CC BY
1ARTICLE INFO
INGLIZ TILIDA SEMANTIK MAYDON TERMININING TUTGAN O'RNI VA STRUKTURASI
Ne'matova Chehrona Qudrat qizi
Buxoro viloyat Jondor tuman 20-sonli umumiy
o'rta ta'lim maktabi o'qituvchisi E-mail: [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.13912951
ABSTRACT
Qabul qilindi: 01- Oktyabr 2024 yil Ma'qullandi: 05- Oktyabr 2024 yil Nashr qilindi: 10- Oktyabr 2024 yil
KEYWORDS
Semantik maydon, struktura, Tilshunoslig, Semantik
nazariya, multiword leksikasi, leksik elementlarning
chastotasi,
Tilshunosligda XX asrning so'nggi yillarida maydon tushunchasi mustaqil yo'nalish sifatida taraqqiy eta boshladi. Fizika sohadan kelib chiqqan holda tilshunoslikda ham Maydon tushunchasining o'z o'rni, xususiyatlari, turlariga ega bo'lsada hali to'liq ideografik lug'atlar ishlab chiqilmagan. Binobarin, maydon tushunchasi asosida lug'atlarning o'zbek, rus, ingliz va boshqa tillar asosida ishlab chiqilgan tartibli ro'yxatini yaratish hozirda katta vazifa sifatida turibdi.
Ushbu dissertatsiyada - maydon tushunchasini va ayrim inglizcha lug'atlarda bu tushunchaning ishlatilish o'rinlari izohlab berilgan. Shuningdek, maqsadni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalar qoyildi:
- maydon tushunchasini izohlash va uni tasniflash;
- qiyoslanayotgan tillarda lug'atlarni tarkibiy tahlil qilish;
- ingliz tilda keng ishlatiladigan so'zlarni tarkibiy va semantik xususiyatlarini aniqlash va ularni o^rganish usullarini aniqlash;
- semantic maydon tushunchasini aks ettiruvchi
to'plamdagi til materiallarini boyitish;
Tilshunoslik fani oldida turgan muhim vazifalardan biri har bir xalqning asriy tajribasini o'zida mujassam etgan ona tilidagi lisoniy birliklarning boyishi va bunda boshqa tillar ta'sirini nazariy tadqiq qilishdir. Ma'lumki, har qanday ilmiy-texnika taraqqiyoti, axborot texnologiyalarining rivojlanishi ona tilimizga ham o'z ta'sirini ko'rsatmoqda. Bugungi kundagi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, madaniy va texnikaviy o'zgarishlar natijasida o'zbek tiliga ko'plab leksik birliklar kirib kelmoqda. Tilning statik holati uning ichki semantikasi va tuzilmasidagi o'zgarishlarga ta'sir qilishiga qaramasdan, bugungi o'zbek tili lug'at qatlamidagi o'zgarishlar jadal sur'atda yuz berayotganligi ko'rinib turibdi.
O'zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti IAKarimov mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab "ona tilimizning xalqaro maydondagi obro'-e'tibori va nufuzini yuksaltirishga, mamlakatimizning jahon kommunikasiya tizimidagi integratsiyalashuvini
ta'minlash, farzandlarimiz uchun chet tillari, axbrorot texnologiyalarni har tomonlama chuqur egallashlari uchun imkoniyat yaratish"ga alohida e'tibor berdi.
Mavzuning dolzarbligi. Jahon tilshunosligida XX asrning so'nggi va XXI asrning dastlabki yillarida semantikaning mustaqil yo'nalish sifatida taraqqiy etishi, turli tilli lug'atlarning yaratilishi, milliy terminologiya va semantikani rivojlantirish qiyosiy aspektdagi tadqiqotlar qamrovini kengaytirdi.
O'zbekistonda islohotlar davrida axborot almashish ko'lamining tobora kengayib borishi, mamlakatimizning umumjahon globallashuv jarayoniga faol integrasiyalashib borayotgani xorijiy tillarni o'rgatish va o'rganishga bo'lgan e'tiborni yanada kuchaytirdi, tillarning qo'llanish va tatbiq doirasini kengaytirdi. Prezidentimiz ta'kidlaganidek, "Keyingi yillarda mamlakatimizning jahon hamjamiyatida yanada chuqur integrasiyalashuvini ta'minlash maqsadida chet tillarni, xususan, ingliz tilini o'qitishning kompleks tizimi yaratilib, amalda keng joriy etilmoqda" . Binobarin, turli tillarga mansub terminlarni qiyosiy o'rganish, izohlash asosida o'zbek tilining boy va nafosatli til sifatidagi mavqei, nufuzini belgilash mumkin.
Inglizcha so'zlarning xarakterlanishi
Semantik nazariyaning maqsadlaridan biri xarakterlashdir.
