Научная статья на тему 'ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ СУЛҲУВАҲДАТИ ТОҶИКОН ВА ФАЪОЛИЯТИ КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНӢ ВА ХОРИҶӢ'

ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ СУЛҲУВАҲДАТИ ТОҶИКОН ВА ФАЪОЛИЯТИ КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНӢ ВА ХОРИҶӢ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
188
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОҲИБИХТИЁРӢ / ИСТЩЛОЛИЯТИ ДАВЛАТӢ / РАВАНДИ ГУФТУШУНИДИ БАЙНИ ТОҷИКОН / ИСТЩРОРИ СУЛҲ ВА РИЗОИЯТИ МИЛЛӢ / ИСТЩЛОЛИЯТИ КОМИЛ / ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНӢ / КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛӢ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мирзоев Дж. А.

Дар мақола масоили раванди гуфтушуниди байни тоҷикон, истиқрори сулҳ ва ризоияти миллй, фаъолияти Комиссияи оштии миллй дар осори муҳаққиқони ватанӣ ва хориҷӣ мавриди таҳқиқ қарор гирифтааст. Дар он муаллиф раванди ноил гардидан ба истиқрори сулҳ ва ризоияти миллй дар Тоҷикистон, таҳкими истиқлолияти давлатӣ, хотима бахшидан ба ҷанги шаҳрвандӣ ва бунёди шароити мусоид баҳри муътадил гардонидани авзои сиёсии ҷомеа, нақши Президенти кишвар ҳамчун ташаббускори асосии роҳандозии Консепсияи ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон, ки тамоми нерую заковат ва сабру суботи хешро баҳри истиқрори сулҳи комил равона сохта буд, инчунин нақши созмонҳои бонуфузи байналхалқӣ ва давлатҳои кафили минтақаро, ки аз ҷониби муҳаққиқони зиёд инъикос гардидаанд, баррасӣ намудааст. Муаллиф, бахусус ба инъикоси сабақҳои таърихӣ ва аҳаммияти байналмилалии сулҳи тоҷикон таваҷҷуҳ зоҳир намуда, онро дар ҷаҳони муосир намунаи беназири баҳамоии ҷонибҳои даргир маҳсуб медонад, ки назирашро таҷрибаи ҷаҳонӣ ёд надорад. Илова бар ин, дар мақола фаъолияти Комиссияи оштии миллӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар марҳилаи хеле мураккаб, ҳассос ва тақдирсози таърихи муосири кишвари мо сурат гирифта буд ва аз натиҷаҳои фаъолияти ин комиссия на танҳо рушди минбаъдаи давлати тозаистиқлоли Тоҷикистон, балки ояндаи миллат вобастагӣ дошт, дар асоси адабиёти илмӣ таҳлил гардидааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COVERAGE OF ISSUES OF PEACE AND UNITY OF TAJIKS AND THE ACTIVITIES OF THE COMMISSION ON NATIONAL RECONCILIATION IN DOMESTIC AND FOREIGN HISTORIOGRAPHY

The article discusses the process of negotiations between Tajiks, the establishment of peace and national harmony, as well as the activities of the National Reconciliation Commission, which were covered in the study of domestic and foreign researchers. The author describes the process of achieving peace and national harmony in Tajikistan, strengthening state independence, ending the civil war and creating favorable conditions for stabilizing the political situation in society, the role of the President as the main initiator of the Concept of National Consent, and the role of influential international organizations and guarantor countries in the region that are reflected by many researchers. The author pays special attention to the reflection of historical lessons and the international significance of the Tajik peace and considers it an unique example of the interaction of the warring parties in the modern world, which did not exist in world experience. In addition, the article on the basis of scientific literature analyzes the activities of the National Reconciliation Commission in the Republic of Tajikistan, which took place at a very difficult, delicate and critical stage in the modern history of our country and not only the further development of the new independent state of Tajikistan depended on its results, but also future of nation.

Текст научной работы на тему «ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ СУЛҲУВАҲДАТИ ТОҶИКОН ВА ФАЪОЛИЯТИ КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНӢ ВА ХОРИҶӢ»

chkent and Jenda. According to the author, during his stay in Shash, the city was ruled by Pahlavon Mahmud, who was married to Jamal Karshi's sister and had a family relationship with him. Jamal Karshi writes that in those times there were two cities on the bank of Sirdarya, Barchkent and Jenda where scientists, poets and famous thinkers lived. There were educational institutions in these cities who attracted young students from other cities who after graduation would receive graduate papers. After the arrival of the Mongol conquerors, these cities gradually fell into decay and at the end of the fourteenth century ceased to exist.

Key words: Jamal Karshi, Maverannahr, Mulhakat al-Surakh, city, Khujand, Fergana, Shash, Barchkent, Jend.

Сведения об авторе: Саидов Абдукаххор-Институт истории, археологии и этнографии им. А. Дониша НАНТ, главный научный сотрудник. Адрес: 734025. Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 33. Телефон: (+992) 919 13 41 84. E-mail. saidov.45@mail.ru

Information about the author: Saidov Abdukahhor-Institute of History, Archeology and Ethnography named after A. Donish NAST, Chief Researcher. Address: 734025. Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 33. ТеЫш: (+992) 919 13 41 84. E-mail. saidov.45@mail.ru

УДК: 342.3 (5 75.3)(09)+9 (575.3)

ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ СУЛ^У ВАВДАТИ ТОЧИКОН ВА ФАЪОЛИЯТИ КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНИ ВА ХОРИЧИ

МИРЗОЕВ Ч. А., Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи

А^мади Дониш

Яке аз масъалахои мухим, ки дар солхои 90-уми асри ХХ диккати муа-ррихон ва умуман ахли чомеаи чахониро ба худ чалб карда буд, раванди гуфтушуниди миёни точикон дар солхои 1994-1997 ба хисоб меравад. Ин ра-ванд пеш аз хама аз он чихат чолиб аст, ки нахустин тачрибаест дар таърихи чахонй, ки бо миёнаравии созмонхои бонуфузи байналхалкй ва ширкати давлатхои кафили минтака муваффакона анчом пазируфт.

