Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ЗАҲАРЛИ МОДДАЛАРНИНГ ТИРИК ОРГАНИЗМЛАР ВА ЭКОЛОГИЯГА САЛБИЙ ТАЪСИРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ЗАҲАРЛИ МОДДАЛАРНИНГ ТИРИК ОРГАНИЗМЛАР ВА ЭКОЛОГИЯГА САЛБИЙ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
85
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
пестицид / инсектицид / акарицид / нематицид / ауксин / акарицид / фунгицид / гербицид / дефолиант / десикант / pesticide / insecticide / acaricide / nematicide / auxin / acaricide / fungicide / herbicide / defoliant / desiccant.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Назарова Мафтуна Ғайратовна, Қамбарова Дилдорахон Уктамжоновна

Ушбу мақолада қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган заҳарли моддалар (пестицидлар)нинг тирик организмлар жумладан, инсон хаёти, тупроқ қоплами, ўсимлик ва хайвонот олами ҳамда экологияга етқазаётган салбий таъсирлари хақида маълумотлар келтирилган бўлиб, шу асосида бир қанча назарий тавсиялар, ечимлар ва агротехнологик тадбирлар баён этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Назарова Мафтуна Ғайратовна, Қамбарова Дилдорахон Уктамжоновна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEGATIVE EFFECTS OF TOXIC SUBSTANCES USED IN AGRICULTURE ON LIVING ORGANISMS AND ECOLOGY

This article presents information about the negative effects of toxic substances (pesticides) used in agriculture on living organisms, including human life, soil cover, flora and fauna, and the ecology, based on which a number of theoretical recommendations, solutions and agro-technological measures are described.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ЗАҲАРЛИ МОДДАЛАРНИНГ ТИРИК ОРГАНИЗМЛАР ВА ЭКОЛОГИЯГА САЛБИЙ ТАЪСИРИ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

^ИШЛОК ХУЖАЛИГИДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ЗА^АРЛИ МОДДАЛАРНИНГ ТИРИК ОРГАНИЗМЛАР ВА ЭКОЛОГИЯГА САЛБИЙ

ТАЪСИРИ Назарова Мафтуна Гайратовна

Фаргона ихтисослаштирилган санъат мактаби "Умумтаълим фанлар" булими кимё фани укитувчиси Камбарова Дилдорахон Уктамжоновна

Фаргона ихтисослаштирилган санъат мактаби "Умумтаълим фанлар" булими биология фани укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7368029 Аннотация. Ушбу мацолада цишлоц хужалигида фойдаланиладиган зауарли моддалар (пестицидлар)нинг тирик организмлар жумладан, инсон хаёти, тупроц цоплами, усимлик ва хайвонот олами уамда экологияга етцазаётган салбий таъсирлари хацида маълумотлар келтирилган булиб, шу асосида бир цанча назарий тавсиялар, ечимлар ва агротехнологик тадбирлар баён этилган.

Калит сузлар: пестицид, инсектицид, акарицид, нематицид, ауксин, акарицид, фунгицид, гербицид, дефолиант, десикант.

НЕГАТИВНОЕ ВОЗДЕЙСТВИЕ ТОКСИЧНЫХ ВЕЩЕСТВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ, НА ЖИВЫЕ ОРГАНИЗМЫ И ЭКОЛОГИЮ Аннотация. В данной статье представлены сведения о негативном влиянии ядовитых веществ (пестицидов), применяемых в сельском хозяйстве, на живые организмы, в том числе на жизнь человека, почвенный покров, растительный и животный мир, и экологию, на основании которых разработан ряд теоретических рекомендаций, решений и агротехнических мероприятий.

Ключевые слова: пестицид, инсектицид, акарицид, нематоцид, ауксин, акарицид, фунгицид, гербицид, дефолиант, десикант.

NEGATIVE EFFECTS OF TOXIC SUBSTANCES USED IN AGRICULTURE ON LIVING ORGANISMS AND ECOLOGY Abstract. This article presents information about the negative effects of toxic substances (pesticides) used in agriculture on living organisms, including human life, soil cover, flora and fauna, and the ecology, based on which a number of theoretical recommendations, solutions and agro-technological measures are described.

Key words: pesticide, insecticide, acaricide, nematicide, auxin, acaricide, fungicide, herbicide, defoliant, desiccant.

