Научная статья на тему 'ИНТЕНСИВ БОҒ ҚАТОР ОРАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН ЭНЕРГИЯ-РЕСУРСТЕЖАМКОР КУЛТИВАТОР'

ИНТЕНСИВ БОҒ ҚАТОР ОРАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН ЭНЕРГИЯ-РЕСУРСТЕЖАМКОР КУЛТИВАТОР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

177
61
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интенсив боғ / дарахт / архитектоника / култиватор / томчилатиб суғориш / энергия-ресурстежамкор

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Қ.Б.Имомқулов, Н.Н. Нишанбоев

Мақолада республикамиз шароитида етиштирилаѐтган пакана ва ярим пакана томчилатиб суғориладиган интенсив боғлари қатор орасига ишлов берадиган ва очилиб қолган дарахт илдизларини кўмадиган энергияресурстежамкор култиваторнинг конструкцияси ва технологик иш жараѐни келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕНСИВ БОҒ ҚАТОР ОРАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН ЭНЕРГИЯ-РЕСУРСТЕЖАМКОР КУЛТИВАТОР»

ИНТЕНСИВ БОГ КАТОР ОРАЛАРИГА ИШЛОВ БЕРАДИГАН ЭНЕРГИЯ-РЕСУРСТЕЖАМКОР КУЛТИВАТОР

^.Б.,Имомкулов

т.ф.д., профессор

Н.Н., Нишанбоев

таянч докторант, КХМИТИ

АННОТАЦИЯ

Маколада республикамиз шароитида етиштирилаётган пакана ва ярим пакана томчилатиб сугориладиган интенсив боглари катор орасига ишлов берадиган ва очилиб колган дарахт илдизларини кумадиган энергия-ресурстежамкор култиваторнинг конструкцияси ва технологик иш жараёни келтирилган.

Калит сузлар: интенсив бог, дарахт, архитектоника, култиватор, томчилатиб сугориш, энергия-ресурстежамкор.

Республикамизда кишлок хужалигининг барча сохаларини, шу жумладан мевачиликни жадал ривожлантириш, тупрок унумдорлигини кутариш, мева хосилдорлигини ошириш, махсулот сифатини яхшилаш хамда улардан кайта ишлаш саноатида тайёрланадиган махсулотларни купайтиришга, халкимизнинг мевага булган талабини тула кондиришига каратилиши зарур. Бозор иктисодиёти шароитида богдорчиликни ривожлантириш интенсив ва суперинтенсив технологияларга утишни такозо килади. Бу мамлакатнинг экспорт салохиятини янада юксалтиришга хизмат килади.

Замонавий богдорчиликни жадаллаштиришнинг энг самарали усули пакани буйли пайванддагларда устирилаётган мева дарахтали билан бог барпо килиш, айникса улар танасини симбагизларга бойлаб устириш усуллари хисобланади [1].

Дарахтлари зич экилган богларда мул ва сифатли хосил олиш учун пакана ва ярим пакана буйли пайвандтагларга уланган олма ва нок кучатлари нормал усиб ривожланиши учун махсус шароит талаб этади. Шунинг учун тупрок намлигига ва бошка жараёнларга жуда талабчан. Шуни хам инобатга олиш лозимки, пакана ва ярим пакана буйли богларда хосилдорлик анча юкори ва улар тупрокдан олиб чикиб кетадиган моддалар микдори хам анча юкори, айникса симбагизли богларда.

Интенсив боглардан юкори хосил олиш учун катор ораларига асосий ишлов беришда янги технологиялар ва

335

техникалардан фойдаланиш, интенсив бог кагор ва тана ораларини белгиланган агротехник талаблар даражасида юмшатиш ишларини уз вактида сифатли якунлашни такозо килади [2].

Нам етарли булмаган ва енгил структурасиз тупрокларда куп ишлов бериш ута зарарли. Жадал ишлов берилганда хосилдор катлам зарралари шамол таъсирида учиб кетади, шамол ва сув эрозияси туфайли органик моддалар йуколади ва тупрокнинг структураси ёмонлашади. Шунинг учун тупрокка минимал ишлов бериш кенг таркалмокда, бунда ишлов бериш сони ва тракторларни дала буйича утиши камаяди, операцияларни утказиш муддатлари кескин кискаради. Бунинг учун бир утишда бир нечта операцияларни бажарадиган комбинациялашган кишлок хужалик машиналари ва агрегатлар кулланилади.

Дарахтларнинг тана тузилиши - архитектоникаси дейилади.Дарахт ер усти-танаси ва тепа кисми хамда ер ости - илдиз тизимидан ташкил топади.

