Научная статья на тему 'ТАРИХИЙ МЕРОСИМИЗДА БОҒДОРЧИЛИККА ЭЪТИБОР'

ТАРИХИЙ МЕРОСИМИЗДА БОҒДОРЧИЛИККА ЭЪТИБОР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
74
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Авесто / Зардушт / Аҳура Мазда / Вандидод / Ясна / мустақиллик / деҳқончилик / суғрорма деҳқончилик / фермер / деҳқон хўжалиги / томорқа ер / ўсимликшунослик / боғдорчилик / интенсив боғдорчилик. / Avesto / Zardusht / Ahura Mazda / Vandidod / Yasna / independence / farming / irrigation farming / farmer / farm / farmland / horticulture / horticulture / intensive gardening.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Муқаддас Эргашовна Абдураимова, Асқар Бердиярович Сапаров

“Тарихий меросимизда боғдорчиликка эътибор” номли ушбу мақолада тарихий ёдгорлигимиз -”Авесто”да деҳқончилик ва боғдорчилик борасида тўпланган анъаналарнинг бугунги кунда ёшларда деҳқончилик маданияти шаклланишидаги аҳамияти ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ATTENTION, GIVEN THE GARDENING IN THE HISTORICAL HERITGE

Attention, given the gardening in the historical heritage is said that the idea of using ideas at the present time to pay attention to the gardening and agricultural culture put forward in the rich historical heritage of our ancestors, further deepening the effectiveness of the reforms carried out in Uzbekistan in the agrarian sphere and the formation of an agricultural culture among the youth.

Текст научной работы на тему «ТАРИХИЙ МЕРОСИМИЗДА БОҒДОРЧИЛИККА ЭЪТИБОР»

ТАРИХИЙ МЕРОСИМИЗДА БОГДОРЧИЛИККА ЭЪТИБОР

Мукаддас Эргашовна Абдураимова

Сиёсий фанлар номзоди, доцент, Тошкент давлат аграр университети

Аскар Бердиярович Сапаров

Тошкент давлат аграр университети талабаси

АННОТАЦИЯ

"Тарихий меросимизда богдорчиликка эътибор" номли ушбу мадолада тарихий ёдгорлигимиз -"Авесто"да дехдончилик ва богдорчилик борасида тупланган анъаналарнинг бугунги кунда ёшларда дехдончилик маданияти шаклланишидаги ахамияти хадида суз юритилади.

Калит сузлар: Авесто, Зардушт, Ахура Мазда, Вандидод, Ясна, мустадиллик, дехдончилик, сугрорма дехдончилик, фермер, дехдон хужалиги, томорда ер, усимликшунослик, богдорчилик, интенсив богдорчилик.

ATTENTION, GIVEN THE GARDENING IN THE HISTORICAL HERITGE

Attention, given the gardening in the historical heritage is said that the idea of using ideas at the present time to pay attention to the gardening and agricultural culture put forward in the rich historical heritage of our ancestors, further deepening the effectiveness of the reforms carried out in Uzbekistan in the agrarian sphere and the formation of an agricultural culture among the youth.

Keywords: Avesto, Zardusht, Ahura Mazda, Vandidod, Yasna, independence, farming, irrigation farming, farmer, farm, farmland, horticulture, horticulture, intensive gardening.

Мамлакатимизда мустакиллик йилларида аждодларимизнинг дехкончилик маданияти сохасида асрлар давомида туплаган бой тарихий меросини урганиш, богдорчилик ва узумчилик сохасидаги анъаналарга таяниб, ушбу сохани замон талаби асосида ривожлантиришга жиддий эътибор берилмокда. Жумладан, пахтачилик, галлачилик, чорвачилик, сабзавотчилик сохалари махсулдорлигини ошириш билан бир каторда мева- узум етиштириш, улар мевасини кайта ишлашни жадаллаштириш ва шу соха ходимларининг иктисодий ва маънавий манфаатдорлигини оширишдан иборатдир.

ABSTRACT

КИРИШ

20

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

АСОСИЙ КИСМ

Богдорчилик ва узумчилик узбек халкининг энг кадимий касбларидан. Кулай табиий иклим шароити бу ерда кадимдан хар хил мева ва узум навларини парвариш килишга имкон яратган. Деярли хамма кишлок оиласи хужалигида узининг бог - роги, узум - токи ёки бир неча мевали дарахти булган.

Богларда токлар алохида, мевали дарахтлар алохида экилган. Куп хужаликларда ер танкислигидан дарахтлар орасида беда ёки полиз экинлари хам устирилган. Х,ар бир ховлида албатта гуллар (атиргул, райхон, усма, хина ва хк.) парвариш килинган. Тог этагидаги ва тогли хужаликлар махсус ёнгок, бодом ва урик дарахтларини устирганлар. Кадимдан ота - боболаримиз бог майдони нисбатан каттарок булса мевали дарахтлар ва кулупной, коргат (смородина) сингари реза меваларни куёш нурлари купрок тушадиган жойга экканлар. Чунки куёш нури ва иссик харорат меваларнинг пишиб етилиши, ширага тулиши, усимлик навдаларининг тугри усиши хамда келгуси йил хосилини таъмин этадиган гулкуртакларнинг шаклланишида мухим омил булади.

