Научная статья на тему 'ИНТРОДУКЦИЯ ҚИЛИНГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ИККИ ҲОСИЛЛИ ЭКИН СИФАТИДА ЎСТИРИШ'

ИНТРОДУКЦИЯ ҚИЛИНГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ИККИ ҲОСИЛЛИ ЭКИН СИФАТИДА ЎСТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

30
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Картофель / сорт / продуктивность / закаливанииe / проращиванииe семенных клубней / антивирусный препараты / Potato / sort / productivity / tempering / germination seed tubers / antiviral preparation.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — А. И. Исмойилов, М. Ш. Нуралиев, Х. А. Амриддинов

В статье изложены результаты исследований по изучению роста, развития и урожайности в зависимости от пред посадочным закаливанием и проращивания семенных клубней, а также применения антивирусных препаратов. Выявлены целесообразности применения пред посадочной закаливание, проращивание и АВП

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents the results of studies on the growth, development and yield, depending on the preplant hardening and germination of seed tubers, as well as the use of antiviral preparation. The feasibility of using preplant hardening, germination and WUA.

Текст научной работы на тему «ИНТРОДУКЦИЯ ҚИЛИНГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ИККИ ҲОСИЛЛИ ЭКИН СИФАТИДА ЎСТИРИШ»

Samarkand branch of Volume 3 | SB TSAU Conference | 2022 Tashkent State Agrarian University Theoretical and Practical Principles of Innovative Google Scholar indexed_Development of the Agricultural Sector in Uzbekistan

ИНТРОДУКЦИЯ КИЛИНГАН КАРТОШКА НАВЛАРИНИ ИККИ ХОСИЛЛИ ЭКИН СИФАТИДА УСТИРИШ

А. И. Исмойилов

СПЭ ва КИТИ Самарканд илмий тажриба станцияси директори, PhD

М. Ш. Нуралиев Х. А. Амриддинов

ТДАУ Самарканд филиали магистрантлари

АННОТАЦИЯ

В статье изложены результаты исследований по изучению роста, развития и урожайности в зависимости от пред посадочным закаливанием и проращивания семенных клубней, а также применения антивирусных препаратов. Выявлены целесообразности применения пред посадочной закаливание, проращивание и АВП.

Ключевые слова: Картофель, сорт, продуктивность, закаливание, проращивание семенных клубней, антивирусный препараты

ABSTRACT

The article presents the results of studies on the growth, development and yield, depending on the preplant hardening and germination of seed tubers, as well as the use of antiviral preparation. The feasibility of using preplant hardening, germination and WUA.

Keywords: Potato, sort, productivity, tempering, germination seed tubers, antiviral preparation.

Республикамизнинг турли тупрок иклим шароитлари ва худудларида картошка биологиясига мос текислик, тоголди ва тогли шароитларида катор илмий тадкикотлар Н.Н. Балашев, В.И.Зуев, Д.Абдукаримов, Б.Ж.Азимов, Б.Б.Азимов, О.Фонина, А.Тошхужаев, Т.Э.Остонакулов, И.Т.Эргашев, А.Х.Хдмзаев кабилар томонидан утказилган. Лекин мавжуд ва тулдирилган картошка генофонди шурланмаган ва шурланган шароитларда таккосланиб, эртаги ва иккихосилли экинлар сифатида уруглик туганаклар сакланувчанлиги, тезпишарлиги, махсулдорлиги, умумий ва товар хосилдорлиги, вирусли ва экологик айнишга

October 5-6

240

чидамлилиги, мосланувчанлиги буйича комплекс бахоланмаган. Шуни хисобга олиб, Окдарё тумани Дахбет кургонида жойлашган Тошкент давлат агрор университети Самарканд филиали тажриба майдони оч тусли - буз тупроклари шароитида картошка генофонди 30 та нав намуналари эрта бахорда 9-мартда 70х15 см схемада 10-15 см чукурликда экилди.

Мавзунинг долзарблиги. Х,озир картошка дунёнинг 138 та мамлакатида 20-22 млн. гектарга экилиб, 320-335 млн. тонна ялпи хосил етиштирилади. Уртача хосилдорлиги дунё буйича 15-17 т/га ташкил этади.

Картошка ривожланган мамлакатлар Хитой (72,0 млн. тонна), Россия (35,7 млн. тонна), Х,индистон (26,3 млн. тонна), Украина (19,1 млн. тонна), А^Ш (17,7 млн. тонна), Германия (11,6 млн. тонна), Польша (11,2 млн. тонна), Белоруссия (8,5 млн. тонна), Голландия (7,2 млн. тонна), Франция (6,3 млн. тонна) кабилар хисобланади.

Дунёнинг еттита мамлакати - Голландия, Бельгия, Буюк Британия, Дания, АКШ, Германия, Шветцарияда хар гектардан олинадиган картошка хосилдорлиги 350-400 центнер ва ундан зиёдни ташкил этади. Энг кам хосилдорлик Боливия (5,5 т/га), Эквадорда (6,8 т/га) олинади.

Узбекистонда картошка 140 йилдан бери экилмокда. У хдр йили 65 - 70 минг гектар майдонга экилиб, икки миллион турт юз тонна ва зиёд ялпи хосил етиштирилади. Х,ар бир гектар картошка майдонидан 20 - 22 тонна атрофида хосилдорликка эришилмокда. Ахоли жон бошига хар йили 60-62 килограмм картошка ишлаб чикарилмокда.

Окилона тавсия этилган меъёрга кура, хар йили ахоли жон бошига 64 килограмм картошка ишлаб чикарилиши шарт.

