Научная статья на тему 'ТУТ ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ БЕЛГИЛАРИ БЎЙИЧА СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГ АЛГОРИТМИ ВА ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ'

ТУТ ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ БЕЛГИЛАРИ БЎЙИЧА СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГ АЛГОРИТМИ ВА ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
27
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Silkworm / egg / information technology / C++ programming language.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Насириллаев Бахтияр Убайдуллаевич, Худжаматов Сафарали Хасанбой Ўғли

This article discusses the issues of software algorithms in silkworm breeding for reproductive traits. This software has a mechanism for analyzing the effect of selecting such leading reproductive traits as total number of eggs in a laying, number of normal eggs in a laying, laying weight and weight per egg.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Насириллаев Бахтияр Убайдуллаевич, Худжаматов Сафарали Хасанбой Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТУТ ИПАК ҚУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ БЕЛГИЛАРИ БЎЙИЧА СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГ АЛГОРИТМИ ВА ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

ТУТ ИПАК ЦУРТИНИНГ РЕПРОДУКТИВ БЕЛГИЛАРИ БУЙИЧА СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЁНИНИНГ АЛГОРИТМИ ВА ДАСТУРИЙ ТАЪМИНОТИ 1Насириллаев Бахтияр Убайдуллаевич, 2Худжаматов Сафарали Хасанбой ^ли.

1,2Ипакчилик илмий тадкикот института Email: alixudj amatov92@gmail. com https://doi.org/10.5281/zenodo.7857152

Abstract. This article discusses the issues of software algorithms in silkworm breeding for reproductive traits. This software has a mechanism for analyzing the effect of selecting such leading reproductive traits as total number of eggs in a laying, number of normal eggs in a laying, laying weight and weight per egg.

Keywords: Silkworm, egg, information technology, C+ + programming language.

Ипакчилик тармогини механизациялаш ва информацион технологияларни куллаш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан бири булиб келмокда. Сабаби ипакчилик сохасида барча илмий тадкикотлар ва ишлаб чикариш жараёнларида инсон омили, яъни кул кучи талаб килинади. Шундай экан сунъий интелект ривожланаётган бир вактда аклли механизм ва дастурлардан фойдаланиш амалий ахамиятга эга.

Одатда тут ипак куртинининг селекция килиш жараёнида тухумларнинг репродуктив белгиларига алохида этибот каратилади [1-2].

Селекция жараёнларида физологик соглом тухумлар сони куп ва носоглом тухумлар улуши кам булган оилалар танлаб олинади. Танлаш ишлари албатта якка тартибда, кул мехнати ва визуал тарзда амалга оширилади [3-4].

Ушбу жараённи тезлаштириш, информацион технологияларни куллаш ва дастурий махсулотларни ишлаб чикиш буйича Мухаммад ал-Хоразимий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети хамда Ипакчилик илмий тадкикот институти олимлари тут ипак куртининг жинси тухумлик даврида нишонланган зотларини, тухум ранги буйича саралаш жараёнларини алгоритимини ишлаб чикганлар [5-6].

Юкорида келтирилган киска маълумотлардан тут ипак куртининг селекция жараёнларини тезлаштириш, турли омилларга богликлигини куриш мумкин. Шулардан келиб чикиб, биз уз тадкикот ишларимизни тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнлари алгоритми ва дастурий таъминотини тадкик этишга йуналтирдик.

XXI аср информацион технологиялар асри булиб бугунги кунда кенг камровда дунёни эгаллаб олмокда. Ривожланган мамлакатларда замонавий ва информацион технологиялардан фойдаланиш натижасида кул мехнатидан воз кечилмокда. Олимлар ва мутахасисларнинг ишлаб чиккан усул ва кашфиётлари олиб борилаётган иш фаолияти унумини бир неча баробар тезлаштирмокда. Биз уз ишларимизда кул мехнат сарфини камайтириш хдмда тут ипак курти селекциясида илк бор информацион технологиялардан фойдаланишга харакат килдик. Информацион технологияларнинг С++ дастури оркали "Тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнининг алгоритми ва дастурий таъминоти" номли дастур ишлаб чикилди. Дастурий таъминот куйидаги жараёнларни уз ичига камраб олган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

Тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнининг алгоритми ва дастурий таъминоти ипак курти селекциясида капалаклар ташлаган тухумларни репродуктив белгилари буйича танлаш ва селекция жараёнини тезлаштириш имконини оширишда х,исоблашни таъминлаш учун мулжалланган. Тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнининг алгоритми 1-расмда келтирилган булиб, унда дастлаб дастур ишга туширилганда файлни танланг булими оркали тажриба натижалари киритилган Ехсе1 дастурида яратилган [xls. xls/x.] кенгайтмали файл танланади.

Боишанди

1-расм. Тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнининг алгоритми.

Кейинги боскичда катор номери ва катор чегараси булими оркали саралаш оилалар сони ва соглом тухумлар микдори буйича кийматлар киритилади. Дастурдаги натижа булимини босилганда алгоритм блок схемасида курсатилган амаллар ишга тушади ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

киритилган саралаш кийматлари буйича энг яхши оилалар танланади хамда экранга чоп этилади.

Дастурнинг функцианал имконияти куйидагилардан иборат:

- ушбу дастур селекция жараёнида ургочи капалаклар ташлаган соглом тухумлар сонидан келиб чикиб танлаш интенсивлигини оширади;

- дастур селекцион материалларни энг махсулдор ва соглом оилаларини танлаш имконини беради;

- селекцион материалларни хажмини ошириш хисобига, селекция самарасини юкори даражага олиб чикиш имконини беради;

- дастурни х,ар авлодда куллаш натижасида тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция даврини кискартириш имкони яратилади.

^уйидаги расмли жадвалларда иш фаолиятини олиб бориш жараёнини куришимиз мумкин. Дастлабки материалларни дастурга жойлаштириш ишлари амалга ошириш 2-расмда келтирилган.

Линия 27

№ Соплом 1 ухум Л d Оталанма-ган т... Умумия тухумл... физологик Gpa... Умумий тухумл... Бир данатухум ...

1 610 9 329

2 547 11 315

3 610 6 340

4 594 6 334

5 547 3 334

6 530 2 320

7 561 5 321

8 615 7 346

S 484 12 275

10 566 4 3D5

п = 571.8 321.5

1ч \ 1 \ч 111 ч и. Qator пюшеп. Qator пошел. XATI-JA

2-расм. Дастлабки материалларни дастурга жойлаштириш.

Бунда ургочи капалаклар ташлаган соглом тухумлар сони, оталанмаган тухумлар сони хамда куймадаги тухумлар вазни буйича малумотлар киритилади. Кейинги боскичларда дастурга киритилган маълумотлар асосида умумий тухумлар сони, физиологик брак курсаткичлари ва бир дона тухум массаси аниклаб олинади, сунгра матемтик-статистик хисоб-китоб килингач (3-расм), селекция дифференциалини аниклаш амалга оширилади. Бунда селекция учун танланган селекцион оилаларнинг тухум куймалари буйича танлаш ишлари олиб борилади. Селекция килинаётган материал мисол учун куймадаги тухумларнинг самарали курсаткичлари юкори булган белгилари буйича танлаш керак булса дастурнинг пастки кисмида каторлар буйича ракамлар киритилади. Соглом тухумлар сони буйича танлаш ишлари олиб бориладиган булса, 1-катор белгиланади, куймадаги тухумлар сони буйича курсаткичларни аниклаш учун устунлар буйича 10 (п) та каторлар танланади. Х,ар бир курсаткичлар буйича белгилар аниклангандан кейин (натижалар ёзувли тугма босилади) 3-5-расмларда келтирилган курсаткичлар намоён булади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

