Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ КОРХОНАЛАРИДА БАЛИҚ МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШГА ДОИР ҲИСОБ ЮРИТИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ КОРХОНАЛАРИДА БАЛИҚ МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШГА ДОИР ҲИСОБ ЮРИТИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
54
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФЕРМЕР ХЎЖАЛИКЛАРИ / ТАБИИЙ СУВ ҲАВЗАЛАРИ / СУНЪИЙ СУВ ҲАВЗАЛАРИ / ТАЙЁР МАҲСУЛОТ / СОТИШ КАНАЛЛАРИ / ХЎЖАЛИК ОПЕРАЦИЯЛАРИ / СЧЕТЛАР БОғЛАНИШИ / ЯЛПИ ТУШУМ / СОФ ТУШУМ / МАҲСУЛОТ ТАННАРХИ / МОЛИЯВИЙ НАТИЖА

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Эралиев А.К.

Мақолада балиқчилик корхоналарида балиқ маҳсулотларини даромадга олиш, сотиш каналлари бўйича реализация қилиш ва молиявий натижаларни аниқлаш бўйича бўладиган хўжалик операцияларига счетлар боғланиши тузиш ҳамда молиявий ҳисоботда молиявий натижаларни акс эттиришни такомиллаштириш бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF ACCOUNTING FOR THE PRODUCTION OF FISH PRODUCTS IN AGRICULTURAL ENTERPRISES

The article discusses the creation of accounts for economic operations on the calculation of production costs in fishery farms, income from sales of fish products, sales through sales channels and determination of financial results, as well as improving the reflection of financial results in the financial statements.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ КОРХОНАЛАРИДА БАЛИҚ МАҲСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШГА ДОИР ҲИСОБ ЮРИТИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Эралиев А.К. ассистенты СамИСИ

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ КОРХОНАЛАРИДА БАЛЩ МА^СУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШГА ДОИР ХДСОБ ЮРИТИШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация. Мацолада балщчилик корхоналарида балиц маусулотларини даромадга олиш, сотиш каналлари буйича реализация цилиш ва молиявий натижаларни аницлаш буйича буладиган хужалик операцияларига счетлар богланиши тузиш уамда молиявий уисоботда молиявий натижаларни акс эттиришни такомиллаштириш буйича таклифлар берилган.

Калит сузлар. Фермер хужаликлари, табиий сув уавзалари, сунъий сув уавзалари, тайёр маусулот, сотиш каналлари, хужалик операциялари, счетлар богланиши, ялпи тушум, соф тушум, маусулот таннархи, молиявий натижа.

Eraliev A.K assistant

Samarkand Institute of Economics and Service

FEATURES OF ACCOUNTING FOR THE PRODUCTION OF FISH PRODUCTS IN AGRICULTURAL ENTERPRISES

Abstract. The article discusses the creation of accounts for economic operations on the calculation of production costs in fishery farms, income from sales of fish products, sales through sales channels and determination of financial results, as well as improving the reflection of financial results in the financial statements.

Keywords: Fisheries, Cost, Initial Accounting, Cost Item, Cost Object, Cluster, Innovation, Calculation.

Кириш. Ахолини озик-овкат махсулотларига булган талабини яна туларок кондириш ва мамлакат озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш буйича кишлок хужалигини алохида сохаси булган баликчиликда бошкаруви тизимини такомиллаштириш, сохада бозор механизмларини кенг жорий килиш, хорижий ва махаллий инвестицияларни жалб килиш, ресурстежамкор технологияларни жорий этиш буйича ислохотлар жадал олиб борилмокда.