Hozirgacha maydon nazariyasi ekspozitsiyasidan quyidagilarni sarhisob qilishimiz mumkin.
Semantik maydonlarning asosiy tavsiflovchi xususiyatlari quyidagicha,
Ijobiy aniqlangan xususiyatlar:
Semantik maydon - bu o'zaro bog'liq bo'lgan leksemalar paradigmasi guruhidir. Misol uchun "G'azablangan bo'lish".
"g'azablangan", "g'azabi kelmoq ". "g'azabda bo'lmoq", "g'azabnok", "g'azablangan" va boshqalar), faqat bizning tavsifimizdagi qulaylik uchun ishlatiladigan "G'azablanish" kabi maydon uchun aniq bir yuqori darajali bo'lishi mumkin .
Maydon ko'pincha umumiy atama ostida yoziladi, ammo bu har doim ham shunday emas.Ingliz tilidagi "Color" (adj) maydoni umumiy atamaga ega emas. Ko'p so'zli leksik birlik ishlatilishi mumkin.
Yuqoridagi qismda "G'azablanish" so'zi esa umumiy atamaga ega so'z hisoblanadi. Biroq biz haddan tashqari yuqorigi atamani to'g'ridan-to'g'ri ajratishimiz kerak.
"Gul" (qaysi) "nilufar", "romashka", "lola" va boshqalar kabi leksemalarni o'z ichiga oladi va ba'zi bir maxsus belgiga ega so'zlardir.
Maydondagi barcha leksemalar bir xil so'z sinfiga tegishli, ayniqsa, ular bir xil "so'zlashuv qismiga" tegishli (masalan, ismlar, sifatlar, fe'llar va boshqalar).
Ammo, har qanday tahlilda morfologik munosabatlar hisobga olinishi kerak.
Bir qator maydonlar yoki pastki maydonlar, ayniqsa tahlil o'tkazilganda lug'atni o'rgatish kabi pedagogik maqsadlarda o'rganuvchi morfologik jihatdan ko'p sonli leksemalarni uchratishi mumkin.
Shunday qilib, "Qotillik" maydonini shunga o'xshash pastki maydonlarga bo'lish
mumkin.
Quyidagi ba'zi inglizcha so'zlarni semantik ma'noda bir-biriga bog'lashimiz mumkin.
Killing
Kill-killing-killed.
Murder-murder-murdered.
Assassinate-assassination-assassinated.
Execute-execution-executed.
Slaughter-slaughter-slaughtered etc.
Semantik maydonlar - og'zaki so'zlardan kelib chiqadigan paradigmalarning maxsus turlaridir. "Muntazam daromad" ni ifoda etish belgisini ifodalash uchun "to'lash","ish haqi", "ish haqi", "foizlar" va boshqalar kabi leksemalardan foydalanish mumkin.
Bunda ingliz tilining aniq xususiyatlarini aniq belgilanadi, biroq "inglizlar" degan so'zda nimani nazarda tutayotganimizni bemalol tushunilishi mumkin.
Inglizcha, bu erda - bu "ma'lumotli ingliz tilidagi'' inglizcha" xilma-xildir.
Bunday o'rinlarda "leksik maydon" o'rniga "semantik maydon" atamasi ishlatiladi.
Bu erdagi berilgan xususiyatlarga ega leksemalar guruhiga murojaat qilish mumkin.
Bunda multiword leksikasini tegishli sohaga kiritishimizga imkon beradi:
"o'limga mahkum etilgan", "iboraviy leksemalar" orasidagi maqomga nuqta qo'ygan va "kollokatsiyalar" aniqlanmagan. Xuddi shunday, ibora, "chelakni tep" xuddi shu sohada -"o'lish", "o'tib ketish" kabi leksemalar bilan ifodalanadi.
"Ochib berish", "ma'lum qilish", "oshkor qilish", "ochish" va boshqalar kabi semantik birliklarni ham misol qilib keltirishimiz mumkin.
Moslashuvchanlik yoki noaniqlik darajasi, ayniqsa, kerakli deb hisoblanishi mumkin bo'lgan pedagogik maqsadlar uchun ikki tilda mos keladigan maydonlarni qarama-qarshi qo'yish uchun leksemalarni semantik maydonga kiritish nazariy va pedagogik mezonlar asosoida ikkalasiga ham asoslanishi mumkin.
Ko'rib chiqilgan nazariy mezonlar:
Bu mezonlar asosiy va periferik leksik moddalar o'rtasidagi farqni yoki umuman, "yadro" va "asosiy bo'lmagan" so'z boyliklarini o'z ichiga oladi.
Pedagogik fikrlar:
Semantik maydon leksik elementlarning chastotasi, ularning mavjudligi kabi mezonlarni ,til o'rganuvchiga foydali bo'lishi va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Majoziy kengaytmalar odatda turli xil semantik maydonlarni o'z ichiga oladi.
