Научная статья на тему 'КЎЧАТЛАР ЕТИШТИРИШ УЧУН МАШИНАЛАР ТИЗИМИНИ АСОСЛАШ'

КЎЧАТЛАР ЕТИШТИРИШ УЧУН МАШИНАЛАР ТИЗИМИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

183
69
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — А. Т. Мусурмонов, Л. Т. Ишанходжаева, М. Н. Олмосов, А. О. Арипов

Мақолада кўчат етиштиришда техника воситаларини хозирги холати учун ресурстежамкор машиналарни ривожлантириш истиқболи баѐн этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — А. Т. Мусурмонов, Л. Т. Ишанходжаева, М. Н. Олмосов, А. О. Арипов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Қишлоқ хўжалиги, машина, технология, тизим, комплекс механизациялаш, техника воситалари, машина, трактор, кўчат, ер, ишлов, экиш, парваришлаш, қатор, ҳосил, йиғиш

Текст научной работы на тему «КЎЧАТЛАР ЕТИШТИРИШ УЧУН МАШИНАЛАР ТИЗИМИНИ АСОСЛАШ»

КУЧАТЛАР ЕТИШТИРИШ УЧУН МАШИНАЛАР ТИЗИМИНИ

АСОСЛАШ

А. Т. Мусурмонов Л. Т. Ишанходжаева

акад. М.М.Мирзаев номидаги БУ ва ВИТИ

М. Н. Олмосов

КХМИТИ

А. О. Арипов

ВМКВ Л§гошавЬ Л1

Аннотация. Маколада кучат етиштиришда техника воситаларини хозирги холати учун ресурстежамкор машиналарни ривожлантириш истикболи баён этилган.

Калит сузлар. Кишлок хужалиги, машина, технология, тизим, комплекс механизациялаш, техника воситалари, машина, трактор, кучат, ер, ишлов, экиш, парваришлаш, катор, хосил, йигиш.

Кириш.Узбекистан Республикаси Президентининг2017 йил 07 февралдаги ПФ-4947сонли Фармони буйича 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиш буйича "Харакатлар Стратегиясининг 3.3 бандида "Кишлок хужалигини модернизация килиш ва жадал ривожлантириш, кишлок хужалиги ишлаб чикариш сохасига замонавий интенсив усулларни куллаш, экин майдонларини янада оптималлаштириш хисобига янги интенсив бог ва узумзорларни яратиш, махаллий ер-иклим ва экологик шароитларга мослашган касаллик ва зараркунандаларга чидамли янги селекция ва интродукция килинган юкори хосилли навлардан мевали кучатларни етиштириш вафаси белгилаб берилган.

Маълумки, республикамиз ахолисини йил давомида озик-овкат, хусусан хул мева махсулотлари билан узлуксиз равишда таъминлаб туриш халк хужалигининг мухим вазифаларидан бири хисобланади. Мевалар инсон озиК-овКат махсулотлари орасида хуштаъмлиги, витамин, минерал моддалар ва кимматли углеводларга бойлиги билан алохида урин тутади.

Намунали кучатзорлар ташкил килмасдан туриб богдорчиликни ривожлантириш мумкин эмас. Мева

309

кучатзори мевачиликнинг холатини, вилоят, туман, хужалик богларидаги усимликларнингтур ва нав таркибини белгилайди. Мева кучатзорида бог ва мевазорлар барпо килиш хамда уларни таъминлаш учун стандарт талабларига жавоб берадиган иклим шароитига мос келадиган, шу билан бирга, ахолининг хул ва курук меваларга, озик-овкат саноатини эса хом ашега булган талабини кондира оладиган тур ва навлардан иборат кучатлар етиштирилиши зарур. Шу билан бирга етиштириладиган навлар серхосил мазкур худуд шароитига (совукка, кургокчиликка.тупрок шурига ва бошкаларга) чидамли мевалари юкори сифатли, шунингдек касаллик ва зараркунандаларга чидамли булиши керак. Кучатлар уруглари 60, 70, 80 ,90 см килиб экилади

Тадкикот усуллари. 2018 йил 29 мартдаги ПФ-5388-сонли «Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида» ги Фармони [1] ва 2018 йил 02 майдаги П^-

3712-сонли «^ишлок хужалигини уз вактида кишлок хужалиги техникаси билан таъминлаш механизмларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида» ги, 2018 йил 29 майдаги П^-3751-сон «Кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикарувчиларга механизация ва сервис хизматларини курсатиш самарадорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида» ги2020 йил 10 мартдаги П^-136-сон «2020-2021 йилларда ички ва ташки бозорларда харидоргир махсулотларни ишлаб чикаришни махаллийлаштириш дастури тугрисида» ги карорлари чикди [2,3,4].