Шу билан бирга, ушбу сохани атрофлича тахлили сохада балик махсулотлари ишлаб чикаришнинг замонавий ва инновацион услубларини

жорий этган холда хажмларини кескин ошириш, интенсив усулда балик етиштириш, озука базасини мустахкамлаш, баликчилик хужаликларини иктисодий жихатдан куллаб-кувватлаш буйича муаммолар мавжудлигини курсатмокда. Ушбу муаммолар интенсив усулда балик етиштиришни боскичма-боскич йулга куйиш ва раFбатлантириш, мавжуд сув ресурсларидан самарали фойдаланиш, сохага инновацион Fоялар, илмий ишланмалар, замонавий технологиялар ва илм-фан ютукларини кенг куламда жорий килиш билан бирга, балик етиштирувчи фермер хужаликларида етиштирилган махсулотлар хисобини ташкил этишни такомиллаштириш ва иктисодий манфаатдорлигини ошириш асосида хал этиш вазифаси белгилаб берилди. Жумладан, Узбекистан Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 — 2030 йилларга мулжалланган стратегиясида "чорвачиликда махсулдорликни ошириш, балик ва парранда гушти, шунингдек, сут ишлаб чикаришни баркарор интенсивлаштиришга каратилган тадкикот ишларини олиб бориш" 244 вазифалари белгилаб берилди.

Баликчилик фермер хужаликларида ушбу вазифаларни хал этишда бухгалтерия хисобини туFри ташкил этилиши ва юритилиши, бунда олинаётган махсулотларни тулик ва уз вактида дастлабки хужжатларда акс эттириш, бухгалтерия счетлари боFланишини туFри тузиш, харажатлар ва доромадларни тулик акс эттириш, молиявий натижаларни иктисодий асосланган холда аниклаши хам мухим ахамиятга эга.

Материаллар ва методлар. Самарканд вилоятида фаолият юритаётган баликчиликка ихтисослашган фермер хужаликлари буйича илмий-тадкикот ишлари олиб борилиб, балик хавзаларида тутилган баликларни бухгалтерия хисобида даромадга олиш, дехкон бозорларида ва кайта ишловчи корхоналарга сотиш, балик сотиш ва молиявий натижаларни аниклаш буйича хужалик операцияларига тузиладиган счетлар боFланиши атрофлича тахлил килинди.

Тадкикот давомида илмий-тадкикотларни олиб боришда кузатиш, гурухлаш, солиштириш ва бошка усуллардан фойдаланилди.

Натижалар ва уларни та^лили. Самарканд вилояти буйича 2019 йилда 3932 тонна балик етиштирилиб, унинг 3247 тоннаси фермер хужаликлари хиссасига туFри келган. 2020 йилда ушбу курсаткичлар мос равишда 4360 ва 3643 тоннани ташкил этган. 2021 йилда балик етиштириш 2020 йилга нисбатан камайиб, 4150 тоннани ташкил этган. Вилоятда балик етиштиришни туманлар кесимида урганганимизда, Пайарик, Самарканд, КаттакУрFOн ва Иштихон туманларининг фермер хужаликлари улуши 60-65 фоиз ташкил этган245.

244 Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 — 2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш туFрисида" 2019 йил 23 октябрдаги ПФ-5853-сонли Фармони.

245 Вилоят кишлок хужалик бошкармасининг 2017-2018-2019 йиллар йетма хисобот маълумотлари.

Тадкикот объекти булган Самарканд вилояти баликчиликка ихтисослашган фермер хужаликлари буйича балик хавзаларида тутилган баликларни бухгалтерия хисобида даромадга олиш, дехкон бозорларида ва кайта ишловчи корхоналарга сотиш, балик сотиш ва молиявий натижаларни аниклаш буйича хужалик операцияларига тузиладиган счетлар боFланиши атрофлича тахлил килинди.

Фермер хужаликларида баликчилик тармоFининг ишлаб чикариш харажатлари, олинган махсулот ва уни сотиш жараёни, молиявий натижаларни аниклаш буйича хужалик операцияларига тузилган счетлар боFланиши куйидаги бухгалтерия счетларида олиб борилади:

№ 2010 - "Асосий ишлаб чикариш";

№2810 - "Омбордаги тайёр махсулотлар";

№4010 - "Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган счётлар";

№5010 - "Миллий валютадаги пул маблаFлари";

№5110 - "Х,исоб-китоб счети";

№6310 - "Харидорлар ва буюртмачилардан олинган бунаклар";

№9010 - "Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар";

№9110 - "Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи";

№9910 - "Якуний молиявий натижа".

