Научная статья на тему 'ИШЧИ КУЧИ БАРҚАРОР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МЕҲНАТ ШАРТНОМАСИНИ БЕКОР ҚИЛИШДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ1 (ёкимеҳнатшартномасиходимларсони (штати) қисқариши муносабати билан бекор қилинганда уни бекор қилиш тартиби ва уларга моддий мадад бериш масалаларига доир АЙРИМ МУЛОҲАЗАЛАР)'

ИШЧИ КУЧИ БАРҚАРОР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МЕҲНАТ ШАРТНОМАСИНИ БЕКОР ҚИЛИШДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ1 (ёкимеҳнатшартномасиходимларсони (штати) қисқариши муносабати билан бекор қилинганда уни бекор қилиш тартиби ва уларга моддий мадад бериш масалаларига доир АЙРИМ МУЛОҲАЗАЛАР) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1342
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамоавий келишув / жамоавий шартнома / шахсий меҳнат шартномаси / жамоавий музокаралар / ижтимоий шериклик / collective agreement / collective treaty / personal labor contract / collective negotiations / social partnership

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мирзакаримова М. М.

Жамоавий шартнома меҳнат муносабатлари барқарорлигига эришишда муҳим аҳамиятга эга. Жамоавий шартнома тизими хўжалик субъектларининг меҳнат бозоридаги ўзаро муносабатларидаги низоларни ўзича бартараф эта олмайди. Чунки ушбу низолар асосини ижтимоий манфаатлар, мақсадлар, интилишлар, талаблардаги фарқлар ташкил этади. Шахсий шартнома тизими ишловчининг меҳнат шароити ва унга тўланадиган иш ҳақини шу одамнинг шахсий хусусиятларига кўра белгилаш имконини беради. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексига ижтимоий шериклик тўғрисида бўлим киритиш ва унда халқаро меҳнат ҳуқуқининг кўплаб меъёрларини ҳисобга олиш зарур.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL PARTNERSHIP ROLE IN INTERRUPTING LABOR AGREEMENTS IN PROVIDING SUSTAINABLE EMPLOYMENT

Collective labor treaties play important role in providing sustainable labor relations. But the system of collective labor treaties cannot themselves to solve conflicts appearing in labor relations on labor markets. The bases of those conflicts are differences in social interests, aims, aspirations. The system of personal agreements permits to establish labor conditions and remunerations on basis of personal abilities and characteristics. It is necessary to consider in the Labor Code of the country an articles devoted to social partnership, taking into consideration norms of international labor Acts.

Текст научной работы на тему «ИШЧИ КУЧИ БАРҚАРОР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МЕҲНАТ ШАРТНОМАСИНИ БЕКОР ҚИЛИШДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ АҲАМИЯТИ1 (ёкимеҳнатшартномасиходимларсони (штати) қисқариши муносабати билан бекор қилинганда уни бекор қилиш тартиби ва уларга моддий мадад бериш масалаларига доир АЙРИМ МУЛОҲАЗАЛАР)»

Мирзакаримова М.М.

Инновацион технологиялар маркази бош мутахассиси, и.ф.н, доцент

ИШЧИ КУЧИ БАРКАРОР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МЕХНАТ ШАРТНОМАСИНИ БЕКОР КИЛИШДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ А^АМИЯТИ1 (ёки ме^нат шартномаси ходимлар сони (штати) цисцариши муносабати билан бекор цилинганда уни бекор цилиш тартиби ва^уларга моддий мадад бериш масалаларига доир АЙРИМ МУЛОХ.АЗАЛАР)

МИРЗАКАРИМОВА М.М. ИШЧИ КУЧИ БАРКАРОР БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МЕЦНАТ ШАРТНОМАСИНИ БЕКОР К,ИИЛИШДАГИ ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ АЦАМИЯТИ

Жамоавий шартнома мехнат муносабатлари баркарорлигига эришишда мухим ахамиятга эга. Жамоавий шартнома тизими хужалик субъектларининг мехнат бозоридаги узаро муноса-батларидаги низоларни узича бартараф эта олмайди. Чунки ушбу низолар асосини ижтимоий манфаатлар, максадлар, интилишлар, талаблардаги фарклар ташкил этади. Шахсий шартнома тизими ишловчининг мехнат шароити ва унга туланадиган иш хакини шу одамнинг шахсий хусусиятларига кура белгилаш имконини беради. Узбекистон Республикаси Мехнат Кодекси-га ижтимоий шериклик туFрисида булим киритиш ва унда халкаро мехнат хукукининг куплаб меъёрларини хисобга олиш зарур.