Дехкончилик махсулотлари етиштиришнинг янада купайтириш юзасидан кишлок хужалиги олдига куйилган вазифаларни муваффакиятли хал килишда ишлаб чикариш жараёнларини механизациялаштиришнинг янги усулларини яратиш, мавжудларини такомиллаштириш мухим ахамиятга эга. Узбекистондакучат етиштиришни купайтириш учун мавжуд имкониятлардан тулик фойдаланиш, барча богдорчиликка ихтисослашган фермер хужаликлари фан ютуклари хамда илгор хужаликларнинг тажрибаларини кенг жорий килиш керак. Шу асосда кучатзорларни парвариш килишини кескин яхшилаш, хужаликлардаги кишлок хужалик машиналари хамда турли тиркама ва урнатма механизамлардан унумли фойдаланиш чораларини куриш зарур.

Кучат етиштиришда комплекс механизацияни жорий килиш мева етиштиршда кул мехнатни ва маблаг сарфини анча камайтириш имконни беради. Кучатзорларини парваришлашда умумий максадалрда ишлатиладиган трактор, машина ва бошка куроллардан фойдаланилади.

Сохада механизация даражасини баркарор ушлаб туриш хамда импорт килинадиган техника воситаларининг сонини

кискартириш максадида дастлабки даврда (2021й.)

15-iyun, 2022

ytadq^

хужаликлардаги мавжуд кучатчиликда ишлатиш мумкин техникаларини тиклаш хамда такомиллаштириш буйича ташкилий-техникавий ва илмий-конструкторлик тадбирлари амалга оширилади [5].

Келажакда кучат катор ораларини юмшатиш, угитлаш, сугориш учун арик очиш, ковлаш каби технологик жараёнларни амалга оширувчи универсал тупрокга ишлов берувчи кучатчилик машиналари ва унумдорлиги юкори, энергия-ресурстежамкор плугларни яратилади хамда серияли ишлаб чикарилиши ташкил килинади. Тупрокга ишлов берувчи универсал машина бир утишда икки ва ундан ортик жараёнларни бажарган холда кучат катор ораларига машиналар киришини 20-30 фоизга камайтириб, тупрокнинг ортикча зичланишдан мухофаза килади.

Кучат етиштиришда ковлаш, уни ташиш, саклаш хамда касалликлар ва зараркунандаларга карши фойдаланиладиган мавжуд машиналар комплекси такомилаштирилиб, сохага янги серунум техника воситалари татбик этилади.

Бажариладиган илмий изланишлар Республика кишлок хужалиги машинасозлигининг хамма имкониятлари ва кишлок хужалиги техникаси ишлаб чикарувчи чет эл компанияларининг ресурсларидан тула фойдаланиш, богдорчилик фермер ва дехкон хужаликларида кучатзорлар барпо килиш, парваришлаш ва ковлаш технологик жараёнларида ишлаб чикариш ва агротехника талабларига тула жавоб берадиган ва кулланилганда максимал иктисодий самара олинишини таъминлайдиган замонавий техника воситаларини танлаб олишга каратилади.

Тадкикот натижалари. 2016-2021 йилда машиналар тизимида сугораладиган ерларда кучатзорлар учун 8 номдаги, шунингдек ишлаб чикарилиш режалаштирилган, янги 4 та машина инобатга олинган. Ушбу машиналардан фойдаланиш механизациялаш даражасини юкорига кутаради хамда кучат етириширига ижобий таъсир этади [6].

Кучат етиштириш участкаларини барпо этишда технологик ишларни бажаришда куйидаги машиналардан фойдаланиш тавсия этиш мумкин (тавсия этилаётган иш бажарадиган машина маркасидан кейин кавс ичида тракторнинг ушбу машина билан ишлаши учун зарур буладиган тортиш синфи кН да келтирилган).

Шартли равишда (энг куп учрайдиган шароитни хисобга олиб), кучатзор барпо этиладиган худудда кесилган дарахтлар илдизлари колиб кетган, тош босган.