П№мв 27 Сотом Ояапанмаган Уэдушек ■Фкзологкк. Уыкыкэг Б Ер дока

№ ТухуШЩ> CQKK тухуыпзр ссаш тузуштар соки Брак ' тузушгар вазкк тухуи вахни

3 «HD 9 619 1. Л75409836065 »29 0.539344262295

г $4Т 11

3 €1Ю 6 Б16 0 .963606557377 зад 0.557377049Я 80

* № € SCO i.otpioioioici 334

5 547 ) 550 ö .548446063469 as* 0.610603390676

6 sво г 5®г 320 0.551724137931

7 561 s 5Й G.B9iÄ5£i7l!47 221 0.5721Ü251336®

S 619 7 636 1.130SW3137D9 3te 0.555966074313

9 AW 12 4« 2,4793.3iS42975 275 0,5631®1B1 &3S1

3D 5ЧЯ 4 570 3« 0.5^869257950

• Г- 571.в 1 .КИП 53*42136 3:21.9 0.563541633913

Fbt I t&nljing

QjLTöi1 nömeri

Qalor D<>m"?n

3-расм. ^уймадаги тухумларнинг физологик брак курсаткичларини аниклаш.

4-расм. Тухум куймалари юкори параметрларга эга булган курсаткичларини

аниклаш.

5-расм. Юкори параметрлари буйича танланган оилаларнинг курсаткичлари.

Олиб борилган тадкикотларимизда Линия 27 ва Линия 28 селекцион тизимларимизнинг F1 дурагай комбинацияларини олишда ишлаб чиккан янги "Тут ипак куртининг репродуктив белгилари буйича селекция жараёнининг алгоритми ва дастурий таъминоти" ипак курти селекциясида капалаклар ташлаган тухумларни репродуктив

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE "DIGITAL TECHNOLOGIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS OF PRACTICAL IMPLEMENTATION IN THE SPHERES" APRIL 27-28, 2023

белгилари буйича танлаш ва селекция жараёнини тезлаштиришга кенг имкониятлар яратди.

Ушбу дастурий таминот асосида 24 соатлик тухум ташлаш интенсивлиги буйича селекция

килиниб, яратилган янги Линия 27 ва Линия 28 тизимларининг тугри ва реципрок

чатиштириш натижасида дурагай комбинациялари олиш имкони яратилди.

REFERENCES

1. Umarov Sh.R., Nasirillaev B.U., Jumaniyozov M.SH., Rajabov N.O., Batirova A.N., Khudjamatov S.Kh. Embryonic and post-embryonic viability of Second generation (F2) of silkworm breeds and Lines obtained under unfavorable stressful Conditions. International journal of scientific technology research. - India, 2020. Vol 9. Р. 863-866.

2. Nasirillaev B.U., Jumaniyozov M.Sh., Khudjamatov S.Kh., Halilova M.F. Genetical basis for the breeding of sex-regulated Bombyx mori L. silkworm breeds and hybrids. Journal of critical revies. - India, 2020. Том 2394. Р. 1124-1129.

3. Khudjamatov S.Kh., Olimjonov S.A. Reproductive properties of mulbery silkworm. International Conference Development in Science and Humainties. - Germany, 2022. P. 276277.

4. Khudjamatov S., Nasirillaev B., Rajabov N. Intensity of egg laying dynamics by butterflies in the first day of the caterpillar's life's period and their relationship with the silkworm selection characteristics. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 1142 (2023) 012067.; doi:10.1088/1755-1315/1142/1/012067.

5. Мирзаходжаеа Б., Бекмуратов Т., Базаров Д., Базаров Р., Дадажонова Д. Х,аракатланувчи платформада тук рангдаги объектларни аниклаш ва хисоблаш дастури. Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурнинг расмий руйхатдан утказилганлиги тугрисидаги ГУВО^НОМА. № DGU 07096. 29.10.2019 й.

6. Мирзаходжаеа Б., Бекмуратов Т., Базаров Д., Базаров Р., Касимова Д. Тут ипак курти тухумини ранги буйича саралаш дастури. Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурнинг расмий руйхатдан утказилганлиги тугрисидаги ГУВОХДОМА. № DGU 08938. 04.09.2020 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.