Таянч иборалар: жамоавий келишув, жамоавий шартнома, шахсий мехнат шартномаси, жамоавий музокаралар, ижтимоий шериклик.

МИРЗАКАРИМОВА М.М. РОЛЬ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА В РАСТОРЖЕНИИ ТРУДОВЫХ ДОГОВОРОВ ПРИ ОБЕСПЕЧЕНИИ СТАБИЛЬНОЙ ЗАНЯТОСТИ

Коллективные трудовые договора играют важную роль при обеспечении стабильных трудовых отношений. Система коллективных договоров не могут сами по себе решать конфликты, возникающие в трудовых отношениях на рынке труда. Потому, что основу этих конфликтов составляют различия в социальных интересах, целях, устремлениях. Система персональных договоров позволяет устанавливать условия труда и вознаграждений исходя из личност-н ых характеристик персоны. Поэтому целесообразно в Трудовом Кодексе Республики Узбек истан предусмотреть статьи посвященные социальному партнерству, приняв во внимание в ней положения международного трудового права.

Ключевые слова: коллективный договор, коллективное соглашение, персональный трудовой договор, коллективные переговоры, социальное партнерство.

1 Макола Вазирлар Махкамаси хузуридаги Фан ва техника тараккиётини мувофиклаштириш Кумитасининг А2-ФК-0-17304 «Ижтимоий хамкорлик иктисодий муносабатларни эркинлаштириш ва ижтимоий-иктисодий ри-вожлантириш омили сифатида» лойихасини амалга оширилиши жараёнида тайёрланган.

MIRZAKARIMOVA M.M. SOCIAL PARTNERSHIP ROLE IN INTERRUPTING LABOR AGREEMENTS IN PROVIDING SUSTAINABLE EMPLOYMENT.

Collective labor treaties play important role in providing sustainable labor relations. But the system of collective labor treaties cannot themselves to solve conflicts appearing in labor relations on labor markets. The bases of those conflicts are differences in social interests, aims, aspirations. The system of personal agreements permits to establish labor conditions and remunerations on basis of personal abilities and characteristics. It is necessary to consider in the Labor Code of the country an articles devoted to social partnership, taking into consideration norms of international labor Acts.

Keywords: collective agreement, collective treaty, personal labor contract, collective negotiations, social partnership.

Мецнат бозорида юзага келадиган ижтимоий-ицтисодий муносабатлар тизимида ацолининг иш билан бандлиги ва мецнат шароитларини белгилаш, у ёки бу ижтимоий муам-моларни цал цилиш, ижтимоий-мецнат низоларини барта-раф этиш буйича иш берувчилар билан ёлланма ходимлар уртасидаги муносабатлар марказий урин эгаллайди.

Мех,нат бозорида мазкур муносабатлар жамоавий, шахсий ва х,удудий усуллар асо-сида тартибга солинади. Жамоавий битим-лар тузилаётганда, Узбекистон Республикаси-нинг Мех,нат Кодекси, Халкаро Мех,нат Таш-килотининг (ХМТ) Конвенцияси ва тавсия-ларига асосланилади. ХМТнинг Конвенци-ясининг 54-бандида таъкидланганидек, жамоавий музокаралар, бир томондан, тад-биркорлар гурух,и билан, бошка томондан эса, мех,наткашларнинг битта ёки бир неча ташкилоти уртасида: а) мех,нат шароити ва бандликни белгилаш; б) тадбиркорлар ва мех,наткашлар уртасидаги муносабатларни тартибга солиш; в) тадбиркорлар ёки улар-нинг ташкилотлари уртасидаги муносабат-ларни тартибга солиш максадларида олиб бориладиган барча музокараларни билдира-ди.