ДОЛЗАРБЛИГИ

Х,озирги кундаги глобал муаммолардан бири ах,оли сонининг ортиб бориши ва уларни экологик соф ози; овкат махсулотлар билан таъминлашдир. Бу эса кишлок хужалиги мах,сулотларига булган талабни янада орттиради. Кимё саноатининг йирик кашфиётларидан бири усимликларни хилма-хил зараркунандалар ва касалликлардан х,имоя килишнинг кимёвий воситалари кашф этилишидир. ^ишлок хужалиги мах,сулотларининг х,осилдорлигини оширишда уларга зарар келтирувчи зараркурандаларга карши пестицисидлардан фойдаланилади.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Х,еч кимга сир эмаски, кишлок хужалигида турли хил касаллик ва зараркунандаларнинг купайиб кетганлиги экинлар ва уларнинг хосилига катта зарар етказади. Утмишда мечкай чигирткалар, юмронкозик, сичкон, каламуш каби кемирувчилар, кишлок хужалиги экинлари зарар етказувчи хашоротлари ва ахолига юкумли касалликлар таркатувчи зараркунанда-ларга карши курашувчи бирорта хам усуллар ёки кимёвий воситалар мавжуд эмас эди. Окибатда, бу кабизараркунандалар хисобига, дунё микёсида режалаштирилган умумий хосилнинг 40-45 % и, жумладан, 16,9 % и зараркунандалар, 12,8 % и турли хил касалликлар, колган 11-12 % и эса бегона утлар келтирган зарарлар хисобига йукотилмокда.(ФАО расмий маълумотлари)[1].

Пестицидлар - инсон томонидан сунъий яратилган кимёвий бирикмалар булиб, пестицид (лот. пестис — мараз (хашарот), циде — улдираман), захарли кимёвий моддалар — усимлик зараркунандалари ва касалликлари, бегона утлар, шунингдек, ёгоч, пахта толаси махсулотлари, жун, тери зараркунандалари, уй хайвонларининг хавфли касаллик кузгатувчиларига карши курашишда фойдаланиладиган кимёвий моддалардир.

Пестицидлар кулланиш объектига, организм ичига кириши ёки таъсир килиш характери ва кимёвий таркибига кура таснифланади. ^андай зарарли организмга карши кулланилишига караб, Пестицидлар куйидаги турларга булинади:

Пестицидлар тирик организмлар ^ужайраларига кириб, унда физик ва кимёвий реаксияга киришиб, хужайранинг оксил ва бошка моддаларини чукмага туширади, ферментлар фаоллигини заифлаштиради, модда алмашинуви жараёнини бузадива хужайрани халокатга олиб келади. Масалан, кемирувчи хашаротлар(чигирткалар, кунгиз личинкалари ва етук шакллари, капалак куртлари)га огзи оркали ичига тушган моддалар уларнинг, санчиб-сурувчи огиз аппаратли хашарот (усимлик битлари, кандалар)га эса захарли воситалар улар танасига текканида, яъни тери коплами оркали (сиртдан таъсир килувчи Пестицидлар) таъсир килади; буг ёки газ холидаги захарли кимёвий моддалар нафас йуллари оркали, шунингдек, усимлик ёки хайвон шираси билан озикланадиган хашаротлар тукимасига осонгина сингиб, захарлайди[2].

Пестицидларнинг расмий тавсия килинган доза ёки консентрациясидан ортик олинганда, куллаш усули хамда муддати нотугри танланганда, шунингдек, иклим шароитлари хисобга олинмаганда улар усимликнинг куйишига, гулчанги хаётчанлигининг пасайишига, уругчининг нобуд булишига сабаб булади, натижада хосилнинг кескин камайишига олиб келади. Усимликлар Пестицидлар билан ифлосланиши, меваси эса бадбуй хид ва ёкимсиз мазага эга булиб колиши, шунингдек, усимлик сиртида бу моддалар одам ва хайвонлар учун хавфли микдорда тупланиши мумкин. Пестицидларнинг мунтазам кулланиши туфайли, купинча зарарли организмларда уларга нисбатан чидамлилик (суний иммунитет) вужудга келади. Зараркунандаларнинг маълум Пестицидларга чидамли иркларининг вужудга келмаслиги учун хар бир зараркунандага карши мулжалланган препаратлар тури куп булиши ва улар алмашлаб кулланилишини талаб килади.

