Научная статья на тему 'ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՓՈՐՁԸ ԿՈՐՈՆԱՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ՀԱՄԱՎԱՐԱԿԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ'

ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՓՈՐՁԸ ԿՈՐՈՆԱՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ՀԱՄԱՎԱՐԱԿԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
33
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
տնտեսական ճգնաժամ / հակաճգնաժամային կառավարում / կորոնավիրուսային համավարակ / միջազգային փորձ / հայաստանյան փորձ / դրամավարկային / հարկաբյուջետային և սոցիալական միջոցառումներ: / economic crisis / anti-crisis management / coronavirus pandemic / international experience / Armenian experience / monetary / fiscal and social measures

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ֆիրդուս Բաղդասարյան, Անահիտ Գասպարյան

Հոդվածի նպատակն է նկարագրել հակաճգնաժամային կառավարման ֆինանսական գործիքների կիրառությունը և դրանց արդյունավետությունը ճգնաժամային իրավիճակների հաղթահարման գործում միջազգային և հայաստանյան փորձի հիման վրա։ Նպատակից բխում են հետևյալ խնդիրները՝ վերլուծել հակաժգնաժամային կառավարման միջազգային փորձը, առանձնահատկությունները, ներկայիս միտումները, ուսումնասիրել և գնահատել հայաստանյան փորձը։ Մանրամասն անդրադարձ է կատարվել կորոնավիրուսային համավարա-կով պայմանավորված ճգնաժամային իրադրությանը և՛ միջազգային փորձի տեսանկյունից, և՛ Հայաստանի Հանրապետության օրինակով՝ կարևորելով որդեգրված լուծման մեխանիզմները ինչպես ֆինանսատնտեսական, այնպես էլ սոցիալական հարաբերությունների համատեքստում։ Հետազոտության ընթացքում կիրառվել են ընդհանուր գիտական (համադրում, վերլուծում և ստուգում՝ հետևելով մակրոտնտեսական ցուցանիշների դինամիկային և միտումներին), ինչպես նաև հատուկ գիտական (համեմատական-վերլուծական) մեթոդներ։ Հոդվածում կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ կորոնավիրուսային համավարակը հաղթահարելու համար կառավա-րությունները, տարբեր գործիքակազմերի կիրառմամբ, փորձել են արձագանքել ճգնաժամին և վերահսկել այն՝ չնայած ահռելի մասշտաբներին և տարածման բարձր տեմպերին։ Որոշ կառավարություններ կենտրոնացել են ֆինանսական օժանդակության անհատույց ձևերի վրա, մյուսները՝ փոխհատուցվող: Աշխարհի ֆինանսական շուկաների նման ներքին շուկաներում արձագանքը չափազանց արագ և բուռն է եղել։ Համաշխարհային տնտեսության անկման համատեքստում արտաքին հատվածի բացասական զարգացումները զգալի ռիսկեր են առաջացրել ՀՀ ներքին մակրոտնտեսական միջավայրի համար, որն էլ, իր հերթին, առաջացրել է դրական սպասումների նկատմամբ անորոշության բարձր մակարդակ։ ՀՀ կառավարության և Կենտրոնական բանկի վարած քաղաքականության շնորհիվ բանկային համակարգը կարողացել է պահպանել տնտեսության վարկավորման անընդհատությունը և սահունությունը։

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL AND ARMENIAN EXPERIENCE OF ANTI-CRISIS MANAGEMENT MEASURES IN THE CONDITIONS OF THE CORONAVIRUS PA

The purpose of the article is to describe the use of financial instruments of anti-crisis management and their effectiveness in overcoming crisis situations based on international and Armenian experience. The objectives are as follows: to analyze the international experience of anti-crisis management, characteristics, current trends, study and evaluate the Armenian experience. Crisis management is particularly important in the context of public institutions due to the potentially overwhelming consequences (impact) of systemic crises on society as a whole. The research used general (synthesis, verification and tracking of dynamics and trends of macroeconomic indicators) and special (comparative analysis) scientific methods. As a result of the research carried out in the article, it was found that to overcome the coronavirus pandemic, governments have tried to respond to the crisis and control it uses various tools, despite the enormous scale and high rate of spread. Some governments have focused on gratuitous forms of financial assistance, others on reimbursable ones. Like the financial markets of the world, the reaction in the domestic markets has been extremely fast and violent. In the context of the decline of the global economy, the negative developments of the external sector have caused significant risks for the domestic macroeconomic environment of RA, which in turn has caused a high level of uncertainty regarding positive expectations. Thanks to the policy of the RA government and the Central Bank, the banking system has been able to maintain the continuity and smoothness of lending to the economy.

Текст научной работы на тему «ՀԱԿԱՃԳՆԱԺԱՄԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆՅԱՆ ՓՈՐՁԸ ԿՈՐՈՆԱՎԻՐՈՒՍԱՅԻՆ ՀԱՄԱՎԱՐԱԿԻ ՊԱՅՄԱՆՆԵՐՈՒՄ»

ShSb(JUQhSni-rd3ni-h, ECONOMICS, ЭКОНОМИКА ^U4UQQLUdUUU3bL иЬЗПвиППЬиЪЬРЬ

uhsuQQushb ь^ ^U3UUSUL3UL Фпрдс чпрпъи^ьрпьиизьъ яиии^иричь ^изииъъьрпьи *

esn- 336/338 DOI: 10.52063/25792652-2023.2.17-168

йЬРЧПШ ри1^ииирзиъ

щЬтшЦши шЬшЬишд^шш^шЬ hшdшLишршUfi mhmbunL^jmh ЦшрдшЦпришЬ Ll ф2шяцш]ри титЬиш^ши hшршpbрnLp■JnLUUbрfi фшЦnL[mbmfi «SUmbишqfimnLpJшU mbunLpjnLU» шфрпир шищрршит, f. ЬрЬ.ши, ^шJшиmшUfi ^шUршщbmnLp■JnLU Firdus. baghdasarvan&gmail. com ORCID: 0009-0006-0828-5778

иъияьв ^ии^ирзиъ

^шJшиmшUfi ш^Ьрр^ши hшdшLишршUfi иши^ЦЬши UfiWnU дпрдшршрм^ши Ll LnUmbишqfimnLpJшU фшЦnL[mbmfi «Master of Science in Economics» ЦрршЦши дршдрр ¿шдритршит, f. ЬрЬ.ши, ^шJшиmшUfi ^шUршщbmnLp■JnLU [email protected] ORCID: 0009-0005-3057-3277

ЗпцЦшШдр ЬщштшЦЬ t ЪЦшршцрЬ[ hшlшбqЬшdшíшJpЬ ЦшпшЦшр^шЪ фрЬшЬишЦшЬ qnpdppbbpp llppшnnLpJnLЬ] й цршЪд шpцJnLЬшфmnLpJnLЬ] бqЬшdшíшJpЬ рршфбшЦЬЬрр hшцpшhшpíшЬ qnpbnLd íp2шqqшJpЬ й hшJшumшЬJшЬ фпрдр hp^b фш: ЪщштшЦрд pfanLi ЬЬ hЬmйJШ[ tub^ppbbpp" i(bpinLdbi hшQшd^qЬшdшíшJpЬ ЦшпшЦшришЬ íp2шqqшJpЬ фпрдр, шnшЬдЬшhшmЦnLpJnLЬЬЬpQ, ЬЬpQшJpu ipmnLibbpp, nLunLÍЬшuppЬ[ й qЬшhшmЬ[ hшJшumшЬJшЬ ipnpdp:

UшЬpшíшuЬ шЬц.pшц.шp6 t l^шmшpЦЬl l^npnЬшЦppnLUШJpЬ hшíшЦшpш-ЦпЦ LЦШJÍшЬшЦnpЦшb бqЬшdшíшJpЬ ppшц.pnLpJшЬ] й' íp2шqqшJpЬ ipnpdp тЬишЬЦ/nLbpg, й' ^ШJШumшЬp ЗшЬpшщЬmnLpJшЬ oppЬшЦnЦ" llшpйnpЬ[nЦ npqbqp^d [nLb^b íЬfaшЬpqíЬЬpQ рЬ^щЬи фрЬшЬиштЬтЬишЦшЬ, ШJЬщЬu t[ ипдршшЦшЬ hшpшpЬpnLpJnLЬЬЬpp hшíшmЬpumnLÍ: ЗЬmшqnmnLpJшЬ []ЬpшggnLÍ Ц^шаЦ^ ЬЬ ]]Ьц.hшЬnLp qpmшЦшЬ (hшíшц.pnLÍ, iJbpinLbnLi й usnLqnLi' hbrnU.bn4 íшQpnmЬmЬuшQшЬ gnLgшЬp2ЬЬpp q.pЬшípЦшJpЬ й ipsnLibbppb), рЬщЬи Ьшй hшmnLQ qpmшQшЬ ^шиьиштшЦшЬ-l^ЬplnLдшQшЬ') ibpnqbbp:

^nq^dnLi l^шmшpЦшд nLunLÍЬшuppnLpJnLЬЬЬpp шpцJnLЬpnLÍ Lqшpqф[ t, np l^npnЬшЦppnLUШJpЬ hшíшЦшpшlp hшцpшhшpЬ[nL hшíшp ЦшпшЦш-pnLpjnLbbbpp, mшppЬp qnpдppшQшqíЬpp l^ppшníшíp, ipnpdbi ЬЬ

* Япф4шЬ|] libp^oijmgi4b[ t 27.05.2023р., фш^пиф[' 07.06.2023р., rnqoiqpnLpjoil QliiyiLlii4bf 31.07.2023р.:

шpàшq.шhËbL бцЬш&шфЪ L l^bpшhuQbl шJb*^bшJшô шhnbф Uшu2sшpbbpfb L lЛшpшôUшb pшpàp mbU^bpfb: npn2 l^шnшЦшpnLpJnLbbbp l^bbmpnbшgbl bb фрЬшЬишЦшЬ odшbц.шЦnLpJшb шbhшmnLJg àLbpf фш, UjnLubbpp" фnfahшmnLgфц:

U2faшphfi фрЬшЬишЦшЬ 2nl-Цшbbpfi ЬишЬ bbppfb 2nLЦшbbpnLU

шpàшqшbpQ шфшqшbg шpшq L pnLnb t bqbi: ЯшUш2faшphшJfib

mbmbunLpJшb шЬЦишЬ hшUшmbpumnLU шpmшpfb hшmЦшôf pшgшuшQшb qшpqшgnLUbbpQ qqшф nfuQbp bb шnш2шgpbl ЯЯ bbppfb UшQpnmbmbuшiшb ф2шЦшJpfi hшUшp, npb t¡j fp hbppfib, шnш2шgpb[ t ^шЦшЬ uщшunLUbbpf ЬЦштишф шbnpn2nLpJшb pшpàp UшЦшpц.шЦ: ЯЯ llшnшЦшpnLpJшb L чbbmpnbшQшb pшblf l^шpшô pшцшpшlшbnLpJшb 2bnphfЦ pшbQшJfb hшUшЦшpqQ l^шpn^шgbl t Lцшhщшbb[ mbmbunLpJшb l^шpiшфpUшb шbQbц.hшmnLpJnLbQ L uшhnLbnLpJnLbQ:

Я^йЬшршпЬП тЬтЬишЦшЬ бдЬш0шй, hшЦшбqbшâшdшJfib ЦшnшЦшpnLÜ, ЦnpnhшфpnLUШJfih hшdшЦшpшЦ, ф2шqqшJfib фпр0, hшJшuшшhJшh фпр0, typшdшЦшpЦшJfiU, hшptyшpJnL2hmшJfiU L ипдршш^шЬ ф2ngшnnLUbbp:

Ъш^шрш^

öq^^üQ ипд^ш1ш^шЪ опЬЪр t U йтшЦпп LnLП2 üшпmшhпшЦbп, ппо

щшhшU2nLJ t ^п öшqJшU, щшш6шпЪЬпЬ U oп^Uш^шфnLpJnLUubп^ ЦbпшpbПJШL LnLП2 U 2шппьиш^ш^ши фпшиш^й U ^пш шгсш2шдпш0 Jшпmшhпш4bпUbп^ nL mшпpbп фи^п^ ^bqn^gnLÜ: иш ^пш4шUnLpJnLU t, ппи шгсш2шд^ t pb щштйш^ши qшпqшgJшU p^^U ^ЪршдрпЦ, pb ^ЬПЕ^Ь nL ш2faшпhшpшqшpш4шU ^пшфбш^ фn^ш4bпщnLÜUbпnЦ, pb' рш^шрш^ши qnпöteUbп^, щЬШШ^ШЪ 4шnnLJgUbп^, p^qUbu^ hш2Цшп4UbпnЦ U hшбшfa pшgшhшJm иш^п№

qnпönQnLpJnLUUbпnЦ:

ф JnLПшhшmnL4 «upпbu-pbum» t COVID-19 4nпnUшфпnLuШJ^U hшJшЦшпш4D, ппо бqUшdшJшJ^U ^пшфбшфп^ ^шгашЦшпйши ^шйшиш^шфд qnпöQUpшgUbПQ фпп<Ьшп4^^ hUшпшЦшпnLpJnLU тфд: ЧnпnUшфпnLu^ mшпшönLф 4шU^bLnL U pUш^nLpJшU 2П2шипий hшJQUrçhшUnLП U^qbg^UU nLQQЦшö

ф2ngшnnLÜUbПQ hшUqbgп^U шU4шUfaшmbubL^ hbmUшUpUbпh ^U^bu ^пш^ши mUmbunLp^U, ш^^и tL ф^ишииш^ши hшJш4шпq^ hшJшп: ЧшpЦшöшhшпЦшö mUmbunLpJnLUUbПD U ф^ишииш^ши 2nL4шUbпnLJ т^пп^ ^шфшqшUg pшпóп mшmшUnQш4шUnLpJnLUQ, nпnUgnLJ ппп2 hшmЦшöUbп qпbpb шJpnп2nLpJшJp иш^дЦшй t^U, щшhшU2nLJ t^U 4шпшЦшпnLpJnLUUbп^ U ф^ишииш^ши 2nL4шJ^ 4шпqшЦnпnQ JшпфUUbп^ ^шфшqшUg шпшq U Цбгсш^ши шпôшqшUp ^U^bu qLnpшL, mjU^bu tL шпшиб^и bпфUbп^ йш^шп^шфЦ:

U2^шпh^ ф^ишииш^ши 2nL4шUbп^ ийши Ubпß^U 2nL4шUbпnLJ tL ^ш^ш^ш^шипLpjпLU J2ш4nQUbп^ шпóшqшUßQ pшЦш4шUш^шф шпшq tп: üju^bu, hшJш2^шпhшJ^U mUmbunLpJшU ши^йши hшJшmbßumnLJ шптшр^и hшmЦшö^ pшgшuш4шU qшпqшgnLÜUbПD qqшL^ n^u4bп bU шгсш2шдп^ ЯЯ Ubпß^U Jш4пnmUmbuш4шU й^2шЦш]П^ hшJшп, ппи tL, ^п hbпp^U, шгсш2шдп^ t ^пш^ши uщшunLÜUbп^ U4шmJшJp шUnпn2nLpJшU pшпóп йш^шп^ш^:

Covid-19 hшü'ш4шпшЦh шqп.ЬgnLpJnLÜQ

m^mЬunLpJШ^ hшJшmЬßumnLJ

ЧnпnUшЦ^пnLu^ шпш2шдйши U ^пш Цшпш4^nLpJшU pшпóп йш^шп^ш^ йши^и шпш2^и mbQb4nLpJnLUQ hшJmUЦbg 2019 рЦш^ши^ ЦbП2^U ЧbUmпnUш4шU Q^UшumшUnLÜл nLhшU ßШQШßnLJ: fôbU u4qpnLJ pЦnLJ t^ pb hшJшбшпш4^

hbmUшЪpnЦ шпш2шдш0 ^ъфпъьпо ^qrçbU фшуЪ О^ЪшитшЪ^ U ши^ш^шЪ ппп2 ьпфъьп^ Цпш, иш^ш]Ъ 2020 рЦш^шЪ^ u^qp^U щшпq ^шп<ЬшЦ, пп фпnLUQ hЪшпшфп ^t Цbпшhuфl, U йшпт^ 11-^Ъ Unnq2шщшhnLpjшЪ hшüш2faшпhшJ^Ъ 4шqüшфпщnLpJnLЪQ hшJmшпшпbg qlnpшl фпnЪшфПnLuшJ^Ъ щшЪ^фш:

ЯшйшЦшпш^^ hbmUшЪpnЦ шпш2шдш0 2шт шnnLÜЪbпnЦ

pшnшg^nпbЪ шъъш^ш^ьщ t U' шЪhшmЪbп^ Ц|шЪр^Ъ шЪhшЪqumnLpjnLЪ щшш6шгсь[^, U' mUmbunLp^U ^пш^шЪ nL ф^ЪшЪиш^шЪ hшmЦшöЪbп^ фш шqrçblnL àUn^ Ппш шnшЪ6ЪшhшmфLpjnLЪЪ ш]Ъ t, пп qпbpb й^ш^шйшЪш^ hшпЦшö t hшugЦbl ^шфшqшЪg übö рфЦ ьпфъьп^, nпnЪgnLÜ фпnLu^ mшпшönLф ^шъ^ьп hшüшбшпшl|шpшЪш4шЪ ф2ngшnnLÜЪbп^ hbmUшЪpnЦ mЪmbuш4шЪ ш4m^фLpJnLЪQ üb^ q^2bпЦш рЪршд^й t, UnLjU^u^ ппп2 qnпönqnLpjnLЪЪbп