Дар давоми солхои 1994-1997 байни хукумати расмии Точикистон ва иттиходи мухолифин 8 даври мулокрт ва якчанд вохурй дар сатхи олй-миёни Президенти Ч,умхурии Точикистон - Эмомалй Рахмонов ва рохбари иттиходи мухолифин С.А.Нурй баргузор шуданд. Ин гуфтушунидхо тахти назари СММ ва бо ширкати давлатхои кафил - Россия, Эрон, ^азок;истон, Киргизистон, Покистон, Туркманистон ва Узбекистан сурат гирифта, натичаи мусбат доданд.

Раванди ноил гардидан ба истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон, тахкими истиклолияти давлатй, хотима бахшидан ба чанги шахрвандй ва бунёди шароитхои мусоид бахри муътадил гардонидани авзои сиёсии чомеа, аз чумлаи мавзуоте буданд, ки таваччухи олимони чабхахои гуногуни илмхои чомеашиносй ва соири муаллифонеро, ки дар тахкики ма-соили ризоияти миллй ва сулх-хамчун падидаи демократикунонии чомеа сахм гирифтаанд, ба худ чалб кард.Мавзуоти мухталифи масоили мазкур дар асархои мачмуй ва баромадхои Президенти мамлакат Эмомалй Рахмон [21] ва раиси Комиссияи оштии миллй С.А. Нурй [17] тачассум ёфтаанд. Махз Президенти кишвар ба хайси ташаббускори асосии рохандозии Консепсияи ризоияти миллй дар Точикистон баромад карда, тамоми нерую заковат ва хддафи хешро бахри истикрори сулхи комил равона сохт.

Масоили марбут ба гуфтушуниди миёни точикон, Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон ва фаъолияти Комиссияи оштии миллй, пеш аз хама дар асари бунёдии «История таджикского народа» [12] ва асархои дастачамъии «Бунёди давлатдории на-вин» [6], «Очеркхои таърихи Точикистони сохибистиклол» [19] тахкику баррасй гардидаанд.

Бояд тазаккур дод, ки асархои хусусияти илмй ва публитсистй до-шта, ки ба раванди гуфтушуниди миёни точикон бахри истикрори сулх ва ризоияти миллй дар чумхурй рабт доранд, хеле мухим ва чолибанд.Дар байни онхо бахусус асархои В. Бушков ва Д.Микулский [7], Р. Масов [13], Е. Белов [5], С. Махонина [15], Р. Абулхаев [3] А. Достиев [11], И. Усмонов [31], К. Абдулов [2], Ш.С. Саъдиев [26] ва дигарон арзиши баланди илмй дошта, лахзахои мухимми раванди гуфтушуниди миёни точикон ва ис-тикрори сулхи деринтизорро васеъ инъикос кардаанд.

Рочеъ ба масоили истикрори сулх ва ризоияти миллй хам дар худуди чумхурй ва хам берун аз он таълифоти зиёде руи кор омаданд. Махсусан ба ин масъала муаррихон диккати чиддй зохир намудаанд. Боиси кайд аст, ки дар рисолаи номзадии собик сафири Федератсияи Россия дар Ч,умхурии Точикистон Е.В.Белов [5], маколаи Р. Абулхаев [3] масъалахои раванди гуфтушунидхои байни точикон, хусусияти ин гуфтушунидхо, ширкати давлатхои кафил-Эрон, Афгонистон, ^иргизистон, Узбекистон, Кдзокистон ва Покистон дар ин раванд, хадафу мароми онхо ва махсусан накши СММ ва Россия дар раванди бахамоии точикон хеле дакикназарона тахкик гардидаанд.

Бояд тазаккур дод, ки гуфтушунидхои миёни точикон, ки бо ибти-кори Президенти Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рах,мон ва бо миёнара-вии созмонхои бонуфузи байналхалкй ва давлатхои кафили минтака дар тули солхои 1994-1997 сурат гирифта будаанд, натичаи дилхох ба бор оварданд. 27 июни соли 1997 дар шахри Москва Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон ба имзо расид. Чднги хо-нумонсузи шахрвандй, ки чони хазорхо точик ва точикистониро ба гирдо-

би фaно кaшидa 6уд, хотимa ëфт. Дap aсоси ин созишномa 4 июли соли 1997 Комиссияи Оштии Миллй дap xaйaти 26 нaфap олимони шинохтaи Точикистон Ba Tax,™ сapвapии Сaид а6дуллои Hypï созмон додa шуд. Комиссияи оштии миллй 15 сeнтябpи соли 1997 дap шaxpи Дyшaнбe бa коp OFOЗ кapд. Мaк;сaдy мapоми Комиссияи мaзкyp aмaлигapдонии шapтxои созишномa Ba тaxкими сулхи дepинтизоp буд. Комиссия дap тули к^иб сe сол вaзифaxои дap нaздaш истодapо мyвaффaк;онa бa сомон paсонидa, 1 aпpeли соли 2000 фaъолиятaшpо кдтъ кapд. ^мин тapик;, гyфтaн мумкин aст, ки дap Точикистон сулхи комил пойдоp гapдид.

X,aмaи ин мaсъaлaxои зикpшyдa дap як K;aTOp тax,кик;от, aз кдбили «Рохи сулх (X,yччaтxои гуфтушуниди бaйни точикон)» [22], aсapxои Ибpоx,им Усмонов [З2], Мy^aммaдчон Тоштeмиpов Ba Зaфap Сaидов [28] ботaфсил дapч гapдидaaнд. «Роxи сyлx» хapaктepи тaъpихнигоpй Ba мaнбaъшиносй доштa, дap он xyччaтxои мyxим оид бa paвaнди гyфтyшyнидxои миëни точикон гиpд овapдa шyдaaст.Тaxкик;оти И.Усмонов, М.Тоштeмиpов Ba З. ^идов aсосaн бa мyнок;ишaи бaйни точикон, paвaнди гyфтyшyнидxо, истик;pоpи сyлx Ba p^ зоияти миллй, инчунин шкши созмонxои бaйнaлхaлк;й Ba дaвлaтxои ИДМ дap бa дaст омaдaни ин сyлx бaхшидa шyдaaнд.