Бог ва токзорларни барпо этиш учун мамлакатмизда ишлаб чикарилаётган ва хориждан олиб келинган

гилдиракли№Ж HOLLAND Т-6070, NEW HOLLAND TL-

15-iyun, 2022

y-tadqiq

100, NEW HOLLAND TK4060 (СП "УзКейстрактор"), AXOS-340C (СП «Uz CLAAS Agro»), TTZ LS U62, TTZ LS i38, TTZ LS I38, (аО "ТЗСХТ"), Беларус-82.1 типидаги тракторларидан фойдаланилади.

Тупрокни махаллий ва минерал угитларни солиб чукур хайдов утказиш ППН-40типидаги плантаж плуглари ёрдамида, далаларни текислаш пахтачилик комплексларда фойдаланиладиган ер текислаш машиналари билан утказилади.

Ерларни кучат экишга тайёрлашда илдизларни сугуриб олишда ва тошларни ялпи йигиштиришда: МП-19-3 ва МП-7А; МП-18 (NEW HOLLAND Т-7060,); МП-8А (NEW HOLLAND Т-6070,)каби илдиз сугургичлар (илдиз сугургичлар-туплагич) машиналар, КСП-20 бурилма сугургичлар-туплагич, КПТ-75 сугургичлар-туплагич-юклагич, КМ-1 ва КМ-1 А сугургич машиналари, УКП-0,6 (ПО "Гатчинсельмаш" Россия) тош туплагич машина, УСК-0.7А тош тергичлардан фойдаланиш мумкин.

Илдизларни тароклаб тозалаш: К-1 сугургич борона, К-3 бутазор сугургичи, ВК-1,7 илдизларни сугургич.

Транспорт воситасига илдиз тункалари ва тошларни юклаш: ПЭ-0.8Б экскаватор-юклагич, КПТ-75 сугургич-туплагич-юклагич, КСП-20 бурилма сугургич-туплагич, КБП-2 сугургич-бульдозер-юклагич каби машиналар.

Илдиз тункалари ва тошларни ташиб чикиб кетиш: 1ПТС-2М , 2ПТС-4М , ПТ-СХ1-2, 2TDR TANDEM, 2TDR (АО ТЗСХТ) трактор тиркамалари, ISUZU FNR 33 GLD (ООО "SamAvto"), MAN TGS 40.400 (АО "УзМанАвто"), КамАЗ-5511, МАЗ- 5S49 каби автомобил-самосваллар.

Худудни текислаш:ПЛ-3,5 (СП "ООО Чирчик Агро"), "DOZER 350" (АО "Агрегатный завод), "Амкодор 332С4"погрузчик универсальный (СП ООО "Амкодор-Агротехмаш"), UzXCMG NY230 (СП "UzXCMG", Узбекистан+КНР),ДЗ-29 ,ДЗ-42 , ДЗ-19 ва бошка булдозерлар, ДЗ-99, грейдер 2,8 (ООО «AGROTECHSYSTEM») каби автогрейдерлар.

Тупрокни мелиоратив холатини яхшилаш: да угит сочгичлар"РМУ-0,5", "Gs2 600" (АО "Агрегатный завод"), (РОУ-1 (АО "Технолог") универсал тиркама сепгич, НРУ-0,5 (ОАО "Мехмаш") осма сепгич, Amozone (АО ЧирчикЗСХТ), 1-РМГ-4 (АО ТЗСХТ), "ISUZU NQR 71PL" каби угит сепгич автомобиллардан фойданаланилади (ООО "SamAvto").

Тупрокни гербицид билан ишлов бериш: ПОМ-6ЗО озиклантиргич-пуркагич, ОПШ-15-ОЗ (14) каби штангали тиркама пуркагич.

Угитларни солиш:

- минерал угитлар: МВСУ-0.6А ва МВУ-0.5А каби минерал угитларни солиш учун машиналар, 1-РМГ-4Б угит сепгич, НРУ-0,5 осма минерал угитларни солгич, РУМ-3 угитларни сепгич, УСБ-

25УР универсал сепгич;

15-iyun, 2022

Akademik M.Mirzaev nomidagi Bog'dorchilik, uzumchilik va vinochilik ^lmiy-tadqiqoUnstitut^^^^^^^^^^^

RI^OJLAäiSmiS^iiMlmmmYmmmäimSL

- органик каттик: РОУ-5 , РМУ-0,8 каби угитларни солгич;

-суюк холатда: ПОМ-63О , озиклантиргич-пуркагич, РЖТ-4Б суюклик сепгич, ЗЖВ-1,8 вакуумли суюклик тулдиргич, РЖУ-3,6 каби сую; угитларни сепгичлар.