Мех,нат бозорида бундай тартибга солиш кулланишининг энг мух,им афзаллиги шундаки, унда кабул килинадиган карорлар них,оятда кайишкок (эгилувчан, мослашув-чан) булади, уларни на конунчилик, на суд ва на маъмурий усулларга киёслаб булмайди. Мех,нат муносабатларини тартибга солиш -шартнома тизимининг кайишкоклиги, шу-нингдек, мех,нат муносабатлари сох,асида тенглик ва ижтимоий адолат тамойиллари-ни руёбга чикариш х,акидаги кенг таркалган

туFри тасаввурларга эга булишдир. Айрим ходим музокараларда узидан анча кучли шери-ги - иш берувчига нисбатан якка тартибда амалга оширадиган хатти-х,аракатлари билан каршилик курсата олмайди. Боз устига, жамоавий шартномага кура, малакаси паст х,амда етарли даражада юкори унум билан ишлай олмайдиган ишчи кучининг иш жойи муайян муддатга саклаб турилади. Жамоавий шар-тнома мех,нат муносабатлари баркарорлигига эришишда мух,им ах,амиятга эга. Жамоавий шартнома тизими хужалик субъектларининг мех,нат бозоридаги узаро муносабатларидаги низоларни узича бартараф эта олмайди. Чун-ки ушбу низолар асосини ижтимоий манфа-атлар, максадлар, интилишлар, талабларда-ги фарклар ташкил этади. Гарчи, жамоавий битимлар тизими манфаатларни келишиб олиш, узаро бир карорга келиш ва низоларни тезлик билан бартараф этиш жараёнлари-ни кузда тутса-да, музокаралар жараёни анча макбул натижаларга эришиш имкониятини х,ам яратади. Айни пайтда битим шартлари шартнома шаклини олиб, икки томонни мазкур шартлар асосида ижтимоий ва иктисодий баркарорликни таъминлаш максадида охир-ги чораларни курмасдан, яъни иш ташлаш ёки ишдан бушатишга йул куймай, х,аракат килишга мажбур этади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 3

Келажакда жамоавий битимлар, шунинг-дек, мехнат бозори фаолиятини, ходимлар-ни укитиш ва малакаларини ошириш хамда узгартириш, уларнинг иш хаки ва ишсизларни иш билан таъминлаш курсаткичларини тар-тибга солиш масалаларини хам узига камраб олади. Шуни кайд этиб утиш керакки, асосан, жамоавий мехнат шартномаси тизими ва бе-восита давлатнинг тартибга солиб бориши амал килишига карамай, ходим билан иш бе-рувчи уртасидаги муносабатлар якка тартиб-да хам хал этилиши мумкин.

Ходим билан тузилган шартнома унинг иш берувчиси учун анча фойдалидир. Шах-сий шартнома тизими ишловчининг мехнат шароити ва унга туланадиган иш хакини шу одамнинг шахсий хусусиятларига кура белги-лаш имконини беради. Жамоавий битимлар-га кура эса бундай килиб булмайди. Аммо, шу билан бирга, тузиладиган шахсий битим куп холларда мехнаткашларни ижтимоий кафо-латларнинг каттагина кисмидан махрум эта-ди.

Мехнат муносабатларини шахсий услуб-да тартибга солиш ва бандликнинг кайишкок шаклларини жорий этиш - мехнаткашлар ку-чидан фойдаланиш, кучайтириш хамда до-имий ишловчи шахслар учун илгари мав-жуд булган ижтимоий кафолатлардан воз кечилишидан ташкари яна бир катор сал-бий окибатларга олиб келиши мумкин. Жумладан, ривожланган мамлакатлардаги мехнат бозорларида доимий ишчи кучлари-ни вактинча ёки туликсиз иш вактида ишловчи шахслар (ёшлар, хотин-кизлар, ногирон-лар ва х.к.) билан алмаштириш коида туси-га кирмокда. Табиийки, мазкур ижтимоий гурухларнинг вакиллари ижтимоий жихатдан кам мухофазаланган ва жамоавий шартнома-лар билан камраб олинмаган. Шу боис, дав-лат хужалик юритишнинг бозор муносабат-ларига утиш шароитларида ёллашнинг шахсий шартнома шакллари ривожини назорат килиб бориш керак. Акс холда, норозилик ку-чайиши натижасида давлат ишсизлик буйича ижтимоий туловларни анча купайтиришга мажбур булиб колади.

Жамоавий музокаралар натижасида тузилган жамоавий шартномалар, келишув-ларни бажаришнинг мажбурийлиги тамойи-ли ХМТ нинг 1951 йилда кабул килинган "Жа-

моавий шартномалар туFрисида"ги 91-сон-ли тавсияларида шакллантирилган. Уларда баён килинган талабларга мувофик, жамоавий шартномалар мамлакат конунчилигига кура, сайланган ваколатли шахслар, томон-ларнинг вакиллари уртасида ёзма равиш-да тузилади. Жамоавий шартнома, агар шар-тномада бошка холат кузда тутилмаган булса, шартнома билан камраб олинадиган кор-хоналарда ишловчи барча мехнаткашларга таркалади. Бунда жамоавий шартномаларга нисбатан ишчиларнинг ахволини ёмонлаш-тирадиган якка мехнат шартномалари шарт-лари хакикий эмас, деб эътироф этилиши керак. Зарурат тугилганда эса шартнома тузиш-да катнашмайдиган, аммо ишлаб чикариш ва худудий белгисига кура шартнома сохасига кирадиган корхоналарда жамоавий шартнома коидаларини таркатиш тадбирлари кузда тутилган.