Фермер хужаликларида тузилган счетлар тахлили шуни курсатадики, тузилган счетлар боFланиши факат накд пулсиз хисоб-китоблар шаклида харидорларга сотилган ёки дехкон бозорида сотилган баликлар даромадга олиниб, уларни сотиш, молиявий натижалари буйича счетлар боFланиши тузилган булиб, ахолига ховуздан тутилиб накд пулга сотилган баликлар даромадга олинмай колинган, натижада молиявий натижаларда накд пулга ахолига сотилган баликлар буйича хужалик операциялари уз аксини топмай колган.

Х,овуздан тутилиб, ахолига сотилган баликларни даромадга олиш, сотиш ва молиявий натижаларини аниклаш буйича хужалик операцияларига куйидагича бухгалтерия счетлари боFланиши тузиш лозим:

1.Дебет счет № 2810 - "Омбордаги тайёр махсулотлар"

Кредит счет № 2010 - "Асосий ишлаб чикариш" - ховуздан тутилган балик таннархига.

2. Дебет счет № 9110 - "Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи"

Кредит счет № 2810 - "Омбордаги тайёр махсулотлар" - ховуздан

тутилган балик сотилганда, унинг таннархига.

3.Дебет счет № 5010 - "Миллий валютадаги пул маблаFлари"

Кредит счет № 9010 - "Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар"

- ховуздан тутилган балик сотилганда, унинг сотиш бахосига, яъни накд пул кассага кирим килинганда.

4. Дебет счет № 9010 - "Тайёр махсулотларни сотишдан даромадлар"

Кредит счет № 9910 - "Якуний молиявий натижа" - ховуздан

тутилган балик сотишдан олинган фойда суммасига.

ёки,

Дебет счет № 9910 - "Якуний молиявий натижа" Кредит счет № 9110 - "Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархи" -ховуздан тутилган балик сотишдан курилган зарар суммасига.

Хулоса. Фермер хужаликларида олиб борилган тадкикотлар натижасида таклиф этилган счётлар боFланишини тузиш, ховуздан тутилиб, ахолига накд пулга сотиладиган баликларни хисобга олиш буйича тегишли бухгалтерия хужжатлари тузиш зарурлигини белгилаб, етиштирилган баликларни тула даромадга олинишини, хужалик даромадлари ва молиявий натижаларни иктисодий асосланган холда аникланишини таъминлайди. Натижада фермер хужаликларида махсулот етиштириш буйича статистик маълумотларни, молиявий хисоботни аник ва ишончли булишига олиб келиб, бошкарув карорлари самарадорлигини таъминлайди.

Юкоридаги таклифларимизни фермер хужаликларида кулланилиши бухгалтерия хисобини ташкил этиш ва юритишни такомиллаштириш билан бирга, молиявий натижаларини иктисодий асосланган холда аниклаш, олинган жами фойда бухгалтерия хисобини юритиш тамойилларига мос холда аниклашга олиб келиб, ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш ва баркарор ривожланишни таъминлайди. Фойдаланилган адабиётлар:

1.Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистан Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 — 2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш туFрисида" ПФ -5853-сонли Фармони. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.10.2019 й., 06/19/5853/3955-сон

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 6 ноябрдаги "Баликчилик сохасини янада ривожлантиришга доир кушимча чора -тадбирлар туFрисида"ги ПК,-4005-сон карори. К,онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 07.11.2018 й., 07/18/4005/2165 -сон

3. Узбекистон Республикаси Бухгалтерия хисобининг миллий стандарти (21-сон БХМС) "Хужалик юритувчи субъектларнинг молия-хужалик фаолияти бухгалтерия хисоби счётлари режасива уни куллаш буйича йурикнома" ни тасдиклаш туFрисида. Узбекистан Республикаси Адлия вазирлиги томонидан руйхатга олинган. 23.10.2002 й. N 1181. www. http//Lex.uz

4. Гадоев Э.Ф. ва бошкалар. Бухгалтер учун амалий кулланма. Икки жилдлик. -Т.: "Норма" 2010 йил, 2-жилд, 424 бет.

5. Самарканд Вилоят кишлок хужалик бошкармасининг 2017-2018-2019 йиллар йотма хисобот маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.