Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЧИҚИНДИЛАРИДАН БИОГАЗ ОЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАР'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЧИҚИНДИЛАРИДАН БИОГАЗ ОЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
биомасса / биогаз / биореактор / субстрат / иссиқлик изоляцияси / ингибатор / десульфуризация / биоўғит. / биомасса / биогаз / биореактор / субстрат / тепло изоляция / ингибитор / десульфурация / биоудобрение.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Ваҳобова Сожида Комилжоновна

Мақола қишлоқ хўжалиги чиқиндиларидан фойдаланиб, ноанъанавий энергия хом-ашё манбаларидан бири бўлган биогаз олиш технологиясига қаратилган. Мақолада биогаз олишда асосан, биомассалардан фойдаланиш мумкинлиги, биомассаларнинг кимёвий таркиби, атроф-муҳитда ҳосил бўлиш шароитлари, ҳамда биогазларни олишда янги технологиялар биореакторларни ишлаб чиқиш, уларни ишлатиш тартиблари ва атроф-муҳитни экологик шароитларини яхшилаш масалаларини хал этиш мумкинлиги тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Technologies used in obtaining biogas from agricultural waste

В статье основное внимание уделяется использованию биомассы при получении биогаза, возможность его получении, химический состав биомассы, его образования в окружающей среде, а также новые технологии получения биогаза и разработка биореакторов, процедур их использования и вопросы о возможности улучшения экологического состояния окружающей среды.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЧИҚИНДИЛАРИДАН БИОГАЗ ОЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАР»

УДК 658.567.1

ЩШЛОЦ ХУЖАЛИГИ ЧЩИНДИЛАРИДАН БИОГАЗ ОЛИШДА ФОЙДАЛАНИЛАДИГАН ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Вахобова Сожида Комилжоновна НамМКИ, доценти, +99894-656-65-74 sojidavsk310783@gmail.com

Аннотация. Макола кишлок хужалиги чикиндиларидан фойдаланиб, ноанъанавий энергия хом-ашё манбаларидан бири булган биогаз олиш технологиясига каратилган. Маколада биогаз олишда асосан, биомассалардан фойдаланиш мумкинлиги, биомассаларнинг кимёвий таркиби, атроф-мухитда хосил булиш шароитлари, хамда биогазларни олишда янги технологиялар биореакторларни ишлаб чикиш, уларни ишлатиш тартиблари ва атроф-мухитни экологик шароитларини яхшилаш масалаларини хал этиш мумкинлиги тугрисида фикр юритилган.

Аннотация. В статье основное внимание уделяется использованию биомассы при получении биогаза, возможность его получении, химический состав биомассы, его образования в окружающей среде, а также новые технологии получения биогаза и разработка биореакторов, процедур их использования и вопросы о возможности улучшения экологического состояния окружающей среды.

Abstract. The article focuses on the technology of obtaining biogas, one of the non-conventional sources of energy raw materials, using agricultural waste . In the article, mainly, the possibility of using biomass in the production of biogas, the chemical composition of biomass, the conditions of its formation in the environment, as well as the development of new technologies for the production of biogas in bioreactors the procedures for their use and the possibility of solving the problems of improving the ecological conditions of the environment considered.

Калит суз: биомасса, биогаз, биореактор, субстрат, иссиклик изоляцияси, ингибатор, десульфуризация, биоугит.

Ключевые слова: биомасса, биогаз, биореактор, субстрат, тепло изоляция, ингибитор, десульфурация, биоудобрение.

Key words: biomass, biogas, bioreactor, substrate, thermal insulation, inhibitor, desulfurization, bio fertilizer.

^ишлок хужалиги жойларида, шахарларда хамда ривожланаётган мамлакатларда биомассанинг кулланилиши иктисодий усишнинг афзалликларидан бири булиб хисобланади. Фермерлар даромадининг ортиши ва бозорларнинг диверсификацияси, аграр ишлаб чикаришнинг камайиши ва кушимча пул муомаласи, халкаро бозордаги ракобатбардошликнинг ортиши, кишлок жойларида иктисоднинг умумий жонланиши, теварак атрофга салбий таъсирнинг ортиши - буларнинг бари биомассадан энергия манбаи сифатида фойдаланишнинг мухим сабабларидан бири булиб хисобланади. Фермерларнинг янги молиявий харакатлари ва кишлок ахолиси, кишлокларнинг умумий

моддий холатини яхшилаши ва бундан кейин хам махаллий тежамкорликнинг жонланишига олиб келиши мумкин. Хуллас, бу шахарларда миграция даражасининг пасайишини билдиради, бу эса ер юзидаги куплаб регионлар учун жуда мухимдир.

