Научная статья на тему 'ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ КЎРСАТКИЧЛАРИГА НАВЛИККА НОМЗОД СЕЛЕКЦИОН НОМЕРБАРГЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ'

ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ КЎРСАТКИЧЛАРИГА НАВЛИККА НОМЗОД СЕЛЕКЦИОН НОМЕРБАРГЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тут дарахти / барг / ипак қурт / зот / пилла / тухум / ипак

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Ғофурова Мафтуна Абдусаломовна, Эргашев Хуршид Баходирович

Ушбу мақолада тутнинг янги навликка номзод 5 та селекцион номерлари №1-12, №2-12, №3-12, №4-12, №5-12 ва қиёсловчи Тожикистон уруғсиз нави барглари билан Ипакчи 1, Ипакчи 2, тоза зотларимизни парвариш қилганда тухум маҳсулдорлиги юқори, мўл ва сифатли пиллалар етиштириш асосий мақсад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Ғофурова Мафтуна Абдусаломовна, Эргашев Хуршид Баходирович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ КЎРСАТКИЧЛАРИГА НАВЛИККА НОМЗОД СЕЛЕКЦИОН НОМЕРБАРГЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ»

ИПАК ЦУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ КУРСАТКИЧЛАРИГА НАВЛИККА НОМЗОД СЕЛЕКЦИОН НОМЕРБАРГЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ

1Гофурова Мафтуна Абдусаломовна, 2Эргашев Хуршид Баходирович

*Ипакчилик илмий-тадкикот институти таянч доктаранти 2ТошДАУ, ассистент https://doi.org/10.5281/zenodo.11473904

Аннотация. Ушбу мацолада тутнинг янги навликка номзод 5 та селекцион номерлари №1-12, №2-12, №3-12, №4-12, №5-12 ва циёсловчи Тожикистон уругсиз нави барглари билан Ипакчи 1, Ипакчи 2, тоза зотларимизни парвариш цилганда тухум ма^сулдорлиги юцори, мул ва сифатли пиллалар етиштириш асосий мацсад.

Калит сузи: тут дарахти, барг, ипак цурт, зот, пилла, тухум, ипак.

Аннотация. В этой статье 5 чистопородных сортов шелковицы №1-12, №2-12, №312, №4-12, №5-12 которые являются кандидатами в новый сорт, и сорта Таджикистан бессемянного, наши чистокровные имеют высокий яйценоскость при кормит за Ипакчи 1, Ипакчи 2, основная цель-вырастить обильные и качественные коконы.

Ключевы слова: шелкопряд, лист, щелковици, порода, кокон, яйцо, шелк.

Abstract. In this article, 5 purebred varieties of mulberry №1-12, №2-12, №3-12, №4-12, №5-12 which are candidates for a new variety, and the seeds of Tajikistan, our purebreds have a high egg yield when caring for,the main goal is to grow abundant and high quality cocoons Ipakchi1, Ipaskchi 2.

Keywords: mulberry tree, leaf, silkworm, breed, cocoon, egg, silk.

Кириш. ^ишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикаришда хайвонлар ва усимликларни купайтириш хажми ва тезлиги жуда катта ахамиятга эга. ^анчалик сифатли усимлик уруги куп булса ва хдйвонлар серпушт булса, махсулот хам шунчалик куп булади. Бу конуният бевосита тут ипак куртига хам таълуклидир. Тут ипак куртининг ургочи капалаклари тухумдорлигини юкори даражада булиши наслчилик станциялари ва уругчилик корхоналарининг иктисодий ахволини тугридан-тугри белгилайди ва албатта туман ва вилоятлардаги пиллакорларнинг сифатли тухумларга булган эхтиёжини кондиради. Тухум махсулдорлик белгиларининг намоён булиши конуниятларини тадкик этиш ва уларни юкори даражага олиб чикишнинг самарали услубиятларини ишлаб чикиш долзарб йуналиш хисобланади, чунки хозирги даврда хукуматимиз томонидан Республикамиз пилла етиштирувчи хужаликларини 100% махаллий зот ва дурагай тухумлар билан таъминлаш энг асосий вазифа килиб куйилмокда.

Тут ипак куртининг саноат уруглари, элита ва супэрэлита уругларини тайёрлашнинг самарадорлигини ошириш учун жуда куп олим ва мутахасислар илмий изланишлар олиб борган.