шJpnп2nLpJшJp QШQшпbgЦbl bU: nLdbq üшфnmЪmbuш4шЪ 2пф, ппо шqrçbgnLpJnLЪ пь^дшЦ фшdшüшЪш4 U' шпш2шпф, U' щшhшЪ2шпФ фш, шф^ uпbg hшüшЦшпшф hbmшqш рЪршдр^ шnш2шgЪblnЦ hu^^^U шЪnпn2nLpjnLЪ, ^U^bu ЪшU ^nLбшщ, ппо фш^шгсЪЦш0 tп ubфш4шЪ шnnп2nLpJшЪ U pшпbфgnLpjшЪ hшüшп Цш^ hbs: UjU ^п шqrçbgnLpJnLЪQ пь^дшЦ ЪшU ф^ЪшЪиш^шЪ 2nL4шЪbп^ фш* фифп umbqöb^ QЪrçhшЪnLП ф^ЪшЪиш^шЪ hшüш4шпq^ ^wjnLUnLp^U Цпш:

Ц^Ъ ш^ lшЦшmbuш4шЪ mЪmbuш4шЪ 4шЪfaшmbunLÜЪbПQ, пппЪр Ъbп4шJшgЪnLÜ t^U 2020 рЦш^шЪ^ шпш2^Ъ b^üu^^nLÜ фш]Ъ ши^ш^шЪ bпфЪbпnLÜ mЪmbuш4шЪ шб^ фпрп-^Ъ ^шЪ^ш^^ qпbpb üb^ q^2bпnLÜ ^шп<ЬшЪ öшJПшhbq pшgшuш4шЪ 4шЪfaшmbunLÜЪbп U фпшЪш]фд^Ъ ьпфъьп^ übö üшunLÜ fa^um hшüшбшпш4шpшЪш4шЪ ф2ngшnnLÜЪbп^ ЪbпrçпnLфg hbsn: Uju ü^2ngшnnLÜЪbпЪ nLQQЦшö t^U фпnLu^ mшпшönLÜQ 4шubgЪblnLЪx ЪЦшqшqnLJЪ^ hшugЪblnЦ ипд^ш[ш^шЪ 2фnLÜЪbПQ^ шЪ^ш^ ЪüшЪ ünmbgüшЪ mЪmbuш4шЪ шп^р^д: U^jU ф ршЪ^ ьпфъьп, ^U^bu, оп^Ъш^, СффшЪ, nпn2nLÜ bU 2шппьЪшф1 шщпь[ ^U^bu ЪшfaфЪnLÜл шпшЪд ппп2шф qnпönLЪbnLpJшЪ uшhüшЪшфшфLÜЪbп^, pшJg шф^ übö ЪшfaшqqnL2ш4шЪ ф2ngЪbп^ hш2фЪ (Belavusau and Karliuk 2020):

10 л

ииъ

П-пшшшршЬ

<.wúu¡2tuui[)huj)tili ipbifhumpjntti Quipquignq apLjphhp

bijpnqnipfi Qfibuiuifiuib Sutpquigujó bpl/pbbp

Ч&шщштЦЬп 1. S^sЬuшЦш^ шб^ gnLgш^h2^^ПDN Dus тшпш0ш2П2шШЬпЬ P^ ЦЬ^пп^шЦшЬ рш^Ц, Л^ЬшЬишЦшЬ ЦшJnLUnLßJшU hш2ЦЬшЦnLßJnLU 2021)

ЯшйшЦшрш^ тшршЬйши Ъщштш^пЦ ЪЬп^пЦшЬ

uшhüшUшфш4nLÜUbп^ hbmйшUpn4 ^пшЬдЦЬ[ t hшüш2faшпhшJ^U mUmbunLp^U ^rnpnL^ шU4nLü (тшпЬ^шЪ фnфnfanLpJnLUUbп^ rnbü^bpo* шпmшhшJmЦшö тп^пипф: Sшпb4шU шп^пььрьппц тЪтЬиш^шЪ fanp шU4nLÜ t шп0шЬш^пЦЬ[ й' qшпqшgшö, й' qшпqшgnq bp^pUbpnLJ: Яшйшбш^ UU^ qUшhшmш4шUUbпK 2020p. hшüш2faшпhшJ^U тЪтЬиш^шЪ шU4nLÜQ ^qübi t 3.5% (International Monetary Fund, World Economic Outlook, October 2021) :

^d^^UnLJ тЪтЬиш^шЪ qшпqшgnLÜUbПQ pшqüшp^4 bp^pUbpnLJ bqb[ bU n^ ршпЬЪщшит: U'шuUш4nпшщbU 2020 p. UUb mUmbuш4шU ши^йши qUшhшmш4шUQ 3.5% t, bqpnqnrnnLUQ 6.6%, 3.1%

2021 рЦш^ши^ hnLU^p^ 25-29-q Яшüш2faшпhшj^U mUmbuш4шU фnпnLф hшüшп щштпшитшЬ qb^nygnLÜ У2^штшир^ ф2шqqшJ^U 4шqüш4bпщnLpJnLUQ (УУЧ) qUшhшmbl t, пп hшüш4шпш^ QUpшgpnLÜ Яшüш2faшпhшJ^U rnUrnbunLpjnLUnLÜ qpшqЦшöUbп^ 93%-q ш2faшmnLÜ tп ппп2ш^ uшhüшUшфш4nLÜUbп^ щшJÜшUUbпnLÜ: 2020 pЦш4шU^U 2019 p^^U^ ^nppnpQ b^üm^ hшübüшm ^npbl t hшüш2faшпhшJ^U 8,8%-q,

hшüшпdbp t 255 üft^nU [пЬЦ. ^ППцрпЦ ш2^шшшшьф: CUQhшUnLП 4nпgпшö ш2^штширш^и ¿ш^по 2020-^U, 2019ф hшübüшm, шübUшpшпäпU t^U b^pn^uijnLÜ (14,6%) й У^п^ш^й (13,7%), nprnbq 4шпшUm^UUbпU nL uшhüшUшфш4nLÜUbПQ lШJUшöшЦшl t^U, np^U hш2nпQnLÜ t дш0п b^ünLm nLUbgnq bp^pUbp^ gnLgшU^2Q: UU4-U Uшй qUшhшmbl t, пп hшüш2faшпhшJ^U

ш2^шшшшь^ьп^ ^npnLurnQ ^qübi t 114 ü^nU ш2^шшшшь^ (International Labor Organization):

b^U ЦmшUqшЦnп QpnLpjnLÜQ hшqpшhшпblnL hшüшп 4шraш4шпnLpJnLUUbПQ фnпöbg^U шпöшqшUßbl бqUшdшфU й Цbпшhu4bl uijU ¿Ьш^Ь шhnbl^ Jш2umшpUbп^U й mшпшöüшU ршп<Ьп rnbü^bp^U: иш^ш^ шшпрьп t^U 4шnшЦшпnLpJnLUUbп^ QUmпшö qnпö^pш4шqübПQ: Ппп2 4шпшЦшпnLpJnLUUbп 4bUmпnUшgbl t^U ф^UшUuш4шU 0dшUQш4nLpJшU шUhшmnLJg ö^p^ Цпш, JinLuUbpo* фn^hшmnLgЦnq: U'^шdшüшUш4 ш4UhшJm tп, пп ЦbП2UшпQJnLUß^ mbuшU4|nLU^g ^шпйпп U2шUш4nLpJnLU nLUbп п^ ü^jU hш4шбqUшdшüшJ^U ф2ngшnnLÜUbп^ nLqqЦшönLpJnLUQ, шлй ^пш^ hш2nпQш4шUnLpJnLUQ: Ьи^ш^и, бqUшdшф JnLПШßшU^JnLП фnL|ПLÜ mUmbuш4шU hшüш4шпqQ щшhшU2nLÜ t шnшUöUшhшmnL4 щbmш4шU J^2шümnLpJnLUx mUmbuш4шU qnпöш4шlUbп^ Цшпßшqö^g й

uщшunLÜUbп^g:

Ппп2 mUmbuшqbmUbп ^pönLÜ bU, pb mUmbuш4шU hшüш4шпqbп^ й 4шnшЦшпnLpJnLUUbп^ 4bUunLUш^nLpJnLUQ npn24nLÜ t п^ pb mUmbuш4шU «qbpbip^», шл 2п^ьп^ dшüшUш4: nLum^ ^шпйпп t hbmшhшjшg 4bп|ПLÖnLpjшU й^2пдпЦ qUшhшmbl 4шnшЦшпnLpJnLUUbп^ pшgpnqnLÜUbПD й öbnpbпnLÜUbПD, ^U^^bu Uшй ^шшшпь[ hшübJшmшqпnLÜUbп й hbmйnLpjnLUUbп:

UnjnLum^ 1. ^шЦшбфшй-шЦш^ Цшпш^шр^ш^ прп2 mpmq. 2020 ^^шЦш^Ь

SbuшЦ ßшп.шgшЦш^nLpJnL'U Ц2шЦпфЬрЬ Цп^О^д ЬрЦриЬрЬ ор^ишЦ

р^^пьи^шб шршц. шрйш^ш^в

Ешршвш^ш-UnLpjmU Jp2ngшnnLJUЬp SpшJшppЬL pшU4ЬppU 4шUnUш4шpqшJpU übqJшgnLJ й Ji^jp qnLJшpp ^шй mn^nuUbpp JшpJшU hbmn6qnLÜ COVID-19-pg mnLdшb щшpmшщшUUbppU bnLшUppш, OhUшumшU, bpqbp|n й Ьтш[Ьш