Ялпи хайдов:

- кучатзор барпо этишда: "ГР-270/370" глубокорыхлитель (АО "Агрегатный завод"), ППН-40 , ППН-50 ва ППН-50А , каби плантаж плуглари (АО Чирчик ЗСХТ), FS.1 айланма плантаж плуги (Фирма «ER.MOИталия»), ПКС-3-35 ва ПКУ-3-35, ПКС-4-35 и ПКУ-4-35 , ПГП-3-35 и ПГП-3-40А каби тош босган тупрок учун плуглар, ПБН-75А, ПБН-3-45 бутазор-боткок плуглари.

-кучат етиштирилаётган кучатзорларда:ПЛН-4-35 , ПЛН-3-35 умумий вазифали плуглар, МР-2/3-45, "ПНЯ-3-35 "ПОН-2-30 , «OPTIMUS», ПД-3,3 дискли плуглар (АО ЧирчикЗСХТ), "EurOpal 7 4+1 N100" (СП ООО "Лемкен Чирчик")бурилма плуг, ППН-40 каби плантаж плуглар.

Тупрокни юмшатиш учун дискалаш, фрезалаш ва бороналаш: "WOD" (АО "Агрегатный завод), БДТ-3,0 огир дискли борона, БДН-3,0 осма дискли борона, БДС-3,5 бог дискли боронаси, БДСТ-2,5 бог огир дискли борона, БДН-1,ЗА, ДБТ-2,5 ("BMKB Agromash"AJ) каби бог осма дискли бороналар. Фрезалаш:ФПШ-1,3 , "PANTER 250" (АО "Агрегатный завод"), ФП-1,3 , ZIRKON 8/250 (СП ООО "Лемкен Чирчик") тупрок фрезаси, МРБ-1,6 узатмасиз ротацион машина. Бороналаш: БЗТС-1,0 огир тишли борона, БЗСС-1,0 урта тишли борона, ЗБП-0,6 экишда ишлатиладиган енгил тишли борона, БШ-2,5 каби шлейф-бороналар, култиваторлар "Karat 9/300", "Rubin 9-300U" (СП ООО "Лемкен Чирчик"), "Regor" (СП "ООО Чирчик Агро").

Дарахти нихолзорларида кулланадиган сугорадиган дехкончилик шароитида ишлатиш юзасидан утказилган тажрибалар натижасида мазкур сеялканинг катор технлогик ва конструктив нуксонлари борлиги аникланди.

Сеялка «Аист» СТВ-100, СТВ-110 (АООТ Ремонтный завод «Ставропольский», Россия), СПН-4. СЛП-М, «Литва-25», СО-4.2 кичик донакли мева уругини кушкаторлаб экади.

Сидерат экинларни экиш:СЗТ-3,6 каби уруг эккич сеялка.

Тупрокни зичлаш:ЗКВГ-1,4 сугорадиган текис каток, ЗККШ-6 каби халка-шпорали каток.

Экиш олдидан тупрокни текислаш:ВПН-5,6; ВИП-5,6 тупрок текислаги, ШБ-2,5 каби шлейф-борона, арик олгич КБН-0,35 (АО ЧирчикЗСХТ).

Арикларни олиш:ВГ-3,5 текислагич-арик олгич, УГН-4К универсал арик олгич, ГС-1,4 каби арик олгич-сеялка.

Урмон ва манзарали уисмликлар уругини экиш: СЛУ-5-20 универсал урмон усимликлари уругини экиш учун сеялка, СЛН-5-9 осма урмон сеялкаси, «Егедал» кучатзор учун сеялка, СПН-3 (6) осма кучатзор сеялкаси, «Литва-25» майда сочилувчан уругларни экиш учун семян, СКБ-5/3 каби йирик уругларни экиш учун сеялка.

Экишда мульчалаш: РМУ-0,8 мульчалаб сепгичва угитлагич, СЛПМ каби урмон кучатзорлари сеялкаси.

Катта улчамли уругдан ундирилган кучат, дарахт кучати ва каламчаларни утказиш: ССЧ-5/3 кучат ва каламчаларни утказгич, СКЛ-1 катта улчамли кучатларни утказгич, МПС-1 , СКС-1 катта улчамли дарахтларни утказгич, СПЛК-1 каби мевали ва урмон дарахтларини утказгич.