Бояд зи^ кapд, ки дap бaйни aдaбиëти нaшpшyдa мaхсyсaн китоби И.Усмонов «Сyлxномa» [З1], ки дap он мaсоили гуфтушуниди миëни точикон Ba фaъолияти КОМ дap солxои 1997-2000 инъикос гapдидaaнд, мaвк;eи мyxимpо ишFOл мeнaмояд. Асapи мaзкyp, пeш aз xaмa aз он чиxaт чолиб aст, ки дap он чaнбaxои сиëсии фaъолияти КОМ дaк;ик;нaзapонa тaxлил гapдидaaнд.

Осоpи тaxлилй Ba тaxк;ик;отии иштиpокчиëни бeвоситaи xaмaи дaвpxои гуфтушуниди мдани точикон Ba Комиссияи Оштии Миллй-чонишини Рaиси КО Абдyмaчид Достиeв [11], Атобeк Амиpбeков [4] (pa^ си Созмони «Лaъли Бaдaхшон», нaмояндaи ИМТ), paиси зepкомиссияи xysyK^ КОМ Мax,мaдшapиф X,иммaтзодa [18] чиxaти омузиши мaсоили мapбyт бa истик;pоpи сyлx Ba pизоияти миллй, фaъолияти пypсaмapи КОМ хeлe мyxимaнд. Мyaллифони мaзкyp дap paвaнди истик;pоpи сyлx Ba proO^ яти миллй сaxми боpиз доштa, aз он дap ëддоштxои хeш ëдpaс шyдaaнд.

Бояд тaзaккyp дод, ки мaсъaлaи дигape, ки тaвaччyxи мyxaк;к;ик;он Ba коpшиносонpо бa худ чaлб кapдaaст, инъикоси сaбaк;xои тaъpихй Ba axaм-мияти бaйнaлмилaлии сyлxи точикон aст.Дap ин чодa низ aсapy мaк;олоти зтед pyи коp омaдaaнд. Аз чyмлa, мaк;олaи мyштapaки мyxaк;к;ик;и муноси-бaтxои бaйнaлхaлк;й Х.Сaмиeв Ba Ф.Мyдaтовa фapогиpи ин мaсоил бyдa, бa омузиш Ba тaxлили сaбaк;xои тaъpихй Ba бaйнaлмилaлии сyлxи точикон бaхшидa шyдaaст. Мyaллифон кушиш кapдaaнд, ки дap aсоси истифодaи мaнобeи paсмивy дaвлaтй, хотиpaxо, ëддоштxои иштиpокчиëни гуфтушуниди бaйни точикон Ba тaxлили пpотоколy созишномaxои имзошyдa, сa-бaбxо Ba омилxои хотимaи отaшбaс Ba мyк;овимaти бaйни гypyxxои дap-гиp, OFOЗи гyфтyшyнидxоpо ошкоp Ba тaxлил нaмоянд. Бaхyсyс, дap мaк;олa

махсусият ва нишонахои фарккунандаи раванди гуфтушунид, методика ва 120 механизми дастёбй ба сулх ва ризоияти миллй, инчунин вижагихои тархи сулх дар Точикистон, ки метавон онро дар халли низоъхои мин-такавй ва байналмилалй истифода кард, инъикоси худро ёфтаанд. Ба акидаи мухаккикон ба имзо расидани Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон ахаммияти бузурги байналхалкй до-рад. Онхо ахаммияти байналмилалии сулхи точиконро, пеш аз хама, дар нуктахои зайл мебинанд: «а) эътимоди кавии чомеаи чахонй ба Точики-стон чун ба давлате, ки бунёди чомеаи демократиро ихтиёр кардааст ва дар ин азм устувор аст, пазироии он ба анчумани хеш ва ниходхо ва соз-монхои бузурги сиёсй, молиявй ва иктисодй; б) эътирофи Точикистон хам-чун кишвари вокеан хам тарафдори тахким ва тавсеаи арзишхо ва мукар-рароти байналмилалй ва фаъол дар халли мушкилоти минтакавй ва гло-балй; в) эътирофи Сарвари давлати Точикистон хамчун шахсият ва сиё-сатмадори сатхи чахонй, ки андеша, рафтор ва равиши давлатдории у ме-тавонад чун намунаи давлатмардони замони нав хидмат намояд» [25].

Дамчунин сиёсатшиносони точик ба масъалаи оштии миллии точикон таваччух зохир намуда, дар доираи китобу рисолахои илмй пахлухои гуногуни вокеахои солхои 90-умро тахкик намудаанд.

Аз чумла, профессор А.Н.Махмадов дар китоби «Точикистон дар ма-сири истиклолият» масъалахои умдатарини идеологияи раванди музокирот, вазъи нави геополитикй дар Осиёи Миёна ва Консепсияи амнияти миллиро хамчун хуччати муттахидсози неруи миллат мавриди тахлил карор додаст. Мавсуф кайд менамояд, ки «Дар натичаи кушишхои зиёди Президенти кишвар Эмомалй Рахмон ва гуфтушунидхои сиёсй бо Иттиходи мухолифини точик Хукумати Точикистон тавонист Созишномаи сулхи асоснокро ба имзо расонад, ки он тагйироти сохтори конститутсионй, халли масъалахои низомй, хукукй ва мушкилоти гурезагонро пешбинй намуда буд.Баробари ба фаъолият шуруъ намудани Комиссияи Оштии Миллй (КОМ), татбики созишномахои имзогардида ва хамкории мунтазами он бо Хукумати чумхурй боиси катъи амалиётхои низомии доманадор ва ба эътидол омадани вазъи чамъиятию сиёсй гардид [14, с. 4].

Дар асари дастачамъии «Межтаджикский конфликт: путь к миру» («Мунокишаи байни точикон: рох ба суи сулх»)[16], ки дар заминаи натичахои конфронси байналхалкй ба табъ расидааст, баромади мухаккикони точик низ рочеъ ба масоили алохидаи мунокишаи байни точикон гирд оварда шудааст.Монографияи дастачамъии «Таджикистан: испытание независимостью» («Точикистон: озмоиши истиклолият») - ро, ки дар он чанбахои таърихй, сиёсй ва харбии таърихи муосири Точикистон тачассум ёфтаанд, хамчун кушиши босамари тахлили хамачонибаи мунокишаи байни точикон унвон додан мумкин аст [34]. Дар тахияи монография 11 нафар тахлилгарони сохахои гуногуни илм ширкат варзида, дар тахкикот пайдархамии мантикии мавзуъ амик мушохида мегардад. Дар як

кисмати китоб ба мавзуоти алохида, ба амсоли масоили худогохй ва худ-муайянкунии миллй ва андозахои гуманитарии мунокиша бахшида шуда-аст. Дар як боби дохили фаслхои монография яке аз чанбахои масоили тадкикшавандаро рушан месозад.