Biror kishi: "Bu odam it", degani, "it" ning ma'nosi aniq emas.
Belgi sifatida esa odatdagi hayvonga ega. Aksincha, "it" ning bu ma'nosi, taxminan "jirkanch","befoyda","nafratli" ga teng, va shu ma'noda "it" semantikaga tegishli "xor" deb leksemalar maydoni sifatida ifodalanmoqda.
Fakt, dalil, isbot;
"It" bu ma'noda ishlatilishi mumkin bo'lgan itlar va bu sifat o'rtasida odatiy assotsiatsiyadan kelib chiqadi.Ingliz tilida u mavjud va shuning uchun "it" bunda majoziy ma'noga ega bo'lishi mumkin
Semantik maydonlarni asosan paradigmatik o'lchov bo'yicha tahlil qilish kerak.
Bu semantik maydonlarni turli xil hissiy munosabatlar nuqtai nazaridan tahlil qilishdan iboratdir.
Maydonning leksik moddalari orasida norasmiy ravishda yoki aniqroq aniqlangan ushbu munosabatlarni bayon qilish mumkin .
Semantik maydon nazariyasida turli sohalar o'rtasida aloqalar bo'lishi mumkin. Masalan, biri "Kasb", biri "Dam olish", biri "O'rganish" sohasini tashkil qilishi mumkin.
Semantik maydonlar bir-birlari va butun lug'at bilan bog'liq bo'lishi shart emas.
Salbiy - xarakterli xususiyatlar
Semantik maydonlar taksonomiyani anglatmaydi, ya'ni ular ilmiy emas ekstralingvistik voqelikning tasnifidir.
Semantik maydonlar assotsiatsiyalar maydonlari emas. Assotsiativ holatida maydoniga biron bir tarzda bog'langan har qanday leksik element yoki birlik kiritilishi mumkin.Shunday qilib assotsiativ maydon "boshqarilmaydi".
Semantik maydon bu atamalar kabi oddiy "domen" yoki "to'siq" emas, odatda tilshunoslik va antropologiyada qo'llaniladi. "Domen" atamasi odatda leksik unsurlar majmui bilan tavsiflangan madaniy hududni anglatishda ishlatilgan va bu lisoniy hisoblanmaydi, balki madaniy mezon bo'yicha domenga kiritilgan iboralardir.
To'plam - bu bir-biriga bog'liq bo'lgan leksemalar yoki leksik birliklar guruhidir.
Maydon nazariyasida ularning ba'zi bir mavzuni yoki mavzuni (yoki vaziyatni) tasvirlab ifodalash mumkin. Misol uchun, 'gitara', 'barabanlar', 'barabanlar', 'elektron organlar', 'pianino', 'bas gitara', 'mikrofon', 'sahna', 'qo'shiqchi', 'karnay', 'kuchaytirgich,,' parda ',' o'spirin ',"diqqat markazida" "televizion kamera", "operator","Pop Konsert "yoki" hisoblagich "," xavfsiz "," telefon kioskl "," telefon ", qabul qilgich", "telefon ma'lumotnomasi", "shtamp mashinasi',"Pochtada". kabi vaziyatni tavsiflovchi ma'noli so'zlar.
Semantik maydonlarning tuzilishi
Til ma'ruzachilari intuitiv ravishda aniq narsalar o'rtasidagi munosabatni his qilishadi.
Ingliz tilida so'zlashuvchilar intuitiv ravishda ifodalanishi mumkin, masalan, "ota-ona" va "bola" leksemalari semantik ma'noda ekanligini ko'raylik.
"bakalavr" va turmush qurgan ' so'zlari ma'no jihatidan farq qiladi, lekin "bakalavr" va "imtihon" bir-biriga o'xshashdir."Avtobus"; 'stul', 'stul', 'skameyka' va 'divan' leksemalari bir-biriga bog'liqdir, lekin stul" va "ot" emas.
Bu jarayon semantik jihatdan bog'liq bo'lgan muntazam munosabatlarni tushuntirish va leksemalar va bu aloqalarning kommunikativ tarkibida qanday ishlatilishi ko'rsatadi.
Ushbu munosabatlarni qoniqarli darajada qo'lga kirita olmaydigan har qanday nazariya kerakli hisoblanadi.
Tabiiy tillarda leksemalar orasida tutiladigan semantik munosabatlar tilshunoslar tomonidan keng muhokama qilingan yoki ularga murojaat qilingan. Semantika shu tarzda izohlanadi.
Bu munosabatlar haqidagi dalillar soni kamligidan emas, balki ushbu faktlarni tartibga solish, tizimlashtirish va umumlashtirish uchun etarli nazariya etishmasligidandir.
Semantik maydonlar nazariyasi bir qator leksik munosabatlarda foydalanadi.
Maydonlar nazariya tahlil qilishni maqsad qilinib tuzilgan.