Маълумки, мевали дарахтларнинг аксарияти танасининг югонлиги ва ёгочсимон шаклга эга экани билан ажралиб туради. Олма, нок, олхури, гилос, шафтоли, урик, бехи ва мушмула атиргулдошлар оиласига, тут билан анжир тутсимонлар оиласига киради. Олимларнинг кузатишича, мевали дарахтларнинг узига хос яна бир хусусияти, улар, масалан, резали мевалар сингари дарров хосилга кирмайди. Уз вактида шакл бериб борилган ва парвариш этилгандарахт уч- турт йилдан кейингина хосил бера бошлайди.

Аждодларимиз амалий фаолиятларида богдорчилик ривожига, мевали дарахтлардан сифатли ва мул хосил олишда бегона утларнинг зарарини англаб, унга карши кураш чораларини хам куллаганлар. Бегона утга карши курашишнинг энг оддий усули бу - экин ёки дарахт экишдан олдин ерни чопиш жараёнида барча бегона утларни илдизи билан сугириб ташлашдан иборатдир. Агарда бог узок йиллар давомида каровсиз колиб кетган ва бегона ут хамма ёкни босиб олган булса, факат махсус кимёвий воситалар - гербицидларгина фойда бериши мумкин. Гербицид - асосан бегона ут ва ёввойи усимликларни йукотиш учун кулланиладиган кимёвий бирикма. Гербицид бегона утларга бевосита таъсир этади ёки ичидан уларнинг илдизини куритади. Бегона утларга карши гербицидларнинг Диаурон, Ленацил, Пропитан сингари турлари яхши самара беради.

Мустакиллик йилларида кишлок хужалигида жиддий таркибий узгаришлар амалга оширилмокда. Мамлакатимизда богдорчиликни ривожлантириш, мева-сабзавотларни етиштириш борасида хам катта ютукларга эришилмокда. Аграр сохада амалга оширилаётган ислохотлардаги ижобий узгаришлар билан бир

каторда бу сохада муайян камчиликлар хам борлиги ва уни бартараф этиш зарурлиги тугрисида Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 14 январда Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий - иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисдаги маърузасида таъкидланганидек, Ьхирги йилларда агросаноат комплексида ташкил этилган янги бошкарув органлари фаолиятидаги бир катор муаммоларни бартараф этиш юзасидан катъий чоралар куришимиз зарур.

Тарихимизга назар ташласак, аждодларимиз ерни эъзозлаб, унга вактида сифатли ишлов бериб, бог - роглар яратиб, халк фаровонлигига катта хисса кушиб келганликларининг гувохи буламиз. ÏАвестонинг Вандидод кисмида куйидагиларни укиймиз: ÏЭй, Жам! - дейилади манбада:

Кахрли кахратондан бурун сувлар шиддат билан оккан бу сарзаминларда гиёх ва ут- уланлар гоят сероб булади...

У ерга ер юзидаги энг баланд, энг хушбуй усимликларнинг уругларини олиб бор...

Одамлар курук тупрокни юмшатганларидек, ерни товонинг билан эзгила ва кулларинг билан шудгор кил!

Шунда Жам Ахура Мазда истагини бажо айлади: одамлар курук тупрокни юмшатганларидек, ерни товонида эзди ва куллари билан шудгор килди.

Шундан сунг у ерда сувлар узунлиги бир хосар булган узанларда шитоб билан окдилар.

... У ерда хамиша ям- яшил ва хуррам, хамиша егулик ва кут - баракотли яйловлар яратди.

... У ерда кенг ва баланд уйлар курди. ("Авесто."- Вандидод, 2- фаргард, 109-111 бетлар)

Мустакиллик йилларида кишлок хужалигини, айникса, озик - овкат етиштиришга боглик булган мева - узум ва сабзавот сохасини жадаллаштиришга (интенсификация) давлатимиз жуда катта эътибор бераяпти ва сармоя сарфлаяпти. Хрзирги шароитда замон талаби асосида богдорчиликда дарахтнинг усиш кучини, хосилдорлигини, мева сифатини, солкашлигини ишлаб чикаришда назорат килинадиган энг самарали усул сифатида пайвандтаг ва нав уйгунлигини тугри танлашга боглик эканлигига эътибор каратилмокда. Шу асосда интенсив богларда нав киймати унинг интенсив богда етиштирилиши, навнинг эрта хосилга кириши, узини чанглатиши (диплоид), хосилдорлигини ошириш тезлиги, солкашликнинг йуклиги ва умумий махсулдорлиги билан улчана бошлади.