Масоили марбут ба гуфтушуниди байни точикон, истикрори сулх ва ризоияти миллй, фаъолияти КОМ дар тахкикоти Н.Салимов [24], М.Тоштемиров ва З.Саидов [29], С.Фаттоев [33] низ инъикос гардидаанд. Мухаккикони мазкур хаводиси сиёсии солхои 90-уми асри ХХ Точикисто-нро мавриди тахлили амик карор дода, сахми созмонхои бонуфузи чахонй - СММ, САДА ва давлатхои кафили мнтакаро дар танзими мунокишаи байни точикон нишон додаанд. Гузашта аз ин, дар тахкикоти мухаккикони мазкур накши Президенти Ч,умхурии Точикистон Э.Ш.Рахмонов ва рохбари ИМТ- раиси КОМ С.А.Нурй дар ба даст омадани сулх ва ризоияти миллй дар мамлакат равшан тачассум ёфтааст.

Бояд тазаккур дод, ки чихати тахлилу баррасии вокеии раванди ба даст омадани сулхи точикон хуччатхои созмонхои байналхалкй, ки дар ча-раёни танзими мунокиша дар Точикистон ширкати фаъол доштанд, ман-баи арзишманд ва беназир махсуб меёбанд. Дар ин раванд, алалхусус, намояндаи махсуси Котиби генералии СММ, ки вазъиятро дар Точики-стон амик пайгирй намуда, бо усули «дипломатияи мусолихатомез» дар байни чонибхои даргир, инчунин кишвархои хамчавор амал мекард ва дар бораи вазъи сиёсии Точикистон пайваста маъруза пешниход менамуд, накши бориз дошт [10].

Бояд зикр кард, ки дар танзими мунокишаи байни точикон кишвархои узви ИДМ, бахусус Россия накши мухим доштанд. Аз ин лихоз, хуччатхое, ки ба вазъияти Точикистон рабт дошта, дар зимни вохурихои сарони давлатхои ИДМ ба тасвиб расидаанд, низ манбаи нодир махсуб меёбанд.

Дуччатхои мувофикавй, ки дар рафти гуфтушуниди байни точикон ба имзо расидаанд, барои мухаккикон ахаммияти илмй доранд. Гуфтушу-нидхо дар мархилаи аввал бо душворй сурат мегирифтанд, бо вучуди ин баъд аз чамъбасти хар давр Коммюникеи муштараки гуфтушуниди байни точикон оид ба оштии миллй ба табъ мерасид, ки дар онхо масоили мухокимашуда ва дар холати муваффак шудан, шартномахои ба имзо расида сабт мегардиданд [20].

Фаъолияти Комиссияи оштии миллй дар Ч,умхурии Точикистон дар мархилаи хеле мураккаб, хассос ва такдирсози таърихи муосири кишвари мо сурат гирифт. Аз натичахои фаъолияти ин комиссия на танхо рушди минбаъдаи давлати тозаистиклоли Точикистон, балки ояндаи миллат во-баста буд. Комиссияи оштии миллй тавонист, ки хамаи вазифахои дар наз-даш гузошташударо ба ичро расонад ва рушди босуботи кишварро дар самти демократикунонии чомеа таъмин намояд.

Бояд тазаккур дод, ки оид ба масоили гуфтушуниди байни точикон, истикрори сулх ва фаъолияти Комиссияи оштии миллй хануз дар нимаи дуюми солхои 90-уми асри ХХ рисолахои номзадй дифоъ гардиданд, ки

дар ощо паxлyxои гуногуни масоили мазкур тачассум ëфтаанд.Дар таxкикоти диссертатсионии А.А. Абдукодиров [1] ва Д.А. Урунова [30] масоили баркароршавии низоми сиëсии Хочикистон баъд аз ба даст омадани истиклолият тахкик гардида, мутаносибан сабабxои чанги шаxрвандй, чанбаxои мусбат ва манфии xизбxои амалкунандаи мухолифин, раванди баxамоии Дукумат ва ИМУ нишон дода шудаанд.

Баъди солхои 2000-ум олимону мухаккикони мамлакат пахлухои гуногуни чанги шахрвандй ва заминахои асосии сулхи точиконро мавриди тахкик карор дода, дар доираи тахкикоти илмй рисолахои алохида омода намудаанд. Пеш аз хама, дар самти омузиши масъалахои мазкур накши муаррихон ва сиëсатшиносон хеле калон аст.Аз чумла, муаррихи точик И.И.Cаъдyддоев [27] дар тахкикоти худ фаъолияти Комиссияи оштии мил-лиро мавриди омузиш карор дода, накши онро дар тахкими сулх ва ризои-яти миллии точикон нишон додааст. Fайр аз ин, мухаккики дигар М.Г.Ганчакова [9] дар рисолаи илмиаш таърихи сдасии солхои 90-умро тахкик намуда, дар доираи тахкикоти худ пахлухои гуногуни чанги шахрвандй ва раванди баргузории гуфтушунидхои чонибхои даргирро баррасй кардааст. Мухаккики дигар Ш^аймуддинов [23] дар рисолаи ил-мии худ раванди ба вукуъ омадани оштии миллй дар ^чи^агон ва ахам-мияти онро тахлил намуда, бештар ба омилхои дохилии халли низоъхои сиëсии 7очикистон таваччух зохир намудааст. Fайр аз ин, чанбахои сиëсии оштии миллй ва вахдати миллй дар рисолаи илмии ФД.Восиев[8] тахлил гардидааст.Дар рисолаи илмии мазкур харчанд масъалахои оштии миллй ва раванди халли низоъхои сдасии байни точикон тахкик гардида бошанд хам, онхо дар доираи масъалагузории илмхои сдасй сурат гирифтаанд, ки барои сохаи таърих норасогихои методологй ва хронологй дорад.