Кейинги йилларда республикамизда яратилган ва Давлат реестирига киритилган картошка Кувонч 16/56 м, Бахро-30, Бардошли-3 ва Х,амкор-1150 навларининг хужаликларда кенг майдонларга жорий этилиши жадаллашган вируссиз бирламчи уругчилигини ташкиллаштиришга боглик. Бу билан картошкачиликда сугориладиган ер, угит, техника ва ишчи кучидан фойдаланиш самарадорлиги хамда олинадиган хосил камида 30-40 фоизга ошади.

Иссикхонада согломлаштирилган усимликлар ёки туганакларни экиб тайёрланган дастлабки клонлар Т.Э.Остонакулов ва А.И.Исмойиловлар томонидан ишлаб чикилган 3 йиллик жадаллашган услубда купайтирилади. Лекин, картошка янги Давлат реестрига

October 5-6

киритилган навларининг вируссиз жадаллашган бирламчи уругчилиги технологияси такомиллаштирилмаган.

Юкорида кайд этилганларга асосланиб, уругчилик жараёнларида картошка турли навларининг юкори махсулдорлик курсаткичларини саклаб, дастлабки усимликларни танлаш, муддат ва усулларини белгилаш, хамда юкори купайиш коэффициенти имкониятларини аниклаш мухим илмий ва амалий ахамият касб этади.

Ушбу навларни меристема асосида апикаль тукималаридан согломлаштирилган туганакларидан устириб муайян шароитда тезпишарлиги, хосилдорлиги, иккихосилли экинга мослигига караб бахолаш, синаш ва купайтириш долзарб масала хисобланади.

Кайд этилган шароитда картошкадан юкори ва сифатли хосил олиш куп жихатдан экиннинг истикболли навларини танлаш, яратиш, кенг жорий этиш ва нав агротехникаси хусусиятларини ишлаб чикишга боглик. Картошка селекцияси ва уругчилигини жадаллашган усуллари ишлаб чикилган булиб, улар асосида картошканинг катор навлари яратилди. Шулардан 3 таси (Кувонч-16/56м, Бахро-30 ва Х,амкор-1150) 2004 йилдан, 1 таси (Бардошли-3) 2006 йил, 1 таси (Ярокли-2010) 2010 йил ва 1 таси (Богизогон) 2020 йилдан бошлаб Давлат реестрига киритилди ва республика вилоятларига экишга тавсия этилган.

Картошканинг тезпишар, уртатезпишар ва уртапишар навлар туплами икки хосилли экин сифатида, яъни езда ковланган туганаклардан экиб бахолаш узимиз ишлаб чиккан услуб асосида (2004, 2018) амалга оширилади. Ушбу услубга мувофик, нав намуналарининг икки хосилли экинга яроклилиги 3 та курсаткич буйича аникланади:

1) экилгач, уруглик туганакларнинг 30-куни дала унувчанлиги (85%дан кам булмаслиги);

2) хар бир тупдаги поя сони (2,5 донадан юкори булиши);

3) товар хосилдорлик (20 т/га.дан ортик булиши шарт).

Картошка нав намуналари икки хосилли экин сифатида, 2020 йил 25-октябрда ковланган уруглик туганакларни чиниктирилган ва нишлатилган усулларда бахорда, уртатезпишар навлар 9- март куни экилганида 30-кун дала унувчанлик буйича энг юкори курсаткичлар (90,7-97,6% унувчанлик) "Богизогон", "Karatop", "Снегирь", "Aladin", "Kondor",

Memphis", "Almira", "Armada", "Alvara", "Arkula", Sylvana", "Arezona", "Пикассо", "Сантэ", "Volare", "Saviola",

October 5-6

"Evolution", "Сам-18", "Бахро-30", "Ярокли-2010" навларида кайд этилди.

Энг паст мосланувчанлик коэффициенти "Lizetta" (0,57), "Ласточка" (0,62), "Zafira" (0,66), "Дельфин" (0,71), "Timo" (0,72), "Антонина", "Darga" (0,75), "Архидея" (0,76), "Талисман" (0,78), "Резерв" (0,79) нав намуналарида кайд этилиб, уларнинг унувчанлик имкониятлари 77,4-89,3% эканлиги маълум булди. Демак, картошка генофонди нав намуналари икки хосилли экин сифатида унувчанлиги бахоланганда, уруглик туганаклар дала унувчанлиги, поя хосил килиши, мосланувчанлиги имкониятлари буйича "Бугизогон", "Arizona", "Evolution", "Ярокли-2010", "Saviola", "Aladin", "Volare", "Alvara", "Chempion", "Roko", "Sylvana", "Memphis", "Бахро-30", "Fontane", "Karatop", "Kondor", "Almera" нав намуналари ажратилди.

REFERENCES

1. Остонакулов, Т. Э., & Исмойилов, А. И. (2019). Особенности ускоренной схемы и методики элитного семеноводства ранних и среднеранних сортов картофеля и их продуктивности в репродуцировании. Актуальные проблемы современной науки, (1), 108-113.

2. Eshonkulov, B., Ergashev, I., Normurodov, D., & Ismoilov, A. (2015). Potato production from true potato seed in Uzbekistan. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 4(6), 997-1005.

3. Eshimovich, O. T., & Isroilovich, I. A. (2019). Peculiarities of the accelerated methodology of elite seed production of early and medium-determined varieties of potato and their productivity in reproduction. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering, 8(6), 699-702.

4. Бекмурадова, Х. K., & Исмоилов, А. И. Самарканд, Узбекистан Samarkand Institute of veterinary medicine, Samarkand, Uzbekistan The scientific research institute of vegetable groups and potato studies in Samarkand scientific-experimental station, Samarkand, Uzbekistan. ББК 65.2 С56, 58.

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.