Биогаз олиш метан ажралиб чикувчи ачитиш жараёни билан боглик. Бу жараён уч боскичдан иборат булиб, органик моддаларни микрорганизмларнинг иккита асосий-кислотали ва метанли гурухлари буйича ажратишни уз ичига олади.

Ажратиш жараёнлари таркибида азот, фосфор, калий булган органик бирикмаларни минераллаштириш билан бирга кечади ва бунинг натижасида усимликлар узига осон сингдира оладиган азот, фосфор ва калийнинг минерал формалари хосил булади.

Биогаз ишлаб чикариш жараёни уч боскичга булинади:

1. Гидролиз;

2. Оксидланиш;

3. Метан хосил булиши.

Ушбу мураккаб узгариш жараёнида куплаб микроорганизмлар хам иштирок этади ва уларнинг орасида энг асосийлари метан хосил килувчи бактериялар хисобланади.

^айд этилганидек, биогаз ва угитлар хосил булишининг ушбу жараёни махсус биореакторлар - метантанкларда амалга оширилади.

Биорекаторларда органик хомашёнинг биологик парчаланиши куйидаги уч хил харорат режими ва муддатда амалга оширилиши мумкин:

1. 30-40 ва ундан куп кун мобайнида 5-25 0С хароратда психрофил режим;

2. 12-20 кун мобайнида 25-37 0С хароратда мезофил режим;

3. 5-12 кун мобайнида 49-60 °С хароратда термофил режим. Психрофил режимда биомассанинг ачиши жуда секин руй беради. ^арийб икки ойда, демак газ хосил булиши кам ва олинадиган угит сифати хам жуда паст булади.

Купгина кишлок биогаз курилмалари мезофил харорат режимида ишлайди. Термофил харорат режими асосан йирик биогаз курилмаларида хомашёни марказлаштирилган холда кайта ишлаш учун кулланилади.

Биореакторга субстрат солиб туриш услуби узлуксиз ёки даврий булиши мумкин. Даврий услубда маълум микдорда сув билан аралаштирилган янги гунгга бироз ачитки кушилади ва у биореакторга солинади. Субстрат бир ёки икки кун ичида унинг хароратини ошириш учун очик хавода колдирилади. Кейинги икки ёки уч кун ичида у анаэроб шароитда ачитилади ва биогаз ишлаб чикариш бошланади. 10-14 кундан сунг унумдорлик энг юкори даражага етади. Кейин газ хосил булиши камая бошлайди ва бироз вактдан сунг у тахминан максимал ишлаб чикариш даражасининг ярмига етади.

Даврий жараённинг бошка услуби ачитиш ва саклаш тизимларини бирлаштиришдан иборат. Бу холатда битта резервуар хам биореактор хам туплагич вазифасини утайди. Резервуар хомашё ачишининг тезлигига караб, аста-секин гунг билан тулдирилади. Бу тизимнинг афзаллиги унинг арзонлигидадир. Таъкидлаш керакки, гунгни бу тарзда кайта ишлаш чогида маълум микдорда иссиклик йукотилиши ва бекарор газ хосил булиши мумкин.

Фермер хужаликлари куллайдиган энг кенг таркалган биогаз курилмаси - узлуксиз

биогаз туплайдиган биогаз курилмаларидир. Гунг туплаб булингач, бир йула биореакторга жойланади. Тупрокни озиклантириш зарурати тугилганида ишлатилган гунг биореактордан бушатиб олинади. Бунда зарурат булмаганда эса, ишлатиб булинган субстрат реактордан йигма танкка солинади ва колдик биогазни ушлаб колиш учун резина мембрана билан копланади.