Maydon nazariyasini tahlil qilishda sinonim,antonymlar mavjud.
Synonymy
Sinonimiya yoki "ma'noning bir xilligi" bilan hissiy bog'liqlik mavjud .
Ba'zi mualliflar tomonidan keng muhokama qilingan, va hatto chalkashtirilgan bahslarning bir qismidir.
Aslida chalkashlik"ma'no" atamasining o'zi noaniqligidan kelib chiqadi.
"Bir ma'noda ma'no" "denotatsiya" ga mos keladimi (yoki o'rniga)?
Bu shunchaki leksemalar yoki ularning "sezgi" lariga murojaat qilish bilan bog'liqmi?
Agar u "tavsiflovchi ma'no" bilan cheklanishi kerak bo'lsa (masalan, denotatsiya va ma'no, yoki ""kontseptual yoki "kognitiv" ma'no deb ataladigan narsa bo'lishi mumkin. "hissiy ma'no", "uslubiy ma'no","dialektal ma'no" sifatida ham qo'llanilishi mumkin.
Biroq, biz "sinonimiya" atamasining ikkita adabiyotda tez-tez uchraydigan talqinini ajratib ko'rsatishimiz mumkin.
Birinchisiga murojaat qilaylik:
Birinchisi -"tor talqin" sifatida; ikkinchisi esa "keng talqin". Birinchi talqinga ko'ra, agar ikkita Iexemes sinonim bo'lsa, agar ular:
-ALL kontekstida bir-birining o'rnini bosadigan; va
-HAMMA ma'no turlari (yoki jihatlari) bo'yicha bir xil bo'ladigan.
Birinchi mezon bo'yicha, ikkita leksemani hech qachon "haqiqiy" ("mutlaq") deb hisoblash mumkin emas, yoki ( "haqiqiy") sinonimlari, agar ular tilning hamma kontekstida mavjud bo'lmasa ma'nosidagi eng kichik o'zgarish ular bir xil taqsimotga ega bo'lishi kerak.
Ikkinchi leksemaga 'chuqur' so'zini qollashimiz mumkin.
Masalan, "chuqur" so'zlarni "U ularga taklif qildi" - bu chuqur hamdardlik "va" ularga chuqur hamdardligini taklif qildi bilan almashtirish mumkin ". Ammo shunga o'xshash kontekstda qo'llaniladi.
'Qayiq -- suvga cho'kdi' leksemalari "chuqur" va "chuqur" emas almashtirilishi mumkin, chunki men Qayiq chuqur suvga cho'kib ketdi deb bo'lmaydi.
"Chuqur" va "chuqur" o'rtasida to'liq almashinuv mavjud emasligi sababli, ya'ni, ikkinchisi boshqasida yuzaga keladigan kontekstlar mavjud.
Ikkinchi mezon bo'yicha ikki yoki undan ortiq leksemalar bir xil bo'lishi mumkin tavsifiy (kontseptual yoki kognitiv) ma'noga ega, ammo konnotativ (asosan) ma'noda farq qiladi
Uchta leksemaga 'tejamkor so'zini keltiradigan bo'lsak bir xil kognitiv ma'noga ega bo'lgan "tejamkor" va "baxil" Plpul, energiya va hokazolarni sarflash " ma'nolarida sinonim bo'lishi mumkin, ammo hissiy ma'noda farq qiladi.
Hissiy ma'noda "U juda tejamkor" kabi so'zlar ma'nosini anglatmaydi. kontseptsiyalar, ya'ni. ma'ruzachi ma'qullamaslikni ham, rad etishni ham bildiradi,
"U juda tejamkor" da uning ma'qullashi ma'ruzachi ko'rsatmoqda va "U juda ziqna" da uning noroziligini bildiradi. Shunday qilib ikkita juftliklari ushbu uchta leksemadan tuzilishi mumkin: 'tejamkor' va 'ziqna'. Qandaydir emotsional ma'no anglatadigan leksema (ijobiy yoki salbiy) ba'zida "yuklangan" deb nomlanadi, ikkinchisi "neytral".
"Juda oz sonli so'zlar to'liq ma'noda sinonimdir.Har qanday kontekstda zarracha almashtirilishi mumkin.Ob'ektiv (kognitiv) ma'noda o'zgarish, hissiyot ohangida yoki uyg'otuvchi qiymatda bo'ladi.
Xulosasiga ko'ra, "total sinonimiya juda kam uchraydigan hodisa.
Agar sinonimlar shu tarzda o'ylab topilgan bo'lsa (masalan, to'liq bir xil) ma'nolarning hamma turlarida (yoki jihatlarida) va barchada umuman almashtirilishi mumkin ,unda
shubhasiz bunday sinonimlar juda tilda kamligi haqiqatdir,aslida bunday ta'rif kichik maqsadga xizmat qiladi.