Мехнат низоларини келишув ва арбитраж хал килиш тамойиллари мехнат низоларини хал килишнинг асосий, одатда, тинч усулла-рини белгилайди. Бундай усулларга келиш-мовчиликларни хал килишнинг низолашувчи томонлар келишуви хамда воситачилик ва арбитраж органлари иштирокидаги воситалари киради. ХМТ тавсияларига мувофик, мехнат низоларини миллий шароитларга мос тартибга солиш чоралари курилиши керак. Ху-сусан, давлатларга низолашувчи томонлар-ни ихтиёрий келиштириш буйича органлар-ни тузиш таклиф этилади. Бундай органлар-га тадбиркорлар ва мехнаткашлар вакиллари киришлари мумкин. Келиштириш тартиботи куриб чикиш вакти буйича энг кам холатга келтирилган ва бепул асосда утказилади. Томонлар мустакил арбитраж органига ёрдам-га келишга хакли. Хар икки вазиятда хам то-монларга келишувчилик - арбитраж тарти-ботлар даврида иш ташлашлар ва локаутлар-дан сакланиш тавсия этилади.

ХМТ тавсияларида ишчиларнинг якка ши-коятларини куриб чикиш коидалари шакллантирилган. Бунда куйидаги тадбирлардан фойдаланиш таклиф этилади:

• шерикларнинг узлари томонидан низо ва келишмовчиликларни тартибга солиш;

• шартномада кузда тутилган тузилмалар-даги келишув;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 3

• ихтиёрий арбитраж ёки суд органларига мурожаат килиш.

Хал килишнинг исталган боскичида ке-лишмовчиликни томонларнинг келишуви йули билан хал килиш имконияти сакланиб колиши керак.

Юкорида куриб чикилган ХМТ томони-дан тавсия этилган ижтимоий шериклик-нинг х,укукий тамойиллари алохида давлат-лар х,укукий хужжатларида у ёки бу дара-жада мустахкамлаб куйилган. Мисол учун, хозирда Узбекистонда "Ижтимоий шери-клик туFрисида"ги конун лойихаси мухокама килинмокда. Узбекистон Республикаси Мехнат Кодексига хам ижтимоий шериклик туFрисида булим киритиш ва унда халкаро мехнат хукукининг куплаб меъёрларини хисобга олиш зарур.

1. Технологиядаги, ишлаб чикариш ва мехнатни ташкил этишдаги узгаришлар, хо-димлар сони (штати) ёки иш хусусиятининг узгаришига олиб келган ишлар хажмининг кискарганлиги ёхуд корхонанинг тугатили-ши муносабати билан иш берувчи ходим-ни камида икки ой олдин ёзма равишда (имзо куйдириб) мехнат шартномаси бекор килиниши туFрисида огохлантириши лозим1. Ушбу икки ойлик огохлантириш муддатига хо-димнинг вактинча мехнатга кобилиятсизлик даври хамда давлат ёки жамоат вазифалари-ни бажаргандаги вакти кирмайди2.

Ходимлар сони (штати) кискарганда иш берувчи Мехнат кодексининг 92-моддаси-га мувофик, ходимга мутахассислиги ва ма-лакасига мувофик келадиган ишни, бун-дай иш булмаган такдирда эса, корхонада мавжуд булган бошка ишни таклиф этиши шарт3. Ходим бошка ишга утишдан бош торт-ган ёки корхонада мувофик келадиган иш булмаган такдирда, мехнат шартномаси уму-мий асосларда бекор килиниши мумкин. Ходим доимий бошка ишга утишга рози булса, Мехнат кодексининг 96-моддасига асо-сан буйрук мехнат шартномасига киритил-

1 Узбекистон Республикаси Мехнат кодекси (102-мод-данинг иккинчи кисми 1-банди). - Т.: "Адолат", 1996. -48-49-б.

2 Уша жойда (102-модданинг олтинчи кисми), 50-бет.