Ипакчилик мутахасиси С. Наврузов узини узок йиллик илмий изланишлари натижасида ургочи капалакнинг хаёти давомийлиги, капалакларини танасининг катта-кичиклиги уларнинг серпуштлик хамда махсулдорлик белгилари юкори булишини тажрибаларида исботлаб утган. [1] томонидан капалакларни тухум махсулдорлигини белгиловчи экстерьер ва конститутцияси буйича танлаш услубияти ишлаб чикилган. Экстерьерида хеч кандай нуксонлари булмаган ва катта улчамли ургочи капалаклар тез чатишиб, соглом ва куп микдорда тухум куйиши аникланган.

[2] [3]тут ипак курти ургочи капалакларини танасининг катта-кичиклиги уларнинг серпуштлик хдмда мах,сулдорлик белгилари уртасида коррелятив богликлик борлигини аниклашди, яъни майда, усиши меъёридан паст булган капалаклар ташлаган тухумлар пилла мах,сулдорлигини пасайишига олиб келишини исботлашган.

Ипак курти ургочи капалакларини вазни, танасининг катта-кичилиги геаметрик улчамларини якка-якка аниклаш йули билан узгарувчанлик коэффициентлари ва она капалак вазни-капалак танаси сатх,и, капалак вазни капалак танаси эни ва капалак вазни-капалак танаси узунлиги уртасидаги корреляция коэффициентлари х,исоблаб чикилди. (rp=0,566.0,674). Олинган натижалар буйича ургочи капалаклар тана улчами уларни серпуштлик ва мах,сулдорлик белгилари билан тигиз корреляцион богланишда экани ургочи капалакларни тана улчамлари буйича танлашни назарий томондан[4] асослаб бердилар.

[5] уз илмий ишларида, шуни таъкидлаганки агар наслли пиллалар ичидан кар ва догли пиллаларни чикариб ташлаш, куймадаги тухумлар сони ва вазнини 10,9% ва 11,9% га оширишни таъкидлаган.

Республикамиз барча уругчилик корхоналарида тайёрланаётган саноат тухумларининг сифати энг аввало элита тухумларининг тайёрланиш технологиясига богликлигини [6] таъкидлайдилар. [7] лар наслли пилланинг уртача вазни ва жинслар нисбатини тухум мах,сулдорлигига таъсирини урганиш натижасида пиллалари майда партияларни папильонажга салбий таъсири мавжудлигини, аниклади. Майда пиллалардан майда капалаклар чикади, майда капалаклар майда тухум ташлаб, тухумларнинг сони камайиб кетишини уз ишларида исботлаб бердилар. Йирик пиллали Орзу ва Юлдуз зотлари ва бир неча селекцион тизимларнинг наслли пиллаларида жинслар нисбати аникланди. Икки пилла микропартияларида ургочи капалакларнинг улуши аникланди. 1-микропартиядаги ургочи капалаклар улуши 47,2 %; 2-микропартияда эса 52,7% булган ва 1 кг наслли пилла х,исобига мос равишда 80,8 г, 87,6 г тухум олинган.

[8] экспериментал тадкикотлари натижаларига кура тут ипак куртининг тухум куймасидаги тухумлар сони ва вазни курт бокиш мавсумига караб х,ам хар хил булиши мумкин. Мисол килиб олганда бах,ор ва ёзги курт бокишда олинган натижалар бир-биридан сезиларли даражада фарк килади деган хулосага келганлар. Бах,орда бу курсаткичлар 540654 дона ва 326-369 мг булган булса, нокулай ёзги курт бокиш даврида 524-538 дона ва 290320 мг ни ташкил этган.

Тадкикот материали ва услубиятлари. 2020 йил бах,орги мавсумда Ипакчилик илмий-тадкикот институтининг "Тут селекцияси ва агротехникаси лаборатория"си тажриба дала майдонларида навликка номзод тутнинг янги селекцион номерлари №1-11, №2-11, №3-11, №4-11, №5-11 ва киёсловчи Тожикистон уругсиз нави барглари билан Ипакчилик илмий-тадкикот институтида яратилган Ипакчи 1 ва Ипакчи 2зотлари парваришланди ва куйидаги услубиётлар кулланилди.