Ба имзо расидани ^зишномаи умумии истикрори сyлx ва ризоияти миллй ва фаъолияти Комиссияи оштии миллй ба марxилаи нав дар давлат-дории ^чик^гон ибтидо гузоштанд. Ин марxила дар таърихи Tочики-стони соxибистиклол бо хусусият ва фаровонии xаводисе, ки дар xаëти стесй ва иктисодии мамлакат ба вукуъ пайваст, аз бисëр чиxат аз давраxои каблии таърихи Tочикистон фарк мекунад. Ба имзо расидани ^зишномаи умумии истикрори сyлx ва ризоияти миллй дар ^чик^гон, татбики ама-лии шартномаxои ба имзо расида тавассути Комиссияи оштии миллй, ба-хусус ворид кардани тагйироту иловаxо ба Конститутсия (Cарконyн)-и Чyмxyрии ^чик^гон, интихоботи алтернативии Президенти Чyмxyрии ^чик^гон, ба фаъолияти озоди xизбxои мухолифин такроран ичозат додан, дар чyмxyрй таъсис додани парламенти дупалатагй аз чумлаи xаводи-си таърихие маxсyб меëбанд, ки ба ин давра марбутанд.

Ин xодисаxои таърихй, ки дар муддати нисбатан ^tox дар Чyмxyрии Tочикистон ба вукуъ омаданд, ба марxилаи ниxоят душвор мувофик меоянд. Бо дарназардошти шарошхои баамаломада, эxтимоли xар лаxза

зepи хaтap KapOp гиpифтaни Созишномaи умумии истик;pоpи сyлx Ba p^ зоияти миллй бa миëн омaдa буд. Гyзaштa aз ин, бa сaxнaи мукобилияти гypyxxои дapгиp тaбдил ëфтaни пойтaхти чyмxypй низ якe aз мaсъaлaxои aсосии дap солxои фaъолияти КОМ бa вyчyд омaдa мaxсyб мeëфт. X,aмaи нepyxои солими мaмлaкaт-Дyкyмaти Ч,yмxypии Точикистон, Иттиxоди Мухолифини Точик (ИМТ), чaмоaи чaxонй Ba бaхyсyс СММ, инчунин дaвлaтxои кaфили сyлxи точикон чиxaти xифзи идeяи сyлx Ba вaxдaт мaто-нaт Ba мaсъyлият зоxиp нaмyдa, бa aз нaв aлaнгa гиpифтaни отaши чaнги шaxpвaндй имкон нaдодaнд.

Хусусияти дигapи мapxилaи мaзкyp бa фaъолияти озод ичозaт додaни xизбx0 Ba xapaкaтxои мaнъшyдaи ИМТ, бa aмсоли Дизби нaxзaти исломии Точикистон, Дизби дeмокpaтии Точикистон, Созмони мapдyмии «Рaсто-хeз» Ba тaшкилоти «Лaъли Бaдaхшон» мaxсyб мeëбaд. Бaъд aз изxоpоти pоxбapияти Иттиxоди мухолифини точик (З aB^era соли 1999) дap хусуси пapокaндa кapдaни гypyxxои xapбии худ имконият бaxpи мyбоpизaи озоди сиëсй, F0либaн бо нигоx доштaни pоxи осоиштaи тaнзими мyнокишa фa-pоxaм омaд.

Бояд тaзaккyp дод, ки бо дapнaзapдошти мaсоили зикpшyдa, мyxaк;к;ик;и точик И. И. Сaъдyллоeв дap тaxк;ик;оти диссepтaтсионии хeш тaxти yнвони «Роль комиссии по тациотальному пpимиpeнию b усганов-лeнии миpa и тациотального соглaсия в Тaджикистaнe (1997-2000 гг.)» («^кши Комиссияи оштии миллй дap бapк;apоpшaвии сyлx Ba pизоияти миллй дap Точикистон (с. 1997-2000)») [26] тaмоми чyзъиëтy чaнбaxои фaъолияти xaмaи 4Op зepкомиссияи КОМ, гypyxxои коpиpо омyхтa, xyччaтx0и гуфтушуниди бaйни точикон Ba чapaëни тaтбик;и онxоpо тaxлил нaмyдa, paвaнди пapокaндaшaвии гypyxxои силоx,бaдaст Ba бозгaшти фи-pоpиëнpо бa вaтaн хeлe дaк;ик;нaзapонa тaxкик кapдaaст.

Бa aкидaи y, xyччaтxои 4Op зepкомиссияи КОМ ниxоят бeнaзиp бyдa, чaнбaxои xaм мyсбaт Ba xaм мaнфии онxо тaвaччyxи мyxaк;к;ик;онpо бa худ чaлб кapдaaст. Вок^ияти чолиб он aст, ки инститyтxои чaxонй оид бa тaxкики мyнокишaxо, мaхсyсaн дap Авpyпо, солxост, ки тaчpибaи бapкapоpшaвии сyлxи точиконpо омyхтa истодaaнд, ки ин xолaт aз бyзyp-гии apзиш Ba axaммияти тaчpибaи сyлxи точикон Ba фaъолияти КОМ дa-paк мeдиxaд.

Бояд кдйд кapд, ки новобaстa бa тaвaччyxи зиëди мyxaк;к;ик;он бa мaвзyи мaзкyp, дap инъикоси фaъолияти КОМ мaсоили чиддии xaлтaлaб мaвчyдaнд. Якe aз чунин мaсъaлa^о, бa нaзapи мо, то кунун бa гapдиши илмй воpид нaгapдидaни xyччaтxои зиëд aз бойгонии КОМ мaxсyб мeëбaд.

^мин тaвp, paвaнди бa дaст овapдaни сyлx Ba pизоияти миллй дap Точикистон Ba мapxилaи хотимaвии он-aмaлигapдонии шapтномaxои но-илгapдидa, дap чaxони мyосиp нaмyнaи бeнaзиpи бaxaмоии чонибxои дap-гиp мaxсyб мeëбaд, ки нaзиpaшpо тaчpибaи чaxонй ëд нaдоpaд. Аз ин

лихоз, ин раванд ба марчаи тахкидоти муаррихон, сиёсатшиносон, хукукшиносон ва мутахассисони ватанй ва хоричй табдил ёфтааст.