Мамлакатимизда кишлок хужалиги сохасида амалга оширилаётган ислохотлар ва таркибий узгаришларни янада чукурлаштириш, ер ва сув

ресурсларидан самарали фойдаланиш 2016 йил ва якин истикболга мулжалланган иктисодий дастуримизнинг мухим йуналиши тугрисида тухталар экан, Республикамизнинг Биринчи Президенти Ислом Каримов, дастурга кура, Ï 2020 йилгача пахта хомашёсини етиштириш ва уни давлат томонидан харид килиш хажмини 3 миллион 350 минг тоннадан 3 миллион тоннага боскичма- боскич кискартирилишини, натижада 170 минг 500 гектар сугориладиган ер пахтадан бушашини, паст банитетли пахтадан бушаган экин майдонларида, аввало, сабзавот ва картошка, шулар каторида озука экинлари, ёг - мой олинадиган ва бошка усимликлар экилиб, бог ва узумзорлар барпо этилади.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 14 январда Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий - иктисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Махкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузасида кайд этганидек: ÏБиринчи - экин майдонлари ва экин таркибини оптимал-лаштириш, илгор технологияларни жорий этиш ва хосилдорликни ошириш, мева -сабзавот ва узум етиштиришни купайтириш;

Иккинчи - фермер хужаликларининг молиявий- иктисодий холатини мустахкамлаш;

Учинчи - агротехника тадбирларини молиялаш-тиришда ижобий натижа бермаётган ва мутлако чала тизимга бархам бериш зарур.

Аграр сохада амалга оширилаётган ушбу изчил ислохотлар узининг ижобий самарасини бермокда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида кайд этилганидек, -кишлок хужалиги сохасини бошкариш тизмини ислох килиш, ер ва сув ресурсларидан окилона фойдаланиш борасидаги илгор технологияларни жорий этиш, озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш энг мухим вазифамиздир... галла ва мева- сабзавот кластерлари фаолиятини хар томонлама ривожлантириш керак11.

Аждодларимиз кадимдан нав ва мева турини тугри танлаш, уларни тугри жойлаштириш, дарахт танасига шакл бериш усулини тугри танлаш, тупрок унумдорлиги, богнинг турига жавоб бериши, касаллик ва зараркунандаларга карши кураш чораларини такомиллаштириб боришга алохида эътибор берганлар. Утмишдошларимизнинг бу борадаги ижобий тажрибаларидан бугунги кунда хам фойдаланиш максадга мувофик деб уйлаймиз.

Кадимий тарихий меросимизда илгари сурилган аждодларимизнинг богдорчиликни ривожлантириш ва эъзозлаш борасидаги ибратли гоялар бугунги кунда хам уз ахамиятини йукотмай, аграр сохада амалга оширилаётган

ХУЛОСА

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 1 I ISSUE 1 I 2021

ислохотлар самарадорлигини яхшилаш ва ёшларда дехдончилик маданиятини шакллантиришда мухим манба булиб хизмат дилиши учун ибратли меросни оилада, таълим муассасаларида ёшлар онгига сингдириб борилиши мадсадга мувофиддир.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: Узбекистон, 2013. Б.-12.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 1Фермер, дехдон хужаликлари ва томорда ер эгаларининг худудлари ва донуний манфаатларини химоя дилиш, дишлод хужалиги экин майдонларидан самарали фойдаланиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора- тадбирлари тугрисидаИги Фармони // Халд сузи, 2017 йил 10 октябрь.

3. Каримов И.А. Она юртимиз бахту идболи ва буюк келажаги йулида хизмат дилиш- энг олий саодатдир. Т.: Узбекистон, 2015.Б.- 21,23,25.

4. Каримов И.А. Бош мадсадимиз- мавжуд дийинчиликларга дарамасдан, олиб бораётган ислохотларни, идтисодиётимизда таркибий узгаришларни изчил давом эттириш, хусусий мулкчилик, кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йул очиб бериш хисобидан олдинга юришдир // Халд сузи, 2016 йил 16 январъ.

5. Мирзиёев Ш.М. Тандидий тахлил, датьий тартиб- интизом ва шахсий жавобгарлик- хар бир рахбар фаолиятининг кундалик доидаси булиши керак. - Т.: Узбекистон, 2017.-Б.41.

6. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси// Халд сузи, 2018 йил 29 декабръ.

7. Авесто. Тарихий- адабий ёдгорлик. Асдар Махкам таржимаси. Т.: Шард, 2001. Б.-62,77, 113,114,115,290,294

8. Арипов А.А., Арипов А.А. Уругли интенсив мева боглари-Т.: Шард, 2013. Б.-32-47.

9. Хужамуродов И.Р. 1Авестода она- заминнинг эъзозланиши // Узбекистон Аграр фани хабарномаси, 2001, 1 (3) сони.-Б.- 107-110.

10 Хужамуродов И.Р. 1Авестода ерга ва шудгорлашга эътибор // Узбекистон Аграр фани хабарномаси, 2015, 3 9 1) сони.

24

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.