^урилманинг яна бир оммалашган тури - узлуксиз ишлайдиган реактордир. Бундай курилмада биореакторга хар куни маълум микдорда чикинди солиб турилади, шунча микдордаги ачиган субстрат махсус ховузга бушатилади. Биореактордаги субстрат микдори доимийлигича колади. Купчилик кичик курилмаларга бир кунлик хомашё кунига 1-2 марта солиб турилади. Узлуксиз режимда ишлайдиган катта биореакторлар хар соатда гунг билан тулдирилади.

Метантанкда биогаз хосил булишига таъсир курсатувчи куплаб омиллар мавжуд ва улар уртасидаги богликлик нихоятда мураккаб хусусиятга эгадир. Метантанкда олинадиган биогазнинг фойдали микдори бактерия томонидан хосил килинган газ хамда жараён маромида кечиши учун фойдаланиладиган газ микдоридан фарк килади. Х,осил буладиган биогаз микдори муайян даражада метантанкка солинадиган хомашё микдори, таркибидаги каттик моддалар, уларнинг биологик парчаланиши, ачитиш учун ишлатиладиган харорат, шунингдек, ингибаторлар мавжудлигига богликдир.

Жараён маромида кечиши учун зарур булган энергия эса метантанкнинг харорати, дастлабки хомашё ва атроф-мухит хароратига боглик. Биореакторнинг устки даражаси, иссиклик изоляцияси учун фойдаланиладиган иссикликни алмаштириб берувчи курилма самарадорлиги, хомашёни аралаштирадиган ва етказиб берадиган механизмнинг энергия истеъмоли эса бошка омиллар сирасига киради.

Биореакторда субстратни аралаштириб туриш зарурияти куйидагилар билан боглик:

- янги субстратни ачиган биомассага кушиш;

- биореакторнинг бутун хажми буйича бир хил иссиклик етказиб бериш;

- субстрат сиртида каткалок ва тубида чукиндилар хосил булишининг олдини олиш;

- субсрат ичидаги биогазни чикариб юбориш.

Агар субстрат механик аралаштирилмаса, чукиндилар, сиртда эса кобиклар хосил булади. Узлуксиз биогаз ишлаб чикариш жараёнида кобик куригандан сунг уни йук килиш жуда кийин булади, Иктисодий фикр-мулохазалардан келиб чиккан холда, кичик биогаз курилмаларида факат битта коригичдан фойдаланилади. Шу муносабат билан ушбу кориш мосламасини кобик ва чукиндилар хосил булишининг олдини олиш максадида созлаш зарур.

Одатда бир дакикада 15-50 оборот тезликка эга булган секин айланадиган миксерлардан фойдаланилади. Шуни эътиборга олиш керакки, коригичларнинг хамма тури хам тугри келган субстратлар учун мулжалланмаган. Хусусан, горизонтал парракли коригич йирик корамолнинг таркибида сомон куп булган гунги учун яхши мослаштирилган. Шунга карамай, ушбу мослама суюк субстратларни хам аралаштириш

учун кулай. Парракли миксерлар бу борада энг кенг кулланилаётган коригич хисобланади. Улар субстрат таркиби, биореактор шакли ва катта-кичиклигидан катъий назар куллаш учун ихчам. Чуктирма двигателларни совутиш зарурати хисобга олинган холда, улар учун ачитиш харорати 40 оС ошмаслиги лозим.

Одатда биогаз курилмаларининг эхтиёт кисмлари ва узеллари занглашининг олдини олиш максадида биогазни водород сульфиддан тозалаш (десульфуризациялаш) керак. Фермер хужалиги шароитида купгина холларда водород сульфидни йук килишнинг биологик услуби кулланилади. Бунинг учун эса биогазга микробиологик услубда оксидланган хаво кушилади. Оксидланган хаво тугридан-тугри биореактор ёки газгольдерга етказиб берилади. Жараён учун зарур хаво микдори водород сульфиди (И28) куюклигига караб, биогаз микдорининг 2-6 %ни ташкил этади.