3 Уша жойда, 42-бет.

ган узгаришларнинг мазмунига тула мувофик холда чикарилади4.

Башарти жамоа келишуви ёки жамоавий шартномада мехнат шартномасини иш бе-рувчининг ташаббуси билан бекор килиш учун касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимлар бошка вакиллик органининг олдиндан рози-лигини олиш назарда тутилган булса, шар-тномани бундай розиликни олмай туриб бекор килишга йул куйилмайди5.

Касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимлар-нинг бошка вакиллик органи ходим билан мехнат шартномасини бекор килишга розилик бериш масаласи буйича кабул килган карори хакида иш берувчига ёзма равишда хабар бе-риши керак, бундай хабар мехнат шартномасини бекор килиш хукукига эга булган ман-сабдор шахснинг ёзма такдимномаси олин-ган кундан бошлаб ун кунлик муддат ичида маълум килинади.

Иш берувчи касаба уюшмаси кумитаси ёки ходимлар бошка вакиллик органининг ходим билан мехнат шартномасини бекор килишга розилик бериш туFрисидаги карори кабул килинган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмай, мехнат шартномасини бекор килишга хаклидир.

2. Икки ойлик огохлантириш муддати ходим билан иш берувчининг келишуви асо-сида пуллик компенсацияга алмаштирили-ши мумкин6. Ушбу холатда шуни эсда тутиш лозимки, конун огохлантириш муддатининг пуллик компенсацияга алмаштирилишини шарт килиб белгиламасдан, балки уни томонларнинг келишуви асосида амалга оширили-шини назарда тутади.

Огохлантириш муддати пуллик компенсацияга алмаштирилганда, ходимларга мод-дий мадад беришнинг тартиби ва муддат-лари Адлия вазирлигида 1999 йил 16 майда 720-ракам билан руйхатга олинган «Мехнат шартномаси алохида асосларга кура бекор килиниб, огохлантириш муддати пуллик ком-пенсациясига алмаштирилганда ходимларга моддий мадад бериш тартиби хакида»ги ту-шунтиришда батафсил ёритилган.

4 Уша жойда, 44-бет.

5 Уша жойда (101-модда), 48-бет.

6 Уша жойда (102-модданинг иккинчи кисми), 49-бет.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 3

3. Икки ойлик огохлантириш муддати да-вомида ходимга бошка иш кидириш учун хафтада камида бир кун, шу вакт учун иш хаки сакланган холда ишга чикмаслик хукуки берилади1.

Мехнат низолари келиб чикишининг ол-дини олиш максадида, ходимга берилади-ган ёзма огохлантиришда хафтанинг кайси куни ишга чикмаслигини курсатиш максадга мувофик булади.

4. Ходимлар сони (штати) кискариши му-носабати билан мехнат шартномаси бекор килинганда ишда колдириш учун имтиёз-ли хукук малакаси ва мехнат унумдорлиги юкорирок булган ходимларга берилади.

Малакаси ва мехнат унумдорлиги бир хил булган такдирда куйидагиларга афзаллик берилади2:

1) карамоFида икки ёки ундан ортик киши булган ходимларга;

2) оиласида ундан булак мустакил иш хаки олувчи булмаган шахсларга;

3) мазкур корхонада куп йиллик иш стажи-га эга булган ходимларга;

4) ишлаб чикаришдан ажралмаган холда олий ва урта махсус укув юртларида тегиш-ли мутахассислик буйича малакасини ошира-ётган ходимларга ва ишлаб чикаришдан аж-ралган холда олий ва урта махсус укув юрт-ларини, хунар-техника билим юртларини та-момлаган шахсларга укишни тугатгандан сунг мутахассислиги буйича ишлаётган такдирда икки йил мобайнида;

5) мазкур корхонада мехнатда майиб булиб колган ёки касб касаллигини орттир-ган шахсларга;

6) уруш ногиронлари, уруш катнашчилари ва уларга тенглаштирилган шахсларга;

7) атом объектларидаги фалокатлар окибатида келиб чиккан оширилган радиация нурланиши билан боFлик нурланиш касалли-ги ва бошка касалликларга йуликкан ёки шун-дай касалликларни бошидан кечирган шахсларга; ногиронлиги атом объектларидаги фалокатлар муносабати билан бошланганли-ги аникланган ногиронларга; ана шундай фалокатлар ва халокатлар окибатларини барта-

1 Узбекистон Республикаси Мехнат кодекси (102-мод-данинг олтинчи кисми). - Т.: "Адолат", 1996. -49-50-б.