Kognitiv va hissiy ma'nolarni farqlash har doim ham oson bo'lolmaydi. Aniq chizilgan bo'lishi va ko'p hollarda uni saqlab qolish juda qiyin.
Ingliz tilidagi so'zlarning katta qismi mazmuni ijobiy va salbiy tomonlarga ega bo'lishi mumkin. Leksemalar "siyosatchi" va "davlat arbobi" ko'pincha qarama-qarshi deb taxmin qilinadi. Ularning ma'nolarida: "siyosatchi" shaxsiy yoki partiyaviy yutuqlarni qidirish, hiyla-nayrang, opportunizm va boshqalar,odatda kamsitishda ishlatiladi deyiladi."Davlat arbobi", aksincha, qobiliyatli, uzoqni ko'ra biladigan, davlat ishlarini boshqarishda donolik va printsipial xulq-atvorni namoyon etishda ishlatiladi. Ammo,"siyosatchi" ba'zida tavsiya etilgan fazilatlarni ifodalash uchun ishlatilishi mumkin. ''Davlat arbobi''Rahbar (yoki biron bir kishi) tomonidan aytilgan "sotsializm" kabi leksema.t8!
Hayotning kapitalistik tizimiga ustunlik berish bilan mashhur bo'lganligi hissiy ma'noga ega. Siyosiy jargondan tashqarida biz ham xuddi shunday vaziyatni topamiz. Konnotatsiyalar leksemaning lingvistik yoki situatsion mazmuni bilan belgilanishi mumkin.
Tejamkor so'zining farq qiluvchi so'z esa ziqna so'ziga teng kelishi mumkin ,lekin ma'no jihatdan har doim ham bu so'zlarni bir o'rinda qo'llanilishi mumkin.
Ma'nolari, kognitiv va emotsional ma'nolari o'rtasidagi demarkatsiya boshqa leksemalarni kontekstdan qoniqarli tarzda chiqarib bo'lmaydi. Tez-tez ikki turdagi ma'no aralashadi va bitta tavsiflovchiga birlashadi. Biz tor talqin qilishdan qochamiz, chunki u hisobga olinmaydi, chunki ikkitadan foydalanishni tan oladigan alohida kontekstlar mavjud (yoki undan ham ko'proq) ma'no jihatidan sezilarli farqsiz leksemalardir, masalan, "tugatish" va "yakunlash" leksemalari aniq ma'noda sinonimdir
Quyidagi jumlalar:
1. Uchrashuv soat 9 da tugadi.
2. Uchrashuv soat 9 da yakunlandi.
Biroq, boshqa kontekstlarda ishlatilganda ular bir xil ma'noga ega bo'lmasligi
mumkin:
1. Biz pirojniyni tugatdik (barchasini eydik)
2. Biz dalillardan u aybdor emas degan xulosaga keldik (keldi)
(e'tiqodga yoki fikriga ko'ra)
Sinonimiyaning tor talqini, albatta, EFL o'qituvchisini mahrum qiladi.
Masalan, "tugatish" va "xulosa" leksemalari sodir bo'ladi.O'qituvchi foydalanmoqchi bo'lgan matnda "kelish yoki oxiriga etkazish" ma'nosi, aytaylik, o'qishni tushunishning umumiy maqsadlari uchun bu juda qulay bo'ladi va agar u sinonimiya tushunchasidan foydalansa va o'quvchilariga aytadigan bo'lsa foydali bo'ladi. Bunday kontekstda ikkita "tugatish" va "xulosa qilish" leksemalari bir xil bo'lishima'nosi va ularga taqdim etilgan ushbu ma'noning ta'rifini berish uchun davom etadi, albatta, o'quvchilar ishlatilgan leksemalarning ma'nosini allaqachon bilishgan. Biz so'z boyligini o'qitishning ushbu jihatini ko'rib chiqamiz.Sinonimiyaning ikkinchi talqiniga kelsak. Ikki yoki undan ortiq leksemalar bir yoki bir nechtasini ifodalasa, sinonimik shaklga ega bo'ladi.'undash', 'haydash', 'turtki', 'qadam ko'tarish', 'shoshilish', 'vaqt qoldirmaslik', 'tezlikni yig'ishva hokazo. Ushbu leksemalardan ayrimlari borligi aniq.