ЧbUmpnUш4шU ршЩр ppшgЦbl^nLpJшU шщшhnЦnLÜ фpUшUuш^шU 2nL^шUbpnLÜ (i^upmnmnJubp й pшdUbmnüubp) OhUшumшU й УУЪ

ЧbUmpnUш^шU pшU^bpp ^nqüpg UЦumpшl^ш, ЬУ й ЧшUшpш

щшртштпШЬрЬ U шр^ЬрпрЬрЬ qUnLüUbp, npnUg шр^Ьро wpwqnpЬЪ ъЦwqnLÜ tp

ЧЬЪтрпЪш^шЪ pu^t^h ^nqühg mn^nuwrçpnLJËЪЬph h2bgnLü f^ppf^, ÜUb, bnp З^шЪ^ш, 0шщпЪ|пш, Ubö PphmwЪhw

^p^bph l^jnLU hnuf rçbi^h pwЪl^Ьp, ИшЪпш^Ъ шгспг^шщшИпццшЪ ninprn, шЪИштЪЬп U phqUbuUbp Щ^пш^^, bhqЬphw, ÜUb U Ubö PphmwЪhw

Зшp^шpJnL2h- тш^Ъ üh2ngwrcnLÜЪЬp l^wrcwЦwpnL|ЭJnLЪЪЬpQ hwumwmnLÜ bu ^n2np фш2Ъш^Ъ ^|эwЪüwЪ фшц COVID-19 hwüwбwpwl|h hЬmUwЪËnЦ wüЬЪw2wm mnLdwö ninprnUbph U wpq|nLЪwpЬpnL|ЭJwЪ hwüwp Ubö Ppl-is^Uf^, UUb, Щ^пш^ U bhqЬphw

wЪ6wЪg b^üish ш2ш^пцэ]шЪ mpwüwQpnLÜ УЦ^пш^, UUb, Ubö Ppl-is^Uh^ U ^U^^us^U

UnghwLW^wЪ шщшИпЦпццшЪ Ц6ШПЪЬП ^пшЕшЪу^п mЪwJhЪ mUs^^i^U hwüwp UЦumpwLhw, UUb

ЗшЪпш^Ъ шгспп2Пц^шЪ üh2ngwrcnLÜЪЬp ^шышпшЦшЦшЪ ^шпшЪи^Ъ ^U^^us^U, UUb, Ubö Ppl-is^Uh^ U qpbpb pnLnp bp^pUbpp

UwhüwЪwJhЪ ^шпшЪи^Ъ LЬhwumwЪ, ^ЬшЪш^ UUb,

SwЪQ üЪwLnL вш^швш^шЪпццшЪ hwumwmnLÜ hmwLhw, hpwЪ, bhqЬphw U Ubö Ppl-is^Uh^

UnghwLW^wЪ МЬГСШЦПППЦЦШЪ Вш^швшЦшЪпцц^Ъ ^wpwЦwJhЪ Uфph^w, UUt, UhЪqwщnLp U qpbpb pnLnp bp^pUbpp

Ьы1|пг1пцэ|шЪ üh2ngwrcnLÜЪЬp PwЪmwpЦJWLЪЬph dwüwЪwl^wЦnp wqwmnLÜ qЬppЬrcЪЦwö pwЪmЬphg Ь^шЪ U UUb

O^jhU gwüwËWJhЪ U önЦwJhЪ uwhüwЪЪЬph фwЦnLÜ UЬËuhMw, UUb, QЬpüwЪhw, UЬpphw U bl^pl^

n^pngUbph фwЦnLÜ Ubö PphmwЪhw, huщwЪhw, hmwlhw, ЗшпшЦш^Ъ Uфph^w, bhqЬphw U UUb

^пппЪшфп^ф щштбшгспЦ ^шпшЪи^Ъ ФПШГСЬП^ hwüwp qhЪЦnpw^wЪЪЬph оqmwqnpönLÜQ UшLШJqhш, hmwlhw, UUb, hupwJЬL, Uфph^ш U huщwЪhw

flLqUnpnL|a>jnLUUbph wpqЬ|Ë Qpbpb pninp bp^pUbpp

übpdnLü U ^ubgnLü Uфph^w, ЧшЪш^ш, UhЪqwщnLp, ¿h^us^U, bhqЬphw, ^шЪш, ЁЬЪ|Ш, PnlhЦ^w U Ppwqhlhw

Нш^шрш^шЪ^ипьЪ ü2ш4nп.ЪbПQ nL фhЪшЪuш4шЪ U шщпшЪрш^Ъ 2nL4шJh üшuЪшфgЪbПQ QЪQhшЪnLП шnüшüp qЪшhшmnLÜ t|U, пп hшüш2^шпhшJ^Ъ mЪmbunLpJшЪ Цbпш4шЪqЪnLÜQ mbqh ^ПЬЪЬЪШ 2020 |Цш^шЪ| ЬПППП^ 2шпqшgшö U qшпqшgnq bп4пЪbпnLÜ 2020 |Цш^шЪ| ub^rnbüpbphg u4uшö Цшпшф^ rçb^pbph шбо, шJЪnLшübЪшJЪ^Ц, 4шЪfaшmbuЦnq Цbпш4шЪqЪüшЪ шЦЬ[^ übö üшuQ mbqшфnfabg 2021 рЦш^шЪ; Ьпппп^ bnшüu|ш4nLÜ mшпpbп gnLgшЪh2Ъbп gnLjg t|U пп mЪmbuш4шЪ бqЪшdшüh ЦшmpшпшqnLJЪ фпцЪ шЪgbl t, pbU hшüш2^шпhшJ^Ъ mЪmbunLpJшЪ Цbпш4шЪqЪüшЪ 0ШЦШ|ЪЬПЪ nL nLdqUnLpjnLÜQ ^Цшп t 4шЪ^шmbubl;

ЧnпnЪшЦhпnLuh шць[^ 2шт Цшпшф^ 2SшüЪbпh h hшjm qшLQ 4шnшЦшпnLpjnLЪЪbп^Ъ rçpQbg ^ппппп^ ьпш^^Ф QЪpшgpnLÜ ффЪ фпшп^ шпqblшфш4nLÜЪbп U фбшт^ unghшLш4шЪ U mЪmbuш4шЪ qnпönLЪbnLpJnLЪQ; h mшпpbпnLpJnLЪ 2020 |Цш^шЪ| qшпЪшЪQ ^штшпЦшЬ 4шЪfaшmbunLÜЪbпK Ъпп 4шЪ^шmbunLÜЪbПD gnLjg t|U пп hшüшЦшпшф pшgшuш4шЪ шqrçbgnLpJnLЪQ

4шЪfaшmbuЦшöhg шць^ übqü t bqbi, pшJg hbmUшЪpЪbПQ ^шпп^ bU шць[^ ьп^шп mUbi U 2021, 2022 |цш^шъъьп|ъ шщшhnЦbL mЪmbuш4шЪ шб| шць[^ ^шЪ^ш^

mbJ^bp: ПрщЬи hшJшЦшпш4^ тЪтЬиш^шЪ шq|bgnLрJшl gnLg^ hшJшЦшпш4^ иши^Ъ inLpbpQ qbпш42rcnLU t^l ф^ишЬиш^ши UnnnLpjnLllbnnLJ U bppbdl 2nL^j^ ш^т^^р^ь^ ^ршъп^ h^Ulш4шl qnnbnl t^l: Оп^Ъш| ^nnL-2nlu^ шп|JnLlшpbпш4шl gnLgшl^2Q (Dow Jones Industrial Average Index) шд

^l|bpulbn^ hbs фши^Ъ LinngnbL t ^п шп^Ьр^ Jb^ bnnnniQ 2020 рЦш^шЪ^ фЬтпЦшп^ 14-^g ф^и 2020 рЦш|шЪ^ ишпт^ 23-Ъ dшUшlш4шhшmЦшbnLU:

bl|bpuQ ^шцпьЪ шбbL t ишпт^ ъп^рьп dшUшlш4шhшmЦшbnLU U

pшпйПшgbL t ^пЬрЬ ьпьр rnn|nunq: Ццщ^и^ hш2nп| lnпnLрJnLlQ 09.11.2020 р. hшQnп|Цшb COVID-19-^ |bU щштЦшитшЦ^р^ ^ш^Л t: ъп^рьп^ 3-^g 24-l dшUшlш4шhшmЦшbnLU 1-2U gnLgшl^2Q шбbL t шЦ^^ ршЪ 9%-пц: 2020 рЦш|шЪ^ ъп^рьп^ 24фЪ П-2У gnLgшl^2Q рш^ьшпЛьп^ hшUш2faшпhшJ^l 2nL4шlbп^ hbs фши^Ъ шб^ t 1,5%-пц U шЪцши hшиbL 30,000ф