2 Уша жойда, 50-51-б.

раф этиш ишлари катнашчиларига, шунинг-дек, мазкур худудлардан эвакуация килинган ёки кучирилган шахсларга хамда уларга тенглаштирилган бошка шахсларга.

Узбекистон иктисодиёти тармокларида оFир ва зарарли мехнат шароитларида ишлов-чилар ушбу мехнат шароитларига эга булган ишлаб чикаришлар, цехлар ва касбларда иш-лаганларга бериладиган имтиёз ва компен-сацияларнинг камида бир туридан фойдала-надиган кишилар сонини тегишли тармокда банд булган жами ишловчилар сонига булиш йули билан аникланади. Бунда хар бир иш-ловчи бир ёки бир неча имтиёз ва компенсация турларидан фойдаланиши мумкин. Ма-салан, оширилган тариф ставкалари, лавозим окладлари хамда зарарли ва оFир иш шароитларида ишлаганлиги ва мехнат интенсив-лиги учун хак тулаш, кушимча йиллик хаки туланадиган таътил, иш хаки сакланган холда кискартирилган иш куни тартибида ишлаш, бепул даволаш-профилактик овкатлантириш, бепул сут ёки бошка тенг кимматли озик-овкат махсулотлари, кариликни пенсия билан таъминлаш буйича имтиёзлар шулар жумла-сидандир. Куйидаги жадвалда Узбекистон иктисодиёти тармокларида 2012 йилда оFир ва зарарли шароитларда ишлаган ишловчилар туFрисидаги маълумотлар келтирилган (1-жадвал).

Жамоавий шартномада ходимларни ишда колдиришда афзаллик бериладиган бошка холатлар назарда тутилиши мумкин. Бу холатлар, агар ходимлар ушбу модданинг би-ринчи ва иккинчи кисмларига мувофик ишда колдиришда афзаллик хукукига эга булмаган такдирдагина, инобатга олинади.

5. Иш берувчи камида икки ой олдин хар бир ходимнинг касби, мутахассислиги, малакаси ва мехнат хаки микдорини курсатган холда, булажак ишдан озод этиш туFрисидаги маълумотларни махаллий мехнат органи (туман, шахар Бандликка кумаклашувчи марка-зи)га такдим килиши шарт3. Ушбу маълумотларни кандай ва кайси шаклда бериш тарти-би Адлия вазирлигида 1999 йил 22 декабрда 858-ракам билан давлат руйхатига олинган

3 Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодекси (102-модданинг еттинчи кисми). - Т.: "Адолат", 1996. -50-б.

1-жадвал

2012 йилда Узбекистон ик,тисодиёти тармок,ларида огир ва зарарли ишлаб чик,аришларда ишлаган ишловчилар ва уларга берилган имтиёзлар таркиби1 (Тегишли тармовда ишловчилар умумий сонига нисбатан % х,исобида)

Корхоналар ва ташкилотлар

саноат курилиш транспорт алок,а

Нокулай мехнат шароитларида банд ишловчилар

2011 53,3 30,4 30,9 21,9

2012 52,6 29,6 33,1 21,1

Нокулай мехнат шароитларида ишловчиларга берилган имтиёзлар

кушимча таътил бериш

2011 45,8 24,8 26,7 19,4

2012 45,4 24,6 31,9 18,2

к,иск,артирилган иш куни тартибига утказиш

2011 3,8 0,2 1,0 2,5

2012 3,6 0,4 1,0 3,4

бепул даволаш-профилактик овк,атлантириш

2011 13,3 1,6 0,3 -

2012 12,9 2,1 0,7 0,2

сут ва бошка тенг кимматли озик,-овк,ат махсулотларини бепул олиш

2011 20,3 4,2 5,9 3,2

2012 20,2 4,4 5,2 3,3

«Мехнат органларига буш иш жойлари (ва-кант лавозимлар) мавжудлиги туFрисидаги ва бушатилаётган ходимлар туFрисидаги маъ-лумотларни такдим этиш тартиби х,ак,ида»ги Низомда белгиланган.

6. Мехнат шартномаси бекор килинганда ходимга барча хисоб-китоблар билан бир-га уртача ойлик иш хакидан кам булмаган микдорда бир ойлик ишдан бушатиш нафакаси туланади2. Масалан, ходим билан мехнат шартномаси 1 январдан бекор килинган булса, ишдан бушатиш нафакаси январь ойи учун берилади.