Тут ипак курти пуштдорлигига селекцион номер баргларининг таъсирини аниклаш услубиёти. Тут ипак куртининг зотлари тухум мах,сулдорлиги ва биологик курсаткичлари уртасидаги богликликни аниклаш услубиёти.

Янги селекцион номерлар баргларини ипак куртининг технологик курсаткичларига таъсирини аниклаш услубиёти.

Тадкикот натижалари. 2022 йил бах,ор мавсумида парвартш килинган тут ипак курти Ипакчи 1 ва Ипакчи 2 зотларидан тайёрланган тухум куймалари якка тартибда тахлил

килиниб куймадаги тухумлар сони, куйманинг вазни ва бир дона тухумнинг вазнининг уртача курсаткичлари аникланди. Зотларни популяциясидан энг серпушт тухум куймалари якка тартибда х,ар бир вариантдан 12 тадан оила насл учун танлаб олиниб, кейинги 2023 йил бах,орги мавсумда жонлантирилиб, хар бири зотдан 250 дона ипак куртларини санаб, олтита вариантга ажратилиб олинди. Ипакчилик илмий-тадкикот институтининг "Тут селекцияси ва агротехникаси лаборатория"си тажриба дала майдонларида навликка номзод янги селекцион номер №1-12, №2-12, №3-12, №4-12, №5-12 ва киёсловчи Тожикистон уругсиз тут нави барглари билан 1-ёшидан агротехник коидалар асосида парвариш килинди. Х,ар бир бокилган ипак куртларимиз пилла ураб ундан капалаклар чикгандан кейин уз варианти ва зоти ичида чатиштирилди.Олинган тухум куймалари капалаклар уруг куйгандан сунг микроскопик тах,лил утказилди.Капалакларнинг ялпи микроскопик тах,лили бу соглом курт уругини (тухуми) тайёрлаш технологиясида энг асосий ва мух,им боскич х,исобланади. Капалакларни нозематоз, ядро полиэдроз, бактерия, замбуруг касалликлардан х,олилигини текширилади. Касаллик аникланган тухум куймалари олиб ташланди. Наъмуналарда касалликларни кузгатувчилари топилмаган уруглар соглом, яъни ярокли х,исобланади. Соглом тухум куймалари тиним даврини уташ учунмузлаткичга куйгунга кадар 26 °С дан юкори булмаган хонада сакланади. Бокилган тут ипак курти зотларининг репродуктив курсаткичлари урганиб чикилди. (1 -жадал). Тухум куймалари хар бири якка тартибда санаб чикилади, ва олинган натижалар ишчи дафтарга кайд этиб борилади. Тут ипак куртининг тухум куймалари 1 -декабрь санасида махсус музлаткичларга +2-+4°С да кишки тиним боскичини уташ учун то бах,орги курт бокиш мавсуми бошлангунга кадар куйилади.

Ипак куртининг тоза зотларини турли тут навлари билан парваришини репродуктив курсаткичларга таъсири (2023й)

Зотлар Вариантлар куймадаги нормал тухумлар сони Тухум куймаси вазни Физиологик брак 1 дона тухум вазни