Максад: Пестицидларнинг одам, хайвон, усимлик, сув ва умуман атроф мухитга салбий таъсирининг олдини олиш учун уларни куллашда факатгина зараркунанда эмас, балки биоценозга хам таъсирини, окибатини олдиндан хисобга олиш керак. Пестицидлар зараркунандаларни йук килиб юбориш воситасидан улар сонини тартибга солиб турадиган воситаларга айланиши керак.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Амалда фойдаланилаётган ва ишлаб чикаришга тавсия этиладиган Пестицидлар Республика ^ишлок ва сув хужалиги вазирлиги хузуридаги махсус комиссия томонидан урганиб чикилади ва фойдаланишга тавсия этилади.

Х,ар йили дунё буйича 1 млн тонна пестицидлар ишлатилади. Куза-тишлар шуни курсатадики: ишлатилган п.ларнинг факат 1% кисми, йукотилиши керак булган зараркурандаларга таъсир курсатади[3]. Долган кисми тупрокнинг остки катламларига чукур сингиб сизот сувларни, сугоришда ишлатилган сувлар, ёгингарчилик сувлари окими билан ювилиб, дарё ва куллар оркали дунё океанларида тупланиб, биосферани зарарлантирмокда. Тупрок катламларида ушланиб колган п.лар окибатда усимликлар илдиз системаси оркали шимилиб, усимлик органларида тупланиб, улардан озика сифатида фойдаланувчи хайвонлар ва одам организмида тупланиб боради хамда орган, организмлар системаси ва бир канча гармонлар ишлаб чикарадиган безлар ишлаш функцияаларига салбий таъсир етказмокда.

Пестицидларлар ташки мухит омилларига нисбатан баркарор булиб, табиатда бу моддаларни зарарсизлантирувчи табиий механизм йук. Пестицидларларни парчаланиб кетиши ёки зарарсизланиши учун узок вакт талаб этилади. Х,атто уларни емирилиш жараёнида янада захарлирок махсуллар пайдо булади ва усимлик, хайвонот дунёсига узок муддатли салбий тасирни келтириб чикаради. Энг хавфли жихати пестицид колдиклари экологик озик занжирига кушилиб, организмларнинг насл хусусиятларига таъсир этмокда. Пестицидларларнинг 1/3 кисми организмларда тупланиб, радиациядан кучлирок кимёвий- генетик жихатдан наслга таъсир килиб, мутацияларга олиб келмокда.

^ишлок хужалигини юритишда узок вакт Пестицидларлардан фойдаланиш хисобига экологик мувозанат издан чикмокда. Мувозанатни тиклаш учун янги иннавацион технологияларни яратиш, молиялаштириш ва амалиётда кенг куллаш оркали кишлок хужалигини ва уни юритишда боглик булган сохаларни экологиялаштириш керак. ^ишлок хужалигини экологиялаш-тиришнинг асосий йуллари далаларда факат продуцентларни маданий экинлар хисобига саклаб туриш усулларидан тула воз кечиб, турлар хилма-хилллигини таъминлаш ва зараркурандаларга карши табиий кушандалардан фойдаланиш хисобига, кимёвий моддалардан камрок фойдаланишга каратилган. Бу зарарли хашоратлар ёппасига купайиб кетишини олдини олади ва маданий экинлардан олинадиган хосил микдорини оширади. ^ишлок хужалигида хар хил захарли п.лардан фойдаланишга бархам беради. Натижада экологик мувозанатни бузувчи омиллар камаяди.

ХУЛОСА

^ишлок хужалигини ривожланиши механизация, мелиорация, селексия, кимё каби фанларнинг ривожланишига боглик булиб колмай, хар бир худуднинг экотизимини асраш, организмлар генофондини саклашга хам боглик булиши керак. Бунинг учун назарий тадкикотларни амалий тадкикотлардан илдамрок ривожлантириш талаб этилади.

REFERENCES

1. Франк Р.Спетлман. «The Science of Environmental Polhition Second Edition» USA/Enghsh.

2. Новиков Й.В. «Экология, окружаюшая среда и человек» М. «Гранд»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

3. ^ушаев ^ушхаким Абдунаби угли (Кизири; агротехнологиялар техникуми укитувчиси) ^ишлок хужалигида фойдаланиладиган захдрли моддалар.

4. Давидова С.Л. Тагасова В.И. «Тяжеле металл как супер токсикант XXI века»: «Российский университет дружби народов», Москва 2002.

5. Абдрахмонов Т, Жаббаров З. «Тупрокларни ифлосланиш муаммолари ва мухофаза килиш тадбирлари» Укув кулланма Т.Университет, 2008.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.