Уртача ойлик иш хакини хисоблаб чикариш тартиби Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 11 март-даги 133-сонли карорининг 6-иловасида кел-тирилган.

Шу билан бирга, Мехнат кодексининг 107-моддасига асосан, ходимга ишдан бушатилган куннинг узида мехнат дафтарча-си ва буйрукдан кучирма берилиши керак3.

Мехнат шартномасини бекор килиш ишга кабул килиш хукукига эга булган шахслар то-

1 Труд и занятость в Узбекистане (статсборник). Го-сКомРесУз по статистике. - Т.: 2013. -С. 72.

2 Уша жойда (109-модда), 54-б.

3 Уша жойда, 53-бет.

монидан амалга оширилади ва буй рук билан расмийлаштирилади.

Охирги иш куни мехнат шартномаси бекор килинган кун деб хисобланади.

Иш берувчининг буйругида мехнат шартномасини бекор килиш асослари тегишли моддаси (банди) далил килиб курсатилади. Мехнат дафтарчасига мехнат шартномасини бекор килиш туFрисидаги маълумотларни ёзиш шарт.

7. Мехнат шартномаси бекор килинган ходимлар, мехнат шартномаси бекор килинган кундан бошлаб 2 ой давомида (масалан, 1 январдан 1 мартгача) ишга жойлашмаган ва буни мехнат дафтарчасига ёзув киритилма-ганлиги билан тасдикласа, иккинчи ой (февраль ойи) учун хам илгариги иш жойидан уртача ойлик иш хаки микдорида иш хаки туланади.

8. Ходим мехнат шартномаси бекор килинган кундан бошлаб ун календарь кун мобайнида (масалан, 1 январдан 10 январ-гача) махаллий мехнат органи (туман, шахар Бандликка кумаклашувчи маркази)да иш кидирувчи шахс сифатида руйхатдан утган махаллий мехнат органи берган маълумотно-мага биноан учинчи (март) ой учун хам ол-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 3

Иш берувчининг ташаббуси билан мехнат шартномасини бекор цилиш тугрисида

ОГОХЛАНТИРИШ ХАТИ

(ого^лантирилаётган ходимнинг фамилияси, исми-шарифи эгаллаб турган

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

лавозими)

Мазкур огохлантириш билан Узбекистон Республикаси Мехнат Кодексининг 100-моддаси иккинчи кисмининг 1-бандига кура, Сиз билан тузилган мехнат шартномаси 2 (икки) ойдан сунг бекор килиниши хакида огохлантираман.

Курсатилган огохлантириш муддатига вактинча мехнатга кобилиятсизлик даврлари, шу-нингдек Сиз давлат ва жамоат топширикларини бажарган вактингиз кирмайди.

Огохлантириш муддати даврида Сиз хафтада бир кун_____________куни уртача иш хакингиз

сакланган холда ишга чикмасликка ва бу вактдан бошка иш кидириш учун фойдаланишга хаклисиз.

Огохлантириш муддати келишув асосида огохлантириш муддатига мувофик келадиган пуллик компенсацияси билан алмаштирилиши мумкин.

Мехнат шартномаси бекор килинганда Сизга огохлантиришнинг орка томонида баён килинган моддий куллаб-кувватлашнинг кушимча кафолатлари берилади.

Вазирлик (ташкилот)даги буш (вакант) лавозимлар:

Рахбар

Огохлантиришнинг иккинчи нусхасини олдим_____________(имзо)

______________(сана)

Мех,нат Кодексининг 100-моддаси иккинчи к,исми 1-бандида курсатилган асослар буйича мех,нат шартномаси

бекор к,илинганда моддий к,уллаб-к,увватлашнинг к,ушимча кафолатлари

Моддий куллаб-кувватлашнинг кушимча кафолатлари Кафолатларни бериш асослари Моддий ёрдамни тулаш вакти

Уртача ойлик иш хаки микдоридаги ишдан бушатиш нафакаси - мехнат шартномасини бекор килиш туFрисидаги буйрук Мехнат шартномаси бекор килинган кун

Мехнат шартномаси бекор килинганидан кейинги иккинчи ой учун уртача ойлик иш хакини тулаш мехнат дафтарчаси; шахсни тасдикловчи хужжат Мехнат шартномаси бекор килинганидан кейин икки ой утгач иш хаки бериладиган кун

Мехнат шартномаси бекор килинганидан кейинги учинчи ой учун уртача ойлик иш хакини тулаш махаллий мехнат органининг маълумотномаси; мехнат дафтарчаси; шахсни тасдикловчи хужжат Мехнат шартномаси бекор килинганидан кейин уч ой утгач иш хаки бериладиган кун

Ишсизлик нафакаси туланиб, ишсизлик макомига утилиши ходимга мос иш берилмаганлиги Мехнат шартномаси бекор килинганидан уч ой утганидан кейинги кун

динги иш жойларидан уртача иш хаки олиш хукукига эга булади1.