Анаэроб ачитиш курилмалари хажми фермер хужалиги микёсига караб, турли хил булиши мумкин. Улар турли курилиш материалларидан тайёрланиши ва турли шакл хамда хажмга эга булади. Биореакторга курилишига нисбатан катта микдорда капитал маблаг сарфланади. Одатда фермер хужаликлари учун мулжалланган биогаз курилмаси унчалик катта булмайди, чорва моллари гунги эса ушбу биореакторлар учун зарур хомашё хисобланади. Фермер хужаликларида биогаздан иссик сув олиш ва хоналарни иситиш,

овкат тайёрлаш ва бошка маиший максадларда фойдаланилади.

1- хомашё солинадиган ферментатор чукурчаси; 2-калпок; 3-чикарувчи кувур; 4-биогаз узатадиган кувур (шланг): 5-сувни гидрозатвор канали 1- расм. Конуссимон калпокли курилма схемаси

Турли манбалардан олинган органик чикиндилар билан таъминланадиган йирик биогаз курилмалар марказлаштирилган биогаз заводлари, деб аталади. Бундай заводда ишлаб чикиладиган биогаздан когенерация курилмаларида иссиклик ва электр энергиясини биргаликда ишлаб чикариш учун фойдаланилади.

Одатда биогаз курилмалар туртта асосий элементдан иборат булади:

• ишлаб чикариш модули анаэроб биореактор ва йигма танк хамда гунгни

кеткизадиган тизимни уз ичига олади:

• биогазни саклаш ва тозалаш тизими;

• биогазни фойдали максадда ишлатиш ва биоугитлардан фойдаланиш

ускунаси.

Биореактор горизонтал ёки вертикал шаклда курилиши мумкин. Горизонтал

конструкция куйидаги афзалликпарга эга: унда самарали ва энергия тежайдиган коригичлардан фойдаланиш мумкин, янги субстрат ачиган субстрат билан аралашмайди, у биореакторнинг бир кисмидан тескари томонга аста-секин утади. Шу тарика катта микдорда биогаз ишлаб чикаришга эришилади. Техник ва иктисодий нуктаи назардан

3 „

горизонтал биореакторларнинг энг катта хажми одатда 200-300 м дан ошмайди.

Биореакторлари хажми 300 мЗдан ортик булган биогаз курилмалар учун вертикал конструкциядан фойдаланилади. Улар думалок кундаланг кесимга эга бетон конструкциялардан курилади. Вертикал биореакторлар устки майдоннинг хажмга нисбатан яхши жойлашуви нуктаи назаридан устуворликка эга. Шундай килиб, курилиш материалларига булган эхтиёж камаяди ва иссиклик исрофи хам пасаяди. Вертикал конструкциянинг асосий нокулайлиги-биогаз олишнинг узлуксиз услубидан фойдаланишнинг кийинлигидир.

1-тайёрлов резервуари; 2-хомашёни юклаш ва бушатиш; 3-биореактор; 4-хомашёни аралаштириш учун кулда бошкариладиган ва пневматик курилма; 5-сув кайнатадиган козон; 6-компрессор; 7-биоугит резервуари; 8-газ фильтри; 9-конденсор; 10-газгольдер; 11-манометрлар; 12-сакловчи клапан; 13-сурилма копкок. 2-расм Хомашё кулда солинадиган, газгольдерли, хомашё кул ёрдамида ва пневматик аралаштириладиган, реактордаги хомашёни иситадиган биогаз

Курилмаси схемаси

Даврий ишлайдиган биогаз курилмалари тулик ишга туширилгач, зичлаб ёпилади. курилма бироз вакт ичида биогазни фаол ажратиб чикара бошлайди, биомасса тулик кайта ишлангандан сунг курилма бушатилиб, ишлаш жараёни яна такрорланади. Биореактор ичида биомассанинг аралишиши биогаз курилмасининг ишлаш самарадорлигини анча оширади, чунки чукинди ва сузиб юрувчи кобиклар хосил булишига тускинлик килади хамда реакторда биомасса меъёрида аралашишини таъминлайди.