Х±Sх,(дона) Cv% Х±Sх,(мг) Cv% X±Sx,(%) Cv% Х±Sх,(мг) Cv%

(№1-12) 812±5,37 3,4 495±3,42 3,5 0,8±±0,04 26,3 0,609±0,001 0,7

(№2-12) 810±9Д1 5,6 491±6,83 6,8 0.8±0,05 31,2 0,605±0,003 2,8

1 % (№3-12) 811±7,14 4,5 489±4,72 4,9 0,8±0,05 31,8 0,603±0,002 1,6

(№4-12) 809±7,08 4,38 490±5,21 5,3 0,8±0,05 31,7 0,606±0,05 46,7

(№5-12) 810±9,82 6,1 489±5,93 6,1 0,9±0,06 36,5 0,604±0,002 1,8

^иёсловчи Тож.уруF 794±12,4 7,8 476±7,47 7,8 0,9±0,07 38,4 0,599±0,001 1,2

(№1-12) 803±7,76 4,9 485±4,36 4,6 0,8±0,06 39,4 0,604±0,002 1,5

<N (№2-12) 799±5,50 3,4 480±3,62 3,8 0,9±0,03 19,7 0,601±0,002 1,4

ИР (№3-12) 797±6,64 4,2 484±4,75 5,0 0,9±0,04 23,0 0,607±0,003 2,3

Ci (№4-12) 795±4Д9 2,7 483±2,46 2,6 0,8±0,06 41,6 0,607±0,002 1,4

s (№5-12) 790±5,88 3,7 480±3,59 3,7 0,9±0,07 36,8 0,607±0,001 0,8

^иёсловчиТож-ypyF 779±12,4 8,1 468±7,22 7,9 1,2±0,08 35,7 0,601±0,001 0,9

Биринчи жадвалда келтирилган маълумотларни тахлили шуни курсатадики,жадвалдаги ракамлардан озука турига зотлар турлича таъсирчан булишини куришимиз мумкин. Мисол учун узунчок пилла шаклига эга Ипакчи 1 зотини тутнинг №1-12, №2-12, №3-12, №4-12, №5-12 селекцион номерлари билан парваришлаганда, куймадаги тухумлар сони Ипакчи1 да (794-812 дона), тухум куймаси вазни (475-495 мг) ва

Ипакчи 2 зотида куймадаги нормал тухумлар сони (779-803 дона), ва куймадаги тухумлар вазни (465-485 дона), Ипакчи 1 зотидан курсаткичлар пастрок эканлиги куриниб турибди. Хар бир зотларимизни селекцион номер барглари билан парвариш килинганда киёсловчи Тожикистон уругсиз навига нисбатан куртлардан купрок тухум олинганлиги маълум булди.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки тут навлари баргининг канчалик озукавий киймати юкори булса тут ипак куртларимизнинг хаётчанлиги, тухум мах,сулдорлиги, технологик курсаткичлари юкори ва сифатли пиллалар етиштириш мумкин, тутнинг янги селекцион номерларидан етиштирилган барглар узунчок шаклли Ипакчи 1 зоти пуштдорлигига ижобий таъсирга эга ва барча зотларимизда киёсловчига нисбатан яхши натижалар олинди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Наврузов С. Разработать способ отбора бабочек-самок, способствующий повышению шелковой продуктивности и плодовитости тутового шелкопряда: Автореф. Дисс.. канд. с. х. наук. - Ташкент, 1999. -С.10-16.

2. Наврузов Н.С., Умарова У.С. Тут ипак курти ургочи капалакларининг хдёти давомийлигини пилла мах,сулдорлигига таъсири. //Туплам "^ишлок хужалиги инновацион ривожлантиришда олий ва урта махсус, касб-хунар таълим муассасалари ёш олимларининг роли".- Тошкент, 2016. 167-168-б.

3. Наврузов С, Умарова У, Жумаева Ф. Ургочи капалаклар яшовчанлигининг ирсий белгиларига таъсири. // Агро илм. - Тошкент, 2017а. - №4. (48). 66 -б.

4. Наврузов Н.С., Умарова У.С., Жумаева Ф. Разработка метода определения промеров тела бабочек-самок шелкопряда. // Агроилм. - Тошкент, 2017. -№3. (47). 50-51-б.

5. Туйчиев Ж.Ш. Разработка способов повышения наследственных и продуктивных свойств промышленной грены тутового шелкопряда. Автореф.дисс...канд.с.х.наук.-Ташкент, 2001- С 21.

6. Умаров Ш.Р., Насириллаев У.Н., Леженко С.С. Ингичка ва узун ипак толаси олишнинг янги усули. // Ипакчилик сохдсидаги долзарб муаммолар ечимининг илмий асослари".-Тошкент, 2004. -205-208 б. 10.

7. Ш.Р. Умаров, Б.У. Насириллаев. Наслли пилла партияларида пилланинг уртача вазни ва жинслар нисбатининг тухум мах,сулдорлигига таъсири. // AGRO ILM-Ozbekiston qishloq xojaligi. Тошкент, 2011.-№1 (17) -37-38 б11.

8. Сафонова А.М., Марасулова М.Г. Изменение репродуктивных признаков тутового шелкопряда в условиях весенней, летней и осенней выкормок. //Труды САНИИШ -Ташкент,1990.-С.86-90.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.