^^Еиш^ ^шйпф U qbпшqшlgbL 2020 рЦш|шЪ^ фьшпцшп^ 14фЪ qпшlgЦшb ъш^пп! ршп^п шп^ьр|х ф^и hшUшбшпш4^ dшUшlш4шhшmЦшbQ (Colby et al 2020):

3/26 4ribq.ptuQ Dlif^n^bg I!/13

|ц«иШиЛ)ршцшри||<ш1лча)ш1 ЙтегЪЬрЦщшдрЬд Цпфг^ щцлтЬшллиЛфЩ» фшрфо

35,000

2/14/20 filir^bpu 30,000 2^.398___________- ---

25,000 '' /ПГ 11/13 №atpu29,480;

иy-S^V^

г^ Л/ '

20,000 V Q2 ЯЪЦ Q3 ^ЪЦ Q4 ^ЪЦ Q1 ЯЪЦ Q2 ^ЬЦ Q3

\Л% +33.4% +4.3% +6.3% +6.7% +20

3/23/20 ЬЪцЬри18,592;

1 5,(XXJL иНтдшЬро UI^uilU 2/14

Ф V Ц IT i S О U^b t lillUlfllOMll

2020 2021

ОФшщштЦЬр 2. П-nnL-Sn^uh шрп..|п1ишрЬршЦш^ д^дш^2 (ОФшщштЦЬрр ЦшцЦЦ^ t h^n^^^^h Цп^фд)

Covid-19 ИшЦшЦшршЦпЦ. щш]ЦшишЦпрЦ.шЬ т^тЬишЦш'Ь б^Ьш^шф ИшпршИшрЦшЬ Иш^итш^ш^ фпрйо

ЧnпnlшЦ^пnLишJ^l hшUшЦшпш4nЦ ^и^ш^^п^Ь mlmbиш4шl бqlшdшф шnш2шgUшl шпш2^Ъ шq|шl2шlQ ЯшJшиmшйnLU hшJmlЦbg 2020 рЦш^шЪ^ ишпт^Ъ ЬпишЪ^и шпш2^Ъ ЦшпшЩшЬ шЪй^ hшJmlшpbпnLфg hbsn: ЯшишЦшпш!^ |bU щшщшп^ шгсш2^Ъ ршДПЦ Яш^итшЪ^ ЯшlпшщbmnLрJnLlnLU 2020 рЦш^шЪ^ ишпт шии^ hшиmшmЦbg шпmш4шпq |пnLрJnLl:

U2^шпh^ ф^lшlиш4шl 2nL4шlbп^ ШшЪ ЯЯ ЪЬПР^Ъ 2nL4шJnLU шпйшqшlpQ ^L^^U ршЦш^шЪ шпшq tп 4nпnlшфпnLишJ^l hшUшЦшпш4^l: Ъ2ЦшЬ qnпЬQlршgQ nLQb|gqbg |пш|шЬ ищшиnLUlbп^ Ъ^штишир шlnпn2nLрJшl ршп^п иш^шп^шфф

nпnLU, ЯЯ mlmbиnLрJnLlQ 2020 р. 4пЬ1 t U^UJшlg hш2nп|шb bп4nL 2п|ЬпК hшUшЦшпш4^ U nшqUш4шl |пnLрJшl шq|bgnLрJnLllbПQ, пп^ hbmUшlpnЦ шп6шlшqпЦbL t 7.4 % mlmbиш4шl шl4nLU: Slmbиш4шl шЪ^иЬ шnшЦbLшщbи

щш^шЪшЦппЦшб t bqbi öшnшJnLpJnLЪЪbпh U 2hЪшpшpnLpJшЪ ninpsUbph шЦbLшgЦшö шп^ь^ъьп| ъЦшqüшüp:

Яш2ф шпЪ^пЦ hшüшЦшпшф 4шranLgЦшöpшJhЪ pUnLjp^ ш]Ъ mшпpbпш4Цшö, п^ hшЦшuшп шqQbgnLpJnLЪ t nLUbgbi mЪmbunLpJшЪ mшпpbп б^фп! Цпш: ЯшüшЦшпшф шqqbgnLpJшЪ mbuшЪ4|nLЪhg mЪmbunLpJшЪ б^фпо mшпpbпш4ЦbL bU Quin luqqbgrufajiuli nLdqlirupjiuli Ll luqqbgnLfajiub nLqqiulj|"inL[ajiiAj:

Q<&шщшsЦbп 3: SbsbuшЦшb б^^ЬпЬ шб^ П-Ь^шфЦш^ P^ ЦЬ^пп^шЦшЬ рш^Ц, Л^ЬшЬишЦшЬ ЦшJnLÜnLpJшU hш2ЦЬшЦnLpJnLb 2020)

ЯшüшЦшпшф U hш4шhшüшЦшпш4шJhЪ üh2ngшnnLdЪbph pшgшuш4шЪ шqqbgnLpJnLЪQ шгсшЦЬ übö U nLQ^^h t bqbi фgnLpjшЪ U uUUqh l|шqüшфпщüшъ, h^u|bu ЪшU hшЪqumh 4шqüшфпЩÜшЪ U Ьшгсш^цпьЪЪЬп! üшmnLgüшЪ hbs ^шщцшй ü| 2шПЕ бJnLqbпnLÜ: U|UUnLjU dшüшЪш4, ЯшJШumшЪh ЯшЪпшщbmnLpJшЪ Цhбш4шqпш4шЪ ^nührnbh шц|ш[ъьппц sUsbunLpjnLUnLü b^ünLsUbph U щшhшЪ2шpф фбшmüшЪ hbmUшЪpnЦ rnnLdbi bU 2hЪшpшpnLpJшЪ, U

üшЪпшöш^ шnUmпh, hU^bu ЪшU ü2шфq шпПJnLЪшpbпnLpJшЪ б^фпо: SшpЦш QЪpшgßnLÜ шпóшЪшqпЦшö pшgшuш4шЪ qшпqшgnLÜЪbпЪ шгсшЦЬ рпщ bU шqqbL

qJnLqшmЪmbunLpJшЪ, шnnп2wщшhnLpJшЪ U hшЪpшqnпöш4шЪ шпПJnLЪшpbпnLpJшЪ б^фп! Цпш;

Cus шqqbgnLpJшЪ т^Ъ^цшЪ mЪmbunLpJшЪ б^фп! mшпpbпшфLÜQ h|üp t mшLhu шпшф! pшgшhшJm qЪшhшmbLnL шгсшЪ6|Ъ ninpsh qшpqшgnLdЪbph шпsшgnLnLÜQ фhЪшЪuш4шЪ hшüш4шпqh Цшп^шфЪ щпптф^! ппшф Цпш:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

QhSÜMÜb ÜPSÜ^ SCIENTIFIC ARTSAKH НАУЧНЫЙ АРЦАХ № 2 (17), 2023 12 —i— —i—

ОФшщштЦЬр 4: ^шрЦЬр^ M2hnD D^Пhш^nLp ^mp^bpnLtf

P^ ^bbmpn^^b рш^Ц, Л^ЬшЬишЦшЬ ЦшJnLUnLßJшU hш2ЦЬшЦnLßJnLU 2020)

SUmbuш4шU шгсшць ^пп шU4nLJ nLUbgnq б^фп^ тпшйш^пЦшЬ Цшп^ш^Ь щnпmфbLUbпnLJ h^J^^UnLÜ шпóшUшqпЦbL t цшп^ьп^

mbuш4шпшп шб: SUmbunLp^U ппп2 Цшп^ш^ щnпmфbLUbпnLJ

цшп^ьп^ 2шпnLUш4ЦbL t щшищшъц^ UnLjU йш^шп^ш^й ^шй

qПшUgЦbL t фпрп U^qnLÜ: öjnL^j^U mUmbuш4шU UЦшqnLÜUbп^ п^ ИшйшйшиЪш^ши шпmшgnLnLJQ Цшп^ш^ щппшфьььп^ ппшф Цпш h^d^^UnLÜ pшgшmпЦnLJ t pшU4bп^ ^nqü^g Цшп^ш^ щшJJшUUbп^ фпшЪш^йпЦ U Цшп^ш^ шп<ьш^пфьпп4, пппйр hUшпшЦnпnLpjnLU bU mqbL fanLuшфbLnL Jbö öшЦшLnЦ ^ЦбшпnLÜUbп^gx abQJbLnq Цшп^ш^ фи^п^ UJnLpш4шUшgnLdUbПQ:

ЯЯ ЧшnшЦшпnLpJшU ^nqü^g 2020 p. йшпт^и ИшитштЦ^ t 4nпnUшфпnLu^ ^^qrçûmU öпшq^ПD, пп^ 2П2шUш4UbпnLJ UbпшnЦшö ф2ngшnnLdUbп^ И^йЬш^ши ищштш^и t bqbL Qus щпп^ьп^ o^U^^nLp^U mпшJшrçпnLJQ^ 4nпnUшфпnLu^ тшпш0йши hbmUшUßnЦ l|шUfaшmbu4nq QUpшg^ ^ПшgЦbL^nLpJшU hbs ^шщцш0 фифп^ JbqJ^U, ИшйшЦшпшф щштбшгспЦ шШш^ o^U^l|nLp^U, ung^ШLШщbu шишщшИпЦ ^Фьп^ ung^ШLш4шU ш2ш4gnLpJшU U ung^L-mUmbuш4шU ШJL hbmUшUpUbп^ ^bqn^g^U Ишйшп: U2ш4gnLpJшU öпшqпbПQ, Qus qbпш4ш ^^г^ьп^ Иш^шИшпйши, mшпшU2шmЦbL bU ьп^ ф^ш^ш^ mUmbuш4шU U ung^ШLшl|шU hbmUшUpUbп^ ^bqn^g^U öпшqпbп^, nпnUg nLqqnLp^Jp тшпЦш QUpшgßnLJ тпшйш^пЦшЬ ф^ишииш^ши nbunLПuUbп^ QUQhшUnLП öшЦшLD ^qtfbL t ЯЪУф 3.2%-q: ЯЯ ЧшnшЦшпnLpJшU щш2тпиш^ши ^шщ^ Ишйшбш^ QUQhшUnLП шгсйшф ^пш4шUшgЦbL bU 22 ф2ngшnnLdUbп^ фшpbpUbп, nпnUß nLUbgbL bU mUmbuш4шU U ung^ШLш4шU hbmUшUpUbп^ ^bqn^g^U Uщшmш4шrçпnLdUbп:

ч/

■ 2019 2020

ЧnpnЪшЦhpnLuh mЪmbuш4шЪ hbsUшЪpЪbпh ^bqnpшgüшЪ шпш2|ъ öpшqph Ъщшшш^Ъ t bnb| mn4nuшqпnLJßh unLpuh^^pnL^: CшhшnnL ЬЪ hшЪrçhuшgbL nbqhqbUm mЪmЬuшЦшpnпЪЬpQ, npnUp nLUbUgbi bU hшп4шJhЪ U Цшп^шфЪ pшпЦnp щшmünLpJnLЪ: PшЦшпшпЦшö hшJmbph übö üшuh hшüшп np^bu о^шЪ^ш^цшЪ qnpöhß фпшгсЦЬ| t unLpuh^^pnL^, npQ ^qübi t hшJSbпh 91.4%-q ^ü 2nLp2 92.4 ü|pq ^пш^ о^шъ^ш^цшъ àUbphg ЦbпшфhЪшЪuшЦnпüшЪ U hшüшфhЪшЪuшЦnпüшЪ &шЦш[ЪЬпо ^qübi bU hшüшщшsшufaшЪшpшп 5.4 U 3.3 üipq qпшü (ЦЦ фЪтппЪш^шЪ pшЪ4, й^йшЬиш^шЬ ЦшJnLUnLpjшh hш2ЦhmЦnLpJnLU 2020)\

q■öшщшsЦЬп б: U2шЦgnLpJШ^ шпш2^и &пш^пЬ 2П2ш^шЦ^Ьп^Ц ЦшпЦшфпЦшЬ

sшпшsbuшЦ^bпD, Dus Р^ ЦЬ^ПП^ШЦШЬ рш^Ц, йрЬшШшЦшЬ ЦшJnLÜnLpJшU hш2ЦЬшЦnLpJnLb 2020)

Мшп^ш^Ъ hшumшmnLpJnLЪЪbпh ^nnühg QЪrçhшЪnLП о^шЪ^ш^цшЪ ЬшЦшщ ^qübi t 101.1 üipq ^пш^ hшüшLpüшЪ qnpöhßh nLn^Lß^üp

pшЦшпшпЦшö hшJmbПD фпрп ^2hn bU ^qübi, фhЪшЪuшЦnpnLÜQ 2nLp2* 20 ü|pq ^Пш^ Мшп^ш^Ъ ü|2ngUbpU nLППЦbL bU hhüЪш4шЪnLÜ шpsшrçpnLpJшЪ, шnUsпh U qJnLПшü2ш4üшЪ ninpsUbp:

ФhЪшЪuш4шЪ о^шЪ^ш^цшЪ 2П2шЪш4ЪbпnLÜ шnUsпh ninpshU mpшüшrçpЦЬL t 40.5 ü|pq ^пш^ qJnLПÜ2ш4üшЪQ* 5.8 ü|pq ^пш^ hu^ шд (SS, 2hЪшпшпnLpJnLЪ, sbßushi) ninpsUbphu spшüшprçpЦшö üh2ngUbpo bnb| ЬЪ шnшЦbLшqnLJЪQx 4шqübLnЦ 2nLp2 50 ü|pq rçпшü (pшЦшpшpЦшö hшJSbпh 50.2%) (ЦЦ l|bliinnnliiul|iuli piulilj, 3)filiLuliuLuLiLuli LiLujriLlinLi&jLuli 1ш12ЦЬтЦпщ]пШ 2020)\

q■öшщшsЦЬп б: U2шЦgnLpJШ^J шпш2Ь^ йпш^пЬ 2П2Ш^шЦ^Ьп^Ц ^шпЦшфпЦш^ ,UщшsшЦ^bпDN Dus Р^ ЦЬ^ПП^ШЦШ^ рш^Ц, &fibшbuшЦшb ЦшJnLÜnLpJшU hш2фsЦnLpJnLU 2020)

bbpg^U ^UmUum^mU 2nL^mUbpnLÜ mmpqm pUpmggnLÜ nLqqnpQ^ t bqb[ ^ ^bUmpnUml|mU pmU^ fapmUnq QpmJmqmp^mj^U pmqmpm^mUnLpjmU nLqqnLpjnLÜp: ^ ^P-U QpmJmj^U mUhpmdb2rn ^pmgqb^nLpjnLÜp mpmJmQpbi t h^üUm^mU nb^n qnpö^g^ ü^ngn^ U^mumbinq 2nL^mj^ ^mpömdmJ^brn mn^numQpnLjgUbp^ öLmqnpJmUp ^P pmqmpm^mUnLpjmU mn^numQpnyp^ 2nLp2:

dipn CC npuiii %

V v w w v/zW v w v/v/zJ K/\f v/v/v/zJ V V

CC UP-ji http nbtifti qnpLiU]nhr>L[dtr>ihhbpfr hunhtifutimh diuiliuf ^IbpLufyfitjujbuLULlnptlujti tpnLjnuujqpmjp (iu$s amwligp) -CC tfjnLfnuujfjpnijgljbp lunujhgp)

O-öw^wm^bp 7: ^ ^b^mnp'Uw^w^ pw^h hbs ^Q^wö nb^n hwUwäwjUwq.pbpQ U

mn^nuwnpnLjg^bpQ

UpdnLpmj^U 2nL^mjnLÜ qmpqmgnLÜUbpp ^mjJmUmqnpqbi bU mUmbum^mU ^pmq^öm^nq: Smpqm bp^pnpQ L ^nppnQ bnmJujm^UbpnLÜ mpmmpdnyp^ 2nL^mjnLÜ QpuLnpqbi t ^pmgqbi^nLpjmU U^mmJmJp ^mpömdmJ^bs pmpöp ^mhmU2mp^, FUU mpmmhmjmqbi t UmL ^nfampdbg^ mpdbqp^tfmU 6U2nLÜUbp^ öLmqnpJmJp: Uju ^pmq^öm^UbpnLÜ ^bUmpnUm^mU pmU^Q ^pmnb[ t mpmmpdnLjp^ uqn^ qnpö^ß, UUb Qnimp^ mng^ L qmömnß^ qnpömpgUbp: Uju qnpö^gm^mqJbpnq ^P-U mpmJmQpbi t mpmmpdnLpmj^U ^pmgqb^nLpjnLU m^mhnqbinq $^UmUum^mU 2nL^mUbp^ pUm^mUnU qnpönLUbnLpjnLUp (^ ^bUrnpnUm^mU pmU^, tywjnLbnLpjwb

h^Ubrn^nLpjnLl 2020):

hpm^mUmgqmö J^ngmnnLÜUbp^ jnLpmhmmnL^ qUmhmmm^mU ^mpb^ t Q^mmp^bi m2^mph^ mnm2msmp hmJmiumpmUUbp^ L qbpinLöm^mU ^bUmpnUUbp^ 2nLp2 300 bp^pUbp^ L mwpwöw2p2wUwj^U ^npömqbmUbp^ hbs hmJmqnpöm^gnq Bertelsmann Stiftung ^mnnLjg^ ^nqü^g ^mrnmpqmö qbpinLönLpjnLüUbpp,

npnUgnLJ qbpinLöqnLÜ L hmJbJmmnLJ bU Qb^ dnqnqpQmqmpnLpjnLü L Ubpmnm^mU 2nL^mjm^mU mUmbunLpjnLU qbpm^n^JmU qnpöpUpmgUbpp mJpnq2 m2famphnLJ: ^mnnygp JmuUmqnpm^bu hm24mp^b[ t mpmUu^npJmg^mj^ ^UQbpup ^mjmummU^ hmJmp, npp pUQqp^nLÜ t 2019 pqm^mU^ ^bmpqmp^ 1-^g J^U^L 2021 pqm^mU^ hnLbqwp^ 31-U pU^mö dmJmUm^mhmmqmöp: ^m24bmnL dmJmUm^mhmmqmönLJ