Унчалик катта булмаган курилма учун бушаган ёкилги цистерналаридан фойдаланиш масаланинг энг содда ечимдир. 60 м хажмга эга стандарт ёкилги цистернаси базасидаги биореактор схемада келтирилган. Ички деворлар металл ёки гиштдан тайёрланиши мумкин. Уларнинг асосий вазифаси гунг окимини зарур томонга

йуналтириш ва унинг реактор ичидаги йулини узайтириш хамда туташ идишлар тизимини ташкил этишдир. Схемада деворлар шартли равишда курсатилган: уларнинг сони ва жойлашуви гунгнинг узига хос хусусиятларига, яъни окувчанлигига, шунингдек, хомашё таркибидаги тушама микдорига боглик.

Биореактор хажми гунг микдоридан келиб чиккан холда аникланади. Гунг микдори эса хайвонлар сонига, уни чиритиш услубига хам боглик. Негаки, тушамасиз гунгни ювишда окованинг умумий микдори бир неча бор ортади. Бу эса иситишга куп энергия сарфланишига сабаб булади. Биореакторнинг бир кунлик ишлаб чикариш унумдорлиги таркибидаги курук модда 8-15% булган гунг солинганда реактор хажмига нисбатан

" 3

тахминан икки баравар куп микдорни ташкил этади. Масалан, 60 м хажмга эга биореактор бир кунда 100-150 м биогаз ишлаб чикаради.

Биореакторни мезофил режимда ишга туширишда уни 90 фоиз микдорда субстрат билан тулдириш ва биореакторда 7-12 кун мобайнида саклаш зарур. Шундан сунг ундаги ачитилган махсулотни олиб, янги субстрат солиш мумкин.

^андай конструкция танланишидан катъий назар реактор куйидаги талабларга жавоб бериши шарт:

- сув ва газ утказмаслик: сув утказмаслик сувнинг сиркиб кетмаслиги ва сизот сувлар ифлосланишининг олдини олиш. Газ утказмаслик ишлаб чикиладиган газнинг тулик микдорини саклаш, шунингдек, реакторда биогазнинг хаво билан аралашиб кетишининг олдини олиш учун зарур;

- энг кам ер майдони курилиш кийматини ва реактор деворлари оркали иссиклик йукотилишини камайтиради:

- иссикликни саклаш изоляцияси биогаз курилмасининг куз-киш даврида самарали ишлашида мухим урин тутади;

- реактор конструкциянинг баркарорлиги барча огирликни кутариш учун зарур (газ босими, хомашё огирлиги ва босими, коплама огирлиги) ва бу курилманинг узок вакт ишлашининг кафолати хисобланади:

- конуссимон ёки ярим доира шаклидаги тубли ва юзали цилиндр реакторнинг энг яхши шакли хисобланади. Бетон ёки гиштдан тайёрланган квадрат реакторлардан фойдаланиш тавсия этилмайди. Негаки хомашё босими туфайли реактор бурчакларида ёриклар пайдо булади, шунингдек, каттик заррачалар тупланиб, ачитиш жараёнига халакит беради. Хомашё юзасида кобик катлам пайдо булишининг олдини олиш ва унинг тулик ачишини таъминлаш учун реактор ички деворлар ёрдамида бир канча секцияларга булиниши мумкин.

Реакторлар куйидаги материаллардан тайёрланиши мумкин:

- пулат идишлар гермитиклиги билан устун туради ва катта босимни кутара олади хамда тайёрланиши хам осон. Тайёр сигимлардан фойдаланиш иктисодий жихатдан фойдали. Етарли сигимга эга металл цистерна мавжуд булса, ички ва ташки деворларида кавак бор-йуклиги, пайванд сифати ва бошка камчиликлари текширилиши ва албатта бартараф этилиши лозим. Кейин уларнинг сирти тозаланиб, буялиши керак;

Реактор сифатида фойдаланиладиган пластик идишлар юмшок ва каттик булади.

Юмшок сигимларга шикаст етказиш осон ва йил буйи ишлаши учун совукка чидамли килиш кийин. ^аттик пластик сигимлар конструкцияси пишиклиги билан ажралиб туради ва чиримайди. Шунинг учун органик чикиндиларни психрофил кайта ишлаш учун улардан фойдаланиш тавсия этилади.

