CC BY
16IQTISODIYOT RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHDA LAFEY VA BELLA BALLASSA INDEKSLARINING AHAMIYATI
Sh. B. Ashurova
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti tayanch doktoranti
ANNOTATSIYA
Ma'lumki, har bir mamlakat xalqaro bozorlarda o'z mavqeyiga ega bo'lish uchun harakat qiladi. Jahon bozorida o'z o'rniga ega bo'lish uchun esa milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligi ham yuqori bo'lishi kerak. Iqtisodiyotning raqobatbardoshligini aniqlashning esa bir qancha usullari mavjud. Ushbu maqolada raqobatbardoshlikni baholashning Lafey va Bella Ballassa indekslari tahlil qilingan.
Kalit so'zlar: qiyosiy ustunlik tamoyili, Lafey indeksi, Bella Ballassa indeksi, xalqaro savdo, nisbiy harajatlar
THE IMPORTANCE OF LAFEY AND BELLA BALLASSA INDEXES IN INCREASING ECONOMIC COMPETITIVENESS
Sh. B. Ashurova
Basic doctoral student at the Institute of Forecasting and Macroeconomic Research
ABSTRACT
It is known that each country strives to gain a foothold in international markets. In order to have a place in the world market, the national economy must be highly competitive. There are several ways to determine the competitiveness of the economy. This paper analyzes the Lafey and Bella Ballassa indices of competitiveness assessment.
Keywords: comparative advantage principle, Lafey index, Bella Ballassa index, international trade, relative costs
KIRISH
Jahon iqtisodiyoti globallashuv va xalqaro integratsiya jarayonlarining tezlashishi bilan tavsiflanadi. Xalqaro raqobat sharoitida, dunyo iqtisodiyotining o'zaro bog'liqligi va ochiqligini oshirish global tendensiyasi, iqtisodiy islohotlarning asosiy vazifasi xalqaro raqobatbardoshlikni oshirish hisoblanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Davlat siyosatining ushbu muammosi ishlab chiqarish taqsimotining bir xil emasligi va turli tarmoqlarning qiyosiy ustunliklarini hisobga olgan holda eng istiqbolli tarmoqlarni aniqlash va rag'batlantirish yo'li bilan hal qilinishi kerak. Qiyosiy ustunlik
tamoyili shundan iboratki, mamlakatlar o'zlari ishlab chiqaradigan mahsulotlarni boshqa mamlakatlarga qaraganda arzonroq narxlarda ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
Shuni ta'kidlash kerakki, bu nuqtai nazardan nisbiy xarajatlarni mutlaq xarajatlarga almashtirish ahamiyatsiz bo'ladi, chunki mamlakatning xalqaro savdoga ixtisoslashuvi ishlab chiqarish xarajatlarining mutlaq qiymati bilan emas, balki ba'zi tovarlarni ishlab chiqarish boshqa tovarlarni ishlab chiqarishi bilan o'zgargan holda resurslarning o'zgaruvchan darajasi bilan belgilanadi.
Mamlakatlarning qiyosiy ustunliklarini baholash tamoyili va usullarini o'rganish iqtisodiyotning ayrim tarmoqlarida qiyosiy ustunliklarning paydo bo'lishining turli sabablariga asoslanadi: ishlab chiqarish omillari bo'lgan mamlakatlarning fondlaridagi farqlar, ishlab chiqarish texnologiyalaridagi farqlar, turli darajalar kapital-ishchi kuchi nisbati, mamlakatlar iqtisodiy tuzilishi tamoyillari farqlari (soliq tizimidan tortib, ishlab chiqarishni qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirish, davlat dasturlariga qadar), mamlakatda siyosiy sharoitlar va boshqalar [1].
MUHOKAMA
Qiyosiy ustunlik nazariyasi shuni ko'rsatadiki, mamlakat yopiq iqtisodiyotning umumiy muvozanatidagi boshqa mamlakatlarga nisbatan o'rtacha narxlari arzonroq bo'lgan tovarlarni eksport qiladi va yopiq iqtisodiyotning umumiy muvozanatidagi boshqa mamlakatlarga qaraganda o'rtacha narxlari qimmat bo'lgan tovarlarni import qiladi. Ammo ushbu nazariya bir qator asosiy asoslarga ega:
• iqtisodiyotda fundamental xatoliklarga ega emas, masalan, davlat aralashuvi, narx signallari hal qiluvchi ahamiyatga ega;
• firmalar va uy xo'jaliklarining xatti-harakatlarini oqilona optimallashtirish;
• yopiq va ochiq iqtisodiyotning muvozanati Pareto optimal bo'lishi kerak [2].
Qiyosiy ustunliklarni o'lchashning ma'lum bo'lgan barcha usullari orasida eng ommabopi namoyon bo'lgan qiyosiy afzallik konsepsiyasi hisoblanadi, agar mamlakat ma'lum bir sohada (ma'lum bir mahsulot uchun) solishtirma ustunlikka ega bo'lsa, demak bu tashqi savdoda, mamlakatning ushbu sohaga eksport ixtisoslashuvida namoyon bo'ladi.