Цбппрп2 ^^^P^nLpjnLLQ n^ d^jb hmdm^nu^U tp, шщ UmU

2020 рЦш^шЪ^ ub^mbdpbp^ 27ф 44-op^ щшmbpшqdQ ЩррЬ2шЪ^ hbs: иш ip2npbb фпрйшр^Ь[ t Яш]шитшЬ^ рш^шрш^шЬ, тЬтЬиш^шЬ U ипд^шш^шЪ фdшqpnqш4шbnLpJnLbQ: L-2dnLd t, np uijb Ьши ^bqbbgpbL t ЯшJШumшbnLd и^иЦшб pшpbфnfanLdbbp^ 2шpdnLdQ, ш^ pdnLd рш^шршд^ш^шЪ шqшmnLpJnLbbbp^ uшhdшbшфш4dшb шnnLdnЦ, ^p Ь^шЦ hшdш4шpшф U шгсшЦЬ Uu щшmbpшqd^ ^шишЬш^ (https://bti-proiect.org/en/reports/countrv-report/ARM):

Status Index

6.43 #37

Q-touujuiinljbp 8: BTI 1прш1шфпришд[1п1| filiH-bgu (BTI-li hiuiTiuuibrinLirt inbguuifi i[t;p|nL&nLpjnLliQ II рЦш^и qiUmhmmnLJUbpQ: ишипдшЦр тштшЩ^^ t 1-hg (ш^ьиш^шт) U^tyU 10 ([m^mq.nLj^Q)i £bbшp4blnЦ 4npnbшфpnLuШJ^b hшdш4шpшф d^2ngшnnLdbbp^ hшdш4шpqp, ^pnq bbp ши^, np ш]Ь ршЦш^шЬ ЬишЬ t UUL-ф U Q■bpdшb^ШJ^ ^^шгашЬ ф2ngшnnLdbbp^b, nLbbbшlnЦ humш4 ипд^ш[ш^шЬ pbnyp: U^Ubnyb ^шишЬш^ hшm4шgЦшb ьш^ш^ь pjnL2bb qpшqbgbnLd t d^b^g дш^ mbq ЯЯф hшpUшbbbp^ hшdbdшmdшdp: bpш4шbnLd pшpq t humш4 щшmшufaшbbL ш^ hшpg^b шppJnp ф2ngшnnLdbbpp hш2nqЦшb bb, pb n^, ршЬ^ np 2020 p. ub^mbdpbp^b ul^qp шпшб 44-opJШ щшmbpшqd^ hbmUшbpnЦ pb ung^ШL-hnqbpшbш4шb, pb' mbmbuш4шb qnpbnbbbp^ pшpblшЦdшb mbd^bpp шць[^ ршЬ pb^b[ bb: U^Ubnyb ^шишЬш^, 4^бш4шqpш4шb ^nd^mbb 2021 p. фbmpЦшp^ mbmbuш4шb ш^т^^р^Ь gnLgшb^2D hш2Цшp4bl t (-5,3) mn^nu b^nd (ЯЯ ^4^бш4шqpш4шb L|nd^rnb (armstat.am)):

ЬqpшЦшgnLpJnLU

bp^pbbp^ ung^шl-mbmbuш4шb qшpqшgdшb pbpшgpnLd bqb[ bb шpmшppnLpJшb fanp шbфLdbbp, ф^ЬшЬиш^шЬ gbgnLdbbp, qnp^qp^nLp^b dш4шpqшф шб, ung^шlш4шb U рш^ш^ш^шь lшpЦшbnLpjnLb: bp^pbbpp шр gbgnLdbbpp hшqpшhшpblnL hшdшp hu^^^b ф^bшbuш4шb nbunLpubbp bb ^faubL, bppbdb bшU 4шpбшdшd4bm npn2nLdbbp ^.^gpbi* шnшbg dbpinLbbinL hш4шбqbшdшdшJ^b 4шnшЦшpdшb qnpb^pbbp^ шppJnLbшЦbmnLpJnLbp:

бqbшdшdbp^ hbmUшbenЦ qLnpшl ^dшumnЦ шbhpшdb2m t i^bnLd 4 ql^шЦnp fanLdp fabp^pbbp^ LnLbnLd.

1. РШЬЦШ^Ь hшmЦшö (ЦшJnLbшgJшb ЦШПЦЬП^ тпшйшрппьй, тпЦпишрппцр^ |i2bgnLÜ),

2. РШ^ШРШЦШЬПЬ^ШЬ J^2ngbbn (шqqшJ^b шп^пцр^ шпdbqпЦnLJ, щшhnLumшЦnпüшU РППЦРЬЬП^ №gnLÜ),

3. ^шhшb2шпЦ^ fa^bnLÜ (ш2шЦgnLpJnLb шгсшЬЙ^Ь ШПРЛЬЬШРЬППЬ^ПЬЬЬЬП^, щЬшшЦшЬ фп^шгспь^пьЬЬЬп^ шб),

4. РЬШЦ^ПЬ^ШЬ ршдшиш^шЬ uщшunLdbbп^ hшЦшqpbgnLpJnLb (шЦшЬрЬЬп^ 1п^Ц ЬПШ2№ЕЬ тпшйшрппьй, ЦП^ПЬ^ШЬ п^птпьй ЬЬПРППЬ^ЬП^ шфшдпьй)

U'^2шqqшJ^b фппф nLunLdbшu^пnLpjшb шпПJnLbpnLJ щшпq t ^nbnLÜ, пп hшп4шpJnL2bmшJ^b ршршршЦшЬпь^пьЬр ^bmp t hшпtfшпф ЬпЦпЬ Щш^шЬЬЬп^Ь hшЦшuшпш42ßblnЦ JшпpЦшbg ЩШ2ШЩШЬЬ[ПЬ, щшhшb2шпЦp ЦшJnLbшgbblnL U. 4bпшЦшbqbJшbp bщшumblnL шbhпшdb2mnLpJnLbp: üjbmbq, ппшЬ^ hшJшбшпшЦp 2шпnLbшЦnLJ t ЦЬШ[ ипьп, U fa^um шпqblшфшЦnLdbbпp 2шпnLbшЦ4nLJ bb, hшп4шpJnL2bmшJ^b ршршршЦшЬпь^пьЬр ^bmp t ЬЬпшФ шnnп2шщшhшЦшb ЬШПШ^^ПЬШЬП^ йштпьдпь^ ЦШЬ^ЬП ФПЦЬП U JшпpЦшbg ЩШ2ШЩШЬЬ[ПЬ hшJшп 2тшщ oqbnLp^b тпшйшрппьйр: Ujb рЬщрЬппь^ Ьпр uшhJшbшфшЦnLÜbbпp pnL|^bnLÜ bb, hшпЦшpJnL2bmшJ^b ршршршЦшЬпь^пьЬр ^bmp t шum^бшbшpшп шbgnLJ Цштшп^ шйпьп ш2шЦдпь^пьфд ШЬШ^Ь mbmbunLpJnLbbbп^b пьррЦшЬ ШПШЦЬ[ ЬЩШШШЦШ^Ь ш2шЦgnLpJшbx hш2ф ШПЬЬ[ПЦ п^ фппйш[ mbmbunLp^b ^шфр: ЭРШ^ЦШЬПЬ^ШЬЬ ш2шЦдпр ф2ngшnnLübbпp ^bmp t bщшumbb Ш2^ШШШЬР^ шbЦmшbq фпшршп«^ U. ПJnLПшgbbb Ш2^ШШШ2ПЬЦШЬЬП^ Цш^ьд^шЬеш^ ШЬРШ2ШП^ЬПР^ ршп^шфп hbmбqbшdшJшJ^b mbmbuшЦшb 6ЦП1ЬПЬ^ПЬЬР:

ЯЯ чььшппьшцшь ршьц^ Цшпш0 рш^шршцшьпь^шь 2ьппь|^4 ршьцш^ь hшJшЦшпqp щшhщшbbl t mbmbunLp^b ЦшпЦшЦпп^шЬ шЬрЬ^шшпь^пьЬр U uшhnLbnLpJnLbp: 4шпЦш^Ь гс^ЦЬпр шб^ bb, uшЦшJb ршЬЦш^Ь hшJшЦшпqp Цш^ьЬ t U пьЬшЦ t hшЦшbшЦшb гс^ЦЬпр Ц[шЬЬ[Пь U. mbmbunLp^bp ЦшпЦшфп^пь:

ЯшЦшбqbшdшJшJ^b ЦШПШЦШП^ШЬ Ц^пшгсфр qnпö^pbbпp пьррЦшЬ bb бqbшdшJbп^ шпш2шдпш0 mbmbuшЦшb U ung^шlшЦшb hbmUшbßbbп^ dbq^g^bp, ^b^bu ЯЯф pb^pnLJ* ЦШГСШЦШППЬ^ШЬ öпшqп^ hшumшmшö 22 mbmbuшЦшb U ung^шlшЦшb oqbnLp^b öпшqпbпp:

OQSUQnreaue агичиъпь^зпьъ

1. ЯЯ ЦЬЬШППЬШЦШЬ РШЬЦ, I|ШJnLUnLß■JшU hш2фшЦnLpJnLU 2020

2. —, ¿bfibuibuLuLiLub LiLujriLlinLidjLuli 1ш12фтЦт[д]пШ 2021

3. Корниенко, Виктор. «Государственное управление в кризисной ситуации: стратегия, приоритеты, инструменты». Государственная служба, 2019. Т. 21. № 3 (119), С. 32-37

4. Охотский, Евгений. «Государственное управление в кризисной ситуации». Право и управление: XXI век, 2014. № 2, С. 89-96.