АДАБИЁТ

1. Абдукадыров A.A. Освещение общеполитической жизни Таджикистана на страницах русскоязычной прессы (1990-1995 гг.): автореферат диссертации кандидата исторических наук: 07.00.02 / А.А.Абдукадыров. - Душанбе, 1997. - 24 с.

2. Абдулов К. Рохи бехбуд / К. Абдулов. - Душанбе, 1995. - 175 с.; Абдулов К. Бахти таърихй. Эхдо ба 10-солагии Истидлолияти Точикистон / К. Абдулов. - Душанбе, 2001. - 40 с.; Абдулов К. Дар ин дунё. Давлат ва давлатдорй / К. Абдулов. - Хучанд: Рахим Чалил, 2000. - Ч,. 5. - 425 с.; Абдулов К. Дар ин дунё. Ичлосияи сарнавиштсоз / К.Абдулов.- Хучанд: Ношир, 2002. - Ч.6. - 438 с.

3. Абулхаев Р. Даврахои гуфтушуниди байни точикон оид ба оштии миллй / Р.Абулхаев // Вопросы новейшей истории Таджикского народа (Сборник избранных статей и публикаций). Часть 2. - Душанбе, 2016. - С.47-110.

4. Амирбеков А. Первый главный инструмент восстановления мира в Таджикистане / А. Амирбеков. - Душанбе, 2002. - 137 с.

5. Белов Е.В. Исторический опыт переговорного процесса по урегулированию межтаджикского конфликта (1993 - 1997гг.) / Е.В.Белов. - Душанбе: Шарди озод, 1998. - 156 с.

6. Бунёди давлатдории навин. Монография. - М., 2002. - 416 с.

7. Бушков В. «Таджикская революция» и гражданская война (1989-1994гг.) / В.Бушков, Д. Микульский. - М., 1994. - 310 с.

8. Восиев Ф. К. Национальное примирение и национальное единство: проблемы становления и развития (Опыт Таджикистана): дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02 / Ф. К.Восиев. - Душанбе, 2010. - 165 с.

9. Ганджакова М.Г. Политическая история Таджикистана 90-х годов ХХ века: дис. ... канд. ист. наук: 07.00.02 / М.Г.Ганджакова. - Душанбе, 2015. - 213 с.

10. Доклад Генерального Секретаря ООН о положении в Таджикистане, ноября 1993 г. [манбаъи интернетй]. URL: http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N93/633/81/PDF/N9363381 (санаи мурочиат: 09.10.2019); Доклад Генерального Секретаря ООН о положении в Таджикистане,16 августа 1993 г. [манбаъи интернетй]. URL: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/ UNDOC/GEN/N93/453/73 /IMG/ N 9345373 (санаи мурочиат: 09.10.2019); Учредительный договор о создании Фонда помощи Республике Таджикистан, Москва, 15 апреля 1994 г. [манбаъи интер-нетй]. URL: http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/ N94/194/82/PDF /N9419482 (санаи мурочиат: 10.10.2019); Совместное коммюнике по итогам третьего раунда межтаджикских переговоров по национальному примирению 31 октября 1994 г.[манбаъи интернетй]. URL: http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/ GEN/N94/433/70/PDF/N 9443370 (санаи мурочиат: 10.10.2019); Решение о сроке пребывания, составе и задачах Коллективных миротворческих сил в Республике Таджикистан [манбаъи интернетй]. URL: http://daccess-dds ny.un.org/doc/ UNDOC/ GEN/N94/194/82/PDF/N9419482 (санаи мурочиат: 10.10.2019).

11. Достиев А. Аз худ натвон гурехтан. Мачмуи мадолахо, сухбатхо, баромадхо ва ёдно-махо / А. Достиев. - Душанбе: Адиб, 2001. - 204 с.; Достиев А. Точикистон - шика-станхо ва бастанхо / А. Достиев. - Душанбе: Ирфон, 2003. - 224 с.; Достиев А. Мавдеъ / А.Достиев. - Душанбе: Шарки озод, 1999.- 294 с.; Достиев А. Ситораи голиб / А. Достиев. - Душанбе: Матбуот, 2006. - 159 с.

12. История таджикского народа / под общей редакции Масова Р.М. - Душанбе, 2011. -Т.6. - С. 457-487.

13. Масов Р. Евразия - наш общий дом в СНГ / Р. Масов // Актуальные проблемы историографии и истории таджикского народа (Статьи и выступления). - Душанбе: Пай-ванд, 2005. - С. 244-250.

14. Махммадов А.Н. Точикистон дар масири истиклолият (тачрибаи тахдили низоъ ва ра-ванди ичтимоию сиёсй) / А.Н.Мадмадов.-Душанбе, 2009.-с. 4.

15. Махонина С.В. Военно - политическое сотрудничество Таджикистана и России (19941997гг.) / С.В.Махонина. - Душанбе, 1998. - 168 с.

16. Межтаджикский конфликт: путь к миру. - М., 1998. - 144 с.

17. Нурй С.А. Оштинома / С.А. Нурй. - Душанбе, 2001. - 360 с.

18. Х,имматзода М. Дар чустучуи дакикат / М. Х,имматзода. - Душанбе, 2001. - 60 с.

19. Очеркдои таърихи Точикистони содибистиклол / зери тадрири Акрамй З.И.-Душанбе: Дониш, 2016. - С. 48-126.

20. Протокол об основных принципах установления мира и национального согласия в Таджикистане, августа 1995 г. [манбаъи интенетй]. URL: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/ UNDOC/GEN/N95/245/72 /PDF/ N 9524572 (санаи мурочиат: 12.10.2019); Протокол по политическим вопросам, Бишкек, 18 мая 1997г.[манбаъи ин-тернетй]. URL: http://daccess-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N97/132/49/ PDF/N9713249 (санаи мурочиат: 12.10.2019).