Bugungi kunga qadar hammaga ma'lum bo'lgan indeks - bu Bella Balassa (Revealed Comparative Advantage Index, RCA Index) [3] bo'lib, mamlakatning tovar eksporti j tovarning jahon eksportiga nisbatan ulushi oshib ketgan taqdirda tovarda qiyosiy ustunlikka ega ekanligini ko'rsatadi, dunyodagi i mamlakatning barcha tovarlarning eksporti, ya'ni qiyosiy ustunligi mamlakat savdosi tarkibida "o'zini namoyon qiladi".
Ichki savdo-sotiqni ham hisobga olgan holda qiyosiy ustunlikni baholashga tegishli yondashuvni ko'rib chiqish kerak. Bu xususiyat iqtisodiy globallashuv sharoitida va transmilliy korporatsiyalarning rolining ortib borishi, ishlab chiqarish
jarayoni bosqichlarini butun dunyo bo'ylab filiallar o'rtasida taqsimlash sharoitida sezilarli ahamiyat kasb etmoqda [4].
NATIJA
Shuningdek, bozor omillari va inflyatsiya ta'sirini istisno qilish uchun milliy iqtisodiyotning eksport pozitsiyalarining raqobatbardoshlik darajasini baholash haqiqiy ko'rsatkichlar asosida amalga oshirilishi kerak. Shuning uchun qiyosiy ustunliklarni baholash uchun yuqoridagi tahlil tamoyillarini hisobga olgan holda Lafey indeksidan (LFI) foydalanish maqsadga muvofiqdir [5]. Bundan tashqari, Lafey indeksi makroiqtisodiy shoklarga barqaror bo'lib, u individual tovar uchun normallashtirilgan savdo balansi va ma'lum bir mamlakat uchun barcha savdo tovarlari o'rtasidagi farqni o'rganadi.
i va yaxshi j mamlakatlari uchun Lafey indeksi quyidagicha hisoblanadi: LFIj = 100 (fiH^iz - ffif^X NXi!+mii , (1)
bu yerda N - sotiladigan tovarlarning umumiy soni;
xij va mj - bu mos ravishda i mamlakati bo'yicha j tovarlarning eksporti va importi.
Shunday qilib, Lafey indeksi individual tovarning mamlakatning normallashgan savdo balansiga qo'shgan hissasini belgilaydi. Shuning uchun barcha tovarlar uchun Lafey (LFI) indekslarining yig'indisi nolga teng bo'lishi kerak. Agar indeks ijobiy bo'lsa, biz qiyosiy ustunlikning mavjudligi va aksincha salbiy bo'lsa qiyosiy ustunlikning mavjud emasligi haqida xulosa qilishimiz mumkin.
XULOSA
Shunday qilib, aniqlangan qiyosiy ustunlik indekslari savdoda mavjud va amalga oshirilgan ustunlikni baholashga imkon beradi, ammo ularning kelgusidagi dinamikasi to'g'risida hech qanday baho bermaydi [6]. Ular vaqt o'tishi bilan texnologiyalarning o'zgarishi va ishlab chiqarish omillarining mavjudligi ta'sirida o'zgarishi mumkin, keyin ushbu ustunliklarning dinamikasini prognoz qilish zaruriyati tug'iladi. Savdo to'siqlari ko'p bo'lgan mamlakatlarda tovarlarning narxlarini narxlarning yaqinlashuvi deb hisoblash mumkin, bu iqtisodiyotning liberallashuvidan so'ng jahon narxlari yo'nalishi bo'yicha o'zgarishni boshlaydi [7], ammo bunday prognoz qilish vositasi faqat proteksionistik siyosat amalga oshirilayotgan mamlakatlar uchun amal qiladi.
REFERENCES
1. Samuelson Paul A. Where Ricardo and Mill Rebut and Confirm Arguments of Mainstream Economists Supporting Globalization // J. of Economic Perspectives. 2004. Vol. 18, No. 3. P. 135-146.
SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021
ISSN: 2181-1601
2. Dornbusch R., Fischer S., Samuelson P.A. Comparative Advantage, Trade, and Payments in a Ricardian Model with a Continuum of Goods // American Economic Review. 1977. Vol. 67. P. 823-839.
3. Balassa B. Trade Liberalisation and Revealed Comparative Advantage // The Manchester School of Economic and Social Studies. May 1965. Vol. 33. P. 99-123.
4. Andreff W. The new multinational corporations from transition countries // Economic systems. 2002. No. 26. P. 371-379.
5. Lafay G. The Measurement of Revealed Comparative Advantages// International Trade Modeling, London: Chapman and Hill. 1992. P. 209-234.
6. Vollrath T.L. A Theoretical Evaluation of Alternative Trade Intensity Measures of Revealed Comparative Advantage // Weltwirtschaftliches Archiv. 1991. Vol. 130. P. 265-279.
7. Eaton J., Kortum S. Technology, Geography, and Trade // Econometrica. September 2002. Vol. 70, No. 5. P. 1741-1779.
