pami?tniki osadnikow ziem odzyskanych / Oprac. Z. Dulczewski i A. Kwilecki. Poznan, 1963; Trudne dni. Dolny Sl^sk we wspomnieniach pionierow. T. 1-3. Wroclaw, 1962; Wies polska 1939-1948. Materialy konkursowe / Oprac. K. Kersten, T. Szarota. T. 1-4. Warszawa, 1967.
Commentarii
Takiego zamkni?cia nie doczekaly si? jednak poszukiwania badawcze obejmuj^ce wies na terenach nowo zasiedlanych. Jest to ze wszech miar potrzebne przedsi?wzi?cie. Zanim jednak ktos si? na nie zdecyduje winien si?gn^c po teczki indywidualnych gospodarstw wiejskich i wykorzystac je do pogl?bienia badan odnosz^cych si? do zasiedlanych wsi. To nie jest postulat badawczy, ktory mozna zlekcewazyc. Bogactwo informacji zawartych w owych teczkach uzupelnia w sposob trudny do przecenienia dotychczasowe prace. Dzi?ki takim badaniom b?dziemy mogli wi?cej powiedziec o poszczegolnych grupach migrantow, nie ograniczaj^c si? tylko do podania przyblizonej liczby przybyszow z obszarow sk^d pochodzili. Jest to postulat o tyle uzasadniony, ze badania takie przeprowadzono jedynie dla Dolnego Sl^ska, gdzie panowaly inne warunki gospodarcze niz na pozostalym obszarze ziem zachodnich i polnocnych.
Na zakonczenie trzeba jeszcze wspomniec o inicjatywie wydawniczej ostatnich lat. W 2008 r. ukazal si? atlas przedstawiaj^cy migracje, ktore mialy miejsce w czasie wojny i po jej zakonczeniu. Redaktorami dziela s^: Grzegorz Hryciuk oraz Witold Sienkiewicz8. Atlas ten oprocz przedstawienia jego tematyki na mapach i w tekstach, zostal wzbogacony o dokumenty zrodlowe oraz liczne fotografie. Przedstawiona w tym wydawnictwie problematyka obj?la migracje przymusowe duzych grup ludnosci. Zaj?to si? przemieszczeniami ludnosci, jakie dokonaly si? pod wplywem uzycia sily b^dz na skutek przymusu sytuacyjnego. Autorzy publikacji zamierzali spojrzec na migracje “z odr?bnych, narodowych perspektyw”9. Zamiar ten udalo im si? zrealizowac, ale nie wyczerpano badanego zagadnienia.
Chociaz w niniejszym referacie powoluj? si? na niektore publikacje z bogatego dorobku badan nad migracjami powojennymi na ziemiach polskich, to jednak nie zmierzalam do przedstawienia przegl^du literatury. Zamiarem moim bylo zarysowanie stanu badan i przedstawienie wlasnych postulatow badawczych. Do tych ostatnich nalezy jeszcze jedna uwaga. W obecnych czasach, gdy korzystanie z archiwow Rosji, Litwy, Bialorusi i Ukrainy stalo si? duzo latwiejsze, nalezaloby wrocic do problematyki migracyjnej po kwerendach tam wlasnie przeprowadzonych. Nasza wiedza bowiem przede wszystkim obejmuje losy migrantow, ktore w swietle zrodel urz?dowych zaczynaj^ si? po przekroczeniu granicy wschodniej Polski z 1945 r. Mam nadziej?, ze dzi?ki takiemu podejsciu do starych badan uzyskamy now^ wiedz?, ktora pozwoli na uzupelnienie wczesniej sformulowanych wnioskow, a moze nawet niektore z nich trzeba b?dzie gruntownie zweryfikowac?
Данные о статье:
Автор: Косьцик Эльжбета, доктор истории, декан факультета истории и педагогики Университета Вроцлава, Вроцлав, Польша, [email protected]
Заголовок: Badania nad migracjami po II wojnie swiatowej i osadnictwem na ziemiach zachodnich i polnocnych Polski (ze szczegolnym uwzgl?dnieniem przesiedlen z Bialorusi) [Исследования миграций во время II мировой войны на западных и восточных землях Польши (с особым упором на переселение из Беларуси)]
Резюме: В статье рассматриваются имеющиеся на сегодняшний день исследования процессов миграции на территорию Польши после Второй мировой войны преимущественно на примере переселений с территории Белоруссии. Автором отмечается, что существующие исследования проводились на основании источников из польских архивов, которые не позволяют точно определить ни числен-
8 Wysiedlenia, wyp?dzenia i ucieczki 1939-1959. Atlas ziem Polski / Red. G. Hryciuk, W. Sienkiewicz. Warszawa, 2008.
9 Tamze. S. 11.
ность мигрантов среди отдельных групп населения, ни факт подготовки к миграции на предыдущем месте жительства.
Ключевые слова: Белоруссия, миграция, переселение из Белоруссии в Польшу
Information about the article:
Author: Koscik, Elzbieta, Doctor of Historical Science, Dean of the Faculty of History and Pedagogy, Wroclaw University, Wroclaw, Poland, [email protected]
Title: Studies on migrations after World War II, migrations from Belarus to Poland
Abstract: Previous studies on migration on the Polish territory after World War II were carried out based on records collected in the Polish archives. These records do not allow determining precisely the number of migrants from particular groups of immigrant population, nor preparation for migration in the previous place of residence. All the Poles which came from the Soviet Union are treated in them as the same group. This applies to repatriates from Siberia and Kazakhstan as well as displaced people from western Ukraine, Belarus and Lithuania. Preliminary archival research is needed in the archives of these countries.
Key words: Belarus, migration, settlement in the western and northern Poland
References:
Banasiak, Stefan. Osadnictwo rolne w wojewodztwie sl^sko-d^browskim w latach 1945-1947, in Studia i Materialy z Dziejow Slqska. 1964. T. 6. S. 138-182.
Kersten, Krystyna. Ksztaltowanie stosunkow ludnosciowych, in Polska Ludowa 1944-1950. Przemiany spoleczne / Pod red. Franciszka Ryszki. Wroclaw; Warszawa: «Ossolineum», 1974. S. 74-176.
Kersten, Krystyna. Mi^dzypanstwowe przesiedlenia ludnosci w XX w., in Kwartalnik Historyczny. 1966. Nr. 1. S. 3-30.
Kersten, Krystyna. Repatriacja ludnoscipolskiejpo II wojnie swiatowej. Studium historyczne. Wroclaw; Warszawa: «Ossolineum», 1974. 341 s.
Koscik, Elzbieta. Osadnictwo wiejskie wpoludniowych powiatach Dolnego Slqska w latach 1945-1948. Wroclaw; Warszawa: «Ossolineum», 1982. 301 s.
Kusiak, Franciszek. Osadnictwo wiejskie w srodkowych ipolnocnychpowiatach Dolnego Slqska w latach 1945-1948. Wroclaw; Warszawa: «Ossolineum», 1983. 303 s.
Serafin, Franciszek. Osadnictwo miejskie i wiejskie w wojewodztwie slqsko-dqbrowskim w latach 19451948. Katowice: «Sl3.sk», 1973. 383 s.
Slabek, Henryk. Wies i rolnictwo. in Polska Ludowa 1944-1950. Przemiany spoleczne / Pod red. Franciszka Ryszki. Wroclaw; Warszawa: «Ossolineum», 1974. S. 177-278.
Szarota, Tomasz. Osadnictwo miejskie na Dolnym Slqsku w latach 1945-1948. Wroclaw: «Ossolineum», 1969. 328 s.
Commentarii