21. Рахмон Э. Ш. Таджики в зеркале истории / Э. Рахмон.-Душанбе: Ирфон, 2006; Рах-монов Э. Ш. Наша цель - национальное единство / Э. Ш. Рахмонов.-Душанбе, 1997; Рахмонов Э. Ш. Таджикистан на пороге будущего / Э. Ш. Рахмонов // Сборник выступлений Президента РТ в СМИ России.-М., 1997; Рахмонов Э. Ш. Независимость Таджикистана и возрождение нации (в 8 т.) / Э. Ш. Рахмонов.-Душанбе, 1998; Рахмонов Э. Ш. Юбилей независимости и второй форум таджиков / Э. Ш. Рахмонов-Душанбе, 1993;

22. Роди сулд (Х,уччатдои гуфтушуниди байни точикон).-Душанбе, 1997.-236 с.

23. Саймуддинов Ш. Национальное примирение в Таджикистане и его современное значение: дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02 / Ш.Саймуддинов. -Душанбе, 2002.-152 с.

24. Салимов Н. Фалсафаи давлати миллй / Н.Салимов. - Душанбе, 2000. - 135 с.

25. Самиев Х. Сабакдои таърихй ва байналмилалии сулди точикон / Х.Самиев, Ф.Мудатова // Паёми Донишгоди миллии Точикистон. - 2017. - №3/6. С.116-120.

26. Саъдиев Ш.С. Аз тачрибаи таърихии музокироти точикон оид ба сулхсозй дар Точикистон / Ш.С.Саъдиев // Осор. Ч,илди 4. - Душанбе, 2017. - с. 419-475; Саъдиев Ш.С. Достижение мира и согласия в Республике Таджикистан - уникальный опыт для межцивилизационного диалога / Ш.С.Саъдиев // Материалы Международной конференции «Межцивилизационное взаимодействие на евроазиатском пространстве: история, современные тенденции и перспективы» (г. Душанбе,13 февраля 2015г.РТСУ). -Душанбе, 2015, -С. 236-241; Саъдиев Ш.С. О некоторых особенностях «таджикской» модели урегулирования внутренних конфликтов. Таджикистан и современный мир / Ш.С.Саъдиев // Вестник Центра стратег. исслед. при Президенте РТ. - 2004. - № 1(4). -С.37-38; Саъдиев Ш.С. Таджикистан: путь к миру и согласию / Ш.С.Саъдиев. - Душанбе, 2002. - 28 с.

27. Саъдуллоев И.И. Роль комиссии по национальному примирению в установлении мира и национального согласия в Таджикистане (1997-2000 гг.): дис. .. канд. ист. наук: 07.00.02 / И.И.Саъдуллоев. -Душанбе, 2006. - 159 с.

28. Тоштемиров М. Дорогой мира и согласия / М. Тоштемиров, З. Саидов. - Душанбе, 1997. - 152 с.

29. Тоштемиров М. Президент Рахмонов: человек и политик / М.Тоштемиров, З.Саидов. -Алма-Аты, 1997. - 79 с.

30. Урунова Д.А. Становление новой политической структуры в Республике Таджикистан, 1991-1997гг.: автореферат диссертации кандидата исторических наук: 07.00.02 / Д.А. Урунова. - Душанбе, 1998. - 26 с.

31. Усмонов И. Сулднома / И. Усмонов. - Душанбе: Матбуот, 2001. - 552 с.; Усмонов И. Соли Набиев / И. Усмонов. - Душанбе, 1995. - 114 с.; Усмонов И. Чор руз ва руздои дигар / И. Усмонов. - Душанбе: Адиб, 1995. - 336 с.; Усмонов И. Ладзадои сулди ботадбир / И. Усмонов. - Душанбе: Ирфон, 1999. - 106 с.

32. Усмонов И. К. Роль международных организации в развитии мирного процесса в Таджикистане / И. К. Усмонов // Материалы 3-ой международной научно-практической конференции «Интеграция Таджикистана в мировое сообщество». - Душанбе, 1997.

33. Фаттоев С. Социально-политические конфликты в современном обществе (Опыт Таджикистана) / С. Фаттоев. - Душанбе, 2001. - 127 с.

34. Tajikistan: The Trials of Independence / Ed. By Mohammad-Reza Djalili et al. - Richmond: Curzon, 1998. - p.

ИНЪИКОСИ МАСОИЛИ СУЛХУ ВАХДАТИ ТО^ИКОН ВА ФАЪОЛИЯТИ КОМИССИЯИ ОШТИИ МИЛЛИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНИ ВА

хори^И

Дар макола масоили раванди гуфтушуниди байни точикон, истикрори сулд ва ризоияти миллй, фаъолияти Комиссияи оштии миллй дар осори мудаккикони ватанй ва хоричй мавриди тадкик карор гирифтааст. Дар он муаллиф раванди ноил гардидан ба истикрори сулд ва ризоияти миллй дар Точикистон, тадкими истиклолияти давлатй, хотима бахшидан ба чанги шадрвандй ва бунёди шароити мусоид бадри муътадил гардонидани авзои сиёсии чомеа, накши Президенти ки-швар дамчун ташаббускори асосии родандозии Консепсияи ризоияти миллй дар Точикистон, ки тамоми нерую заковат ва сабру суботи хешро бадри истикрори сулди комил равона сохта буд, инчунин накши созмондои бонуфузи байналхалкй ва давлатдои кафили минтакаро, ки аз чониби мудаккикони зиёд инъикос гар-дидаанд, баррасй намудааст.

Муаллиф, бахусус ба инъикоси сабакдои таърихй ва адаммияти байналмилалии сулди точикон таваччуд зодир намуда, онро дар чадони муосир намунаи беназири бадамоии чонибдои даргир мадсуб медонад, ки назирашро тачрибаи чадонй ёд надорад. Илова бар ин, дар макола фаъолияти Комиссияи оштии миллй дар Чумдурии Точикистон, ки дар мардилаи хеле мураккаб, дассос ва такдирсози таърихи муосири кишвари мо сурат гирифта буд ва аз натичадои фаъолияти ин комиссия на тандо рушди минбаъдаи давлати тозаистиклоли Точикистон, балки ояндаи миллат вобастагй дошт, дар асоси адабиёти илмй тадлил гардидааст.

Калидвожа%о:со%ибихтиёрй, истщлолияти давлатй, раванди

гуфтушуниди байни тоцикон, истщрори сул% ва ризоияти миллй, истщлолияти комил, таърихнигории ватанй, Комиссияи оштии миллй.