- Бетон сигимлар ривожланган давлатларда анча оммалашган. Газ утказмасликнинг шартлилиги сифатли куриш ва махсус копламалардан фойдаланишни талаб этади, чунки реактор бурчакларида тез-тез ёрилишлар пайдо булиб туради. Бетон сигимлар курилиши учун кам пул сарфланиши ва фойдаланиш муддати чекланмагани уларнинг афзаллик томонларидандир;

- Еишт териш кичик реакторларни куришда куп ишлатиладиган услуб хисобланади. Шу максадда яхши пишитилган гиштлар, бетон блоклар ёки сифатли тошлардан фойдаланиш мумкин.

Реакторларда урнатиладиган назорат-улчаш асбобларидан реактордаги хомашё сатхини, унинг ичидаги харорат ва босимни назорат килишда фойдаланилади.

Биоугит ва уни куллаш имкониятлари куйидагича тавсифланади. Биогаз технологияларини куллаш биогаздан ташкари экологик тоза ва юкори самарали органик угит (биоугит) ишлаб чикариш имконини хам беради. Биоугит таркибидаги тупрокнинг сингдирувчанлиги ва нам тортишини оширадиган органик ва минерал моддалар унда биочириндилар купайишига хизмат килади, тупрок емирилишининг олдини олади хамда кишлок хужалиги экинлари хосилдорлигини оширади.

^ишлок жойларда биогаз технологияларидан фойдданишнинг халкаро тажрибаси буйича куплаб нашрлар биогаз, яьни метанга бой ёнувчи газ ушбу технологияларнинг асосий махсули хисобланиши, биоугит эса бу жараённинг кушимча махсулоти эканидан далолат беради. Шуни унутмаслик керакки, бу иссиклик ва электр энергияси кескин етишмаслиги сезилаётган туманларга тааллуклидир.

Бирок тупроги емирилишга мойил аа тупрогида чиринди микдори кам булган муайян бир кишлок худудида биоугитлар таркибидаги озука киймати юкорилиги туфайли катта ахамият касб этади. Шунингдек, органик чикиндиларни анаэроб ачитиш оркали кайта ишлаш имконияти пайдо булади.

3-расм. Биогаз курилмаларининг фермер хужалиги тизимидаги роли ва ах,амияти

Органик моддалар кишлок хужалик экинлари етиштириладиган ерларда мухим урин тутади. Ердаги органик моддаларнинг асосий кисми дастлаб баркарор

макромолекулаларга (чириндига) биологик айлантирилиши лозим. Чиринди таркибига чиринди кислоталар (ерлар унумдорлиги учун жуда мухим) киради, шунингдек, унинг таркибида микрорганизмлар таъсири остида усимликларни озиклантирадиган асосий озука элементлари хам бор.

Узбекистоннинг иссик иклимли шароитида киска муддатли самара катта ахамиятга эга. Негаки киска вакт ичида утадиган жадал биологик таъсир остида гунгнинг чорва моллари учун сомон ёки тушама каби фракциялари хам парчаланади. Ушбу жараён учун одатда куп вакг талаб этилади, Мезофиль шароитида анаэроб ачитиш жараёнида органик модданинг 25-30 фоизи парчаланади ва шу тарика азотнинг таркиби 1 % дан 1,5 % га ошади. Анаэроб ачитиш давомида янги минерал азот хосил булмайди, азотнинг 15-18 % аммонийга (NH4) айланади, Анаэроб ачитилган органик чикиндиларда (куйкум, компост) азот асосан полимеризацияланган органик шаклда (чиринди) ёки оксидланган шаклда (нитрат ва нитрит) булади.

Куплаб ер усти ва сув усимликлари учун аммоний тупрокдаги оксидли азотдан кура кимматли азот манбаи экани хакида талай амалий далиллар мавжуд. Аммоний кам ишкорланади заррачалар, масалан, тупрок ва чиринди алмашинуви учун купрок ярокли булади.

Утказилган тажрибалар шуни курсатдики, гунгни биогаз курилмаларида ачитиш натижасида олинадиган суюк, биоугит таркибида аммиакли азот 260% га купаяр экан. Фермер хужаликларидан компостлангандан сунг олинадиган оддий гунг таркибидаги аммиак азоти 17,5 % камаяди. Бу суюк эритма таркибидаги аммиак компост гунгида хосил булганига караганда исталганча мавжуд булишидан далолатдир.