5. Belavusau, Uladzislau and Karliuk, Maksim. "The State of Denial Amidst a Military Parade: COVID-19 in Belarus", VerfBlog, 2020/5/20, https://verfassungsblog.de/the-state-of-denial-amidst-a-military-parade-covid-19-in-belarus/, DOI: 10.17176/20200520133705-0

6. Colby, Smith et al. "US Stocks Set Record High as Investors Look to New Administration", Financial Times, November 25, 2020. https://www.ft.com/content/433048a5-c489-4ddd-aebdd56fb8f3edfc

7. Janssen, Marijn, and van der Voort, Haiko. "Agile and adaptive governance in crisis response: Lessons from the COVID-19 pandemic", International Journal of Information Management Volume 55, December 2020.

8. Kos, Agnieszka, and Hromadskyi, Artem. "Crisis management in case of functioning of public administration units". Globalization, the State and the Individual, No 1 (13), 2017. pp. 39-47,

9. Maradin, Dario et al. "The Impact of the Covid-19 Pandemic on the Croatian Financial System". Conference: 10th International Scientific Symposium Region, Entrepreneurship, Development At: Osijek, Croatia. 2020, pp. 204-217

10. Pattyn, Valérie et al. "High-stakes crisis management in the Low Countries: Comparing government responses to COVID-19", International Review of Administrative Sciences, 87(3), 593-611. https://doi.org/10.1177/0020852320972472

11. Peterson K, Ozili, and Thankom, Arun. Spillover of COVID-19: Impact on the Global Economy. March 27, 2020, https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3562570

12. Tokakisa, Vassileios et al. "Crisis management in public administration: The three phases model for safety incidents". Safety Science 113(2):37-43, 2019

13. Singh, Dalvinder and LaBrosse, John Raymond. "Developing a Framework for Effective Financial Crisis Management", OECD Journal: Financial Market Trends -Volume 2011 - Issue 2

14. "5Ps of crisis management and expound on each", Course hero, https://www.coursehero.com/file/p320pmvj/c-5Ps-of-crisis-management-and-expound-on-each-The-5Ps-of-crisis-management-are/, Accessed 12.09.2019

15. "BTI 2022 Armenia Country Report", BTI Transformation index, https://bti-project.org/fileadmin/api/content/en/downloads/reports/country_report_2022_ARM.pdf, Accessed 2022

16. "Models & Theories to Improve Crisis Management", Smartsheet, https://www.smartsheet.com/content/crisis-management-model-theories, Accessed 20.07.2020

17. International Labor Organization. ILO Monitor: COVID-19 and the World of Work, 2021.

18. OECD. The impact of the coronavirus (COVID-19) crisis on development finance, 2020

19. International Monetary Fund. World Economic Outlook Update, June 2020: A Crisis Like No Other, An Uncertain Recovery, https://www.imf.org/en/Publications/WE0/Issues/2020/06/24/WE0UpdateJune2020, Accessed June 2020

20. ---. World Economic Outlook, October 2021: Recovery During A Pandemic, ---, https://www.imf.org/en/Publications/WE0/Issues/2021/10/12/world-economic-outlook-october-2021, Accessed 04.02.2020

WORKS CITED

1. HH kentronakan bank. Finansakan kayunut'yan hashvetvut'yun 2020 (Financial stability report 2020)

2. —, Finansakan kayunut'yan hashvetvut'yun 2021 (Financial stability report 2021)

3. Kornienko, Viktor. «Gosudarstvennoe upravlenie v krizisnoj situacii: strategija, prioritety, instrumenty». Gosudarstvennaja siuzhba. 2019. T. 21. № 3 (119). S. 32-37 (Kornienko, Victor, "Public Management in Crisis Situations: Strategy, Priorities and Tools". Gosudarstvennaya sluzhba. 2019. № 3. P. 32-37) (In Russian)

4. Ohotskij, Evgenij. «Gosudarstvennoe upravlenie v krizisnoj situacii». Pravo i upravlenie: XXI vek, 2014. № 2, S. 89-96.. (Ohotskiy E.V., State Management in Crisis Situation, 2014. N 2, p. 89-96) (In Russian)

INTERNATIONAL AND ARMENIAN EXPERIENCE OF ANTI-CRISIS MANAGEMENT MEASURES IN THE CONDITIONS OF THE CORONAVIRUS PANDEMIC

FIRDUS BAGHDASARYAN

Armenian State University of Economics, Faculty of Economic Regulation and

International Economic Relations, Chair of Theory of Economics, Ph.D. Student Yerevan, the Republic of Armenia

ANAHIT GASPARYAN

American University of Armenia, Faculty of Manoogian Simone College of Business and Economics, Student of the "Master of Science in Economics" educational program Yerevan, the Republic of Armenia

The purpose of the article is to describe the use of financial instruments of anticrisis management and their effectiveness in overcoming crisis situations based on international and Armenian experience. The objectives are as follows: to analyze the international experience of anti-crisis management, characteristics, current trends, study and evaluate the Armenian experience. Crisis management is particularly important in the context of public institutions due to the potentially overwhelming consequences (impact) of systemic crises on society as a whole.

The research used general (synthesis, verification and tracking of dynamics and trends of macroeconomic indicators) and special (comparative analysis) scientific methods.

As a result of the research carried out in the article, it was found that to overcome the coronavirus pandemic, governments have tried to respond to the crisis and control it uses various tools, despite the enormous scale and high rate of spread. Some governments have focused on gratuitous forms of financial assistance, others on reimbursable ones. Like the financial markets of the world, the reaction in the domestic markets has been extremely fast and violent. In the context of the decline of the global economy, the negative developments of the external sector have caused significant risks for the domestic macroeconomic environment of RA, which in turn has caused a high level of uncertainty regarding positive expectations. Thanks to the policy of the RA government and the Central Bank, the banking system has been able to maintain the continuity and smoothness of lending to the economy.

Keywords: economic crisis, anti-crisis management, coronavirus pandemic, international experience, Armenian experience, monetary, fiscal and social measures.

МЕЖДУНАРОДНЫЙ И АРМЯНСКИЙ ОПЫТ АНТИКРИЗИСНЫХ МЕРОПРИЯТИЙ ПО УПРАВЛЕНИЮ В УСЛОВИЯХ КОРОНАВИРУСНОЙ ПАНДЕМИИ

ФИРДУС БАГДАСАРЯН

аспирант кафедры экономической теории факультета экономического регулирования и международных экономических отношений Армянского государственного экономического университета г. Ереван, Республика Армения

АНАИТ ГАСПАРЯН

магистр образовательной программы, магистр наук в области экономики факультета бизнеса и экономики Симона Манукяна Американского университета Армении, г. Ереван, Республика Армения

Цель статьи - описать использование финансовых инструментов антикризисного управления и их эффективность в преодолении кризисных ситуаций на основе международного опыта и опыта Армении

Из поставленной цели вытекают следующие задачи: проанализировать международный опыт, особенности, современные тенденции антикризисного управления, изучить и оценить армянский опыт. Антикризисное управление особенно важно в контексте государственных институтов из-за потенциально подавляющих последствий (воздействия) системных кризисов на общество в целом.

В ходе исследования использовались общие (синтез, проверка и отслеживание динамики и тенденций макроэкономических показателей) и специальные (сравнительный анализ) научные методы.

В результате проведенных в статье исследований было установлено, что для преодоления пандемии коронавируса правительства пытались реагировать на кризис и контролировать его с помощью различных инструментов, несмотря на огромные масштабы и высокую скорость распространения вируса. Одни правительства сосредоточились на безвозмездных формах финансовой помощи, другие - на возмещаемых. Как и на финансовых рынках мира, реакция на внутренних рынках была чрезвычайно быстрой и бурной. В условиях спада мировой экономики негативные явления во внешнем секторе создали значительные риски для внутренней макроэкономической среды РА, что, в свою очередь, вызвало высокий уровень неопределенности в отношении позитивных ожиданий. Благодаря политике правительства РА и Центрального банка банковская система смогла сохранить непрерывность и бесперебойность кредитования экономики.

Ключевые слова: экономический кризис, антикризисное управление, пандемия коронавируса, международный опыт, опыт Армении, монетарные, фискальные и социальные меры.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.