ОСВЕЩЕНИЕ ВОПРОСОВ МИРА И ЕДИНСТВА ТАДЖИКОВ И ДЕЯТЕЛЬНОСТИ КОМИССИИ ПО НАЦИОНАЛЬНОМУ ПРИМИРЕНИЮ В ОТЕЧЕСТВЕННОЙ И ЗАРУБЕЖНОЙ ИСТОРИОГРАФИИ

В статье рассматривается процесс переговоров между таджиками, установление мира и национального согласия, а также деятельности Комиссии по национальному примирению, которые освещались в трудах отечественных и зарубеж-

ных исследователей. Автор рассматривает процесс достижения мира и национального согласия в Таджикистане, укрепления государственной независимости, прекращения гражданской войны и создания благоприятных условий для стабилизации политической ситуации в обществе, роли Президента как основного инициатора Концепции национального согласия, а также роль влиятельных международных организаций и стран-гарантов в регионе, которые отражены многими исследователями.

Автор уделяет особое внимание отражению исторических уроков и международному значению таджикского мира и считает его уникальным примером взаимодействия враждующих сторон в современном мире, который не существовал в мировом историческом опыте. Кроме того, в статье на основе научной литературы проанализирована деятельность Комиссии по национальному примирению в Республике Таджикистан, которая прошла на очень сложном, деликатном и критическом этапе в современной истории нашей страны и от её результатов зависело не только дальнейшее развитие нового независимого государства Таджикистан, но и будущее нации.

Ключевые слова: суверенитет, государственная независимость, процесс переговоров между таджиками, установление мира и национального согласия, полная независимость, отечественная историография, Комиссия по национальному примирению.

COVERAGE OF ISSUES OF PEACE AND UNITY OF TAJIKS AND THE ACTIVITIES OF THE COMMISSION ON NATIONAL RECONCILIATION IN DOMESTIC AND FOREIGN HISTORIOGRAPHY

The article discusses the process of negotiations between Tajiks, the establishment of peace and national harmony, as well as the activities of the National Reconciliation Commission, which were covered in the study of domestic and foreign researchers. The author describes the process of achieving peace and national harmony in Tajikistan, strengthening state independence, ending the civil war and creating favorable conditions for stabilizing the political situation in society, the role of the President as the main initiator of the Concept of National Consent, and the role of influential international organizations and guarantor countries in the region that are reflected by many researchers.

The author pays special attention to the reflection of historical lessons and the international significance of the Tajik peace and considers it an unique example of the interaction of the warring parties in the modern world, which did not exist in world experience. In addition, the article on the basis of scientific literature analyzes the activities of the National Reconciliation Commission in the Republic of Tajikistan, which took place at a very difficult, delicate and critical stage in the modern history of our country and not only the further development of the new independent state of Tajikistan depended on its results, but also future of nation.

Key words: sovereignty, state independence, the process of negotiations between Tajiks, the establishment of peace and national harmony, full independence, domestic historiography, the ^mmission on national reconciliation.

Сведения об авторе: Мирзоев Дж. А.- научный сотрудник отдела новейшей истории Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша НАНТ. Телефон: 2217210. E-mail: mirzoev-dzhurabek@mail.ru

Information about the author: Mirzoev J. A.-Researcher, Department of Contemporary History, A. Donish Institute of History, Archeology and Ethnography Tajik National Academy of Sciences. Phone: 2217210. E-mail: mirzoev-dzhurabek@mail.ru

УДК: 9(5)

«СИЁСАТНОМА»-ДАСТУРИ ИДОРИИ ДАВЛАТДОРИ, САРЧАШМАИ МУДИММИ ТАЪРИХИ ВА АДАБИ

Садриддини АЙНИДДИН, Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав

Абуалй Дасан ибни Алй ибни Исхоки Тусй, маъруф ба Хоча Низомулмулки Тусй (1017-14.10.1092) ба хайси яке аз донишмандон ва сиёсатмадорони бузурги замони худ эътироф шудааст. Низомулмулк бо истеъдоди фавкулодае, ки дошт, аз вазифаи дабирй то макоми вазорат дар давлати Салчукиён расид ва бо фазилату хирад тавонист низоми давлатдории ниёгонаш-Сосониён ва Сомониёнро дар замони вазорати худ дар давлати туркони Салчукй татбик намояд ва дастуруламале чун «Сиёсатнома» барои идораи давлат нависад.

Низомулмулк «Сиёсатнома»-ро дар 39 фасл бо забони модариаш, яъне забони точикй-форсй таълиф намудааст. Пас аз 13 соли катли Низомулмулк «Сиёсатнома» бо афзудани 11 фасли нав бо дасти котибе пурра гардида, ки ин нусхаи комил то ба рузгори мо расидааст. Бино ба назари Б.Н.Заходер-мутарчими «Сиёсатнома» ба забони русй бобхои 2-39, 42-43, 48-50 мансуб ба калами Низомулмулк буда, аммо мукаддима, бобхои 1, 40, 41, 44, 45, 46 ва 47 ба калами дигар муаллифон марбут аст [1,311].

Б.Н. Заходер «Сиёсатнома»-ро чун санади тезу тунди сиёсй мепиндорад, ки матолиби он алайхи рушди низоми иктадорй ва тамаркуззудой аз кудрати давлат равона шудааст. Дар «Сиёсатнома» Низомулмулк ба тамаркузи дастгохи идории давлат, лашкар ва хадамоти гуногуни давлатй даъват мекунад [1,242]. Ин мухаккик аз арзиши «Сиёсатнома» чун сарчашмаи бисёр мухимми ахди салтанати Салчукиёни нимаи дувуми асри XI ва аввалхои асри XII таъкид карда, менависад, ки «дар пояи ин асар як санади сиёсии вокей, ки аз чониби вазир навишта шудааст,карор дорад» [1, 311].

Тахдики мо дар ин макола дар асоси «Сиёсатнома»-и тахия намудаи Мухаммади ^азвинй ва А. Дочиев анчом ёфтааст [2;3]. Бо вучуди ин ки бори нахуст «Сиёсатнома» дар Точикистон бо ташаббуси Аликул

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.