Замонавий пакана буйли пайвандтагга уланган, катордаги дарахтларнинг ораси жуда якин 0,6-1,2 т булган богларни сугориш учун томчилатиб сугориш тавсия этилади. Томчилатиб сугоришда сув сарфи 2-5 марта камаяди, хосилдорлик 30-50 % га ошишига эришилади. Томчилатиб сугориш илдиз тизимини ёйилишини чеклайди ва уларни танаси атрофида зич жойлашишга мажбур этади. Томчилатиб сугориш тизими оркали барча озукани бериш амалга оширилади ва дарахт озикани тупрокдан эриган холда олади, бу илдиз тизимини маълум жойда шакилланишини таъминлайди. Томчи доимий намланган ерда дарахтнинг сурувчи илдизларини жамланишига хам олиб келади [3]. Республикамиз шароитидада пакана ва ярим пакана томчилатиб сугориладиган интенсив бог дарахтлари илдизларини юкори катламида жойлашиши, табиий иклим шароит ва томчилатиб сугориш натижасида уларнинг илдиз тизимлари очилиб колиши хисобига интенсив богларни хосилдорлигини камайиши, иссикда куриши, совук уриши ва охир окибат дарахтларни куришига олиб келади. Томчилатиб сугориш тизими урнатилган интенсив богларда дарахт остида сув таъсирида кулмакчалар хосил булади. Бунинг окибатида дарахт илдизи сув остида колади, каткалоклар вужудга келади ва ёзнинг кунларида кулмакдаги сув кизиши дарахт илдизини куйиши каби салбий окибатларга олиб келади. Адабиётларда интенсив боглар илдизларининг совукка чидамлилиги минус 10-110С гача эканлигини хисобга олсак, республикамизда хаво харорати киш ойларида уртача минус 15-17 0С булишини ва ёз ойлари жуда иссик ва куруклигини хисобга олиб интенсив боглар дарахт илдиз

336

тизимларини кумиш зарур хисобланади [4]. Бу ишлар кул кучи ёрдамида катта маблаг ва вакт сарфлаш оркали бажариб келинмокда. Шу сабабли интенсив бог катор ораларга ишлов бериб, дарахт илдизларини кумиш оркали иш сифати ва унуми юкори хамда энергия-ресурстежамкор тупрокка ишлов бериш машинаси ишлаб чикиш мухим вазифалардан бири хисобланади. Куйидагиларни хисобга олган холда интенсив бог култиватори конструктив схемаси тайёрланди. Култиватор осиш мосламаси (1), рама (2), кичик сферик диск (3), катта сферик диск (4), укёйсимон панжа (5), утокловчи панжа (6) ва юмшатувчи панжа (7)дан ташкил топган (1-расм).

Иш жараёнида утокловчи панжа бегона утларни илдизини кесади, укёйсимон панжалар колган юзага маълум чукурлик (10-12 ст)да ишлов беради. Катта-кичик сферик дисклар химоя зонаси (30-50 ст) дан тупрок катламини кесиб олиб, дарахтнинг очилиб колган илдизлари устига ташлаб, уларни тупрок билан кумилишини таъминлайди (2-расм).

1-расм. Интенсив боF култиваторининг конструктив схемаси

Тупрокнинг калинлиги дарахтнинг пайванд бугини ер текислигидан канча баландликда тургани оркали танлаб олинади. Тавсия этилаётган дискли кумувчи иш органи култиваторнинг рамасига алохида таянч ёрдамида хужум бурчагини узгартириш имконини берадиган устунга урнатилади. Тавсия этилаётган техник ечимнинг максади очилиб колган дарахт илдизларини кумиш ва катор орасини юмшатиш оркали тупрокнинг мелиоратив холатини яхшилаш ва култивациялашда култиваторни тортишга каршилигини камайтиришдан иборат.

337

h-тупрок уюми баландлиги; 1-кичик сферик диск; 2-катта сферик диск;

3-укёйсимон панжа; 4-утокловчи панжа (плозкорез); 5-олма дарахти;

6-томчилатиб сугориш шланги; 7-кумилган дарахт илдизлари;

8-тупрок уюми

2-расм. Интенсив 6of култиваторининг технологик иш жараёни

Олиб борилган илмий изланишлар шуни курсатадики, ушбу машина оркали бир вактнинг узида бог катор орасини юмшатишга, томчилатиб сугориш тизими ва бошка омиллар таъсирида очилиб колган дарахт илдизларини кумиш хдсобига энергия тежамкорликка, хосилдорликни ортиши ва тупрокни зичланишини камайишига эришилади.

REFERENCES

1. Научно-исследовательской отчёт за 2020 г. по проекту КХ-Атех-2018-(226+230) на тему: "Разработка высокоэффективных ресурсосберегающих технических средств для обработки садов и виноградников" - Гулбахор, ЦИТТ, 2020 г. - С. 46-48.

2. Афанасьев О. Узбекистон худудида паст буйли пайвандтагларда интенсив олмазор боглар барпо этиш технологияси. - Тошкент, 1989. - Б. 18-22.

3. Туланов И. Интенсив богдорчиликни ривожлантириш давр талаби // AGRO HIDRO NEWS. - Тошкент, 2020. - №6. - Б. 34-35.

Имомкулов КБ., Нишанбоев Н.Н., Халилов Ж.М. Интенсив олма боглар архитектоникаси ва дарахтларнинг илдиз морфологияси // "Сув ресурсларидан самарали фойдаланиш: муаммо ва ечимлар (Жанубий вилоятларда сугориладиган ерлар мисолида)": Республика илмий-амалий анжумани маколалар туплами. - Карши, 2022. - Б. 605-610.

338

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.