9. Мехнат кодексининг 98-моддасига асо-сан корхона мулкдори алмашганда, худди шунингдек, корхона кайта ташкил этилганда (кушиб юборилган, бирлаштирилган, булиб юборилган, кайта тузилган, ажратилганда) мехнат муносабатлари ходимнинг розилиги билан давом этаверади2.

Янги мулкдор корхонанинг рахбари унинг уринбосарлари, бош бухгалтер билан ла-возими булмаган такдирда эса, бош бухгалтер вазифасини амалга оширувчи ходим билан тузилган мехнат шартномасини бекор килишга х,ак,лидир3. Корхонанинг бошка хо-димлари билан эса, мехнат шартномаси конун хужжатларига мувофик холда бекор килиниши мумкин.

Корхонанинг бир орган буйсунувидан бошка орган буйсунувига утказилиши мехнат шартномасининг амал килишини тухтатмайди.

10. Адлия вазирлигида 29.01.1998 й. 402-сон билан давлат руйхатига олинган "Мехнат дафтарчаларини юритиш тарти-

1 Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодек-си (67-модданинг учинчи кисм). - Т.: "Адолат", 1996. - 31-б.; "Ахолини иш билан таъминлаш туFрисида"ги Конунинг 25-моддаси.

2 Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодекси. - Т.: "Адолат", 1996. -45-б.

3 Уша жойда (100-модданинг иккинчи кисми 6-банди),

47-б.

би туFрисида"ги йурикномага мувофик, бел-гиланган лавозимлар жадвалида руй бер-ган узгартириш ёки кушимчалар туFрисидаги маълумотлар ходимлар эътиборларига етка-зилиб, сунг уларнинг мехнат дафтарчалари-га иш берувчининг буйруги асосида тегиш-ли узгартириш ёки кушимчалар киритилади.

Ходим мазкур корхонанинг узида бошка ишга утказилса, унинг мехнат дафтарчаси-га куйидагича ёзув киритилади: 1-устун-да тартиб раками, 2-устунда сана, 3-устун-да фалон лавозимга (касбга, мутахассислик-ка) утказилди деб ёзиб, 4-устунда тегишли буйрукнинг сони ва санаси курсатилади.

Ходим ишлаб турган даврда корхонанинг номи узгартирилса, унда бу туFрисида мехнат дафтарчасининг 3-устунида алохида сатр билан "Фалон корхона, фалон санада, фалон-чи ном билан атала бошлади", деб ёзила-ди. 4-устунда эса кайта аталишини (номлани-шини) асослаб, буй рук санаси ва сон раками куйилади.

Юкорида айтиб утилганидек, мехнат шартномаси бекор килинган куни иш берувчи хо-димга унинг мехнат дафтарчасини ва мехнат шартномасининг бекор килиниши хакидаги буйрукнинг нусхасини бериши шарт4.

Ходим ишдан бушаганда мехнат дафтарчасини олганлиги туFрисида шахсий варакасига

4 Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодекси. - Т.: "Адолат", 1996. -53-б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2014, 3

(Т-2-сон шаклдаги) ва ходимлар булимидаги хисобот китобига имзо куяди.

Мехнат шартномаси бекор килинган куни ходим ишда булмаган такдирда, иш берувчи уша куниёк унга почта оркали мехнат дафтар-часини олиб кетиш туFрисида огохлантирувчи

хабарнома жунатади (бошка хатлар хисобга олинмайди).

Ходимнинг мехнат дафтарчасини яшаш жойига почта оркали жунатиш факат унинг розилиги билан амалга оширилади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикасининг Мехнат Кодекси. - Т.: "Адолат", 1996.

2. Мирзакаримова М. Бандликда ижтимоий шериклик (назария ва амалиёт маса-лалари). - Т.: "Узбекистон миллий энциклопедияси", 2013. -202-б.

3. Труд и занятость в Узбекистане (статсборник). ГосКомРесУз по статистике. - Т., 2013. -С. 72.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.