Анаэроб ачитиш натижасида гунг таркибидаги органик углероднинг 30-40% карбонат ангидрид гази ва метанга (ва бошка газларга) парчаланади. Органик углероднинг колган кисми эса сакланиб колади ва унинг таркибида ривожлантирадиган озука моддалари булади,

Биоугитлар суюк эритмасининг органик фракцияси таркибида 30-40% узлаштирилмаган лигнин, целлюлоза ва липид материаллари (курук вазнда) булади. Бу моддалар ишлов берилган ерга сепилганда усимликлар томонидан узлаштирилиши осон булади. Суюк фракциянинг колдиги дастлаб, хомашё таркибида булган, аммо бактериологик парчаланмайдиган ёки модификацияланмайдиган моддалардан (минерал заррачалар, тузлар ва хоказо) иборат.

Суюк биоугитларнинг асосий афзалликлари:

- ачитиш жараёни туфайли биоугитларни киска муддат ичида ишлаб чикариш;

- азот йукотилишининг камайиши;

- азот аммоний (NH4) шаклида булгани туфайли уни усимликлар яхши узлаштириши;

- касаллик кузгатувчи микроблар ва микроорганизмлар сонининг камайиши;

- биоугит суюк эритмаси биогаз курилмасида тулик кайта ишлангандан сунг ёкимсиз хиди йуколади ва бу чивин ёки бошка хашоратлар пайдо булишининг олдини

олади;

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, биогаз курилмаларини куллаш экологик ахволни яхшилаш имконини беради. Бу кишлок хужалик ерларидан янада самарали фойдаланиш ва органик чикиндиларни кайта ишлаш (азот ишкорланишининг камайиши, атмосферага аммиак ва метан чикишининг озайиши) билан боглик. Ушбу билвосита фойда куп холларда бевосита экологик фойдадан ошади, яъни ёкилгининг органик турларини биогаз билан алмаштириш атмосферани ифлослантирадиган карбонат ангидрид газм ва бошка иссикхона газларининг атмосферага чикишини камайтиради.

АДАБИЁТЛАР

1. Н.Х.Тухтабоев, Макола, "Андижон вилоятида саноат ва кишлок хужалиги тармоклари чикиндиларидан биоэнергия ишлаб чикариш муаммолари" 2009 йил.

2. http://www.biomassa.ru, «Топливо из биомассы»;

3. http://www.biomass and energy.ru, «Жидкие виды биотоплива»;

4. Chartier P. Le potential energetique de la biomasse, Futuribles 2000, (Paris), pp. 1934, 1980.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Chartier P., Meriaux S., Recherche, 11, № 113, 766-776 (1980).

6. Demeyer A., Jacob F., Jay M. et al., La conversion bioenergetique du rayonnement solaire et les biotechnologies, Paris, Technique et documentation, pp. 352, 1981.

7. DaSilva E.J., Ambio (Stockholm), 9, № 1, 2-9 (1980)

8. Smill V., China's Energy: Achievements, Problems, Prospects. N.Y., Praeger, pp. 246.

9. Меликулов, Н., & Кучкоров, С. К. (2022). Одновременное действие изгиба и сжатия в пластинах, подкрепленных по контуру упругими тонкостенными стержнями. Механика и технология, 3(8), 64-69.

10. Xolmirzaev, J. Z., Kuchkorov, S. K., & Eksanova, S. SH.(2020). Udarno-Vraщatelьnaya Dinamicheskaya Modelb Rabochego Organa Ochistitelya Xlopka. Kontseptsii I Modeli Ustoychivogo Innovatsionnogo Razvitiya, 137.

11. Кучкоров, С. К., Эксанова, С. Ш., Туйчиева М. В. (2022). ТЕКИСЛАГИЧГА БЕРИЛАДИГАН ТИК БОСИМ КУЧИНИ ВА УНИНГ ИШ КУРСАТКИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ АНЩЛАШ. БАРКАРОРЛИК ВА ЕТАКЧИ ТАДКИКОТЛАР ОНЛАЙН ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ , 488-494.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.