Катор ораларига ишлов бериш ва усимликларни угитлар билан озиклантириш: КХУ-4В, КРН-2,8 и КРН-2,8МО, КРСШ-2,8А культиватор-озиклантиргич (АО ЧирчикЗСХТ), КПШ-1,25 и КПШ-1,4 кучатзорлар учун культиватор, ККП-1,5А комбинациялашган культиватор, КВП-2,8 баланд клиренсли култиватор, КОН-2,8А и КОН-2,8ПМ култиватор арик очгич, КНО-2.8А и КНО-4,2 тошлок тупроклар учун култиватор, КФП-1 и КФП-1,5А, MG4 (ООО «Полымя», г.Борисов, Россия), каби фрезали култиваторлар.

Усимликларни зараркунандалардан химоя килиш учун химикатлар билан озиклантириш: ПОМ-бЗО урнатиладиган озиклантиргич-сепгич, ОШТ-1 и ОПШ-15 штангали пуркагичлардан фойдаланиш тавсия этилади.

Кучатни казиб олиш ва танлаш:

- уругидан ундирилган кучат:КНУ-1,2 осма илдиз кирккич, ППК-1,2 илдизларни киркиш учун мосламада, ВМ-1,25 казиб олиш машинаси.

- дарахт кучашари:"BORO" (ООО "Дожинки", Минск, Беларусь) казиб олиш машинаси, PV-1 ("BMKB Agromash" AJ) кучат казиш плуги, ВМКМ , МОО-1 (ВСТИСП, г. Москва, Россия), МОП-1 (ООО «Стимул-Брест», г. Брест, Беларусь), буталарни ковлаб олиш каби машиналардан фойдаланиш тавсия этилади.

Богкайчи ва НВО типидаги арраларни чархлаш учун СЗУ-2А типидаги асбоб чархлайдиган станок ёрдамида амалга оширилади.

Кучатзорларда кишлок хужалик зараркунандаларига карши комплекс ишлов берувчи вентиляторли УР-1М, УР-1МВ, VP-1 11В ОВМ-1500 (СП ООО "Агрихим"), «ОВХ-600», «TAS 600» типидаги штангали ОШХ-12-1А (АО "Агрегатный завод), пуркагичлар, учокли пуркаш тадбирларини олиб бориш максадида елкага осиладиган ОГ-101 "Аида" (СП ООО "Агрихим") маркали кул пуркагичи хамда пневматик ОРПД-12М (СП ООО "Агрихим") маркали двигателли ва ОДК-"Кариола", С-100

314

(СП ООО "Агрихим") двигателли пуркагич арава оркали амалга оширилади.

Хулоса. Кучат етиштиришда истикболли технологиялар ва машиналар тизимини ишлаб чикаришга тадбик килиш тупрок унумдорлигини ошириш, механизациялаштириш даражасини, хосилдорликни, дехкончилик маданиятини кутариб, харажатларни кискартириш имконини беради.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги ПФ-5388-сон «Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида» ги Фармони Тошкент ш. 2018 йил.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 майдаги ПК-3712-сон «Кишлок хужалигини уз вактида кишлок хужалиги техникаси билан таъминлаш механизмларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида» ги Карори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 майдаги ПК-3751-сон «Кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикарувчиларга механизация ва сервис хизматларини курсатиш самарадорлигини ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида» ги Карори.

4. 2020 йил 10 мартдаги ПК-136-сон «2020-2021 йилларда ички ва ташки бозорларда харидоргир махсулотларни ишлаб чикаришни махаллийлаштириш дастури тугрисида» ги карорлари

5. Байиров М.Т. ва бошкалар. Кишлок хужалиги экинларини парваришлаш ва махсулот етиштириш буйича намунавий технологик карталар. 2011-2015 йиллар учун (II кисм), Тошкент, "HILOL MEDIA" МЧЖ, 2011. 152 бет. "Кишлок хужалиги сохаларини комплекс механизациялашнинг истикболга мулжалланган машиналар ва технологиялар тизимини ишлаб чикиш": ИТИ хисоботи КХ-Атех-2018 (152+349) / М.М.Мирзаев номидаги БУ ва ВИТИ / Садриддинов А. - Тошкент, 2019. - 91 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.