"tezlashtirish" kabi ba'zi bir sharoitlarda sinonim sifatida qaralishi mumkin. "shoshilish ma'nosini ifodalaytdi, ammo "da'vat", "tezlashtirish" va "haydash" kabi boshqalarda tanqid ma'nosi mavjud. "Tezlashtirish" "borishni yoki tezroq borishni" anglatadi,
Ammo "undov" ta'sirni kuchga qaratadi.Odatda, lekin har doim ham tez bo'lmaydigan natijaga emas; "tezlashtirish" to'siqlarni olib tashlashni ta'kidlaydi, shunda taraqqiyot yoki jarayon zarur yoki odatdagidan uzoqroq kechiktirilmaydi va shuning uchun odatda mumkin bo'lganidan tezroq borishni anglatadi; "haydovchi" odatda "tezlikni" anglatmaydi,bu garchi bir ma'noda "boring yoki tez yoki zo'rlik bilan harakatlaning" degan ma'noni anglatadi.Kema shamol oldidan harakatlanib kelayotgan edi '. Shunday qilib, uchta holatda ham (ya'ni.)'urge', 'expedite' va 'drive)' tezlik 'elementi bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin;Agar leksemalar nazarda tutilgan bo'lsa, u ma'nolarning asosiy ta'siriga bo'ysunadi, masalan, "chaqiriq" yoki "jo'natish" so'zining sinonimi sifatida "zo'rg'a" degan ma'noni anglatadi.
"Rag'batlantirish" ning tanish ma'nolaridan biri "astoydil murojaat qilish "dilerlik meni mashinani sotib olishga undagan" kabi "ishontirishga urinish leksemalar "tezlashadi" va "undash" sinonim sifatida kontekstdan tashqarida, EFL o'rganuvchisi ularni barcha sharoitlarda bir-birining o'rnini bosadigan narsa deb adashtirishi mumkin. Bu overgeneralizatsiya, shubhasiz ko'plab leksik xatolarga olib keladi, dilerlik meni mashinani sotib olishga tezlashtirdi. Giponimiya
"Hyponomy" degan ma'noni anglatuvchi qo'shilish munosabatlari nazarda tutilgan ma'lum bir umumiy leksemaning ma'no tarkibiga kiradi deyiladi.
Masalan, "nilufar", "romashka", "za'faron", "lola", "atirgul" va boshqalar "gul," ma'nosiga kiradi.
Xuddi shunday, "qarag'ay", "eman", "lichinka", "fir" va "yew" ning ma'nosi "daraxt" ning ma'nosi; "sabzi", "bodring", "karam", "marul" va boshqalarning ma'nosi "sabzavot" manosiga tarkibiga kiradi .
Giponimiya - bu bir tomonlama implikatsiya yoki majburiyat munosabatlari. Giponirn har doim yuqori leksemani nazarda tutadi yoki olib keladi.
Bu eman degani Bu daraxt "degan ma'noni anglatadi", ammo "bu daraxt" bu eman degani emas.
Otlar orasidagi giponimiyaning aloqasi, shunday qilib biz "qarag'ay - bu bir xil narsa daraxt Daisy - bu gulning bir turi ',Kertenkele - sudralib yuruvchilarning bir turi 'va boshqalar. Bundan tashqari, "sort" va "type" ni "kind" o'rniga almashtirish mumkin: "Qarag'ay - bu daraxt navi , "Daisy - bu gulning bir turi" va boshqalar. Bundan tashqari foydalanish mumkin.
"soya" yoki "yasash" kabi o'ziga xos leksemalar (ular o'zlari giponimlardir). "qizil rangning soyasi", "Tatsun" bu avtomobilning markasi "va hokazo. Ammo giponimik bo'lganda nutqning boshqa qismlari o'rtasida munosabat mavjud fe'llar, sifatlar va qo'shimchalar bilan bo'la olmasligi mumkin.
Biz IX formulasini oldindan nominalizatsiya qilmasdan bir turidan foydalana olmaymiz va hatto natijada olingan jumla to'liq bo'lmasa biroz g'alati bo'lishi mumkin."Yurish - bu harakatlanishning bir turi"; 'Sauntering - bu bir xil yurish 'va boshqalar. Mos kelmaslik
Mos kelmaslik munosabati - bu giponimiyaning teskari tomonidir. Bu inkluziya o'rniga istisno munosabatlaridir - tuyg'usi
bitta leksema ma'lum bir tarkibida u bilan bog'liq bo'lgan boshqa leksemalarning ma'nosini istisno qiladi
semantik maydonda ushbu munosabat leksemalar orasida ko'p a'zoli to'plamlarda mavjud.
(ya'ni, sherik-giponimlar orasida), masalan, nilufar ',' romashka ',' za'faron ',' lola '. "ko'tarildi,
Va hokazo. "Bu romashka" deyish boshqa barcha gul turlarini chiqarib tashlashni anglatadi.
- Bu za'faron ham, atirgul ham emas. lola emas ,, nilufar emas va hokazo '), Shunday qilib "romashka","nergis", "atirgul", "lola", "nilufar" va boshqalar mos kelmaydigan narsalar deb aytiladi. Xuddi shunday,"U yugurayotgan edi" deyish "yurmagan", "u raqsga tushmagan" degani,"U sakramagan" va h.k. (ma'lum bir shaxs tomonidan amalga oshirilgan bir xil faoliyatni tasvirlash uchun). "yurish", "raqsga tushish". "sakrash", "sudralib yurish" Leksemalar mos kelmaydi.
Mos kelmaslik, leksemalar orasida emas, balki bir xil semantik sohada yoki tegishli sohada umuman bog'liq bo'lmagan maydonlarga tegishli leksemalar ularni ushlab turuvchi leksik munosabat sifatida qaralishi kerak (masalan, tasodifiy tanlangan leksemalar).
Shunday qilib, "yurish" "raqs", "sakrash", "emaklash" va boshqalar bilan mos kelmaydi, "o'g'irlash", "sotib olish", "yutish" va boshqalar, chunki oxirgi leksemalar umuman boshqasiga tegishli ammo bunga mos kelmaydi.
"Kreslo" va "yo'lbars" so'zlari bit- biriga ma'no jihatidan mos kelmaydi, chunki ular turli xil ma'noga ega.
maydonlar (masalan, "mebel" va "hayvonlar") dagi ma'nolar bboshqa so'zlardan ajrata olish uchun bir -biriga yaqin bo'lishi kerak.
"To'g'ridan-to'g'ri" va "bilvosita" ni ajratish ni olaylik.
Masalan, televizor,radio,kir mashina va boshqalar texnika maydoniga ,"hayvon " maydoniga tegishli "ilon", "kaltakesak", "timsoh va boshqalar kiradi, lekin ikkala maydon ham keng maydonning qismidir, ya'ni
"Hayvon" ga tegishli "timsoh" to'g'ridan-to'g'ri mos kelmasligi haqida aytiladi. "oyna", "kompyuter", "it", "stul" va boshqalar bilan va bilvosita mos kelmaslik uchraydi. Anakonda va it so'zini oladigan bo'lsak bu yerda moslikni uchratishimiz mumkin,chunki anaconda bu yerda ilon hayvonining bir turi hisoblanadi,lekin biz it va sumka so'zi o'rtasida kata farq ko'rishimiz mumkin.
Bu erda tavsiya etilgan farq Leech tomonidan taklif qilinganidan farq qiladi. "odam" va "kitob" ni mos kelmaydigan deb hisoblanadi. Bu erda biz buni ko'rib chiqamiz. Leksemalar shunchaki ma'no jihatidan farq qiladi, chunki muhokama qilishning ahamiyati yo'q yoki mos kelmaslik nuqtai nazaridan ularning aloqasi yo'q.
Antonimiya
Antonimiyaning hissiy munosabatlari, bir-birini to'ldirish va suhbat (so'nggi ikki munosabatlar keyingi ikki bobda muhokama qilinadi) an'anaviy ravishda
"ma'no qarama-qarshiligi" bitta yorliq ostida birlashtirildi. Bu qarama-qarshilik bo'yicha tilshunoslikda birinchi bo'lib Lion degan olim turli tadqiqodlar olib bordi.
U tilshunoslikda ushbu munosabatlarni birinchi bo'lib qisqacha ajratgan , ularning tabiatini bayon qilgan. Ushbu munosabatlar chambarchas bog'liq bo'lishiga qaramay ,biz qulaylik uchun ularni alohida muhokama qilamiz.
Antonimlarning asosiy belgilovchi xususiyati shundaki, ular gradusli qarama-qarshiliklardir.
Ular jalb qilingan sifat darajalari nuqtai nazaridan ko'rinishi mumkin degan ma'noda qo'llanilishi mumkin.
Ushbu ma'noda "baholash" atamasini kiritgan Sapir ajralib chiqdi. "mantiqiy", "psixologik" va "lingvistik" baholash o'rtasida oxirgi turi bu erda bizni tashvishga solmoqda. Lingvistik aniq yoki yashirin baholash taqqoslashni o'z ichiga oladi.
Sifatlarning qiyosiy shakllaridan foydalanish -'Bizning uyimiz kata,' Bizning uy siznikidan kattaroq ',' kecha ko'rgan Filmimiz bundan ham qiziqroq, va shu kabilar.
"Bizning uy katta", "Fil - katta hayvon" deb ma'lum bir me'yor bilan aytish bu taqqoslashni anglatadi.
'Bizning uyimiz normal kattaligiga nisbatan katta uy.'Fil odatdagi kattaligi bilan solishtirganda katta hayvondir.
Bosqichma bosqich turli xil antonimlar orasida morfologik jihatdan farqlashimiz mumkin, o'zaro bog'liq bo'lmagan leksemalar va morfologik jihatdan bog'liq leksemalar (masalan. good: bad; high: low; long: short; 'og'ir': 'engil; 'tor': 'keng'; 'chuqur';'sayoz va boshqalar).
Ko'p a'zoli to'plamning bosqichma-bosqich antonimlarini shkalaga joylashtirish mumkin.
Bu holda ularga misollar berish mumkin: 'issiq, iliq, sovuq, sovuq' va bo'lishi mumkin.O'lchov bo'yicha ma'lum nuqtalarni belgilash uchun turli yo'llar bilan kuchaygan ("juda issiq", "juda iliq", "juda sovuq" va boshqalar) bo'lishi mumkin.
Boshqa leksemalar qo'shilishi ham mumkin, (masalan, "qaynoq", "iliq", "muzlash", "muzli" va boshqalar), shuning uchun ba'zi asosiy nuqtalar yangi pastki o'lchovga ega bo'ladi: "issiq, yonib turuvchi, jirkanch, qaynoq," va boshqalar. 'Iliq, sovuq, iliq va boshqalar'; 'sovuq, muz, salqin, sovuq, muzlash va boshqalar. '
Ko'rib turganimizdek, gradusli antonimlar mutlaq qiymatlarni anglatmaydi,chunki boshqa juftlikning bitta a'zosini inkor qilish degan fikrni anglatmaydi.
"Qutbli qarama-qarshiliklar", ya'ni mutlaq tabiatni ifodalovchi qarama-qarshiliklar gradusli shkala o'rniga qutblar deb talqin qilingan.
Lantonimiya haqida leksemalar orasidagi munosabat sifatida gapirgan bo'lsak ham, bu faqat qulaylik uchun. To'liq aytganda, antonimiya - bu o'zaro bog'liqlik leksemalar orasida emas, balki leksemalarning ma'lum sezgisi orqali yuz beradi. Bundan tashqari,antonimiya, boshqa barcha ma'no-munosabatlar kabi, kontekstga bog'liq. "U ingichka" ning ichida yo'g'o yoki qalin so'zlari qarama-qarsihilikka uchrashi mumkin.Xuddi shunday,antonim yoki aniqrog'i "chuqur" ning "potentsial" antonimlari "sayoz" bo'lishi mumkin. (masalan, "chuqur daryo: Ishallow daryosi") yoki "yuzaki" (masalan, "chuqur tushunish":
yuzaki tushunish '); "qisqa" ning potentsial antonimlari "uzun", (masalan, "qisqa chiziq- uzun chiziq") va "baland" (masalan. "kalta odam- baland bo'yli odam") va boshqalar.
Xulosa sifatida quyidagi uchta fikrni eslatib o'tishimiz mumkin. Birinchidan ,, komponentli tahlil, biz ko'rganimizdek, aniq texnikani taqdim etadi.
Ko'pchilik bilan, umuman olganda, hissiy munosabatlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabat semantik sohalardagi leksik elemental bilan bog'liq. Shu nuqtai nazardan, ma'lum maydon o'rtasidagi o'xshashlik va farqlarni mohirona namoyish etish bu nafislikni ifodalashi mumkin.. Shunday qilib, bu semantikani qo'yishga urinish sifatida qaralishi mumkin. Shuni anglash kerakki, tarkibiy tahlilni ham taxmin qilmaydi.
Semantik maydonlar va shu bilan birga tahlil qilish usuli kompentsial tahlilni rad etadi. Boshqa tomondan, kimdir komponentni qabul qilishi mumkin.
Semantik tahlilda texnika sifatida yondashiladi, ammo buni tanlashdan bosh tortish ham mumkin.
Semantik maydon tushunchasi ushbu tahlilda muhim rol o'ynaydi . Tarkibiy qismlardan potentsial foydalanish bilan bog'liq bo'ladi.
Tarkibidagi leksema shakllar tarkibidagi o'xshashlik va farqlarni o'rganuvchilar leksemalarni turlicha anglash va ishlatishda til faoliyati ularga yordam beradigan usul hisoblanadi. Komponententning bunday soddalashtirilgan versiyasini qabul qilamiz.
Foydalanilgan Adabiyotlar Ro'yxati:
1. https;semasiologiya/uz/tilshunoslik/com
2. https//ziyonet.com
3. Rus tili izohli lug'ati-GOLKINOVA M/YU. Rossiya-2012
4. V.Kunboldt Tilning ichki formulasi-Tosh,2017
5. S.I.Hayakawa 'Language in thought and action'
6. Alfred Korzybski ''science and sanity;An introduction to non-aristotelian systems and general semantics
7. Alfred Korzbyski ''General Semantics seminar''
8. Alfred Korzybski ''collected writings, -1920-1950''
9. Alfred Korzybiski ''Time binding;The general theory''
10. Kate Kearns ''Semantics''
11. https;google translator.com
12. O'ZBEK TILINING IZOHLI LUG'ATI
13. Semantic field theory and the teaching of English vocabulary with special words
14. Br Dirk speelnan ''quantitative lexicology and variational linguistics''eaking and entering verb semantics and event structure Harvard
15. A semantic field study on the concept of comfort in old English
16. The notion of a semantic field English language essay
